DISTINCTIO XXXII.

(Textus Magistri Sententiarum).

Utrum Pater vel Filius ea dilectione diligant, quae procedit ab utroque, id est, spiritu sancto. Hic oritur quaestio ex praedictis deducta. Dictum est enim supra atque Sanctorum auctoritatibus ostensum, quod Spiritus sanctus est communio Patris et Filii et amor, quo Pater et Filius se invicem diligunt. Ideo quaeritur, utrum Pater vel Filius per Spiritum sanctum vel Spiritu sancto diligat. Quod utique videtur oportere dici secundum auctoritates supra positas, quibus ostenditur, Spiritum sanctum esse quo genitus a gignente diligatur genitoremque suum diligat. Sed contra : si Pater vel Filius dicatur diligere per Spiritum sanctum, videtur esse per Spiritum sanctum, quia non est aliud Deo esse, et aliud diligere, sed idem ; quia, ut ait Augustinus 15. lib. de Trin. " Quidquid secundum qualitates in illa simplici natura dici videtur, secundum essentiam est intelligendum " ut bonus, magnus. immortalis, sapiens, diligens et hujusmodi. Ideoque, si Pater vel Filius diligit per Spiritum sanctum, per ipsum Spiritum esse videtur. Neque tantum essentia sua diligit, sed etiam dono.

Haec quaestio insolubilis est humanum superans sensum, in qua auctoritates sibi occurrunt.

Huic quaestioni, cum altitudinem nimiae profunditatis contineat, id solum respondemus, quod Augustinus significare videtur, scilicet quod Pater et Filius se diligant et unitatem servent non solum essentia sua, sed suo dono proprio ; quod licet supra positum sit, iterare tamen non piget, quia sic expedit. Ait ergo Augustinus 6. lib. de Trin. ita : " Manifestum est, quod non aliquis duorum est, quo uterque conjungitur, quo genitus a gignente diligatur genitoremque suum diligat, sintque non participatione, sed essentia sua, neque dono superioris alicujus, sed suo proprio servantes unitatem pacis. " Ecce hic dicit, quod essentia sua et Dono suo servant unitatem. Idem 15. lib. de Trin. ait: " In illa Trinitate, quis audeat dicere, Patrem nec se nec Filium nec Spiritum sanctum diligere nisi per Spiritum sanctum ? " Hic aperte ostendit, Patrem non tantum per Spiritum sanctum diligere ; non autem simpliciter dicit, Patrem non diligere per Spiritum sanctum.

Utrum Pater sit sapiens sapientia quam genuit, sicut diligit amore, qui ab ipso procedit ?

Praeterea diligenter investigari oportet, utrum Pater sapiens sit sapientia, quam genuit, quae tantum Filius est Quod videtur a simili posse probari. Si enim Pater diligit amore, qui ab ipso procedit, cur non et sapientia vel intelligentia, quam ipse genuit, sapit vel intelligit ? " Hanc quaestionem urgere videtur, ut ait Augustinus 7. lib. de Trin. quod scripsit Apostolus, dicens : Christum, Dei virtutem et Dei sapientiam, ubi quaeritur, utrum ita sit Pater sapientiae et virtutis suae, ut hac sapientia sapiens sit, quam genuit, et hac virtute potens, quam genuit. Sed absit ut ita sit ; quia si hoc est ibi esse quod sapere, non per illam sapientiam, quam genuit, sapiens est Pater, alioquin non ipsa ab illo, sed ille ab ipsa est. Si enim sapientia, quam genuit, causa est illi ut sapiens sit, etiam ut sit, ipsa illi causa est ; quod fieri non potest, nisi gignendo eum aut faciendo ; sed nec genitricem nec conditricem Patris ullo modo quisquam dixerit sapientiam. Quid enim est insanius ? Ergo et Pater ipsa sapientia est, qua sapiens est ; Filius vero dicitur sapientia Patris et virtus Patris, non quia Pater per eum sit sapiens vel potens, sed quia Filius, sapientia et virtus, est de Patre, sapientia et virtute. " Ex his ergo patet quod Pater non est sapiens sapientia genita, sed seipso sapientia ingenita.

