Capitulus 6

+++

Sic ergo orabitis. Supra dominus docuit modum orandi, scilicet ut vitemus et vanitatem hypocritarum et multiloquium gentilium; hic docet quid debeamus petere in oratione, et circa hoc duo facit: primo ponitur titulus orationis, secundo proponitur oratio. Continuat autem ad praecedentia sic: dixi: orantes nolite multum etc.; ergo, ut paucis loquebaris, sic orabitis. Et nota quod non dicit dominus: hoc orabitis, sed: sic orabitis; non enim prohibet quin aliis verbis possimus orare sed docet modum orandi. Et sicut Augustinus in libro de oratione ad probam: nullus orat sicut debet nisi petat aliquid eorum quae in oratione dominica continentur. Est autem conveniens ut istis verbis oremus quia, sicut dicit Cyprianus in libro de oratione dominicali, amica et familiaris est oratio dominum de suo rogare, et ponit exemplum quia solet esse apud advocatos qui ponunt verba in ore aliquorum quae dicere debeant in iudicio. Unde oratio ista securissima est, sicut a nostro advocato formata qui sapientissimus est, in quo sunt omnes thesauri, Col. II 3.

Unde dicit Cyprianus: cum christum habeamus advocatum apud patrem pro peccatis nostris, quando pro delictis nostris petimus advocati nostri verba promamus. I ioh. II 1: advocatum habemus; ideo dicitur Hebr. IV 16: cum fiducia adeamus etc.; Iac. I 6: postulet autem in fide.

Et habet tria ista oratio: brevitatem, perfectionem et efficaciam. Brevitatem, propter duo: ut omnes de facili addiscerent, et parvi et magni, quia ipse est dominus omnium dives, Rom. X 12; secundo ut daret fiduciam de facili impetrandi.

Perfecta etiam est, unde Is. X 23: verbum abbreviatum, et, sicut dicit Augustinus, quidquid in aliis orationibus contineri potest, totum continetur in ista; unde dicit quod si convenienter oramus et recte, quaelibet autem verba dicamus, nihil aliud dicimus quam quod in dominica oratione positum est; Deut. XXXII 4: dei perfecta sunt opera.

Efficax est, quia oratio, secundum Damascenum, est petitio decentium a deo, Iac. IV 3: petitis et non accipitis.

Scire autem quod sit petendum difficillimum est, sicut etiam quod sit desiderandum, Rom. VIII 26: nam quod oremus nescimus, ipse autem. Et quia hanc orationem deus docuit, ideo efficacissima est, et ideo dicitur Luc. XI 1: domine, doce nos.

Dominus autem in ista oratione duo facit: primo ponit orationem, secundo orationis rationem assignat, ibi: si enim dimiseritis.

Sciendum autem quod in omni oratione, etiam rhetorum, ante petitionem captatur benevolentia. Unde sicut fit in oratione quae fit ad homines, similiter debet fieri in oratione quae fit ad deum, sed alia et alia intentione, quia in homine captatur benevolentia in quantum flectimus animum eius, in deo in quantum animum nostrum elevamus ad ipsum. Ponit ergo dominus duo ad captandum benevolentiam quae necessaria sunt oranti: necessarium est enim ut credat eum a quo petit et quod (iste) velit dare et possit; et ideo ponit: pater et qui es in caelis.

Quod autem dicit pater ad quinque valet. Primo ad fidei instructionem: fides enim necessaria est oranti.

Tres autem errores fuerunt quibus excludebatur oratio: et duo omnino destruebant orationem, et tertius dabat plus quam debebat; et illi excluduntur per hoc quod dicit: pater noster. Quidam enim dixerunt deum non habere curam de rebus humanis, Ez. IX 9: derelinquit deus, unde secundum hoc frustra aliquid petitur a deo. Alii dixerunt quod deus habet providentiam, sed providentia illa imponit necessitatem rebus. Tertius error plus dabat, quia dixit quod deus omnia disponit providentia sua, sed per orationem mutatur dispositio divina. Isti autem errores excluduntur per hoc quod dicit: pater noster qui es in caelis, quia si pater, providentiam habet, Sap. XIV 3: tu autem pater. Item secundus (error) excluditur: pater enim dicitur ad filium et dominus ad servum; ergo in hoc quod dicimus pater, vocamus nos liberos. Numquam enim fere in sacra Scriptura invenitur quod deus dicatur pater insensibilium creaturarum, licet aliter iob XXXVIII 28: quis est pluviae pater?p ergo pater dicitur ad filium et per hoc vocamus (nos) liberos: filius enim habet rationem libertatis; ergo non imponitur nobis necessitas.

