MEMBRUM III.

Utrum una sola anima intellectualis sit in omnibus corporibus vel multae, ita quod singulae in singulis corporibus ?

Tertio quaeritur, Utrum una sola anima intellectualis sit in omnibus corporibus, vel multae, ita quod singulae in singulis corporibus?

Dixerunt enim quidam Arabes, sicut et Averroes, et quidam alii, quod unus numero intellectus est in omnibus animabus et in omnibus hominibus.

Et hic error in tantum invaluit, quod plures habet defensores, et habet tres partes, scilicet quod unus numero intellectus sit in omnibus animabus humanis, una numero intellectualis anima in omnibus corporibus humanis, et quod post mortem in resolutione corporis et animae manet resolutum unum et idem numero. Qui error periculosus est nimis: et contra hunc errorem jam quidem disputavi cum essem in curia. Et quia defensores hujus haeresis dicunt, quod secundum philosophiam est, licet fides Catholica aliud ponat secundum theologiam, propter hoc ostendere oportet qualiter hic error muniat se secundum philosophiam, et qualiter secundum philosophiam destruatur, et qualiter eorum rationibus respondeatur.

i. Prima igitur ratio quam pro se inducere possunt, est haec: Unus effectus est causae indifferentis secundum essentiam, quamvis forte differat secundum modum suscipientis, et non secundum naturam ejus quod efficitur.

Est autem una causa prima essentialis: forma autem est effectus per hoc quod a non esse ad esse procedit, et est quiddam quod est in anima et in materia, differens tantum secundum esse suscipientium. Dicit autem Aristoteles, quod omnes causae ad primam causam resolvuntur. Et dicit Avicenna et Avicebron in libro Fontis vitae, quod prima forma est intelligentia, quae, sicut dicit Avicenna, dat omnes formas ex seipsa. Omnis ergo forma data, est lumen quoddam intelligentiae. Videtur ergo, quod intelligentia per esse non divisa eorum in quibus est, non distinguitur, nec dividitur: ergo videtur, quod una numero est in omnibus in quibus est. Quod autem per esse non dividatur, probant: quia separata manet in omnibus, in quibus est, a motu et materia: eo quod intellectus nullius corporis est actus, ut dicit Aristoteles in III de Anima. Manet igitur intellectualis anima in omnibus, in quibus est intellectus, in simplici lumine causae primae indistinctus: et sic unus numero intellectus est in omnibus intellectualem naturam habentibus.

2. Secunda ratio eorum est, quod sicut dicit Aristoteles in V primae philosophiae, quod omne quod distinguitur et dividitur, aut distinguitur per formam, aut per quantitatem sive materiam. Si ergo intellectus unius animae distinguitur ab intellectu alterius, aut distinguitur per formam, aut per materiam. Non per formam: quia quorum est convenientia in forma, in forma illa non differunt: constat autem, quod omnes intellectus conveniunt in forma intellectualitatis. Nec per materiam distinguitur: quia aut distingueretur in materia in qua est, aut per materiam ex qua est. Non ex qua est: quia non est ex aliqua materia, nec spirituali, nec corporali: quia probatum est In III de Anima, quod dicit Anaxagoras, quod intellectus solus est simplex et immixtus, nulli nihil habens commune. Et ratio sua est, quia nihil est receptibile omnium et potentia omnia, nisi id quod nulli nihil habet commune: sicut receptibile soni, non est nisi absonum: et receptibile saporum, non est nisi insipidum. Sed intellectus possibilis est omnium receptibilis secundum rationem. Ergo nihil habet commune cum aliquo: distinctus ergo manet ab omnibus, et indistinctus in seipso. Quod autem indistinctum est in seipso, idem est in omnibus in quibus est: ergo intellectus unus et idem, est in omnibus in quibus est: unus ergo in omnibus hominibus. Si forte aliquis dicat per materiam in qua est, non ex qua est: hoc esse non potest. Dicit enim Plato in Timaeo, quod intellectus esse non potest nisi in anima: anima autem non est in aliquo nisi sicut in organo: intellectus ergo esset in organo. Et hoc stare non potest: quia si esset in organo, non reciperet aliquid nisi quod esset de natura illius organi: sicut nec visus aliquid recipit, nisi quod est de natura actus perspicui: eo quod visus fundatus est in organo quod est de natura perspicui. Hoc autem falsum est: quia intellectus possibilis est potentia omnia, ut dicit Philosophus, sicut tabula rasa potentia est omnis pictura: ergo videtur cum non distinguatur per materiam ex qua, vel in qua, quod idem sit apud omnes indistinctus et indivisus per numerum.

3. Tertia ratio est, quam inducunt ad hoc, quod intellectus non distinguatur nec per materiam ex qua, nec per materiam in qua. Dicunt enim, quod et verum est, quod quidquid est in potentia materiali ad aliquid in quo est sicut in actu perfecto, non venit ad illud nisi mediante actu imperfecto, qui est

motus, sicut patet per inductionem in omnibus. In caelo enim quod est in potentia ad ubi secundum materiam quantitatis, est motus localis quo renovatur secundum ubi. In generabilibus et corruptibilibus est materia, quae est potentia ad formam, quam non accipit nisi motu alterationis et generationis. Intellectus autem penitus immobilis est secundum substantiam. Ergo per nihil in quo possit esse, vel ex quo possit esse, potest distingui vel numerari: et quod per nihil distingui, potest vel numerari, idem manet in omnibus: intellectus ergo idem est, non cadens in numerum, et manet in omnibus.

4. Quartam inducunt, quod quidquid. ex se nec definit nec determinat aliquid per quod distinguatur et in numerum ponatur, remanet idem ubique et semper: intellectus ex se nihil definit nec determinat per quod in numerum ponatur: ergo idem remanet ubique in omnibus in quibus est.

5. Quintam inducunt, quod sicut lux et perspicuum sunt species et locus colorum, ut dicit Philosophus, et lux est indistincta species in omnibus coloribus, et perspicuum indistinctus locus omnium colorum: ita intellectus, ut in III de Anima probatur , est species omnium intelligibilium, et locus intelligibilium specierum, in quo sicut in proprio loco salvantur intelligibiles species, et in quo generantur: sed resolutis omnibus quae faciunt colorem hunc esse colorem et hic et nunc, non remanet nisi indistincta species colorum quae est lux, quae (sicut dicit Jacob Alkindi) omnium colorum est species et hypostasis: ergo a simili cum intellectus sit species et locus specierum intelligibilium, resolutis omnibus quae faciunt speciem intelligibilem esse hujus vel hic, unus solus simplex est intellectus in omnibus intelligentibus, qui per applicationem luminis sui ad

Illinc vel illum, species intelligibiles facit in hoc et in illo: unus tamen est secundum substantiam, et idem in omnibus non numeratus.

6. Sexta via est, cui etiam multum innituntur defensores hujus erroris. Dicunt enim, quod id quod per se causa simplicitatis est et separationis a materia, maxime est simplex et separatum in seipso: simplicitatis autem et separationis in rebus non est causa nisi intellectus: igitur secundum se maxime est simplex et separatus. Inde procedunt ulterius sic: Quod maxime est simplex et separatum, non distinguitur per hoc quod est in multis, sed remanet unum et idem in substantia: sed intellectus est maxime simplex: ergo intellectus qui est in multis, manet indistinctus et unus et idem in multis: et quod post mortem ex omnibus resolvitur rationalibus animabus, est unum et idem. Hanc viam invenit quidam, nomine Abubaker, qui alio nomine Almassor dicitur, et erat Maurus. Et propter hoc Aristotelem dixisse in XI primae philosophiae, quod etsi anima hominis separatur a corpore, tamen non tota, sed intellectus.

7. Septima via ejusdem est ad ejusdem erroris defensionem, et est haec, quod species accepta sine materia, est una natura indivisa, et non dividitur secundum esse nisi per materiam: et hoc accidit ei in quantum est in materia et non secundum se. Hoc antem multo magis convenit ei quod est species specierum: est autem intellectus species specierum, ut dicit Aristoteles in III de Anima. Igitur non dividitur nisi participatione materiae: sed participare materiam, contra naturam intellectus est et contra definitionem: ergo intellectas est penitus immaterialis: manet igitur indivisus in omnibus, et quod post mortem ex omnibus relinquitur, est unum et idem.

8. Octava via est, qua procedunt ad sui erroris defensionem. Ponunt quamdam, propositionem quae habetur in libro de Causis et in VII Ethicorum,, scilicet quod omne quod est in aliquo, est in eo secundum potestatem ejus in quo est, et non secundum potestatem ejus quod inest. Et dant exemplum: quia colores existentes in corpore terminato, sunt in eo secundum potestatem corporis terminati, hoc est, materialiter: et existentes in perspicuo, quod est medium visus, sunt in eo secundum esse spirituale, quod est potestas perspicui: perspicuum enim corpus spirituale est. Unde secundum hoc esse nec habent materiam, nec contrarium: et existentes in oculo vidente, sunt in eo secundum potestatem oculi, hoc est, secundum esse simplex et formale, sicut dicit Aristoteles in II de Anima, quod sensus est receptivus sensibilium specierum sine materia, materia tamen praesente et objecto agente: sicut sigillum recipit figuram, et agit figuram in ceram, nihil communicando sibi de materia metalli, sed simplicem formam dando sibi. Ex ista propositione procedunt sic: Si intellectus recipit speciem universalem sine materia, recipit ipsam secundum potestatem intellectus: universale est ubique et semper, ut dicit Aristoteles in primo Posteriorum : ad hoc enim quod vere sit universale, exigitur quod sit in omnibus ubique et semper secundum rationem unam. Et sic est in intellectu et secundum potestatem intellectus. Dicit enim Aristoteles, quod universale est dum intelligitur, particulare dum sentitur. Si ergo inest secundum potestatem intellectus, potestas intellectus est, quod sit ubique et semper secundum substantiam et rationem: et quod ubique et semper est secundum substantiam et rationem, indivisum est in omnibus et unum et idem: ergo intellectus in quo est universale, in omnibus et ubique et semper est indivisus et unus et idem secundum substantiam et rationem.

9. Nona via est, qua se nituntur defendere. Quia dicunt, quod ab omni philosopho scitur et supponitur, quod intel-

lectus qui vero est hominis intellectus, est ille qui vocatur adeptus, de quo dicit Gregorius Nyssenus, quod Aristoteles et Democritus dixerunt, quod nemo talem habet intellectum nisi Philosophus. Adeptus autem intellectus, ut dicit Alpharabius, est quem adipiscitur intellectus noster possibilis ex luce intelligentiae irradiantis super omnia intelligibilia, et agentis intelligibilitatem in eis, sicut lux in coloribus agit visibilitatem. Propter quod ab Aristotele definitur color in II de Anima, quod color est immutativus visus secundum actum lucidi. Dicunt ergo, quod cum recipitur intelligibile in intellectu possibili, et resolvitur ad lumen intelligentiae, quod agit intelligibilitatem in omnibus intelligibilibus, id quod in omnibus intelligibilibus remanet in intellectu, est unum et indistinctum lumen intelligentiae: et hic est intellectus humanus, ut dicunt: ergo intellectus humanus est unus et indistinctus in omnibus. Et haec ratio est Alpharabii in libro de Intellectu et intelligibili. Sed non utitur ea ad quod isti utuntur: utitur enim ea ad hoc, quod ostendat causam quare anima posita est in corpore, ut scilicet adipiscatur intellectum ex intelligibilibus per disciplinam, ex quo habeat radicem immortalitatis. Et sic bona est ratio et fortis: quia nisi continue sic adipisceretur intellectum, ut dicit Alpharabius, frustra diceret Aristoteles in primo de Anima, quod videtur secundum prudentiam dictus intellectus non aequaliter inesse omnibus, sed neque hominibus. Isti autem abutuntur ea in confirmationem sui erroris, arguentes, quod sicut lumen intelligentiae adeptum in omnibus unum et idem, est et indifferens, ita intellectus adipiscens lumen illud est unus et idem in omnibus, fundantes se super illam propositionem, quod unius et ejusdem indifferentis actus, est una et eadem et indifferens potentia. Et haec ratio fuit Alexandri Commentaris Aristotelis, qui intellectum possibilem in homine dixit esse formam in corpore, ex commixtione et complexione elemen-

torum, quando ad aequalitatem vel fere ad aequalitatem caeli reducta est commixtio et complexio resultans. Dixit enim, quod et Avicenna videtur dicere in sexto de Naturalibus, quod quando commixtio elementorum ad talem aequalitatem reducta est, tunc intelligentia quae dat omnes formas, ut dicit, tali corpori dat formam similem formae caeli: sed propter simplicitatem forma illa in caelo dicitur intelligentia agens, in corpore autem organico dicitur anima intellectualis propter determinationem ad materiam.

