▾
Thomas Aquinas, De Potentia
⎗←→⎘
▾
Et primo quaeritur utrum in deo sit potentia.
Et videtur quod non.
Potentia enim est operationis principium.
Sed operatio dei, quae est eius essentia, non habet principium, quia neque est genita neque procedens. Ergo in deo non est potentia.
Praeterea, omne perfectissimum est deo attribuendum, secundum Anselmum.
Ergo quod respicit aliquid se perfectius, non debet deo attribui. Sed omnis potentia respicit se perfectius, scilicet passiva formam et activa operationem.
Ergo potentia deo attribui non potest.
Praeterea, potentia est principium transmutandi in aliud secundum quod est aliud: secundum philosophum; sed principium relatio quaedam est; et est relatio dei ad creaturas, prout significatur in potentia creandi vel movendi.
Nulla autem talis relatio est in deo secundum rem, sed solum secundum rationem. Ergo potentia non est in deo secundum rem.
Praeterea, habitus est perfectior potentia, utpote operanti propinquior. Sed habitus non ponitur in deo. Ergo nec potentia.
Praeterea, nihil debet in deo significari per quod derogetur eius primitiae vel simplicitati.
Sed deus, in quantum est simplex, et primum agens, agit per essentiam suam.
Ergo non debet significari agere per potentiam, quae saltem secundum modum significandi super essentiam addit.
Praeterea, secundum philosophum, in perpetuis non differt esse et posse: multo minus ergo in divinis. Sed ubi est eadem res, debet esse idem nomen a digniori sumptum. Dignius autem est essentia quam potentia: quia potentia essentiae advenit. Ergo in deo debet nominari essentia tantum, non autem potentia.
Praeterea, sicut materia prima est pura potentia, ita deus est purus actus. Sed prima materia secundum essentiam suam considerata, est denudata ab omni actu. Ergo deus in essentia sua consideratus, est absque omnipotentia.
Praeterea, omnis potentia ab actu separata est imperfecta: et ita, cum nihil imperfectum deo conveniat, talis potentia in deo esse non potest. Si ergo in deo est potentia, oportet quod semper sit actui coniuncta: et ita potentia creandi est coniuncta actui semper; et sic sequitur quod ab aeterno creavit res; quod est haereticum.
Praeterea, quando aliquid sufficit ad aliquid agendum, superflue aliquid superadditur.
Sed essentia dei sufficit ad hoc quod deus per eam aliquid agat. Ergo superflue ponitur in eo potentia per quam agat.
Sed dices, quod potentia non est aliud quam essentia secundum rem; sed solum secundum modum intelligendi. Sed contra, omnis intellectus cui non respondet aliquid in re est cassus et vanus.
Praeterea, praedicamentum substantiae est nobilius aliis praedicamentis. Sed deo non attribuitur, ut Augustinus dicit.
Multo ergo minus praedicamentum qualitatis. Sed potentia est in secunda specie qualitatis. Ergo deo attribui non debet.
Sed dices, quod potentia quae deo attribuitur, non est qualitas, sed dei essentia, sola ratione differens. Sed contra, aut isti rationi aliquid respondet in re, aut nihil. Si nihil ratio vana est. Si autem aliquid in re ei respondet, sequitur quod aliquid in deo sit potentia praeter essentiam, sicut ratio potentiae est praeter rationem essentiae.
Praeterea, secundum philosophum, omnis potestas et omne effectivum est propter aliud eligendum.
Nullum autem huiusmodi deo convenit: quia ipse non est propter aliud. Ergo potentia deo non convenit.
Praeterea, virtus a dionysio ponitur media inter substantiam et operationem. Sed deus non agit per aliquod medium. Ergo non agit per virtutem; et ita nec per potentiam: et sic potentia non est in deo.
Praeterea, secundum philosophum potentia activa, quae soli deo potest competere, est principium transmutationis in aliud, secundum quod est aliud. Sed deus agit sine transmutatione, sicut patet in creatione. Ergo deo potentia activa attribui non potest.
Praeterea, philosophus dicit, quod eiusdem est potentia actionis et passionis.
Sed potentia passionis deo non convenit.
Ergo nec potentia actionis.
Quod potentiae activae est contraria privatio.
Sed contraria nata sunt fieri circa idem. Cum ergo in deo nullo modo sit privatio, non erit ibi potentia.
Praeterea, magister dicit quod agere non proprie competit deo.
Sed ubi non est actio, ibi non potest esse potentia activa nec passiva, ut patet. Ergo nulla.
Sed contra. Est quod dicitur in psalm.
Lxxxviii, 9: potens es, domine, et veritas tua in circuitu tuo.
Praeterea, Matth. III, 9: potens est deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahae.