Nota

Augustinus libro 83. quaest. 23. "Cum sapiens Deus dicitur, et sapientia sapiens dicitur, sine qua eum vel fuisse aliquando vel esse posse, nefas est credere, non participatione sapientiae sapiens dicitur, sicut anima, quae et esse et non esse sapiens potest; sed quod ipse eam genuerit, qua sapiens dicitur sapientiam ". Animadverte, lector, Patrem dici sapientem genita sapientia, quod aliis obviat testimoniis. Verum hoc Augustinus corrigit in lib. 1. Retract. capite 26. inquiens : " Dixi in libro 83. quaest. 23. quae est de Patre, quod eam genuit qua sapiens dicitur sapientiam, sed melius istam quaestionem in libro postea de Trinitate tractavi lib. 6. cap. 1. et2. et lib. 7. cap. 3. et 15. cap. 7."

Utrum Filius sit sapiens sapientia genita, vel ingenita ?

Post haec quaeri solet a quibusdam, utrum Filius sit sapiens sapientia genita, vel ingenita ? Si enim non est sapiens sapientia genita, nec seipso sapiens est ; si vero sapientia genita sapiens est, non videtur esse sapiens sapientia ingenita ; et ita non videtur esse sapiens a Patre, cum a Patre habeat omnia. Ad quod dicimus, quod una est sapientia Patris et Filii et Spiritus sancti, sicut una essentia, quia sapientia in illius naturae simplicitate est essentia ; et tamen Filius est tantum sapientia genita, et Pater tantum sapientia ingenita ; et sapientia genita est de sapientia ingenita vel a sapientia ingenita. Et cum idem sit ibi esse quod sapientem esse, relinquitur, ut sapientia genita sit sapiens de sapientia ingenita. Non ergo Filius dicitur sapientia Dei, tanquam ipse solus sit intelligens vel sapiens sibi et Patri et Spiritui sancto ; quia, ut ait Augustinus 15. lib. de Trinit. " Si solus ibi Filius intelligit et sibi et Patri et Spiritui sancto, ad illam reditur absurditatem, ut Pater non sit sapiens de seipso, sed de Filio, nec sapientia sapientiam genuerit, sed ea sapientia Pater dicatur sapiens esse, quam genuit. Ubi enim non est intelligentia, nec sapientia potest esse. Ideoque, si Pater non intelligit ipse sibi, sed Filius intelligit Patri, profecto Filius Patrem sapientem facit. Et si hoc est Deo esse quod sapere, et ea illi essentia est quae sapientia ; non Filius a Patre, quod verum est, sed a Filio potius Pater habet essentiam ; quod absurdissimum atque falsissimum est. Est ergo Deus Pater sapiens ea quae ipse est sua sapientia ; et Filius, sapientia Patris, est sapiens de sapientia, quae est Pater, de quo est genitus Filius. Ita et Pater est intelligens ea quae ipse est sua intelligentia. Non,enim esset sapiens, qui non esset intelligens. Filius autem, intelligentia Patris, de intelligentia genitus est, quae est Pater, de qua et intelligens est. " Proinde Pater est sapientia, et Filius sapientia, et uterque una sapientia, et tamen solus Pater est ingenita sapientia, et Filius solus genita sapientia ; nec tamen alia sapientia Pater, alia Filius, sed una eademque est sicut Pater est Deus ingenitus, et Filius est Deus genitus, neque Deus genitus est Deus ingenitus ; non ideo tamen alius Deus est Pater, alius

Filius, sed unus Deus uterque, non autem unus. Alius est enim genitus, alius ingenitus, sed non alius Deus, imo uterque unum sive unus Deus. Ita non est sapientia genita sapientia ingenita, sed alia est sapientia genita, alia ingenita ; non est tamen alia sapientia, sed una eademque sapientia.

An Filius sit sapiens seipso vel per seipsum.