10. Decima via est, qua dicunt quod omnis forma quae per esse distinguitur et multiplicatur in materia, potentia est in materia, et per mutationem vel motum educitur de ipsa. Intellectus autem nec per substantiam, nec per operationem est in materia, nec per mutationem et motum educitur de ipsa. Ergo nullo modo multiplicatur per ipsam: ergo unus et idem manet in omnibus non multiplicatus.

11. Undecima via probandi sumitur a quodam quod est intellectus propria passio, et est quod dicit Anaxagoras, et ponitur ab Aristotele in III de Anima, quod scilicet intellectus nulli, nihil habet commune. Ex hoc arguitur sic: Quod nulli nihil habet commune, remanet indistinctum et unum et idem in omnibus. Cujus probatio est, quia omnis distinctio et divisio fit ex aliquo communi per differentiarum contrarietatem, vel materiae divisionem. Intellectus nulli nihil habet commune, ut dictum est. Ergo unus et idem est in omnibus hominibus: et post mortem quod ab omnibus separatur, est unum et idem: separatur enim, ut dicit Aristoteles, sicut perpetuum a corruptibili.

12. Duodecima via est, qua errorem suum confirmant per rationem separati, et sic procedunt: Nihil est distinctum per hoc a quo est universaliter separatum: intellectus universaliter separatus est a materia: ergo per materiam nullo modo distinguitur: et constat,. quod formali differentia non separatur: ergo omnino remanet indivisus et inseparabilis. Quod autem indivisum remanet et inseparabile, est unum et idem in omnibus: et quod post mortem ab omnibus separatur, est unum et idem.

13. Decima tertia via, qua suum errorem confirmant, sumitur ex quodam simili. Scitur enim, quod virtus cordis in hominibus et in animalibus est una universalis in omnibus membris, ut vult Aristoteles. Et si per intellectum subtrahantur membra ad quae determinatur vilius cordis, non remanet nisi una virtus universalis quae cordis est: et si virtus cordis esset non organica, et esset indivisibilis et simplex, id quod esset in omnibus membris, esset unum indivisibile simplex: et quod remaneret ablatis omnibus membris, esset unum. Cum ergo, ut dicitur in libris de Causis, anima sit instrumentum intelligentiae, et una virtus intelligentiae sit in omnibus instrumentis suis: cujus signum est, ut dicunt, quia licet diversimode sentiant qui sentiunt, et diversimode imaginentur qui imaginantur:. tamen omnes qui intelligunt, uno modo simplici et puro intellectu intelligunt: et hoc non posset esse, nisi una intelligentia esset, cujus esset instrumentum omnis anima: et sic in omnibus animabus est una et eadem intelligentia: et quod separatur ab omni anima sicut perpetuum a corruptibili, est unum et idem. Haec ratio supponit, quod intelligentia non sit pars animae. Et haec positio fuit omnium Arabum, qui hujus erroris primi sunt inventores.

14. Decimam quartam viam ponunt, quia dicunt: Quod participatur ab aliquo, et participando dividitur: aut participatur secundum esse, aut secundum essentiam: secundum esse, sicut genus a speciebus, et species ab individuis: secundum essentiam dant exemplum in lumine solis, quod participatur ab omnibus generabilibus et corruptibilibus: et ideo generantur eo accedente, et eo recedente corrumpuntur. Ex hoc arguunt, quod

si intellectus participatur, et in participantibus dividitur: aut participatur modo primo, aut modo secundo. Si primo modo: cum omnia talia debilitentur et confortentur secundum debilitatem et confortationem participantium, intellectus confortaretur et debilitaretur secundum diversitatem participantium: intellectus autem non sic confortatur et debilitatur, cum dicat Aristoteles, quod in senibus fortior est intellectus: non enim aequaliter judicant juvenes senibus presbyteris: non ergo sic potest participari intellectus. Si dicatur, quod participatur secundo modo: tunc iterum sicut solis lumen a multis participatum, secundum virtutes eorum formativas quae sunt in ipsis trahitur ad hoc et ad illud, in se tamen unum et idem, manens: ita intellectus in omnibus in quibus est per continuum et tempus cui conjungitur, diversimode quidem operabitur, unus tamen manebit per substantiam in omnibus illis. Et sic iterum sequitur, quod intellectus unus est per substantiam in omnibus hominibus: et quod, separatur ab omnibus post mortem sicut perpetuum a corruptibili, est unum et idem. Et huic rationi multum innituntur hujus erroris defensores,

15. Decima quinta via subtilis est. Dicunt enim, quod sicut est in formis corporalibus, ita est in spiritualibus: sed in corporalibus prima forma lux est, et non habet contrarium per quod alteretur vel distinguatur: tenebra enim opponitur luci non contrarie, sed privative. Haec autem forma in quocumque sit, sive in caelo, sive perspicuo, sive terminato corpore, in nullo tamen est, ut in II de Anima dicit Aristoteles, nisi secundum convenientiam cum perpetuo superius corpore, scilicet caelo: ergo similiter erit in formis spiritualibus. In formis spiritualibus autem prima forma intelligentia est, immediate fluens a causa prima, quae non multiplicatur nisi in lumine causae primae, quod non habet contrarium, nec recipitur ab aliquo nisi per aliquod divinum sibi communicatum a

causa prima, nec distinguitur, nec dividitur in illis a quibus recipitur in substantia, licet diversimode participent ipsum secundum esse. Intellectus ergo qui est lumen illud, in omnibus a quibus participatur, est unus secundum substantiam, licet diversificetur secundum modum participationis: cum tamen ab omnibus participetur secundum aliquod divinum Influxum sibi a causa prima. Et haec ratio trahitur ex dictis Avicebron In libro Fontis vitae.

16. Decima sexta via sumitur ex destructione responsionis cujusdam, quam quidam solent dare ad talia. Dicunt enim, quod intellectus non distinguitur per materiam ex qua est, sed per materiam In qua est prima forma, quae est intellectualitas: et dicunt, quod, omne quod est circa primum, est hoc et hoc, sive ex quod est et quo est: et dicunt intellectum esse hoc aliquid et distinctum sic per substantiam. Sed isti objiciunt in contrarium dicentes, quod in nulla materia invenitur, quod ex hoc quod est hoc aliquid et perfectum in esse, cum alio materiali principio sit unum secundum naturam perfectum. Si ergo intellectus sive intellectualis anima sic est hoc aliquid, ex tali intellectu sive intellectuali anima numquam, fit unum, quod falsum videmus In omnibus hominibus.

17. Decima septima via sumpta est ab operatione Intellectus quae est ubique et semper. Intellectus enim, ut dicit Gregorius Nyssenus, omnia penetrat, distans et propinquum, praesens, praeteritum, et futurum, caelum, et terram et omnia quae in eis sunt: et quod operatione non limitatur, virtute limitari non potest: ergo ubique et semper est virtus ejus: et virtus non. est sine substantia: ergo substantia ejus nec loco nec tempore determinatur: et quod nec loco nec tempore determinatur, est idem et indistinctum apud omnes: ergo Intellectus qui per omnia Incedit, ut dicit Gregorius Nyssenus, et semper, apud omnes intelligentes est unus et idem. Et haec ratio tantum movit aliquos qui studuerant in aegypto inter Arabes, quod dixerunt, quod intellectus verius est ubi. intelligit, quam in corpore Intelligentis.

18. Decima octava via est, quae videtur extrahi ex dictis Avicennae et Alexandri Philosophi. Dicunt enim quod ei omnes Arabes supponunt, quod intelligentia quae movet caelum, largitur omnes formas per influentias causae primae, sive illa intelligentia sit primi ordinis, sive secundi, et sic deinceps. Ipsi tamen dicunt, quod ipsa intelligentia est decimi ordinis quae praesidet sphaerae activorum et passivorum. Haec igitur forma quam largitur talis intelligentia, non, potest esse nisi duplex in genere. Aut enim est ad modum motoris, hoc est, intelligentiae largientis eam: aut est ad modum moti, hoc est, sphaerae quae est instrumentum intelligentiae, per cujus motum Influit formam. Et si est ad modum motoris: tunc est secundum quod est in causa prima: et sic necesse est, quod sit simplex et Indivisibilis et lumine intelligentiae illustrata: et talis forma non est nisi intellectus: talis autem forma ab omnibus participantibus eam, secundum quod est in eis participata, manet indivisa et una et eadem et simplex. Si autem est forma quae est ad modum, moti, quod est sphaera continua: tunc ipso motu talis instrumenti Intelligentiae distenditur in quantitatem, et efficitur divisibilis. Et ideo distinxerunt isti tres ordines formarum: quorum primus est, quod est forma corporea distensa quantitate, et est major in majori, et minor in minori, sive sit substantialis, sive accidentalis: substantialis, ut corporeitas et dimensiones corporis: accidentalis, ut calidum, frigidum, siccum, humidum, album, nigrum, et hujusmodi: quaelibet enim harum inest in majori major, et in minori minor. Secundus est ordo quem vocant virtutem In corpore, quae licet quantitate non distendatur, tamen non operatur nisi in corpore: et talem

dicunt esse animam vegetabilem, et animam sensibilem secundum omnes potentias suas: quae licet non sint in maiori majores, et in minori minores, tamen non operantur nisi in his quae sunt de harmonia organi sui, ut dicit Philosophus: sicut visus in oculo, non operatur nisi in hoc quod est de harmonia perspicui: et auditus in aure, non operatur nisi in hoc quod est de harmonia tympani auris. Et hanc vocant virtutem in corpore ratione jam dicta. Tertium dicunt ordinem formam quae est ad modum intelligentiae, quae simplicitatem intelligentiae non egreditur: et ideo vocant eam formam quae nec est corporea, nec virtus in corpore. Et dicunt, quod talis est, sicut dicit Aristoteles in fine octavi Physicorum, simplex, indivisibilis et impartibis, non habens magnitudinem penitus, ad modum primi motoris movens secundum intellectum. Dicunt ergo, quod forma primi ordinis in participantibus eam dividitur: et major est in uno, minor in alio. Similiter forma secundi ordinis dividitur et numeratur secundum participantia ipsam, et est acutior in uno, et hebetior in alio,, secundum organi qualitatem. Sed quod forma tertii, ordinis possit dividi, non capit intellectus: quia simplex est impartibilis, et nullius corporis potest esse actus, ut dicit Philosophus: necesse est igitur, quod in omnibus participantibus eam sit una et eadem. Cum igitur talis forma sit intellectus, intellectus erit unus et idem in omnibus. Et hanc rationem multum reputant fortem.