Praeterea, omnis operatio ab aliqua potentia procedit. Sed deo maxime convenit operari. Ergo deo maxime potentia convenit.
Respondeo. Ad huius quaestionis evidentiam sciendum, quod potentia dicitur ab actu: actus autem est duplex: scilicet primus, qui est forma; et secundus, qui est operatio: et sicut videtur ex communi hominum intellectu, nomen actus primo fuit attributum operationi: sic enim quasi omnes intelligunt actum; secundo autem exinde fuit translatum ad formam, in quantum forma est principium operationis et finis.
Unde et similiter duplex est potentia: una activa cui respondet actus, qui est operatio; et huic primo nomen potentiae videtur fuisse attributum: alia est potentia passiva, cui respondet actus primus, qui est forma, ad quam similiter videtur secundario nomen potentiae devolutum. Sicut autem nihil patitur nisi ratione potentiae passivae, ita nihil agit nisi ratione actus primi, qui est forma. Dictum est enim, quod ad ipsum primo nomen actus ex actione devenit. Deo autem convenit esse actum purum et primum; unde ipsi convenit maxime agere, et suam similitudinem in alias diffundere, et ideo ei maxime convenit potentia activa; nam potentia activa dicitur secundum quod est principium actionis.
Sed et sciendum, quod intellectus noster deum exprimere nititur sicut aliquid perfectissimum.
Et quia in ipsum devenire non potest nisi ex effectuum similitudine; neque in creaturis invenit aliquid summe perfectum quod omnino imperfectione careat: ideo ex diversis perfectionibus in creaturis repertis, ipsum nititur designare, quamvis cuilibet illarum perfectionum aliquid desit; ita tamen quod quidquid alicui istarum perfectionum imperfectionis adiungitur, totum a deo amoveatur. Verbi gratia esse significat aliquid completum et simplex sed non subsistens; substantia autem aliquid subsistens significat sed alii subiectum.
Ponimus ergo in deo substantiam et esse, sed substantiam ratione subsistentiae non ratione substandi; esse vero ratione simplicitatis et complementi, non ratione inhaerentiae, qua alteri inhaeret. Et similiter attribuimus deo operationem ratione ultimi complementi, non ratione eius in quod operatio transit. Potentiam vero attribuimus ratione eius quod permanet et quod est principium eius, non ratione eius quod per operationem completur.
Ad primum ergo dicendum, quod potentia non solum est operationis principium, sed etiam effectus; unde non oportet, quod si potentia in deo ponitur quae sit effectus principium, quod essentiae divinae quae est operatio, sit aliquod principium. Vel dicendum, et melius, quod in divinis invenitur duplex relatio.
Una realis, illa scilicet qua personae ad invicem distinguuntur, ut paternitas et filiatio; alias personae divinae non realiter sed ratione distinguerentur, ut Sabellius dixit. Alia rationis tantum, quae significatur, cum dicitur quod operatio divina est ab essentia divina, vel quod deus operatur per essentiam suam.
Praepositiones enim quasdam habitudines designant.
Et hoc ideo contingit, quia cum attribuitur deo operatio secundum suam rationem quae requirit aliquod principium, attribuitur etiam ei relatio existentis a principio, unde ista relatio non est nisi rationis tantum.
Est autem de ratione operationis habere principium, non de ratione essentiae; unde licet essentia divina non habeat aliquod principium neque re neque ratione, tamen operatio divina habet aliquod principium secundum rationem.
Ad secundum dicendum, quod licet omne perfectissimum sit deo attribuendum, non tamen oportet quod omne illud quod deo attribuitur, sit perfectissimum; sed oportet quod sit conveniens ad designationem perfectissimi, ad quod competit aliquid ratione suae perfectionis quod habet aliquid se perfectius, cui tamen deest illa quam aliud habet.
Ad tertium dicendum, quod potentia dicitur principium non quia sit ipsa relatio quam significat nomen principii sed quia est id quod est principium.
Ad quartum dicendum, quod habitus numquam est in potentia activa, sed solum in passiva, et ea est perfectior: talis autem potentia deo non attribuitur.
Ad quintum dicendum, quod ista sunt impossibilia, quod deus ponatur agere per essentiam suam, et quod non sit in deo potentia: hoc enim quod est actionis principium, potentia est: unde essentia divina ex hoc ipso quod ponitur deus per ipsam agere, ponitur esse potentia. Et sic ratio potentiae in deo non derogat neque simplicitati neque primitiae eius, quia non ponitur quasi aliquid additum essentiae.