Per hoc autem quod dicit in caelis, excluditur dispositio mutabilis.

Valet autem oratio ad hoc ut credamus quod deus ita disponit omnia secundum quod congruit naturis rerum: ex providentia enim est quod homo per actus suos consequatur finem suum; unde oratio nec mutat providentiam nec est extra providentiam, sed cadit sub ea.

Primo ergo valet ad fidei instructionem. Secundo ad sublevationem spei: si enim pater est, vult dare, quia, sicut infra VII 11, si vos cum sitis mali etc.. Tertio ad caritatem excitandam: naturale enim est quod pater diligat filium et e converso, Eph. V 1: estote imitatores, ideo per hoc provocamur ad imitationem: filius enim debet imitari patrem quantum potest, Ier. III 19: patrem vocabis me. Quarto provocamur ad humilitatem, Mal. I 6: si ego pater. Quinto per hoc affectus noster ordinatur ad proximum, Mal. II 10: nonne unus est pater omnium.

Sed quare non dicimus: pater mi? duplex est ratio: primo quia hoc sibi voluit christus reservare quasi sibi proprium, quia est filius per naturam, nos autem per adoptionem, quod est omnibus commune, ioh. XX 17: ascendo ad patrem meum etc.; secundo quia, secundum chrysostomum, dominus docet nos non facere singulares orationes sed communiter pro toto populo orare, quae quidem oratio magis est apud deum accepta. Unde chrysostomus: dulcior est ante deum oratio, non quam transmittit necessitas, sed quam caritas etc.. Iac. V 16: orate pro invicem etc..

Secundum (quod) pertinet ad captandum benevolentiam est: qui es in caelis. Quod dupliciter exponitur. Primo ad litteram, ut intelligamus caelos corporales; non quod sit ibi conclusus, quia Ier. XXIII 24: caelum etc., sed dicitur propter eminentiam ipsius creaturae secundum illud Is. Ult. (lxvi 1): caelum mihi sedes. Item per hoc informantur illi qui non possunt elevari supra corporalia, et ideo dicit Augustinus quod ista est ratio quare adoramus in oriente quia ab oriente surgit caelum; et sicut caelum est supra corpus nostrum ita deus supra spiritum; unde datur intelligi quod spiritus noster debet converti in ipsum deum, sicut corpus nostrum convertitur ad ipsum caelum in orando.

Dicit autem: qui es in caelis, ut relevetur intentio tua a terrenis, I Petr. I 4: in hereditatem immarcescibilem. Vel per caelos intelliguntur sancti, secundum illud Is. I 2: audite caeli, Ps. (xxi 4): tu autem in sancto habitas etc.; et dicit hoc ad maiorem fiduciam impetrandi, quia non longe est a nobis, Ier. XIV 9: tu in nobis es, domine.

Sanctificetur. Hic ponuntur petitiones, et dicamus eas primo in generali, postea in speciali. In istis petitionibus debemus tria considerare; petitio enim deservit desiderio: illa enim petimus quae volumus habere; in oratione autem ista continetur totum quidquid desiderare possumus; secundo continetur ordo quo debemus desiderare; tertium est quia istae petitiones respondent et donis et beatitudinibus.

Sciendum autem quod naturaliter homo duo desiderat, scilicet consequi bonum et vitare malum. Quattuor autem bona ponuntur hic desideranda. Desiderium autem prius tendit in finem quam in his quae sunt ad finem; finis autem ultimus omnium deus est; unde primum desiderabile debet esse honor dei, I cor.