19. Decima nona via est Averrois super tertium de Anima, scilicet quod intellectus est locus intelligibilium specierum, et non subjectum proprie. Et arguunt sic: Quidquid per unam rationem est locus omnium intelligibilium specierum, unum est, et indifferens ad omnia intelligibilia non dividitur, nisi per situm et positionem dividatur: si ergo removeatur situs et positio, manebit unum et indivisum: sed intelle- ctui nullo modo convenit situs., nec etiam positio: ergo situ et positione non dividitur: ergo in una ratione loci, continendi scilicet et salvandi species intelligibiles, erit in omnibus intelligentibus, per situm et positionem in illis secundum substantiam indivisus. Quod autem unum et indivisum est in substantia, est unum et idem in omnibus: ergo unus et idem intellectus est in omnibus intellectum habentibus hominibus. Hanc rationem reputant valde fortem. Et hac ratione utitur Averroes contra Theophrastum, qui dixit, quod intellectus non est locus, sed subjectum et quasi materia specierum intelligibilium.

20. Vigesima est sumpta a passione propria intellectus, et fundatur super dictum Aristotelis in III de Anima, ubi dicit, quod sicut in omni natura est activum et passivum, ita et in anima necesse est accipere has differentias. Et activum in anima dicit esse intellectum agentem, quo est omnia intelligentia facere: passivum autem in eadem dicit esse intellectum possibilem, quo est omnia intelligibilia fieri: et sic anima intellectualis per intellectum agentem est imago et exemplum primi universaliter agentis, quod ad speciem quae in ipso est et rationem, omnia agit, sicut artifex ad rationem et speciem quae in ipso est omnia agit artificiata: et per intellectum possibilem quo est omnia fieri intellecta, est imago primae materiae in qua omnium sunt formarum inchoationes, per quas susceptibilis est omnium formarum. Necesse est ergo, quod secundum intellectum agentem et secundum possibilem sit natura indeterminata ad hoc vel illud aequaliter se habens: quod, autem ad omnia se habet ut natura indeterminata, illud est unum et indivisum in omnibus in quibus est: quia ad quodcumque esset determinatum vel active, vel passive, tunc non aequaliter se haberet ad omnia. Est autem intellectus universaliter agens species omnium, intelligibilium, ad quam agit om-

nia intelligibilia: et intellectus possibilis potentia receptiva omnium intelligibilium: et sic habent se istae duae potentiae in omnibus intellectum habentibus. Quod autem ut natura indeterminata se habet in omnibus, in omnibus est indifferens et unum: quia per nihil posset differre et numerari, nisi per id quod determinaret ipsum per hoc vel illud: ergo intellectualis natura et agens et possibilis in omnibus habentibus intellectum est una indifferens et innumerabilis secundum discretionem. Et ex quolibet istorum semper inferunt secundam conclusionem, quam invenit Abubaker, quod ex quo est unus et indiscretus in omnibus, et nihil separatur nisi intellectus, sicut perpetuum a corruptibili, quod id quod remanet post mortem ex omnibus hominibus, est unum et idem.

21. Vigesima prima est sumpta a proprietate primi agentis et ultimae formae. Dicunt enim, quod proprietas primi agentis, est communicare divitias bonitatum suarum. Et supponunt ex secundo Caeli ei Mundi, quod id quod divitias bonitatum participat universaliter et immobiliter, nobilius participat eas quam id quod particulariter et mobiliter: quia quod particulariter participat, multis indiget: et quod cum motu participat, cum omnis motus sit ex indigentia, ad indigentiam participat. Ultima autem forma est quae datur existentibus, in qua omnes aliae formae nobilitatum in genere sunt, sicut trigonum in tetragono. Haec enim forma ex additione., se habet ad omnes alias. Formae autem in genere sunt esse, vivere, intelligere, sentire, sicut notum est omnibus, et dicitur et a Sanctis et a Philosophis. Igitur intellectus est natura et substantia, quae nec particulariter, nec cum motu participat divitias bonitatum primae causae. Relinquitur igitur, quod nihil sit nisi una intelligentia primae causae ipsi per seipsam conjuncta, et ex divitiis primae causae super omnes animas influens quae lumen.

ejus percipiunt. Et si talis est, arguunt, quod in omnibus animabus est una secundum substantiam et naturam, et quod post mortem ex omnibus remanet unum et idem.

22. Vigesima secunda sumpta est ex natura universalis. In omnibus enim natura communis est, ad quam refertur de finitio, vel nomen, vel aliquod diffinitivum positum in definitione, et accidit ei quod sit universale vel particulare: cum enim accipitur per intentionem, et abstrahitur a materia et appendiciis materiae determinantibus ipsam, tunc efficitur in intellectu et universale: cum vero e contra accipitur in materia cum appendiciis materiae determinantibus ipsam, efficitur particulare et in sensu. Et ideo dicit Boetius, quod universale est dum intelligitur, particulare dum sentitur. Si ergo sit aliqua natura simplex, quam impossibile est esse in materia illa secundum se, nec erit universalis, nec particularis, sed in se manens una et eadem est in omnibus in quibus est. Intellectus autem talis natura est simplex. Ergo in omnibus in quibus est, unus et idem est, nec universaliter, nec particulariter distinctus. Et istis etiam duabus ultimis rationibus fortissime innituntur hujus erroris defensores, et ex quolibet illorum inferunt tamquam ex corollario, quod si omnibus est idem intellectus, ex, omnibus post mortem non remanet nisi idem: quia supponunt, quod post mortem nihil separatur ab. anima sicut perpetuum a corruptibili, nisi intellectus: quod tamen ipsum contra Catholicam fidem est, et contra traditiones Sanctorum.

23. Vigesima tertia via fundata est super dictum Avicebron, qui dicit, quod anima intellectualis composita est ex materia et forma, et quod intellectualitas prima forma est, claudens et contrahens et arctans potentiam materiae. Et quod, hoc falsum sit, sic probatur: quia intellectus penitus immaterialis est: aliter, enim, non esset potentia omnia, sed quaedam. Ex isto procedunt sic: Quidquid unum secundam rationem est in multis, per divisionem materiae non divisum in illis, unum est per substantiam. Sed intellectus secundum rationem unus est in omnibus hominibus, per esse materiae divisae indivisus in eis, cum sit immaterialis. Ergo secundum substantiam unus est in omnibus hominibus. Et iterum ulterius inferunt, quod si unus est in omnibus hominibus, post mortem et resolutionem unum est quod remanet ex omnibus, sicut perpetuum a corruptibili separatum.

24. Vigesima quarta via est, quam facit Abubaker iterum, et Hali Maurus socius ejus, et sumitur per quamdam similitudinem formarum omnium. Dicunt sic, quod omnis forma communis quae secundum esse est in multis, si fiat resolutio multorum in quibus est, stat ipsa resolutio, et est una non numero, sed genere, vel specie,: et si esset substantia separata quae nulli secundum esse conjungitur, nec secundum esse dividitur, esset una per substantiam et numerum in omnibus. Intellectus est forma quae est in multis: et quia separata est substantia per esse, non potest esse divisa in illis in quibus est. Ergo una est per numerum et substantiam in omnibus, et post resolutionem una remanet ex omnibus.

25. Vigesima quinta est, quae etiam sumitur ex verbis Hali, et sumitur ex causa numeri quam ponit Aristoteles in quarto Physicorum dicens: " Numerum cognoscimus divisione continui. " Et Damascenus dicit, quod " differentia est causa numeri. " Quaerit ergo Hali, quod si intellectus numeratur in hominibus, quae sit causa numeri ? Non potest dici, quod ibi sit aliqua differentia formalis: quia unus intellectus est specie in omnibus hominibus. Nec potest dici, quod divisio continui: quia intellectus secundum, se non est conjunctus continuo et

tempori, sed potius per phantasiam et alias potentias sensibilis animae. Nec potest dici quod corporum divisio causa sit divisionis intellectus: quia intellectus nullius corporis est actus: nec dividitur divisione corporis, nisi actus corporis. Si ergo intellectus unus indivisus est in omnibus hominibus, eo quod. nulla est causa divisionis, habetur propositum: et ulterius quod separatur ab omnibus, est unum et idem.

26. Vigesima sexta via est sumpta ex ratione separati sicut intellectus separatus est, et est ratio quam facit Avenperthe in epistola quam vocavit de continuatione intellectus cum homine. Dicit autem sic: Omne separatum ab aliquo per substantiam et esse, respiciens aliquid sub se quod movet sicut motor separabilis ab illo, est unum apud seipsum et in seipso, nec multiplicatur nisi virtute et actu quo movet et continuatur illi quod movet. Veritatem hujus propositionis dicit esse manifestam in omnibus motoribus caelorum, et in omnibus motoribus navium, et rectoribus civitatum. Intellectus autem motor separatus est in omnibus participantibus intellectum. Ergo est unus in se per substantiam indivisus: nec multiplicatus nisi virtute et actu quo movet hunc vel illum: et si est in omnibus unus per substantiam, quod post mortem ex omnibus remanet, unum est per substantiam: hoc enim persuasum habent, quod post mortem nihil separatur sicut perpetuum a corruptibili nisi intellectus.

27. Vigesima septima via est Averrois in commento super tertio de Anima : et supponit hoc quod demonstravit Aristoteles, scilicet quod intellectus possibilis non sit materia, licet secundum aliquid sit materialis. Elicitur autem argumentatio ejus sic: Quidquid recipit formam quae est una non multiplicata in omnibus in quibus est, ipsum est unum in omnibus illis per substantiam: intelle- ctus possibilis sic recipit formam intelligibilem: ergo intellectus possibilis unus est per substantiam in omnibus illis in quibus est forma intellectualis. Prima probatur per hoc, quod omnis forma recepta in aliquo ut in subjecto, numeratur numero subjecti recipientis. Secunda probatur ex hoc, quod universale receptum in uno et alio homine, unum et idem est. Si enim diceretur, quod essent plura: tunc ab illis pluribus abstraheretur aliquod universale: et sic universalis esset universale, et abiret hoc in infinitum, quod intellectus non capit: et universale non esset ubique et semper idem, quod est contra. rationem: sequeretur enim, ut dicit, quod scientia patrum antiquorum Philosophorum aequivoca esset ad nostram scientiam: quia de aliis esset scientia eorum et scientia nostra, quod non capit ratio. Sequeretur etiam, ut dicit, quod receptio intellectus possibilis esset receptio materiae: quia quidquid recipit aliquid, et determinat ipsum ad esse singulare, est materia vel virtus operans in materia: intellectus autem separatus est, nec est virtus corporalis, nec virtus in corpore: ergo intellectus possibilis receptione sua nihil determinat ad esse singulare, nec est singularis, sed unus in omnibus intellectum participantibus. Et inde iterum ulterius concludit, quod est unum quod post mortem resolvitur ab omnibus,

28. Vicesima octava via iterum est Abubaker, et ponitur super tertio de Anima ab Alexandro sic: quidquid est potentia omnia fieri, a nullo secundum actum est distinctum. Et hoc per destructionem consequentis probant: Detur, quod, sit distinctum ab alio, cum non distinguatur nisi per id quod est actu, sequitur, quod est aliquid in actu: et si est aliquid in actu, sequitur contradictio hypothesis, scilicet quod non est omnia in potentia: quia quod est actu, non est in potentia. Inde procedit sic: Quod a nullo est dis- tinctum, est unum in omnibus in quibus est: et quod, resolvitur post mortem ex omnibus, est unum et idem.

