MEMBRUM II.

De ornatu singulorum corporum simplicium, scilicet caeli, aeris, aquae, et terrae.

Secundo, Quaeritur de ornatu singulorum corporum, scilicet aeris, aquae, caeli, et terrae.

Et primo quaeritur de ornatu caeli, de quo dicit Augustinus in Glossa ibidem, quod " quia caelum ante alia factum est, et speciosius est aliis elementis, ideo ante alia ornatur quarto die. "

Et hoc est quod dicit Magister in libro II Sententiarum, dist. XV, cap. Quia ergo caelum caeteris elementis speciem praestat, ideo ante alia ornatur. Dicit enim Augustinus, quod " quia visibili mundo duo dies sunt attributi, supremae scilicet, et infimae parti mundi: in quorum uno divisa est lux a tenebris, in alio firmamentum positum in medio aquarum: ideo infimae parti mundi visibilibus et mobilibus mundi partibus quae intra mundum creantur, tres reliqui sunt deputandi: ut sic sexta die homo propter quem mundus factus est, in mundum inducatur. "

Quaeritur ergo primo de hoc quod dicit: Fiant luminaria in firmamento caeli .

Et quaeritur, Quare dicantur luminaria, et non stellae ?

1. Luminaria enim communia sunt ad caelestia et terrena: ornatus autem caeli per propria debet exprimi: et sic magis proprie deberet dici: Fiant stellae, quam fiant luminaria.

2. Adhuc, Quare non. dicit lumina, sed luminaria ? Hoc enim magis ornate exprimeret: quia lumen propria virtute luminat: luminare autem virtute aliena: luminare enim vas luminis est, quod non luminat nisi virtute luminis quod est in ipso. Unde cum ornatus caeli propria virtute luminat, potius deberet dici lumina, quam luminaria,

3. Quaeritur etiam ulterius de hoc quod dicit: Et dividant diem ac noctem . Non enim possunt dividere diem et noctem nisi moveantur in locis suis. Quod autem movetur in loco suo, animal est, ut dicunt Philosophi. Et ideo ibidem, quaerit Augustinus in Glossa sic dicens: " Solet quaeri, Utrum haec luminaria corpora sola sint, an habeant rectores spiritus, et ab eis vitaliter inspirentur, sicut per animas animalium carnes animantur ? " Et hanc quaestionem non absolvit, sed subinfert. Sed de tam obscura re nihil temere definiendum est.

Utrum autem stellae moveantur, disputat Aristoteles in II de Caelo et Mundo, talem faciens divisionem. Si stellae moventur, aut moventur et orbes similiter cum eis: aut moventur orbibus stantibus: aut moventur motu orbium, et non motu proprio. Si moventur ambo, scilicet stella et orbis circulariter et a natura: aut hoc est a natura, aut a casu, aut moventur circulariter, aut motu tropico sive conversivo, aut motu involutionis sive titubationis, aut motu processivo qui est de loco ad locum. Si moventur ambo, stella scilicet et orbis, et circulariter scilicet et a natura.

Contra: Velocitas motus simplicis corporis est secundum quantitatem ipsius, ita quod majus corpus movetur velocius, et minus tardius. Et hoc probatur in elementis: magnus enim ignis velocius ascendit, quam parvus: et major terra velocius descendit, quam parva: et superior circulus velocius revolvitur, quam inferior. Cum ergo circulus major sit, quam stella quae est in ipso: velocius revolvitur circulus, quam stella. Et ex hoc se- quuntur duo inconvenientia. Unum est, quod revoluto circulo de puncto ad punctum, stella adhuc non est revoluta: quod est inconveniens: quia dicit Alfraganus, quod " caelum non cognoscimus nisi per stellas, nec revolutio circulorum significatur nobis, nisi per revolutionem stellarum. " Unde stella non revoluta, non potest sciri circulus esse revolutus. Aliud inconveniens, quod secundum hoc stella scindet orbem: stella enim tardius mota et circulus citius, necesse est quod circulus circa stellam scindatur et separetur a stella: et hoc inconveniens Philosophus reputat.

Si forte dicatur, quod ambo moventur circulariter: sed circulus movetur natura, et stella a casu, aut e converso, aut ambo casu. Contra.: Dicit Aristoteles, quod, casualia in paucis sunt et parum durant: motus autem iste stellarum in omnibus stellis ponitur et perpetuo durans: ergo videtur, quod nullo dictorum modorum casu moventur.

Adhuc, Aristoteles in II Physicorum dicit, quod in caelestibus nihil fit casu et fortuna.

