Albert the Great, Summa Theologiae

Ad primam particulam objicitur sic: 1. Ad Roman, ix, 21: An non habet potestatem figulus luti ex eadem massa facere aliud quidem vas in honorem, aliud vero in contumeliam ? Et constat, quod loquitur de Deo: Deus ergo potest vas facere in contumeliam, quod est malum malitia culpae: ergo Deus potest facere malum malitia culpae.

2. Adhuc, Isaiae, xlv, 6 et 7: Ego Dominus, et non est alter, formans lucem et creans tenebras, faciens pacem et creans malum: ego Dominus faciens omnia haec. Ergo potest creare malum: ergo et Angelum potuit facere malum.

3. Adhuc, II Sententiarum, distinct. III, cap. Putaverunt quidam Angelos qui ceciderunt, creatos esse malos. Et post pauca: " Qui opinionem suam muniunt auctoritate Augustini super Genesim ita dicentis: Non frustra putari potest ab initio temporis diabolum cecidisse, nec cum sanctis Angelis pacatum aliquando vixisse et beatum, sed mox apostatasse. Unde Dominus ait: Ille homicida erat ab initio, et in veritate non stetit : ut intelligamus quia in veritate non stetit, ex quo creatus est, qui staret, si stare voluisset . " Idem in eodem: " Non frustra, inquit, putandum est ab initio ipso temporis vel conditionis suae diabolum cecidisse, et numquam in veritate stetisse. Unde quidam in hanc malitiam libero arbitrio non esse flexum, sed in hac, quamvis a Deo, putant esse creatum . "

4. Adhuc, Job, xl, 14, secundum aliam translationem loquitur de Leviathan, qui diabolus est, et sic dicit: " Hoc est initium figmenti Dei, quod fecit Deus, ut illudatur ei ab Angelis ejus . " Si autem est initium figmenti: ergo eum Deus talem finxit: et fingere est creare: ergo malum creavit.

5. Adhuc, Psal, ciii, 26: Draco iste quem formasti ad illudendum ei. Ergo formatus est a Deo draco et malus, invi- dus et diabolus, et non est in hoc vitiosa voluntate depravatus.

In contrarium est,

1. Quod dicitur, Genes, i, 31: Vidit Deus cuncta quae fecerat: et erant valde bona: sed constat, quod diabolum fecit secundum esse angelicae naturae: ergo a factura Dei non habuit, nisi quod valde bonus fuit.

2. Adhuc, Plato in Timaeo : " Volens siquidem Deus bona quidem omnia provenire, nullius porro mali prout eorum quae nascuntur natura fert, relinquit propaginem. " Ergo Deus numquam fecit malum.

3. Adhuc, Plato, ibidem, paulo post: " Nec erat fas bonitati praestanti quidquam facere nisi pulchrum. " Sed dicit beatus Dionysius in libro de Divinis nominibus, quod " pulchrum convertitur cum bono , " Ergo fas non erat bonitati praestanti quidquam facere nisi bonum: sed diabolum fecit: ergo fecit eum bonum.

4. Adhuc, Dionysius et Boetius dicunt, quod est a bono quod bonum est: sed constat, quod diabolus a Deo bono factus est: ergo factus est bonus, et sic non erat malus ab ipsa creatione.

5. Adhuc, Augustinus super Genesim ad litteram: " Omnia fecit Deus valde bona. Naturam ergo Angelorum bonam fecit Deus. Et quia injustum est, ut nullo merito hoc in aliquo Deus damnet, quod creavit, non naturam, sed voluntatem malam puniendam esse credendum est .

6. Adhuc, Si Deus fecisset eum malum, ab alio et non a seipso esset malus: et cum facturae Dei resistere non possit, injuste ageretur secum, si sibi imputaretur malitia sua: sed juste imputatur sibi malitia: ergo a destructione consequentis a factura Dei non est malus, sed bonus.

Ulterius quaeritur, Si in primo instanti creationis suae potuit esse malus?

Et videtur, quod sic.

1. Augustinus super Genesim ad litteram: " Factus statim se a luce veritatis avertit, superbia tumidus, et propriae potestatis delectatione corruptus: unde beatae atque angelicae vitae dulcedinem non gustavit quam non utique acceptam fastidivit, sed nolendo accipere, deseruit et amisit . " Ex hoc accipitur, quod in primo instanti quo factus est, corruptus est, et a veritate cecidit, et quod dulcedinem gratiae non gustavit, et quod acceptam gratiam non perdidit, sed nolendo accipere numquam acceperat: sed quam accepturus erat gratiam, amisit: in primo ergo instanti creationis suae malus fuit.