Ex praedictis constat, quod Filius non est sapiens a se neque de se, sed a Patre et de Patre. Quaeri autem solet, utrum Filius sit sapiens seipso vel per seipsum ? Quidam dicunt, multiplicem hic fieri intelligentiam, et ideo distinguendum fore, ita ut, cum dicis, Filium esse sapientem seipso vel per seipsum, si sui natura et essentia sapientem intelligas, verus sit intellectus ; si vero a seipso vel de seipso sapientem esse intelligas, falsitati subjectam habes intelligentiam. Alii vero simpliciter et absque determinatione concedunt hujusmodi locutiones ; Filius est sapiens per se, sed non a se vel de se ; et Filius est Deus par se, et est per se, sed non a se vel de se: hoc confirmantes verbis Hilarii, qui Filium non a se, sed per se agere, in libro 9. de Trinit. ait : " Naturae, inquit, cui contradicis, haeretice, haec unitas est, ut ilaper se agat Filius, ne a se agat, et ita non a se agat, ut per se agat. Intellige Filium agentem, et per eum Patrem agentem. Non a se agit, cum Pater in eo manere monstratur ; per se agit, cum secundum nativitatem Filii agit ipse quae placita sunt. Infirmus sit non a se agendo, nisi a Deo ipse agit ; non sit vero in unitate naturae, si quae agit et in quibus placet non per se agit. " Sicut ergo, inquiunt, Filius per se agit, sed non a se, ita Filius debet dici sapiens per se, sed non a se ; sic et per se Deus est vel esse dicendus est, ut aiunt, sed non a se vel de se.

An una lanium sit sapientia Patris ?

Post haec a quibusdam solet quaeri, utrum una tantum sit sapientia Patris ; quod non esse nituntur probare hoc modo : Filius, inquiunt, est sapientia Patris genita, qua Pater sapiens non est ; est igitur aliqua sapientia Patris, qua sapiens non est ; est autem et sapientia Patris ingenita, et ea Pater sapiens est ; est ergo quaedam sapientia Patris, qua sapiens est, et ipsa non est illa sapientia Patris, qua Pater sapiens non est ; non est ergo una tantum sapientia Patris. Item, sapientia ingenita est sapientia Patris, et sapientia genita est sapientia Patris ; non est autem sapientia ingenita sapientia genita ; non est igitur una tantum sapientia Patris. Haec et his similia tanquam sophistica et a veritate longinqua cunctisque in Theologia peritis patentia abjicimus, responso indigna advertentes, id tamen adjicientes, quia una est tantum sapientia Patris, sed non uno modo dicitur. Nam sapientia Patris dicitur illa quam genuit, et sapientia Patris dicitur ea qua sapiens est ; diversa est ergo ratio dicti. Illa enim dicitur Patris, quia eam genuit ; et ea dicitur Patris,

quia ea sapit. Una est tamen sapientia Patris, quia sapientia genita est eadem sapientia et ea qua sapiens est, sive ea qua sapiens est intelligatur persona Patris, sive essentia Patris ; quia persona Patris, quae intelligitur, cum dicitur sapientia ingenita, et persona Filii, quae significatur, cum dicitur sapientia genita, una eademque sapientia est, quae essentia divina intelligitur communis tribus personis.

Sicut in Trinitate est dilectio, quae est Trinitas, et tamen Spiritus sanctus est dilectio, quae non est Trinitas, nec ideo duae sunt dilectiones ; ita et de sapientia.

Et sicut in Trinitate dilectio est, quae est Pater, Filius et Spiritus sanctus, quae est ipsa essentia Deitatis ; et tamen Spiritus sanctus dilectio est, quae non est Pater vel Filius, nec ideo duae dilectiones sunt in Trinitate, quia dilectio, quae proprie Spiritus sanctus est, est dilectio, quae Trinitas est, non tamen ipsa Trinitas est ; sicut Spiritus sanctus est essentia, quae Trinitas est, non tamen ipse Trinitas est, ita in Trinitate sapientia est, quae est Pater et Filius et Spiritus sanctus, quae est essentia divina ; et tamen Filius est sapientia, quae non est Pater vel Spiritus sanctus. Nec ideo duae sapientiae ibi sunt, quia sapientia, quae proprie est Filius, est sapientia, quae est Trinitas, ipsa tamen non est Trinitas ; sicut Filius est essentia, quae est Trinitas, ipse tamen non est Trinitas.