Si dicatur, quod stellae moventur stantibus orbibus, sicut quidam dixerunt mathematici, sequitur idem inconveniens, scilicet quod scindantur circuli: quia dum stella transit per circulum, oportet quod scindat eum: et quod pars una circuli distet ab alia parte: quia aliter sequeretur, quod duo corpora essent in eodem loco: quod nullo modo esse potest: quia sequeretur, quod duo corpora essent unum et idem corpus. Sequeretur etiam, quod minus corpus et simplex moveretur velocius, et majus ejusdem naturae vel quiesceret vel moveretur tardius: quod est contra rationem. Ex his omnibus relinquitur tertium membrum, scilicet quod moventur motu orbium suorum, et non motu, proprio et natura, sicut pars in toto.

Si propter haec omnia dicantur, quod non moventur circulariter, sed moventur motur tropico aut conversivo: aut

hoc erit ita, quod conversio illa est ab aequinoctiali secundum obliquitatem circuii signorum: aut ita, quod moventur in Orientem, et revertuntur in Occidentem motu conversionis. Si primo modo: tunc stellae in firmamento fixae non semper aeque distant a visibus nostris: sed aliquando erunt plus ad Aquilonem, et aliquando plus ad Meridiem: et hoc est contra visum. Si secundo modo: tunc puncto semicirculi in quo fit conversio ut duobus uteretur uno: et sic quiescere accideret, quod est impossibile.

Si propter hoc dicatur, quod stellae moventur motu involutionis sive titubationis, ita quod in eodem loco manentes vertunt et revertunt se de superficie in superficiem, sicut dixerunt quidam mathematici, quia hoc esset causa scintillationis, et causa quod ita videtur moveri soi tempore eclipsis ac si vacillet de superficie in superficiem. Contra: Quia secundum hoc aliquando videremus unam superficiem solis, et aliquando aliam: quod in nulla observatione ab aliquo Philosopho umquam dictum fuit.

Adhuc, A Philosophis non ponuntur nisi duae causae scintillationis. Una a mathematicis, quam tangit Aristoteles in II Posteriorum., scilicet si sunt prope, non scintillant. Et ideo dicit, quod planetae non. scintillant, sed stellae fixae: et causa ponitur, quia propter longinquitatem lumen ad visum delatum tremit: et sic forma quae est in ipso, tremere videtur et scintillare. Alia causa est, si oritur planeta in vapore, sicut dicit Ptolemaeus in distinctione 6 Almagesti, quod Jupiter ortus in mane, propter vapores in quibus oriebatur, visus est scintillare. Et hoc non omnibus stellis contingit, nec semper, sed aliquando aliquibus tantum. Ergo non videntur moveri in locis suis motu titubationis.

Solutio. Praenotandum est quod dicit Aristoteles in II de Causis proprietatum elementorum et planetarum, scilicet quod orbis est elementum sphaericum, quando discernimus inter ipsum, et ignem, et ae-

rem, et aquam, et terram. Si autem consideremus ipsum in se: tunc in eo sunt tria elementa, hoc est, tres substantiae: quia substantia stellarum et lunae est alia a substantia solis et orbis, et substantia orbis est alia a substantia solis et stellarum et lunae. Sol enim illustrat et non illustratur, stellae illustrantur et non illustrant, luna illustratur et illustrat: orbis illustratur quidem, sed non recipit lumen calcatum in partibus sicut stella, sed diffusum in perspicuo aere.

Ad primum ergo dicendum, quod luminaria magis vocantur, quam lumina vel stellae: quia sunt vasa luminis, et spissitudine partium intra se continent lumen et diffundunt ipsum circulariter ubique. Et hoc non dicit lumen: lumen enim, ut dicit Avicenna, est qualitas lucentis corporis diffusa in perspicuo, vel superficie terminati corporis: stella autem non dicit hoc, sed dicitur a stando, quia non mutat situm imaginis in qua posita est. Unde quia nec secundum nomen luminis, nec secundum nomen stellae pertinent ad ornatum, sed secundum nomen luminaris: ideo dixit: Fiant luminaria, et non dixit: Fiant lumina, vel fiant stellae.

Ad aliud dicendum, quod licet lumen propria virtute illuminet primo, et luminare secundo, tamen quia lumen non dicit tentionem luminis, sed luminare, et ornatus caeli lumen retentum est continue, melius vocatur luminare, quam lumen.

Ad aliud dicendum, quod stellae animalia non sunt, nec moventur ab anima, sed a virtute jussu Dei facta in ipsis, quae movet eas in locis suis, sicut animalia moventur ab anima: non tamen motu processivo, quia si hunc haberent, ut dicit Aristoteles, natura dedisset eis instrumenta talis motus, sicut pedes et alas, quod falsum est. Sed moventur a natura propria motu circulari orbium suorum sicut pars in toto.

Disputationes autem quae sunt super divisionem Aristotelis in II de Caelo et Mundo, procedunt sicut inductae sunt, et veritatem concludunt. Et ideo ex omnibus illis relinquitur quod dictum est, scilicet quod natura moventur orbium suorum, et quod illa natura est virtus motiva jussu divino factam corpore caeli et partibus ejus. Et de hoc in quaestione, Utrum caelum moveatur, vel non, in praehabitis satis dictum est .