29. Vigesima nona via est iterum Averrois in commento super tertio de Anima , et arguit sic: Agens universaliter omnia, non agit nisi, fundatum in aliquo quod receptivum est actionis ejus: intellectus agens est universaliter agens omnia intelligibilia: ergo non agit nisi fundatur in intellectu possibili, quo est fieri omnia intelligibila. Et ex hoc procedit ultra, dicens contra Themistium et Theophrastum et Alexandrum, quod si agens est quid aeternum et separatum, oportet quod possibile in quod agit sit separatum et aeternum: quia aliter non fundaretur in actione. Et ex hoc iterum ultra procedit, quod si agens et possibile sint aeterna, non potest esse quin factum et generatum ab agente in possibili, sicut scientia veritatis ex principiis necessariis, sit incorruptibile et aeternum et separatum. Ex hoc colligit, quod tota anima intellectualis secundum intellectum agentem et possibilem, et formalem et adeptum, sit separata et incorruptibilis. Inde ulterius procedit, quod secundum se separatum et incorruptibile non multiplicatur per accidens quo conjungitur materiae. Intellectus est sic separata substantia et incorruptibilis, nec inclinatur ad materiam nisi continuo et tempore, quae sibi penitus sunt accidentalia et extranea. Ergo per illa non multiplicatur secundum substantiam in illis in quibus est. Unus ergo est in omnibus hominibus per substantiam non multiplicatus in illis, et unus manet resolutus post mortem ex omnibus.

30. Trigesima via est et ultima iterum. Maurorum Hali et Abubaker: et dicunt, quod nihil est intellectuale nisi per id quo per simile dependet ad intellectum causae primae. Et hoc dicunt esse perfectissimum bonorum ejus. Et cum causa prima sit separata ab omnibus et incor-

ruptibilis, non potest dependere ad Ipsam nisi per separatum et Incorruptibile. Dicit autem Aristoteles in decimo Ethicorum et probat, quod homo est solus intellectus, et per intellectum solum est in operatione et felicitate propria et connaturali: ergo homo per Intellectum dependet ad causam primam, quae uno modo se habet ad omnia: ergo etiam intellectus quo dependet ad causam primam, uno modo se habet ad omnia, nec distinguitur nec multiplicatur in illis in quibus est: ergo manet unus in omnibus in quibus est.

Contra hoc autem quod videtur probatum esse rationibus inductis, alia plura sunt multo fortiora destruentia errorem illum,

1. Et est primum, quod in omnibus quae sunt, differentia ultima constitutiva in esse et convertibilis, ut dicit Aristoteles in septimo primae philosophiae, cum specie secundum esse numeratur in individuis. Forma autem ultima et constitutiva in homine, est anima rationalis et intellectualis: ab Illa enim homo est homo, Ergo anima rationalis et intellectualis secundum esse est multiplicata in individuis hominibus secundum numerum individuorum. Nec potest intelligi, quod multiplicatum secundum esse, non multiplicatum sit secundum substantiam: ergo animae rationales et intellectuales multae sunt in numero et substantia secundum multitudinem individuorum, hominum, Discretio autem secundum substantiam non tollitur per separationem a corpore, ut dicit Avicenna in sexto de Naturalibus: ergo relinquitur de necessitate, quod ratio et intellectus multiplicantur secundum multitudinem animarum, et quod multae sint animae rationales et intellectuales in hominibus, et post mortem separatae remaneant multae.

2. Secunda ratio est, quod, sicut dicit Aristoteles in secundo de Anima, sicut vivere viventibus est esse, ita sentire sentientibus est esse, intelligere intelli- gentibus. Constat autem, quod id quod est esse his quae sunt, multiplicatur ad numerum eorum quae sunt: cujus causa est, quod esse actus essentiae est et diffusio in eo quod est. Non potest ergo Intelligi, quod id quod est, sit in multitudine, et id quod diffunditur in ipso, non multiplicetur: quia, sicut dicit Aristoteles, divisio causa numeri est. Et ideo intelligibile non est, quod id quod dividitur, non numeretur, igitur cum id quod est, numeretur in hominibus, id quo est id quod est, necesse est numerari: id autem quo est homo id quod, est, est rationale et intellectuale, ut dicit Aristoteles et ipsa veritas: ergo rationale et intellectuale et secundum substantiam et secundum esse numeratur secundum numerum hominum. Et cum post mortem non tollatur discretio, remanebit post mortem in eodem numero: hoc enim solum separatur ut perpetuum, a corruptibili, sicut ab omnibus Philosophis determinatum est.

3. Tertia ratio est, quod communis animi conceptio est et dignitas, quod multarum substantiarum individuarum multae sunt naturae secundum esse, sive natura dicatur forma, sive materia. Et si hoc est verum, tunc non potest esse, quod una natura dans esse sit multorum. Sed constat et per Aristotelem qui dicit hoc, et per veritatem, quod homo est solus intellectus, et a nullo habetur esse nisi ab Intellectu: aliter enim, ut dicit in decimo Ethicorum Aristoteles, non esset operatio Intellectus propria et connaturalis homini, nec felicitas hominis esset secundum operationem intellectus: quod esse non potest: quia felicitas est, ut ibidem dicitur, operatio proprii et connaturalis habitus non Impedita. Nec potest dici, quod homo non habet proprium bonum in quo sit felicitas ejus, cum omnis natura, ut probat in primo Ethicorum Aristoteles, habeat proprium bonum in quo sit status perfectionis ejus, et cum homo sit dignius animal et perfectius omnibus secundum ordinem na-

turae. Si ergo sic est, oportet quod id quod est natura hominis, multiplicetur secundum, numerum hominum: est autem natura ejus rationale et intellectuale: ergo rationale et intellectuale multiplicatur secundum numerum hominum. Si quis dicat, quod intelligere secundum actum multiplicatur, sed non intellectualis substantia. Hoc stare non potest: quia nihil secundum agere alicujus naturae, est actus secundus qui est sicut vigilia nisi quod secundum esse substantiale ejusdem naturae est actus primus. Unde si intelligere secundum actum, est hominis actus secundus, oportet, quod intellectuale secundum substantiam sit ejus actus primus: et sic per rationem inductam sequitur, quod multiplicat homine multiplicatur intellectualis natura quae est in ipso: et cum intellectuale separetur sicut perpetuum a corruptibili, sequitur, quod post mortem remanet in eodem numero.

4. Quarta ratio est, quod uniuscujusque esse substantiale est actus formae ultimae ipsius. Cum ergo dicitur, hic homo est, aut hic habet esse proprium, aut non habet in specie. Si non habet, tunc sequitur, quod contradictoria verificantur de eodem sic. Nulla enim, verior est propositio, ut dicit Boetius, quam illa in qua idem de se praedicatur: illa enim numquam potest esse falsa: igitur haec est vera, hic homo est hoc quod est in esse discreto et proprio: a communi enim natura non potest esse hoc quod est discretum: igitur hic homo discretus homo est a discreto et singulari homine conferenti sibi esse. Nihil autem confert huic homini, quod sit hic homo, nisi discretum rationale et intellectuale. Ergo rationale et intellectuale discretum est in quolibet homine et numeratum: et aliter sequeretur, quod hic homo non esset hic homo: a communi enim natura nihil est determinatum et discretum, sicut patet in genere et specie et omnibus communibus naturis.

5, Quinta ratio est deducens ad incon- veniens. Constat enim, quod homo non est vivum et animal et homo, nisi per aliquid animae conjunctum sibi. Si ergo per intellectum non conjungitur anima corpori hominis, sed per sensibile et vegetabile tantum, sequitur quod homo non sit nisi vivum et sensibile tantum, et non homo: et sequitur, quod homo non sit determinatum in aliqua natura specifica, quod, valde est inconveniens, cum homo inter omnia magis determinatum sit in esse.

6. Sexta ratio est, quod in tota philosophia probatum est, quod separata secundum esse et secundum substantiam, nec prosunt ad esse, nec prosunt ad scire: eo quod ex eisdem principiis res est et scitur, ut in principio primi Physicorum probatum est. Si ergo intellectuale separatum est secundum esse, nec prodest ad esse hominis, nec ad scire: et hoc ridiculum est: quia homo non est homo nisi per intellectum, nec scitur esse homo nisi per intellectuale: nescitur enim quid est homo nisi per rationem definitivam, et in ratione definitiva ultima constitutiva differentia est intellectuale. Si igitur per esse de necessitate est conjunctum, eo quod, aliter nec prodesset ad esse nec ad scire, et quod unitur multis, de necessitate multiplicatur in illis, sequitur de necessitate, quod intellectuale secundum esse et substantiam multiplicatur in hominibus multis, et separatum post mortem ab hominibus remanet in multitudine suae discretionis: separatur enim ut perpetuum et incorruptibile a corruptibili, a quo mors nihil privat.

7. Septima ratio sumitur ex ratione separati. Probatum enim, est in septimo primae philosophiae, quod nisi differentia potestate esset in genere, et forma, potentia esset in materia, unum, non posset fieri in natura, et esse ex genere et differentia, et materia et forma: et causa hujus est, quod idem et non diversum est, et ex eisdem principiis, et primo in potentia, postea in actu. Et ideo dicit

Philosophus, quod definitio est unum et non inulta, non congregatum, sed simpliciter et secundum, naturam unum.

Si ergo intellectus sit separatus secundum esse et substantiam, erit intellectualis natura separata: et ex hoc sequitur de necessitate, quod id quod fit ex intellectuali natura et corpore, non est nisi congregatione unum, et non natura et substantia: quod, falsissimum est: falsum ergo est, quod, intellectualis natura secundum esse et substantiam separata est.

8. Octava ratio est: quia, secundum Aristotelem in principio Physicorum, intelligere et scire, est ex principiis et causis et elementis uniuscujusque rei: ergo ea ex quibus scitur quid est homo, sunt principia et causae et elementa hominis. Nescitur autem quid est homo. nisi ex rationali et intellectuali: rationale ergo et intellectuale in homine sunt principium, et causa, et elementum: principium, prout sunt prima influentia ad esse hominis: causa, prout ex ipsis de necessitate educitur esse hominis: elementum, prout per seipsa essentialiter intrant esse hominis. Ex hoc arguitur sic: Quidquid elementaliter est de esse hominis, multiplicatur multiplicato homine: rationale et intellectuale elementaliter sunt de esse hominis: ergo secundum esse et substantiam multiplicantur multiplicato homine: et sic secundum substantiam et esse multi sunt intellectus et intellectuales naturae in multis hominibus.

9. Nona ratio est: quia, sicut in tertio de Anima probatum est, in omni natura aliquid est agens et aliquid patiens: propter quod in anima ponitur intellectus agens et possibilis. Et ex his sequitur, quod in anima sit aliquid animaliter agens, et animaliter patiens, et aliquid generatum animaliter ex agente et patiente. Et hoc concedunt omnes. Agens enim est intellectus agens, patiens intellectus possibilis, generatum autem intellectus speculativus, qui cum perfectus

fuerit, vocatur adeptus, et (sicut dicit Aristoteles in primo de Anima) non est aequaliter in hominibus. Constat autem, quod speculativus numeratur in hominibus: et cum sit formalis, numerari non potest nisi numero subjecti: ergo possibilis intellectus numeratur in hominibus, quia possibilis est subjectum speculativi. Et cum in omni natura proportio sit inter agens et patiens, sequitur de necessitate, quod multiplicato possibili et speculativo, multiplicabitur et agens intellectus: in multis ergo hominibus multi agentes, multi speculativi, multi possibiles sunt intellectus, et post mortem manebunt multi.