2. Adhuc, Per rationem objicitur ad hoc: quia in Angelo non est sicut in homine: Angelus enim ab ipso instanti creationis potentias et intellectivas et affectivas perfectas accepit ad agendum: quod non fecit homo, sicut patet in pueris. In primo ergo instanti creationis suae moveri potuit ad bonum et ad malum, et secundum intellectum., et secundum affectum. Detur ergo, quod moveretur ad malum in primo instanti creationis suae: cum ex motu ad malum quilibet sit malus, in primo instanti potuit malus esse.

3. Adhuc, Quae esset causa, quod ex quo perfectam habuit potentiam intellectivam et perfectam potentiam motivam, in primo instanti non moveretur, nec ad bonum, nec ad malum ? Si enim ad neutrum istorum moveretur, sequeretur quod potentia perfecta ad agendum, esset otiosa: quod inconveniens est. Si autem moveretur ad bonum, sequeretur quod confirmatus esset in bono, et non cecidisset: habitum enim est in praecedentibus per verba Prosperi et aliorum sanctorum, quod non est in Angelo sicut in homine, ut scilicet post motum ad bonum possit regredi ad malum, et post motum in malum possit regredi ad bonum.

Ad hoc quidam dixerant, quod 1. Angelus in primo instanti creationis suae non potuit esse malus. Et hujus causa est, quia in omnibus creatis, ut dicunt, potentia est ante actum tempore: unde cum Angelus crearetur, secundum potentiam intellectivam et affectivam, oportuit quod per aliquam moram temporis potentia intellectiva et affectiva essent in habilitate ad motum, antequam moverentur ad bonum sive ad malum. Sed contra hoc est, quod dicunt et Plato et Augustinus, quod caelum statim ut est factum, movebatur: et propter hoc Plato, ut dicit Aristoteles in VIII Physicorum, solus inter Philosophos gignit tempus, et dicit ipsum coepisse cum caelo: eo quod cum caelo coepit motus, cujus mensura est tempus. Cum ergo Angelus magis perfectus sit ad motum, quam caelum, videtur quod in primo instanti creationis movebatur ad bonum vel ad malum.

2. Adhuc, In tota natura sic est, ut dicit Aristoteles in VIII Physicorum, quod motus est a generante: et quantum generans dat generato de forma, tantum dat ei de motu et loco ad quem est motus: falsum ergo est quod dicunt, quod in omnibus creatis potentia sit ante actum sive motum.

Solutio. Dicendum ad primo quaesitum, quod Deus non potuit facere Angelum malum. Et hujus causa est, quia nihil facit nisi secundum ordinationem sapientiae, et secundum aequissimam voluntatem: ordinis autem sapientiae non est facere malum: dicit enim Fulgentius, quod " sapiens non facit unde opus suum fiat deterius. " Et Augustinus dicit, quod " illius rei Deus non est auctor, cujus est ultor. ". Unde cum pu-

niat mala, numquam potest esse auctor mali.

Adhuc, aequissima voluntas non potest velle malum facere: quia volitum talis voluntatis non est nisi bonum: unde Deus quando fecit Angelos tam bonos quam malos, omnes fecit bonos bonitate naturae et bonitate innocentiae: sed postquam facti sunt, conversione per amorem castum ad summum bonum boni facti sunt bonitate gratiae, et confirmati in illa. Alii autem per aversionem a summo bono, et conversionem per amorem adulterinum ad proprium bonum creatum, quod fuit delectatio propriae potestatis, ut dicit Anselmus, scilicet ut non essent sub Deo, sed liberae potestatis essent in seipsis, facti sunt mali et diaboli et confirmati in illo aequissimo Dei judicio, quod non punit nisi malam voluntatem, ut dicit Augustinus,

Ad id quod contra objicitur, dicendum ad primum, quod quando dicit Apostolus, quod habet potestatem figulus luti, non intelligit, quod ex opere figuli fiat vas in contumeliam in quantum contumelia est, quia sic malus et perversus esset figulus: sed intelligit, quod praesciens figulus quod vas propria utilitate et pravitate erit in contumeliam, facit tamen illud, quia scit ad quas utilitates aptabitur in domo, in qua oportet esse quaedam vasa in contumeliam, quaedam autem in honorem, sicut dicit Apostolus, quod in omni magna domo necesse est esse haec duo genera vasorum. Ita Deus praesciens quosdam malos propria culpa, facit et creat tamen eos, quia scit quae bona eliciet ex malitiis eorum.

Ad aliud dicendum, quod Isaias loquitur ibi de malo paenae, non de malo culpae. Sicut et illud Amos, iii, 6, intelligitur: Si erit malum in civitate, quod Dominus non fecerit ? Hoc enim ordinatissima justitia fit et bene fit, ut dicit Augustinus, quod malum paenae inducatur ad ultionem mali culpae.