X 31: omnia in honorem dei facite; et hoc petimus primo hic: sanctificetur nomen tuum. Inter ea autem quae pertinent ad nos, finis ultimus est vita aeterna; et hoc petimus cum dicimus: adveniat regnum. Tertium quod debemus petere est de his quae sunt ad finem, scilicet quod habeamus virtutem et merita bona, et hoc ibi: fiat voluntas; et quid petimus de virtutibus nihil aliud est nisi hoc. Ergo beatitudo nostra ordinatur ad deum, virtutes ad beatitudinem. Sed necesse est habere subsidium sive temporale sive spirituale, sicut sacramenta ecclesiae, et hoc petimus ibi: panem nostrum, exteriorem vel sacramentalem. In istis quattuor omne bonum continetur.

Malum autem vitat homo in quantum est impeditivum boni.

Primum autem bonum, scilicet honor divinus, non potest impediri, quia si fiat iustitia honoratur deus, si malum, honoratur similiter in quantum illud punit, quamvis non honoretur quantum est in peccante. Peccatum autem impedit beatitudinem, et ideo hoc primo removet cum dicit: et dimitte.

Bono virtutum contrariatur tentatio, et ideo petimus: et ne nos; defectus quicumque contra necessitatem vitae, et hoc est: sed libera. Patet ergo quod quidquid desideratur, totum continet dominica oratio.

Et sciendum quod dona spiritus sancti possunt istis petitionibus applicari, sed diversimode, quia ascendendo et descendendo: ascendendo, ut prima petitio applicetur timori qui facit paupertatem spiritus et facit quaerere honorem dei, et ideo dicimus: sanctificetur; (descendendo ut dicamus quod ultimum donum, scilicet sapientia quae facit filios dei, applicetur huic petitioni.

Sed videndum est de petitione ista: sanctificetur)p videtur autem esse incompetens: nomen enim dei semper sanctum est. Et sciendum quod hoc multipliciter exponitur a sanctis; primo ab Augustino, et credo quod sit magis litteralis: sanctificetur, idest: nomen quod semper sanctum, sanctum appareat apud homines; et hoc est honorare deum: ex hoc enim non accrescit gloria deo, sed nobis cognitio ipsius, Eccli. XXXVI 4: sicut in conspectu nostro etc.. Et satis convenienter post: pater noster qui es in caelis, dicit sanctificetur, quia nihil ita probat filios dei: bonus enim filius manifestat honorem patris. Secundum chrysostomum: sanctificetur, per nostra opera, quasi: fac nos ita vivere ut ex operibus nostris nomen tuum sanctum appareat, I Petr. III 15. Vel secundum Cyprianum: sanctificetur, idest: sanctifica nos in tuo nomine, ioh. XVII 17: sanctifica eos in nomine, Is. VIII 14: et erit vobis.

Et sciendum quod primo sanctificetur intelligitur ut illi qui non sunt sancti fiant sancti: ista enim oratio fit pro toto genere humano; secundo sanctificetur, idest in sanctitate perseverant; tertio sanctificetur, ut si quid in sanctitate admixtum est, removeatur: quotidie enim indigemus sanctificatione propter quotidiana peccata.

+++

Adveniat. Ista petitio potest respondere vel dono intellectus quod mundat cor, vel pietatis. Adveniat. Secundum chrysostomum et Augustinum, regnum dei est vita aeterna, et credo quod hoc sit litteralis expositio; petimus ergo adveniat, idest fac nos pervenire et participare aeternam beatitudinem, infra XXV 34: venite benedicti, Luc. XXII 29: ego dispono vobis. Vel aliter, etiam secundum Augustinum: adveniat, christus regnare incepit ex tunc ex quo mundum redemit, ioh. (Matth. XXVIII 18): data est mihi potestas; adveniat ergo regnum tuum, idest consummatio regni tui. Et hoc erit quando inimicos suos ponet sub pedibus suis; unde adveniat, idest: domine, venias ad iudicium ut appareat gloria regni tui, Luc. XXI 28: his fieri incipientibus etc.. Et desiderant sancti adventum christi, quia tunc gloriam perfectam possidebunt, II Tim. IV 8: non solum autem mihi sed et his; sed contrarium dicitur (Amos V 18): vae desiderantibus diem domini, quia tantum, secundum Hieronymum, securae conscientiae est iudicem non timere.