10. Decima ratio est sumpta a speciali definitione animae et ratione. Probatum est enim in secundo de Anima, quod sicut trigonum est in tetragono, sic vegetativum in sensitivo, et sensitivum in rationali: sed quando trigonum est in tetragono,, tetragonum non separatur a trigono secundum esse: ergo similitudo est: sicut tetragonum non separatur a trigono secundum esse, ita intellectivum non separatura sensitivo, nec sensitivum a vegetativo. Constat, autem, quod unicuique homini proprium est vegetativum, et proprium sensitivum, distinctum a vegetativo et sensitivo omnium aliorum. Si igitur intellectivum non est separabile ab illo, ut probat Philosophus, non capit intellectus, quod intellectivum non sit proprium uniuscujusque et separatum et distinctum ab omnibus aliis secundum esse et substantiam.: licet intelligibile bene sit, quod ab una substantia quae est anima et imago primae causae secundum intelligentiam, non immersa sub materia, sed praelata materiae, sicut principans subjecto in communicatione operum et passionum vitae, fluant quaedam potentiae organicae et quaedam non organicae, ut dicit Avicenna. Ergo cum sensibile et vegetativum sint propria et multiplicata secundum esse et substantiam secundum multitudinem hominum, sequitur de necessitate, quod intellecti- vum sit proprium secundum numerum hominum multiplicatum, et sic potentia fluens a substantia animae secundum id quod elevata est super corpus et imago primae causae. Et ulterius semper sequitur, quod separatum post mortem sicut perpetuum a corruptibili, maneat sub eodem numero secundum esse et substantiam.

11. Undecima ratio est, quae accipitur ab Isaac in libro de Definitionibus, ubi dicit, quod ratio creatur in umbra intelligentiae, et sensus in umbra rationis, et vegetabile in umbra sensus. Hoc enim esse non posset, nisi semper superior secundum esse fundaretur in inferiori. Propter quod dicunt etiam Dionysius et Boetius: Quidquid potest inferior, potest superior excellenter et eminenter, sed non convertitur. Sed intelligi non potest, quod inferior secundum esse singulare multiplicetur in quolibet homine, et superior multiplicata in ipsa secundum esse et substantiam non multiplicetur, Ergo intellectuale multiplicatur secundum esse et substantiam in quolibet homine sicut sensibile et vegetabile: et in eodem numero manebit post mortem, cum dicat Avicenna in sexto de Naturalibus, ut in praehabitis habitum est, quod, anima rationalis proprietates, quibus individuatur in corpore, post mortem retinet, et eisdem manet individuatum.

12. Duodecima ratio est accepta de ordine causarum formalium, quae sunt, sicut in libro de Causis dicitur, propositione prima, esse, vivere, et intelligere: et semper secunda habet a priori quod est, et quod causa est. Cum igitur omnibus constat, quod, esse et vivere et sentire unicuique homini est proprium, et in pluribus multiplicatum, et non unum idem, non potest intelligi, quod intellectuale non multiplicetur secundum esse et substantiam: igitur intellectivum in quolibet homine est proprium, et non unum in omnibus, et cum separatur, remanet sub eodem numero,

13. Decima tertia ratio est, quia in fine primi de Anima, ubi loquitur Aristoteles contra Platonem, dicentem, quod, multae animae sunt in corpore hominis, una scilicet in cerebro, et una in hepate, et una in vasis seminariis. Dicit Aristoteles contra eum, etiam secundum expositionem Averrois, quod sicut corpus est unum secundum substantiam multiplicatum in organis, ita substantia animae est una multiplicata in potentiis. Sed constat, quod multorum corporum perfectorum, et multae sunt perfectiones substantiales secundum esse et substantiam: ergo multae animae. Perfectio autem hominis non est nisi intellectualis anima: ergo intellectualis anima multiplicatur secundum multitudinem hominum.

14. Decima quarta, ratio est, quam, faciunt quidam, et quae facit probabilitatem, non necessitatem. Dicunt igitur, quod, homo generat hominem univoca generatione: et sicut dicit Aristoteles in XVI Animalium, in hac generatione quatuor sunt moventia: calor scilicet elementi dirigens, et calor caeli in lumine penetrante in semen et uterum matris ad speciem movens, et calor generantis distinguens et formans, et virtus intelligentiae causae primae ad imaginem et similitudinem primae. causae producens. Cum igitur actiones omnium istorum non terminentur nisi ad aliquid, quod, habet esse proprium in singulis, non potest esse, quod anima intellectualis quae est anima hominis ad imaginem primae causae facta, non habeat esse proprium in singulis secundum substantiam. Sed bene potest esse secundum naturam tam in corporalibus quam in spiritualibus, quod id quod, secundum substantiam est singulare factum ad imaginem causae universalis, secundum substantiam sit singulare et aliqua virtute sua sit universale, sicut sol in corporalibus, et anima, intellectualis in spiritualibus. Propter quod etiam dicit Philosophus, quod habet intellectum agentem quo est omnia facere, et intellectum possibilem quo est omnia fieri. Et Democritus dixit, ut in

X primae philosophiae dicit Aristoteles, quod homo sapiens est mensura omnium: est enim per sensum mensura sensibilium, et per intellectum mensura intelligibilium, eo quod sensus est locus et species sensibilium, in quo ut loco et a quo ut specie sensibilia accipiunt esse sensibile. Intellectus autem est sensus et locus intelligibilium, in quo et a quo intelligibilia accipiunt esse intelligibile.

15. Decima quinta ratio est, quod cuicumque convenit actus, et ei convenit potentia a qua elicitur talis actus. Si ergo actus est singularis, oportet quod potentia sit singularis. Constat autem, quod actus speculationis veritatis in singulis hominibus singularis est: quia aliter oporteret, quod speculante uno specularetur et alter: quod manifeste constat esse falsum: ergo oportet, quod ille singularis actus a singulari potentia egrediatur: et non egreditur nisi ab intellectu: oportet ergo, quod, intellectus secundum singulare esse sit in quolibet homine, et ita multi intellectus sint in multis.

16. Decima sexta ratio sumpta est a ratione separati. Non potest enim intelligi, ut dicit Aristoteles contra Platonem loquens, quod separatum in quantum separatum est, moveat id a quo separatum est per actionem suam. Si ergo intellectus omnino separatus est secundum esse et substantiam, per nullam actionem suam movebit nec hunc, nec illum, nec aliquem: quia, sicut dicit Aristoteles in XVI Animalium , si non tangit, non agit: et si non agit, non sequitur alteratio. Inde a destructione consequentis arguitur, cum intellectus et ratio agant in hoc et in illo et in quolibet singulari homine, speculando, ordinando, dirigendo, et in his actibus alterent, oportet quod per esse et substantiam conjuncta sint cuilibet homini et multiplicata in illis: vel si separata sint per esse et sub. stantiam, quod nulla actio rationis et in- tellectus est in homine, quod valde absurdum est: ergo absurda positio est, ex qua hoc sequitur, scilicet quod intellectus secundum esse separatum sit unus in omnibus.

17. Decima septima ratio sumpta est a verbo quod dicit Aristoteles in VIII Animalium: quia scilicet natura in nullo ordine naturae venit de extremo in extremum, nisi per omnia media. Cum ergo in ordine causarum formalium, extremum in principio sit esse, et extremum in fine sit intellectus, media sint, vita et sensus, sive vegetabile et sensibile, extremum quod est intellectus, de necessitate conjungitur homini, et unitur per esse vegetabile et sensibile: quod autem unitur unicuique secundum esse, de necessitate singulare efficitur in illis, et multiplicatur in multis: ergo intellectus secundum esse singulare est in unoquoque et multiplicatur in illis, et non unitus et separatus in omnibus.

18. Decima octava ratio est fundata super verbum Aristotelis in XII Animalium: quia potentia quae organum determinatum habet in corpore, secundum singulare esse est in corpore, licet virtute sit universalis, sicut et organum universalis virtutis est. Intellectus organum determinatum habet in corpore hominis. Dicit enim Aristoteles , quod manus est organum intellectus, et sicut intellectus est universaliter ordinans et dirigens, ita manus universale organum est, et organum organorum, ut dicit, ordinans omnia alia membra,, ad actus: quod datum est homini, ut ibidem dicit, pro armis, et ad omnem operationem: et ideo distincta est digitis longis et articulatis, ut ibidem dicit, ut plicabilis sit ad omnem operationem. Ergo intellectus secundum esse individuum et singulare est in homine.

19. Decima nona ratio est, quod nihil simile invenitur in tota natura, quod aliquid scilicet habeat operationem univer-

salem In aliquo, et secundum esse sit separatum ab ipso. Sensus enim communis., qui operationem universalem habet in sensibus particularibus, componendo, dividendo, et ordinando, secundum esse non est separatus ab anima sensibili, sed potius est pars ejus. Ergo cum intellectus sicut principans, ut dicit Aristoteles in primo Politicorum, operationes universales habeat in uniuscujusque hominis anima in appetibilibus et operabilibus, componendo, dividendo et ordinando, secundum esse conjunctus erit cujuslibet hominis animae, et multiplicatus in illis. 20. Vicesima ratio fundata est super hoc, quod secundum Platonem et Boetium in libro de Trinitate dicitur, quod formae quaedam sunt omnino separatae, quae vere dicuntur formae, quia foris manent. Et sunt quaedam quae sunt omnino conjunctae, sicut formae corporales quae sunt in materia, et nullam habent operationem extra materiam: propter quod, ut dicit Boetius in libro de Trinitate, a Stoicis non merentur dici formae, sed formarum imagines. Ergo necessario sunt mediae formae, quae per esse et substantiam sunt conjunctae, et per virtutem et operationem sunt separatae. Hae autem non possunt esse animae vegetabilis et sensibilis: quia illae per esse et operationes sunt conjunctae. Erunt ergo animae intellectualis et rationalis. Ergo formae animae rationalis et intellectus, per esse sunt conjunctae, et per virtutem et operationem sunt separatae. Sed quidquid conjunctum est per esse unicuique, multiplicatur illis multiplicatis, et numeratur ad numerum illorum in quibus est. Ergo ratio et intellectus per esse sunt conjuncta singulis, et numerantur numero singulorum.

21, Vicesima prima ratio fundata est super verbum Aristotelis in primo de Anima . Quia sicut se habet ars ad instrumenta artis, ita quod instrumenta unius artis, potius sint figurae quam in- strumenta alterius, sicut ars tibicinandi actum suum operatur per tibias, et non per dolabram: ita se habent animae diversorum animalium ad invicem: et ideo organa diversorum animalium in figura sunt diversa. Constat autem, quod homo habet diversa organa ab omnibus animalibus in figura: et hoc non potest esse propter animam sensibilem: quia illa una est in genere in omnibus animalibus. Ex hoc accipitur, quod cum diversitas organorum sit ab anima in figura et specie, et non possit esse diversitas a non conjuncto secundum esse, non potest esse vel intelligi, quod diversitas organorum hominis sit a substantia non conjuncta sibi. Est autem ab anima rationali, ut dictum est, ordinante vel disponente, vel verius dicendo, a sapientia Creatoris ordinante et disponente ea ad usus animae rationalis. Oportet ergo de necessitate, quod ratio et intellectus secundum esse conjuncta sint ei, quod habeat talia organa: et sequitur ulterius, quod numerentur et multiplicentur ad numerum eorum qui talia organa accipiunt.

22. Vicesima secunda ratio fundata est super hoc, quod in tota natura sive sit generabilium, sive sit corruptibilium, sive perpetuorum, numquam duo mobilia vel

plura moventur ab uno motore simplici, nisi moveat unum per alterum, et non aeque immediate. Sed si unus intellectus sive intellectualis anima est in omnibus hominibus, constat quod est in eis ut motor naturalis. Si ergo movet omnes, et non unum per alterum, tunc unus motor simplex movebit multa mobilia: quod contra ordinem naturae est, et esse non potest: ergo a destructione consequentis, unus intellectus in omnibus hominibis vel pluribus esse non potest.