Ad sextum dicendum, quod cum dicitur, quod in perpetuis non differt esse et posse, intelligitur de potentia passiva; et sic nihil facit ad propositum, quia talis potentia non est in deo. Tamen quia verum est quod potentia activa est idem in deo quod eius essentia, ideo dicendum, quod licet essentia divina et potentia sint idem secundum rem, tamen quia potentia maxime modum significandi addit, ideo speciale nomen requirit: nam nomina respondent intellectibus, secundum philosophum.
Ad septimum dicendum, quod ratio illa probat quod in deo non sit potentia passiva, et hoc concedimus.
Ad octavum dicendum, quod potentia dei semper est coniuncta actui, id est operationi (nam operatio est divina essentia); sed effectus sequuntur secundum imperium voluntatis et ordinem sapientiae. Unde non oportet quod semper sit coniuncta effectui; sicut nec quod creaturae fuerint ab aeterno.
Ad nonum dicendum, quod essentia dei sufficit ad hoc quod per eam deus agat, nec tamen superfluit potentia: quia potentia intelligitur quasi quaedam res addita supra essentiam, sed superaddit secundum intellectum solam relationem principii: ipsa enim essentia ex hoc quod est principium agendi, habet rationem potentiae.
Ad decimum dicendum, quod intellectui respondet aliquid in re dupliciter. Uno modo immediate, quando videlicet intellectus concipit formam rei alicuius extra animam existentis, ut hominis vel lapidis. Alio modo mediate, quando videlicet aliquid sequitur actum intelligendi, et intellectus reflexus supra ipsum considerat illud. Unde res respondet illi considerationi intellectus mediate, id est mediante intelligentia rei: verbi gratia, intellectus intelligit naturam animalis in homine, in equo, et multis aliis speciebus: ex hoc sequitur quod intelligit eam ut genus. Huic intellectui quo intellectus intelligit genus, non respondet aliqua res extra immediate quae sit genus; sed intelligentiae, ex qua consequitur ista intentio, respondet aliqua res. Et similiter est de relatione principii quam addit potentia supra essentiam: nam ei respondet aliquid in re mediate, et non immediate. Intellectus enim noster intelligit creaturam cum aliqua relatione et dependentia ad creatorem: et ex hoc ipso quia non potest intelligere aliquid relatum alteri, nisi e contrario reintelligat relationem ex opposito, ideo intelligit in deo quamdam relationem principii, quae consequitur modum intelligendi, et sic refertur ad rem mediate.
Ad undecimum dicendum, quod potentia, quae est in secunda specie qualitatis, non attribuitur deo: haec enim est creaturarum, quae non immediate per formas suas essentiales agunt, sed mediantibus formis accidentalibus: deus autem immediate agit per suam essentiam.
Ad duodecimum dicendum, quod diversis rationibus attributorum respondet aliquid in re divina, scilicet unum et idem. Quia rem simplicissimam, quae deus est, propter eius incomprehensibilitatem, intellectus noster cogitur diversis formis repraesentare; et ita istae diversae formae quas intellectus concipit de deo, sunt quidem in deo sicut in causa veritatis, in quantum ipsa res quae deus est, est repraesentabilis per omnes istas formas; sunt tamen in intellectu nostro sicut in subiecto.
Ad decimumtertium dicendum, quod philosophus intelligit de potentiis activis et effectivis, et huiusmodi, quae sunt in artificialibus et in rebus humanis: nam nec etiam in rebus naturalibus verum est quod potentia activa sit semper propter suos effectus.
Ridiculum enim est dicere, quod potentia solis sit propter vermes, qui eius virtute generantur; multo minus divina potentia est propter suos effectus.
Ad decimumquartum dicendum quod potentia dei non est media secundum rem, quia non distinguitur ab essentia, nisi ratione; et ex hoc habetur quod significetur ut medium.
Deus autem non agit per medium realiter differens a se ipso: unde ratio non sequitur.
Ad decimumquintum dicendum, quod duplex est actio. Una quae est cum transmutatione materiae; alia est quae materiam non praesupponit; ut patet in creatione: et utroque modo deus agere potest, ut infra patebit.
Unde patet quod deo recte potentia activa potest attribui, licet non semper agat transmutando.
Ad decimumsextum dicendum, quod philosophus non loquitur universaliter, sed particulariter, quando scilicet aliquid movet se ipsum, sicut animal. Quando autem aliquid movetur ab altero, tunc non est eadem potentia passionis et actionis.
Ad decimumseptimum dicendum, quod potentiae dicitur esse contraria privatio, scilicet impotentia; non tamen de contrarietate facienda est circa deum mentio, quia nihil quod est in deo, habet contrarium, cum non sit in genere.
Ad decimumoctavum dicendum, quod agere non removetur a deo simpliciter, sed per modum rerum naturalium, quae agunt et patiuntur simul.