Vel adveniat, idest destruatur regnum peccati, et tu, domine, regna super nos: quando enim servimus iustitiae tunc deus regnat, quando autem peccato, diabolus; Rom. VI 12: non ergo regnet in vestro, I Reg. VIII 7: non te repulerunt. Et nota quod satis iuste poterant petere adveniat regnum tuum, qui se filios comprobaverant dicendo: pater noster etc.: filiis enim debetur hereditas; sed regnum istud in caelis est, unde ire non potes nisi caelestis efficiaris.

Et ideo consequenter subiungit: fiat voluntas, idest fac nos esse imitatores caelestium, I Cor. XV 49: sicut portavimus. Et nota quod non dicit: fiat voluntas, quasi: deus faciat voluntatem nostram, sed quasi: voluntas sua impleatur per nos, quae vult omnes homines salvos fieri, I tim.

II 4; I Thess. IV 3, Ps. (cxlii 10): doce me facere; in quo destruitur error Pelagii qui dicebat quod non indigebamus auxilio divino.

Sicut in caelo. Hoc ab Augustino multipliciter exponitur.

Primo sic: sicut in caelo, idest sicut Angeli in caelo faciunt voluntatem tuam, ita nos in terra voluntatem tuam impleamus; de Angelis dicitur Ps. (cii 21): ministri eius qui facitis: in quo destruitur error Origenis qui posuit Angelum posse peccare. Vel aliter: fiat voluntas sicut in caelo et in terra, idest sicut in christo ita et in ecclesia. Caelo enim terra fecundatur: unde et gentiles dicebant deos caelorum masculos, terrae feminas; ioh. VI 38: descendi de caelo.

Vel per caelos intelliguntur sancti quorum conversatio in caelis est; qualis autem est proportio caeli ad terram, talis sanctorum ad peccatores; quasi: domine, converte peccatores ad faciendum voluntatem tuam. Vel fiat etc.: sicut enim caelum comparatur in mundo ad terram, ita spiritus ad carnem in homine; spiritus quantum est de se facit voluntatem dei, sed caro repugnat, Rom. VII 23: video aliam, Ps. (l 12): cor mundum.

Omnes istae petitiones partim hic inchoantur, sed in futuro implebuntur. Chrysostomus autem hoc, scilicet sicut in caelo, refert ad omnia praecedentia; unde: adveniat regnum, sicut in caelo et in terra, et sic de aliis.

Item, secundum chrysostomum, nota quod non dixit: sanctificemus, neque: sanctifices, sed medio modo; nec dixit: eamus ad regnum, sed: adveniat. Sic in omnibus medium tenuit, et hoc quia ad salutem nostram duo requiruntur: gratia dei et liberum arbitrium; unde si dixisset: sanctifica, nullum locum dedisset libero arbitrio; si: faciamus, totum dedisset libero arbitrio, sed medie locutus est et hic: fiat voluntas etc..

+++

Panem nostrum. Postquam docuit petere gloriam dei, vitam aeternam et operationem virtutum quibus vitam aeternam meremur, hic docet petere omnia quae necessaria sunt ad praesentem vitam. Exponitur autem hoc: panem nostrum, quattuor modis: potest (enim) exponi de quadruplici pane. (primo) de pane qui est christus, ioh. VI 35: ego sum panis etc., qui praecipue panis est secundum quod continetur sub sacramento altaris, ioh. VI 52: panis quem ego dabo, et iterum (vi 56): caro mea vere est cibus. Et dicit: nostrum, quia non est quorumlibet sed fidelium, Is. IX 5: parvulus enim datus est; ex hoc enim quod aliquis fit membrum christi in baptismo, potest participare istum panem: et ideo nullo modo debet dari infidelibus non baptizatis.

Supersubstantialem. Hieronymus dicit quod in Graeco est epiousion, et symmachus transtulit: praecipuum vel egregium; antiqua autem translatio habet: quotidianum.

Quod autem sit supersubstantialem, idest super omnes substantias, apparet Eph. I 20: constituens illum super omnes principatus etc.. Quotidianum dicit, quia quotidie debet sumi, sed non ab unoquoque; unde dicitur in libro de ecclesiasticis dogmatibus: nec laudo nec vitupero hoc.

Sed debet quotidie sumi in ecclesia; vel saltem a fidelibus spiritualiter sumatur quotidie ex fide. In ecclesia autem Orientali non quotidie sumitur in ecclesia, quia non quotidie celebratur Missa, immo solum in septimana.