23. Vicesima tertia ratio fundata est super potentiam movendi, qua anima movet corpus. Aut enim movet per imperium, aut per unionem naturalem. Si per imperium, hoc imperium non potest extendi ad seipsam, quia nemo sibi imperat, ut dicit Grammaticus. Si ergo extendat ad animam sensibilem, cui imperat anima rationalis: tunc oporteret, quod consensus esset semper inter intellectum sive rationem et sensibilem animam: et hoc est contra Aristotelem in tertio de Anima, ubi dicit, quod saepe intellectu movente recte, in contrarium non recte movet sensibile desiderium. Ergo movet per unionem secundum esse. Quidquid autem unitur multis secundum esse, de necessitate multiplicatur in illis, nec aliud potest intelligi, intellectus secundum esse unitur multis. Ergo multiplicatur in illis: non ergo unus est in omnibus, sed multiplicatur secundum homines participantes intellectum: non ergo unus est in omnibus, nec potest esse.

24. Vicesima quarta ratio etiam quorumdam antiquorum Philosophorum est, et praecipue Platonis, fundata super hoc, quod in omni natura ubicumque plura sunt moventia ad unum, sive causantia, causae implexae omnes quotquot sunt movent in forma primae: sicut patet in digestione, ubi movet calor ignis, et calor animae: et nisi calor digestivus informaretur a calore animae, ut dicit Aristoteles in secundo de Anima contra Empedoclem loquens, calor digestivus incenderet omne quod digerit. Nunc autem quia informatur calore animae, digestionem terminat ad formam ossis, et ad formam carnis, et ad formam nervi, et aliarum partium similium quae nutriuntur in animato corpore. Ergo a simili in generatione ubi embryones moventur ad generationem hominis, in quibus movens vegetabilis, sensibilis, et rationalis generantis in virtute formativa non potest esse, nisi vegetabilis et sensibilis moveant in virtute rationalis, cujus potentiae sunt vegetabilis et sensibilis: aliter enim, ut dicit Avicenna, non terminaretur generatio ad corpus organicum organis rationalis animae. Sed nihil separa-

tum et universale unum in omnibus, sic movet discrete et singulariter in uno. Intellectus ergo et ratio quae sic movent singulariter in uno, nec separata sunt, nec universaliter omnium, sed uniuscujusque propria, et multiplicata in illis secundum esse: et sic non unus intellectus est in omnibus vel in multis. Propter hanc rationem dixit Plato, quod anima est ut sapiens homo, qui secundum rationem aedificat sibi domum, et postea intrat ad inhabitandum.

25, Vicesima quinta ratio deducit ad inconveniens: quia si detur, quod anima rationalis et intellectualis separata est una in omnibus per esse, non conjuncta unicuique, sequitur quod anima rationalis intellectualis non est anima: non enim convenit ei ratio dicens quid est anima, vel dicens propter quid: talis enim anima non erit perfectio sive endelechia corporis organici physici potentiam vitae habentis, nec erit principium et causa hujusmodi vitae in corpore organico physico: et sic sequitur, quod anima rationalis intellectualis non sit anima, quod falsum est, quia sic contradictoria verificarentur de eodem. Falsum est ergo, quod unus intellectus separatus in omnibus sit et communis, sed potius numerabitur in singulis qui participant ipsum.

26. Vicesima sexta ratio procedit contra hoc quod dicunt, quod prima perfectio hominis non est numerata numero hominum, sed secunda: et hoc esse non potest: secunda enim perfectio est sicut vigilia, et actos sicut operatio: et cujus non est. potentia, illius non est actus. Si ergo actus sive operatio in quolibet diversa est et numerata, oportet quod potentia secundum esse et substantiam numerata sit in quolibet. Ergo non unus intellectus secundum esse et substantiam est in omnibus, sed multi, et tot quot sunt intelligentes.

27. Vicesima septima ratio fere procedit secundum idem: quia si, sicut illi dicunt, actu, primo remanente communi,

actus secundus est proprius, eo quod intelligere unius non est intelligere alterius, quaeratur, utrum ille actus secundus primi actos operatio sit per se, vel per accidens. Constat, quod non per accidens: quia sicut lucis essentialis actus est lucere, ita intellectualis naturae essentialis actus est intelligere: essentialis autem actus numquam relinquit essentiam cujus est actus: ergo nec intelligere potest esse aliquo modo, nisi ubi est intellectualis natura et intellectus. Si ergo concedant, quod intelligere numeratur secundum intelligentes, consequenter concedere oportet, quod intellectualis natura et intellectus numeretur secundum omnes intelligentes,

28. Vicesima octava ratio fundata est super hoc, quod anima secundum esse et substantiam dicitur actus animati corporis, et est actus primus sicut somnus, a quo egreditur secundus qui est sicut vigilia. Actus autem primus uniuscujusque rei perfectio ejus est ad esse, et numeratur numero illius cujus est propria perfectio. Ergo anima rationalis quae est primus actus hominis secundum esse, est in quolibet homine, et numeratur numero eorum in quibus est, et sic multi intellectus erunt in multis, et non unus.

29. Vicesima nona ratio est, quod isti dicunt contra omnem naturam: nulla enim ratio admittit, quod motor separatus et universalis et perpetuus moveat mobile corruptibile et generabile. Et hoc patet per inductionem in omnibus motoribus caeli et mobilibus, per omnes demonstrationes quas inducit Aristoteles in VIT et VIII Physicorum, Sed ratio et intellectus humanus movet mobile corruptibile et generabile. Ergo secundum esse non possunt esse separata et universalia, sed conjuncta generabili et corruptibili, et numerata in illis.

30. Trigesima ratio est, quia secundum istos sequitur inconveniens, quod homo scilicet nihil operetur per intellectum, quod est contra hoc quod singuli experiuntur in seipsis. Si enim intelle- ctus agens separatus sit, et similiter intellectus possibilis, et intellectus agens a formis imaginationis quae sunt in anima abstrahat universale, quod etiam separatum est, et separatum secundum rationem separati nec secundum esse nec secundum operationem sit conjunctum animae vel alicui parti animae hominis, sequitur, quod intellectus agens non agit in homine, nec intellectus possibilis recipit in homine hoc vel illud, nec intellectus formalis sive speculativus recipitur in homine hoc vel illo: et sequitur ulterius, quod iste homo vel ille nihil agit per intellectum, nisi hoc idem agatur in omnibus: cujus contrarium omnes experimur: oportet ergo, quod singuli singulos habeant intellectus.

31. Trigesima prima ratio est, quod secundum hoc quod isti dicunt, nullus hominum est in potentia sciens, nec umquam fiet in actu sciens: per id enim quod separatum est a quolibet, nullus est aliquid in potentia vel in actu: intellectus possibilis, qui potentia est omnia, separatus est a nobis, ut dicunt isti: et quod separatum est a nobis, per hoc nec in potentia scientes erimus, nec in actu: ergo sequitur, quod nullus in particulari est potentia sciens vel actu, quod est contra commune omnium experimentum. Falsum est ergo, quod intellectus secundum esse non sit in nobis: et si secundum esse est in nobis, secundum esse numeratur in hominibus.

32. Trigesima secunda ratio est, quia secundum dictum istorum nullus est interiectus adeptus: adeptum enim per suam, rationem est conjunctum secundum esse: isti autem ponunt, quod et intellectus possibilis separatus sit ab omnibus, et intellectus agens, et universale quod agit intellectus agens in possibilem, sit etiam separatum et ubique et semper. Per hoc autem quod separatum est, nullus aliquid adipiscitur. Ergo numquam aliquis homo habuit intellectum adeptum, quod tamen est contra Aristotelem et Democritum et Ptolemaeum, qui

dicunt concorditer, quod Philosophus habet intellectum adeptum. Si. autem hoc falsum est, tunc positio falsa ex qua sequitur, scilicet quod intellectus secundum esse non sit conjunctus cuilibet: et si est conjunctus cuilibet, numeratur secundum numerum eorum in quibus est,

33. Trigesima tertia ratio est, quod secundum hoc quod isti dicunt, anima intellectualis nec ut actus primus, nec ut actus secundus conjungitur homini. Quod non ut actus primus, patet: ponunt enim intellectum possibilem esse separatum et unum esse apud omnes: quod autem sic separatum est, nulli est conjunctum: et sic milli conjungitur ut actus primus. Et quod non ut actus secundus, patet: universale enim licet abstrahatur a formis imaginationis, tamen non est in imaginatione, quia sicut probat Avicenna, in organo imaginationis nihil recipitur nisi sub figura corporali. Ergo secundum istos speculatio actualis secundum nihil est conjuncta animae: ergo per intellectum non est homo, homo designatus in numero. Cum ergo hoc falsum sit, sicut omnibus patet, patet quod intellectus conjunctus est hominibus, et numeratur numero hominum.

34. Trigesima quarta ratio est, quod secundum istos anima moritur cum corpore tota: quia ex quo intellectus non continuatur cum anima nisi per formas imaginationis, ut dicunt, cessante organo imaginationis, quod corruptibile est, nihil de intellectu manet in anima. Cum ergo intellectiva pars sola separabilis sit ut perpetuum a corruptibili, sequitur quod nihil manet de anima post mortem: quod cum falsum sit, sequitur quod positio illorum falsa est.

35. Trigesima quinta ratio est, quod secundum istos sequitur, quod si ponamus, quod omnes homines simul destruantur, sequitur tunc, quod anima intellectualis manet separata ab omni homine: et sic motor qui secundum suam essentialem rationem motor est, nihil movebit: ergo est frustra. Omnis autem Philosophus abhorret, quod aliquid sit frustra in natura: falsum est ergo quod dicunt: ergo intellectiva pars animae non est separata, sed numerata numero hominum. Ad hoc autem solum videtur respondere Averroes inter omnia quae sunt adducta. Et dicit, quod numquam cessaverunt, neque cessabunt homines esse, neque artes, neque philosophia: et si cessaverunt in una quarta propter motum astrorum, non cessaverunt in alia, et sic semper fuerunt et erunt. Sed quod hoc absurdum sit, statim patet etiam cuilibet parum scienti: quia quidquid sit de populatione terrae, positio est possibilis, quod omnes homines uno momento destruantur, sicut factum est in cataclysmo. Dicit autem Aristoteles in Prioribus, quod falso et non possibili posito, quod accidit est falsum et impossibile: ergo positio illorum est falsa et impossibilis.

36. Trigesima sexta ratio est, quod secundum positionem istorum magna sequeretur absurditas: sequitur enim, quod substantia separata perpetua moveatur, patiatur et alteretur a corruptibili temporali. Dicunt enim, quod intellectus possibilis imperfectus est et in potentia, et quod perficitur a formis imaginationis, quae corruptibiles sunt. Quod quam absurdum sit, scit omnis expertus in philosophia naturali. Perpetua enim et separata agunt in temporalia, et non e converso: tamen istam absurditatem dixit et scripsit Avenperthe in epistola quam vocavit de continuatione intellectus cum anima. Unde dixit, quod cum dicitur, puer est in potentia sciens, notatur ibi triplex potentia. Una qua puer in potentia est ad formas imaginationis. Secunda qua formae imaginationis in potentia sunt ad lumen agentis, sicut colores ad lumen solis. Tertia qua intellectus possibilis in potentia est ad formas separatas per lucem agentis. Quod quam impossibile sit, omnis scit qui novit philosophiam.

Et quia potius deficeret tempus, quam enumeratio impossibilium quae sequuntur ad hunc errorem, ideo ista sufficiant. Ex his enim multa talia convinci possunt etiam a parum sciente.