Qua ratione Pater non dicitur sapiens, ea sapientia quam genuit, eadem videtur debere dici, quod non sit diligens Pater vel Filius dilectione, quae ab utroque procedit.

Praeterea diligenternotandum est, quod ea ratione, qua Pater non dicitur sapiens esse sapientia, quam genuit, videtur fore dicendum, quod Pater non diligat Filium, vel Filius Patrem ea dilectione, quae ab utroque procedit, scilicet quae proprie Spiritus sanctus est. Sicut enim idem est Deo sapere quod esse, ita idem est ei diligere quod esse. Ideoque, sicut negatur Pater esse sapiens sapientia, quam genuit, qui si ea diceretur sapiens, non ipsa ab eo, sed ipse ab ea intelligeretur esse, ita videtur non debere concedi, quod Pater vel Filius diligat dilectione, quae tantum Spiritus sanctus est ; quia si ea diligit Pater vel Filius, non Spiritus sanctus videtur esse a Patre et Filio, sed Pater et Filius a Spiritu sancto, quia idem est ibi diligere . quod esse. Al supra dictum est, atque auctoritate Augustini sancitum, . " quod in Trinitate tria sunt ; unus diligens eum qui de illo est, et unus diligens eum de quo est, et ipsa dilectio ; et non est aliquis duorum, quo genitus a gignente diligitur et genitorem suum diligit. " Quibus verbis aperte significatur, Patrem Filium, et Filium Patrem diligere ea etiam dilectione, quae non est aliquis eorum, sed tantum Spiritus sanctus. Cum igitur idem sit ibi diligere quod esse, quomodo dicitur Pater vel Filius non esse ea dilectione, qua alter alterum diligit, cum ideo Pater negetur sapere sapientia, quam genuit, nec ea esse intelligatur?

Quod et haec quaestio inexplicabilis est, quae excellit infirmitatem hominis.

Difficilem esse mihi fateor hanc quaestionem, praecipue cum ex praedictis oriatur, quae similem videntur habere rationem, quod meae intelligentiae attendens infirmitas turbatur, cupiens magis ex dictis Sanctorum referre quam afferre. " Optimus enim lector est, inquit Hilarius 1. libro de Trinit. qui dictorum intelligentiam exspectet ex dictis potius quam imponat, et retulerit magis quam attulerit, neque cogat id videri dictis contineri, quod ante lectionem praesumpserit intelligendum. Cum igitur de rebus Dei sermo est, concedamus Deo sui cognitionem dictisque ejus pia veneratione famulemur. " Investigetergo diligenter pius lector rationem dictorum, si forte dictorum aliquam valeat reperire causam, qua nota, praemissa quaestio aliquatenus explicari valeat. Ego autem hanc quaestionem non absolvens, sed errorem excludens profiteor, non ita dictum esse, Patrem diligere Filium, vel Filium Patrem ea dilectione, quae ab utroque procedit, quae non est aliquis eorum, sed tantum Spiritus sanctus, tanquam ea dilectione Pater sit vel Filius. Sed sic ea Pater diligit Filium, et Filius Patrem, ut etiam Pater per se ea quae ipse est dilectione diligat, sic et Filius, non autem sic, ut Pater per se non diligat et Filius, sed per eam tantum. " Quis haec in illa Trinitate, inquit

Augustinus, opinari vel affirmare praesumat ? " Eam tamen quaestionem lectorum diligentiae plenius dijudicandam atque absolvendam relinquimus, ad hoc minus sufficientes.

(Finis textus Magistri.)