Ad aliud dicendum, quod ex modo loquendi Augustini perpenditur, quod non est creatus malus, quando dicit: " Mox ut creatus est: " ut enim tantum valet, quantum postquam: et post aliquam notat successionem temporis inter creationem et malitiam. Similiter cum dicit: " Qui staret, si voluisset, " notat quod in bono naturae et innocentiae aliquando stetit, in quo creatus est, et a quo per superbiam cecidit.

Ad aliud, dicendum, quod Augustinus ibi non intendit ostendere, quod Angelus sit creatus malus: sed intendit ostendere occasionem erroris quorumdam, qui dixerunt Angelum esse creatum malum, et a verbis Evangelii Joannis, viii, 44, male intellectis occasionem erroris acceperunt. Cum enim dicitur: Ille homicida erat ab initio, praepositio ab non notat continuationem malitiae ad instans creationis, sed notat distantiam morulae sive morae quae fuit inter instans creationis et aversionis Angeli mali a summo bono: propter quod ab antiquis communiter glossatur, Ab initio, hoc est, repente, vel cito post initium.

Ad aliud dicendum, sicut glossat Augustinus super Genesim ad litteram, et ponitur in libro secundo Sententiarum, distinctione III, cap. Ideoque Augustinus exterminans opinionem eorum, quod figmentum non dicitur creatio, sed praescientia utilitatis Sanctorum, quam elicit Deus ex malitia daemonis: propter hoc enim cum praesciret eum malum fore, voluit tamen eum creare: et ista est illusio qua illuditur et a sanctis Angelis et hominibus, dum hoc scilicet quod ille in malum cogitat, et tentat Sanctos, convertitur in bonum eorum et in utilitatem. Et hoc optime tangit beatus Bernardus super Cantica sic dicens: " Jucundum plane judicium, ut ille iniquus omnium humilium malleator, etiam nolens fabricet eis coronas perpetuas: dum omnes tentat, et ab omnibus superatur. " Et hoc est quod dicit, Isa.

liv, 16: Ecce ego creavi fabrum sufflantem in igne prunas.

Ad aliud dicendum, quod hoc non sequitur. Intendit enim dicere Psalmista, quod formavit eum qui est draco: sed non formavit in eo malitiam draconis, nec malitiam diaboli. Illa enim processit a pravitate voluntatis.

Ad id quod ulterius quaeritur, dicendum, quod in primo instanti creationis suae non potuit esse malus, sed post primum instans: et hoc paulo post ostendetur.

Ad objectum dicendum, quod Augustinus notat hoc in modo loquendi, quando dicit, Statim ab initio, hoc est, statim post initium: ut per adverbium statim, et praepositionem post, notetur mora temporis quod, fuit inter instans creationis et instans apostasiae. Similiter cum dicit, quod " dulcedinem beatae vitae non gustavit, " intelligit quod non gustavit per confirmationem beatitudinis, quia illam numquam habuit: et hoc intendit per modum loquendi qui sequitur, " Et acceptam non fastidivit: " non enim fastiditur acceptum, nisi quod ex usu et mora in taedium convertitur. Post creationem enim usque ad lapsum, in solo bono naturali et innocentiae inter Angelos vixit.

Ad aliud dicendum, quod, in primo instanti, nec in aliquo instanti indivisibili Angelus potuit moveri, nec in bonum, nec in malum. Et hujus causa est, quia non est eodem modo in motu liberi arbitrii, et in potentiis naturalibus: in motu enim liberi arbitrii exigitur arbitratio et aestimatio ejus ad quod movetur, et judicium et collatio utilitatis vel delectationis ejus, et dispositio qualiter veniatur ad illud, et sententia de motu quo movetur ad illud: quae omnia exigunt moram temporis, et in uno indivisibili nunc nullo modo fieri possunt. Et praeter omnia ista exigitur affectus et delectatio in eo ad quod, movetur. Et ideo dicit Magister in libro II Sententia-rum, distinctione III, cap. Aliis autem videtur, quod morula fuit inter creationem et lapsum : et ad hoc confirmandum in capite, Deinde qualiter, ''inducit Origenem super Ezechielem sic dicentem: " Serpens hostis contrarius veritati, non tamen a principio, nec statim super pectus et ventrem suum ambulavit, sicut Adam et Heva non statim peccaverunt: ita et serpens aliquando fuit non serpens, cum in paradiso deliciarum moraretur . " Et subjunxit Magister: " Ecce aperte dicit post creationem interposita morula cecidisse . "

Ad responsionem quam quidam inducunt, dicendum, quod nulla est, sicut bene probatum est in objiciendo.