Ad solutionem autem eorum quae inducunt, praenotandum est, quod anima rationalis sive intellectualis substantia est, quae stat in esse et substantialitate per causam primam cujus est imago: et ideo elevata est supra materiam, et non immersa sub ipsa sicut forma naturalis. Nec agitur a natura sicut anima vegetabilis et sensibilis, sed potius agit in ipsam naturam sicut substantia elevata super eam, et ordinans et regens et movens eam, Et in quantum sic dupliciter considerata est, fluunt ab ea potentiae duplices. Secundum enim quod stat sub luce intelligentiae causae primae, sic fluit ab ea intellectus agens, qui, sicut dicit Aristoteles in III de Anima, est ut lux. Secundum autem quod se habet ut perfectio corporis, ut dicit Avicenna in VI de Naturalibus, talis dico corporis quod inter omnia commixta et complexionata magis recedit ab excellentia contrariorum et accedit pius ad aequalitatem caeli, sic fluit ab ea intellectus possibilis et ratio inquisitiva. Cum tamen comparatus fuerit intellectus agens luce sua ad possibilem, in quem luce sua penetrat, tunc efficitur intellectus formalis et adeptus. Et quia omne possibile perfectum, specie agentis agit actionem propriam, propter hoc intellectus possibilis perfectus per lumen agentis efficitur speculativus. Et ex illa parte est, quod intellectus humanus conjungitur continuo et tempori per inclinationem ad sensum. Secundum autem quod anima substantia est quae perfectio corporis talis est, ut dictum est, quod scilicet ad aequalitatem caeli accedit, sic emanarit ab ea vires sensibiles et sensuum exteriorum, et sensuum interiorum. Secundum autem quod comparatur

simpliciter ad corpus naturale ut actus ejus, sic emanant ab ea virtutes naturales, quae omnes sunt vegetabilis animae, scilicet nutritiva, augmentativa, et generativa. Et propter hoc illae necessitati subsunt, et aguntur potius quam agant. Et omnes hujusmodi vires secundum diversum respectum manant ab una substantia, quae dicitur anima rationalis. Et ideo dixerunt antiqui Philosophi, quod anima humana creata est in horizonte aeternitatis et temporis. Et Hermes Trismegistus dixit, quod inferius divinitatis in luce intelligentiae, in homine intellectum animae dat et lumen. Dicendum est ergo, quod intellectus pro certo secundum esse et substantiam dividitur et numeratur in hominibus, et diversus est, sicut optime probatur in rationibus contra hunc errorem inductis.

Ad argumentum primum ergo dicendum, quod licet intelligentia ut intelligentia sit separata, tamen quod ex intelligentia manat in animam, et format eam ad imaginem intelligentiae primae, ab anima non est separatum, sed in anima est secundum esse: et licet nullius corporis sit actus, tamen animae est actus perfectivus: et quia, anima actus est physici corporis, propter hoc intellectus et intellectuale est ultima differentia constitutiva hominis in esse hominis, et sensitivum minimum, hoc est, potentiale tantum confert ad esse hominis. Et hoc est quod, dicit Dionysius, quod minimum secundum sensum quod est sensibile ad esse hominis est. Et ibidem, hoc est, in Caelesti hierarchia dicit Maximus in commento sic: " Secundum sensum minimum dicit differentiam sensibilis, Irrationalia enim ex toto sensus sunt, per quem consistunt, cum sint non intelligentia. In nobis autem modicum est sensibile: non enim per illud consistimus, sed per intellectuale. Unde et post mortem adhuc sumus animae intellectuales existentes. " Et ibidem alius com- mentator, Joannes scilicet Constantinopolitanus Episcopus, minimum hominem secundum sensum, ait, non tamquam aliis animantibus plures sensus

habentibus, sed quia homo per sensum non est homo, sed per intellectum. Et ideo dicit Aristoteles in X primae philosophiae, quod delectatio quae est in theorematibus, intellectus est, connaturalis homini et propria: delectatio autem quae est in sensu, ut dixit Plato, est quidem connaturalis, sed non propria: quia non convenit homini secundum id quod hominem in proprio esse constituit, hoc est, secundum intellectum.

Ad secundam viam dicendum, quod in intellectu duo considerantur, esse scilicet intellectus, et substantia. Et per esse quod habet in anima sicut potentia in subjecto, necesse est, quod dividatur et numeretur numero subjecti. Per substantiam autem dupliciter consideratur, scilicet secundum id quod est, et secundum hoc iterum necesse est quod dividatur et numeretur secundum ea in quibus est. Consideratur etiam secundum virtutem luminis intellectualis, quod semper egreditur ex ipso ad omnia intelligibilia, et secundum hoc penetrat per omnia, ita quod nihil ibi obstat longe et prope. Et secundum hoc illud lumen necesse est esse separatum, cum sicut visus egrediens de oculo meo, non est idem visus qui egreditur de oculo tuo, ita intelligenda egrediens ab intellectu unius, non est intelligentia egrediens ab intellectu alterius. Et ideo dicit Aristoteles in I Ethicorum, quod sicut visus in oculo, ita intellectus in anima. Unde Anaxagoras non intellexit, quod esset separatus et immixtus, nisi in lumine cui nihil obstat, et quod per omnia penetrat: per esse tamen et substantiam voluit eum esse conjunctum animae, et animam conjunctam corpori sicut perfectionem, et sic unum ad alterum numerari et distingui secundum esse et substantiam. Ad tertiam viam dicendum, quod in-

tellectus non dicitur immaterialis, ideo quod nihil in se immateriale habeat: hoc enim improbatur ab Aristotele in III de Anima, ostendente, quod in anima est intellectus agens et intellectus possibilis. Sed dicitur immaterialis, quia non est in materia corporali, nec actu organi corporalis: et hoc sola est materia, scilicet corporalis, quae de potentia exiens per motum venit ad actum perfectum. Unde quod objicitur de motu, nihil est ad propositum. Tamen possibilis exiens de potentia ad actum alteratur alteratione quadam, et non simpliciter: et id quod est, habet pro subjecto, sed non est ex materia quae subjecta sit motui et mutationi, quae sola vera materia est.

Ad quartam viam dicendum, quod intellectus licet ex ratione intelligentiae nihil determinet per quod distinguatur, tamen ex se, hoc est, ex eo quod est hoc discretum secundum esse, habet unde distinguatur et numeretur.

Ad quintam viam dicendum, quod si bene intelligatur ratio illa, contra eos est: quia licet lux sit species omnium colorum, tamen lux in isto colore accepta non est lux in alio colore accepta. Ita lux intelligentiae in uno intelligibili non est eadem cum ea quae est in alio intelligibili: quia aliter eadem esset species diversorum genere et specie: quod, esse non potest, cum secundum esse quod, habet in intelligibilibus, non numeratur intellectus, sed secundum esse quod, habet in Intelligentibus: in Illis enim est secundum esse naturae, in intelligibilibus autem tantum secundum virtutem sui luminis.

Ad sextam viam dicendum, quod intellectus non est causa simplicitatis et separationis, nisi per resolutionem. Et hoc modo maxime simplex est: sic enim omnium formarum resolutio stat in ipso: quia prima forma est exiens a causa prima: sed ex hoc non habetur, quod sit simplex secundum esse: est enim in eo diversum etiam secundum Philosophos (ut dicit Avicenna in nono primae philosophiae) suum esse et quod est, et per hoc numeratur et distinguitur ab aliis entibus.

Ad septimam viam, dicendum eodem, modo, quod intellectus quidem est species specierum intelligibilium, et locus secundum virtutem luminis sui et diffusionem, et per hoc non distinguitur: est tamen etiam in se diversa habens quod est et esse, et est ultima differentia constitutiva hominis, et faciens hominem esse hominem, et sic (ut dicit Plato) non est nisi in anima, et (sicut dicit Avicenna) sic pendet ad lumen intelligentiae causae primae, et penes hoc distinguitur et numeratur.

Ad octavam viam dicendum, quod intellectus non est ubique et semper, nisi secundum, virtutem luminis sui, et lumen non est ipse secundum esse naturale, nec substantia ejus, sed actus ejus egrediens ex ipso. Sicut enim dicit Ambrosius, " Potestas luminis corporalis, est multiplicare se in radiis sine limite, sine numero, sine mensura: est tamen distinctum et in numerum positum per esse quod habet in luminari. " Ita multo magis lumen spirituale intelligentiae diffusivum est sui in omnia intelligibilia ubique et semper sine limite, sine mensura, sine numero, per extensionem sui. quam habet ad intelligibilia: est tamen distinctum, et numeratum per esse quod habet in intelligentibus.

Ad nonam viam dicendum, quod hoc quidem verum est, quod omnes illi qui dicebant unum intellectum esse in omnibus animabus, dicebant intellectum et praecipue agentem non esse partem, animae, sed extra animam, et per splendorem et irradiationem intelligentiae illustrari animam, et sic fieri possibilem et receptibilem intelligibilium. Sed hoc jam improbatum est: quia sic ab intellectu non posset sumi ultima differentia constitutiva hominis. Et propter hoc dicit Damascenus, quod anima non habet intellectum extra se, sed intra se ut partem sui purissimam. Similiter eum dici-

tur, quod, universale est ubique et semper, non intelligitur, quod sit extensum per omnem locum, quia hoc falsum est, sed quod nullus locus et nullum tempus est in quo non sit actu et intellectu in omni suo particulari. Et sic est in intellectu secundum potestatem intellectus, quae potestas nihil aliud est, nisi quod ipse intellectus absoluta potentia est a materia et appendiciis materiae: et ideo nihil recipit nisi, sit sic absolutum. Sed. ex hoc non potest argui, quin secundum esse quod habet in intelligente, distinguatur et numeretur.

Ad decimam viam dicendum, quod in rei veritate intellectus forma est immaterialis, non multiplicata per materiam, et potentia non est in materia, nec per motum educitur de ipsa: hoc enim est proprium physicae. Intellectualis autem natura data est ab opifice, irradiata lumine intelligentiae causae primae. Tamen duo habet in se, esse scilicet: et secundum hoc dependet ad causam primam, quae facit debere esse in omni eo quod est Habet etiam in se secundum id quod est potentiam ad esse illud, secundum quam dependet ad ens necesse, a quo accipit esse, et in quo radicatur esse sicut in supposito: et illud non est unum in multis. Et ideo etiam esse efficitur multiplex et numeratum in his qua? sunt: et ideo etiam intellectus secundum esse et quod, est, in numerum ponitur. In argumento autem fallacia consequentis est: procedit enim a propositione quae duas causas habet veritatis ad alteram. Potest enim multiplicari forma numero divisionis materiae, et numero suppositorum, sive ejus quod est: et ipse procedit ac si non numeretur, nisi numero divisionis materiae.

Ad undecimam viam dicendum, quod hoc procedit ex perverso intellectu dicti Anaxagorae, Ratio enim dicti sui est, quod potentia luminis intellectus non clauditur aliquo determinante ipsam ad haec intelligibilia et non. alia, sicut clauduntur potentiae naturales et corporales.

sed quod secundum esse non determinetur ad id quod est, hoc noluit dicere Anaxagoras: quia hoc esset impossibile. Et propter hoc etiam secundum esse numeratur in illis in quibus est: omne enim quod numeratur, ponitur in numerum per id quod determinat ipsum secundum esse.

Ad duodecimam viam dicendum, quod intellectus dicitur esse separatus a materia, et motu, et appendiciis: quia talis apprehensio et acceptio impediret et arctaret eum ad sensibilem acceptionem, quam habere non potest, nisi sicut dicit Dionysius, quod potentia superior potest quidquid inferior potest, excellenter et eminenter: propter quod etiam, sicut ipse dicit, Angelis datur sensibilium cognitio. Sed non dicitur esse separatus, quod secundum esse separatus sit ab intelligente: et ideo etiam secundum esse illius numeratur, et non est unus in pluribus, sed multi.