Sed quia ecclesia sustinet, sufficit quod quotidie sumant spiritualiter et non sacramentaliter.

Da nobis. Si noster, quomodo dicit: da nobis? Cyprianus: da nobis, idest fac nos ita vivere ut istum panem ad utilitatem nostram sumere possimus; unde qui hoc petit, nihil aliud petit nisi perseverantiam in bono, ut scilicet nihil contrarium admisceatur sanctitati, I Cor. XI 29: qui enim indigne etc..

Panem nostrum (da nobis hodie)p hic obicit Augustinus quia ista oratio dicitur qualibet hora diei, etiam in completorio; numquid ergo tunc petimus quod det nobis sumere istum panem? sed dicendum quod hodie dupliciter accipitur: quandoque enim significat determinatum diem, quandoque tota vita praesens; Hebr. III determinatum hodie tangit; unde: da ut in tota praesenti vita possimus istum panem participare. Et ratione dicit: da nobis hodie, quia iste sacramentalis panis in hac vita tantum necessarius est: quando enim videbimus eum sicuti est, non indigebimus sacramentis et signis. Unde hic panis singularis et peculiaris tantum necessarius est in praesenti; et nunc quotidie specialiter sumimus, sed tunc continue.

Secundo per panem intelligitur deus, scilicet ipsa divinitas, Luc. XIV 15: beatus qui manducabit panem, Ps. (lxxvii 25): panem Angelorum manducavit. Da ergo panem supersubstantialem hodie, ut scilicet secundum modum praesentis vitae possimus eo frui.

Tertio possunt intelligi dei praecepta quae sunt panis sapientiae, Prov. IX 5: venite, comedite; hic enim comedit qui praecepta sapientiae custodit, ioh. IV 34: meus cibus est. Haec divina praecepta nunc sunt panis, quia cum quadam difficultate teruntur considerando et operando, sed postea erunt potus quia sine difficultate reficient.

Quarto intelligitur ad litteram panis corporalis. Dixerat enim dominus: fiat voluntas, et voluerat in impletione divinae voluntatis nos esse caelestes; sed memor fragilitatis nostrae, docet petere etiam temporalia quae necessaria sunt ad sustentationem vitae; unde non docet petere magnifica vel superflua, sed necessaria, I Tim. VI 8: habentes alimenta; ita petiit Iacob, Gen. XXVIII 20: si dederis mihi panem ad edendum. Dicit autem nostrum, propter duo. Ut nemo sibi temporalia appropriet, secundum chrysostomum: primo quia nullus debet comedere panem de rapina, sed de proprio labore; secundo quia bona temporalia quae dantur propter necessitatem ita debemus accipere ut aliis communicemus, Iob. XXXI 17: si comedi bucellam meam. Et dicit Augustinus, in libro de orando ad probam, quod ab eo quod excellit et principale est in omnibus particularibus, ad facultatem nostram significat totum: panis enim est magis necessarium homini, eccli.

XXIX 28: initium vitae hominis; et hoc est: supersubstantialem, quia principaliter pertinet ad necessaria. Si autem dicis: quotidianum, tunc duplicem habet rationem, secundum Cyprianum. Primo, ut non quaeras temporalia in longinquum tempus, quia alias esses contrarius tibi ipsi: dixisti enim: adveniat regnum tuum; sed quamdiu sumus in corpore peregrinamur a domino, II Cor. V 6; unde dicendo: adveniat regnum tuum, et petendo longam vitam, contrarius (es) tibi ipsi. Vel quotidianum dicit contra prodigos qui superflue expendunt et non utuntur pane quotidiano qui sufficiat ad unius diei victus.

Sed si noster, quare dicit da nobis? propter duo, secundum chrysostomum. Primo quia temporalia bona dantur bonis et malis, sed aliter et aliter: quia bonis ad utilitatem, malis ad damnum quia male utuntur; unde malis non datur quia abutuntur, et hoc fit non a deo sed a diabolo. Et dicit quod simile est sicut si aliquis offerat panem sacerdoti ut sanctificet et postea repetat; posset dicere: da mihi panem quod meus est possessione, da sanctificationi. Hodie dicit, quia noluit nos in longinquum tempus petere.