Ad decimam tertiam viam dicendum, quod in veritate haec ratio fuit eorum, qui intellectum dicebant non esse partem animae, sed splendorem intelligentiae separatae. Sed eadem ratio contra eos est: quia cum dicitur, quod anima est stramentum intelligentiae, quaeramus, per quam naturam sit stramentum rationalis anima plus quam alia ? Et non. erit assignare, nisi quod stramentum est per intellectualem naturam. Sicut enim color sub actu lucis non sternitur, nisi in perspicuo per naturam perspicui: ita splendor intelligentiae sub quo sunt intelligibilia, non sternitur in anima nisi per naturam intellectualem susceptibilium talium: et si talis natura est in anima, haec natura individuatur in ea, et determinatur ad esse, et numeratur numero eorum in quibus est.

Ad decimam quartam viam dicendum, quod intellectus participatur a multis, et numeratur participatione ipsa, et participatur secundum essentiam, et secundum esse numeratur, Sed. quod non alteratur in eis quae participant ipsum.

non est causa quod secundum essentiam et esse non participatur: sed hujus causa est, quod non participatur organice secundum potentiam intelligendi nisi per accidens: sicut dicimus intellectum debilitari in potentia intelligendi, quia debilitatur organum sensibilis animae, a qua formas accipit: quia sicut dicit Augustinus in libro XII super Genesim ad litteram, " Imagines quae imprimuntur in spiritu " (dicit enim, quod spiritus est vis quaedam mente inferior, in qua imagines rerum imprimuntur) et ibidem dicit, quod " illae imagines quae corporali figura imprimuntur in spiritu, sub lumine intelligentiae intellectualis visionis fulgent in intellectu: " propter quod etiam necesse est, quod conturbatione facta in spiritu, conturbatio etiam fiat intellectus.

Ad decimam quintam viam dicendum, quod id quod dicunt de luce corporali, bene verum est: sed illa una natura qua participatur lux a multis, non est una nisi secundum rationem, et non secundum esse: quin potius multiplicatur in his in, quibus est secundum esse. Et similiter in spiritualibus, intellectuale lumen quod participatur per convenientiam ad causam primam, et est in participantibus ipsum secundum potestatem participantium et non participati, necesse est (nec aliud intelligi potest) quod multiplicetur in ipsis et numeretur numero eorum: et ideo necesse est, quod multi intellectus sint in multis, et non unus.

Ad decimam sextam viam dicendum, quod illi qui sic respondent, verissime dicunt.

Ad objectionem istorum in contrarium, dicendum, quod in natura duplex est hoc aliquid: est enim hoc aliquid, in ordine suo perfectum: et ex illo cum alio non fit unum. Et est hoc aliquid quod suppositum est, et est in eo diversum esse et quod est, eo quod secundum esse pendet ex causa prima: et secundum id quod est, in potentia est ad ens necesse, ex quo accipit esse: et illud formale est ad aliud quod perficitur ab ipso, sicut motor ad mobile se habet: et ex illo cum alio bene fit unum in natura: et tale est intellectualis anima in homine: et ideo cum corpore fit unum in natura, et hoc est homo.

Ad decimam septimam viam dicendum, quod intellectus secundum esse et substantiam non est ubique et semper, sed in eo qui intelligit tantum: sed secundum ambitum sui luminis et diffusionem est ubique et semper et ad distans et ad propinquum aequaliter. Et quod dicitur, quod virtus non est extra substantiam, in corporalibus verum est, sed in spiritualibus non est generaliter verum: haec enim non, requirunt situm in virtute et operatione sua, sed sufficit in eis ordo quem loco situs habent, et diffusionem virtutis in libertate habent voluntatis: et esse et essentia eorum non est virtus eorum: hoc enim in nullo est nisi in simplici primo.

Ad decimam octavam viam dicendum, quod pro certo intellectus est forma ad modum et imaginem luminis primae causae producta, et non ipsius mobilis, sicut dicunt. Et ex hoc quod sic procedit ex prima causa, non habet divisibilitatem, nec particularitatem, sed est ubique et semper sicut lumen intelligentiae sub quo formata et producta est: tamen in hoc cujus ipsa perfectio est et forma, et sic de necessitate et particulatur et efficitur hic et nunc, nec est hoc modo eadem apud omnes et in omnibus.

Ad decimam nonam viam dicendum, quod in veritate intellectus materiale subjectum non est intelligibilium specierum: quia si ita esset, formaretur et denominaretur ab omnibus intelligibilibus specierum, et esset ligneus, lapideus, ferreus, et sic de aliis: sicut dixerunt illi qui cognitivo definierunt ani-

mam, et dixerunt, quod simile simili cognoscimus: et ideo dixerunt animam esse commixtam ex omnibus quae sunt, quia omnia cognoscit. Et de his satis disputatum est in quaestione quid est anima per definitionem . Et eodem modo patet, quod sicut non est subjectum per esse et substantiam intelligibilium: ita per esse et substantiam nec est species, nec locus intelligibilium, sed per ambitum luminis intellectualis est locus intelligibilium: sic enim salvativus intelligibilium est sicut locus, et sic generativus est intelligibilium sicut actus et species: sicut lux corporalis regio et species est colorum, qui secundum actum movent visum. Sed hoc nihil impedit quin secundum esse essentiale intellectus sit in hoc et hic et nunc, et secundum hoc numeretur numero eorum qui intelligunt.

Ad vigesimam viam dicendum, quod intellectus per esse substantiale quod habet, nec est agens, nec possibilis, sed per potentiam activam vel possibilem. Et sic verum est, quod una ratione est in omnibus, et est quodammodo omnia: sed etiam per esse essentiale quod habet, est forma constitutiva hujus intelligentis et differentia, et sic particulatur et efficitur hic et nunc, et alius in uno, et alius in alio, Non enim est intelligibile, quod unum et idem numero per esse essentiale sit in diversis, et non numeretur in illis.

Ad vigesimam: primam viam dicendum, quod revera intellectus est forma ultima, in qua sicut potentiae continentur omnes formae, esse scilicet, vivere, et intelligere, sicut saepius dictum est. Et participat bonitates primae causae non particulariter, cum sit quodammodo omnia: tamen, non participat ad modum primae causae, quia hoc est impossibile, ut in libro de Causis probatum est: sed participat ad modum ejus quod ad imagi- nem primae causae factum est: nec sine omni motu sicut prima causa, sed sine motu physico et materiali: quia si sine omni motu participaret, non participaret, sed excellenter et eminenter omnia haberet et praehaberet sicut prima causa: et hoc esse non potest. Nunc autem quia ad modum suae potestatis participat, fit de potentia participante actu participans: et hic est quidam motus. Et quia ad modum, propriae potestatis participat, fit particulariter participans de necessitate, sed non universaliter et excellenter omnia praehabens in seipso.

Ad vigesimam secundam viam dicendum, quod universale sicut in loco proprio est in intellectu, et sicut in specie quae facit ipsum actu, est in lumine ejus, sicut in praehabitis saepius dictum est. Et verum est, quod immaterialis et nullius est corporis actus: sed quia in se habet diversa quod est et esse, ex ipso quod est et quod dependet ad ens necesse, et ab ipso accipit esse, determinatur ad esse hic et hoc et nunc, et sic particulatur et numeratur, et non ex divisione materiae. Et hoc satis in hac eadem quaestione paulo ante explanatum est.

Ad vigesimam tertiam viam dicendum eodem modo, quod licet intellectus unus sit secundum rationem in omnibus, et non divisus per materiam: tamen quia esse ejus dividitur et numeratur discretione suppositorum in quibus habet esse, sequitur de necessitate, quod unus sit in uno et alius in alio, et non idem in omnibus.

Ad vigesimam quartam: viam dicendum, quod intellectus dicitur forma separata et separatus: quia secundum potestatem luminis sui non. immiscetur materiae et appendiciis materiae: sed non. dicitur separatus, quod sit conjunctus per essentiam ei quod constituit in esse intellectuali: imo secundum hoc esse est in omni eo quod habet naturam intellectualem, et numeratur numero illorum, sicut saepius dictum est.

Ad vigesimam quintam viam dicendum, quod divisio esse causa est numeri intellectus: causa autem divisionis esse est hoc, quod in potentia habet se ad ens necesse in accipiendo ipsum esse, et hoc quod, est divisum, est in diversis: propter quod de necessitate esse efficitur diversum in diversis, et ponitur in discretionem et numerum.

Ad vigesimam sextam viam dicendum, quod in veritate si anima intellectualis esset tantum motor et omnimode separata, ratio illa procederet: nunc autem illa est motor et actus sive perfectio, esse substantiale conferens ei quod movet, quod intelligi non potest, nisi sit in eo quod movet per esse substantiale, ideo oportet, quod per esse discretum sit in isto, et per aliud discretum in alio: nihil enim uno actu simplici constituit duo vel tria vel plura. Et ideo in anima intellectuali sive rationali non habet locum illa ratio: non enim secundum esse separata est a supposito. Et hoc facit continuationem intellectus ad animam, et non virtus ejus vel potentia: virtus enim et potentia signa possunt esse separationis, sed non faciunt eam: sunt enim post esse substantiale, et sicut naturalis potentia vel impotentia, quae sunt qualitates in secunda specie qualitatis, fluentia a principiis essentialibus animae rationalis sive intellectualis.

Ad vigesimam septimam viam dicendum, quod illa ratio rudis est. Quia jam dictum est, quod cum dicitur, quod universale ubique et semper est, non intelligitur hoc quod unum et idem sit in omni loco et in omni tempore secundum esse, sed quod non est locus nec tempus in quo universale actu et intellectu non sit in suo inferiori et una ratione: et ideo non aequivocatur scientia nostra ad scientiam patrum praecedentium: sed quia universalis et particularis est idem esse in natura, ideo necesse est, quod esse hujus non sit esse illius, sed unusquisque habeat esse discretum. Et ideo

dicit Aristoteles, quod destructis primis impossibile est aliquod eorum remanere. Et Avicenna in primo Logicae suae, ubi tractat de universalibus, dicit, quod nihil eorum quae secundum esse sunt in uno, idem numero est in alio. Sed verum est, quod universale secundum rationem, totum est in uno, et totum in alio, et totum in quolibet, et totum extra quodlibet: et hoc modo est in lumine intellectus ut in loco et specie.

Ad vigesimam octavam viam leve est solvere, praenotatis his quae dicta sunt. Licet enim intellectus secundum potentiam acceptivam et agentem potentia sit omnia intelligibilia, tamen per principia essentiae quibus definitur ut per terminum, distinguitur ab omni eo quod est, et per esse quod habet in hoc et in illo quod non est idem numero, numeratur numero eorum in quibus est, sicut saepius dictum est.

Ad vigesimam nonam viam dicendum, quod intellectus agens et etiam intellectus possibilis non dicuntur separati et perpetui et incorruptibiles secundum esse naturale quod habent, quia hoc est impossibile, sed secundum virtutem potentiae quam habent in lumine intellectuali. Et de hoc procedit ratio, et bene probat: sed, sicut saepe dictum est, secundum esse naturale et essentiale quod habent in hoc vel in illo, et conjuncti sunt, et etiam quodammodo corruptibiles ad corruptionem alterius.

Ad ultimam viam dicendum, quod, in veritate anima secundum esse intellectuale dependet ad causam primam, sicut omne quod est ab aliquo, secundum esse illud quo ab ipso est, dependet ad ipsum. Sed nihil numeratur et discernitur secundum hoc quod est ab alio, sed secundum esse quod habet in supposito, cujus ipsum est actus. Et ideo etiam intellectualis natura per esse quod habet in eo quod, est intellectuale, discernitur et in numerum ponitur, et non est idem, numero in omnibus.

Haec omnia aliquando collegi in curia existens ad praeceptum Domini Alexandri Papae: et factus fuit inde libellus quem multi habent, et intitulatur contra errores Averrois , et hic etiam posita sunt ut perfectior sit scientia Summae theologiae.