Sed movet Augustinus quaestionem, quia dominus in sequentibus docet non habere sollicitudinem de temporalibus: unde nolite solliciti esse etc.; ergo videtur quod non debemus orare pro temporalibus. Et respondet quod de omni desiderabili licito possumus orare, quia desiderabilem a deo exspectamus, et quae a deo exspectamus petere possumus; et hoc non tantum in extrema necessitate sed etiam ad competentem sibi statum. Aliud autem est desiderare, aliud sollicitum esse de aliquo sicut de ultimo fine, quia hoc dominus prohibet sicut dicetur infra. Sed iterum quaeritur de hoc: da nobis hodie, quia videtur quod non debeamus desiderare nisi ad unum diem; ergo omnes qui aliter desiderant peccant, et tunc peribit vita humana quia nullus congregabit messem in aestate ut comedat in hieme. Et dicendum quod dominus non intendit prohibere quod aliquis non cogitet de futuris, sed prohibet quod sollicitudinem non debeat sibi usurpare ante tempus: si nunc enim incumbit sollicitudo hanc debes exsequi, sed non illam quae incumbere posset in antea.

+++

Et dimitte. Hic incipit ponere petitiones quae pertinent ad remotionem mali, et primo ponit illam per quam removetur malum praecipuum, scilicet culpae, unde: et dimitte nobis. Repugnans est quod homo qui vivit de rebus dei vivat contra deum. Debita sunt peccata, quia pro peccatis sumus deo obligati debito: si enim ab alio accepisti aliquid iniuste, teneris ad restitutionem; et quia quando peccas usurpas quod dei est, quia dei est quod omnis voluntas reguletur secundum voluntatem dei, ergo subtrahis quod dei est et teneris ad restitutionem; solvis autem quando contra voluntatem tuam sustines aliquid secundum voluntatem dei, infra XVIII 32: omne debitum dimisi. Dimitte ergo debita, idest peccata, Ps. (xxxviii 14): remitte mihi ut refrigerer. Ex hoc verbo duo haereses confutantur, scilicet Pelagii et Novatiani. Pelagius dixit quod aliqui perfecti homines in vita ista poterant vivere sine peccato et implere illud Eph. V 27: ut exhiberet gloriosam ecclesiam; sed si hoc, tunc non diceremus dimitte, prov.

XXIV 16: septies cadit; I ioh. I 8: si dixerimus quia peccata. Novatianus dixit quod homo qui peccat post baptismum mortaliter non potest agere paenitentiam; sed si hoc, tunc frustra diceremus dimitte, ioh. I 12: dedit eis potestatem filios dei fieri, scilicet per adoptionem gratiae.

Sicut et nos dimittimus debitoribus. Debitores autem aliqui possunt esse dupliciter: vel quia peccaverunt contra nos, vel quia debent pecuniam; nos autem non monet quod ista secunda debita dimittamus, sed peccata quaecumque, etiam in ablatione bonorum temporalium: indignum enim esset petere veniam a deo et non dare conservo, Eccli. XXVIII 3: homini conservat, (eccli.

XXIX 2): et iterum dimitte proximo etc.. Sed quid dicendum de illis qui nolunt dimittere et tamen dicunt pater noster? videtur quod numquam deberent dicere, quia mentiuntur; unde dicitur quod quidam subtrahebant istam clausulam: sicut et nos. Sed hoc improbatur a chrysostomo dupliciter: primo quia non servat formam ecclesiae in orando, secundo quia oratio non est accepta deo cum id quod christus dictavit non servat. Unde dicendum quod non peccat dicendo pater noster, quantumcumque sit in rancore et gravi peccato, quia tales deberent facere quidquid boni possunt, et eleemosynas, et orationes et huiusmodi quae sunt dispositiva ad gratiae recuperationem; nec mentitur, quia ista oratio non funditur in propria persona sed totius ecclesiae, et constat quod ecclesia dimittit debita omnibus qui sunt in ecclesia; talis autem amittit fructum quia illi soli consequuntur fructum qui dimittunt. Sed videtur quod non solum consequuntur fructum illi qui dimittunt offensas. Sed sciendum quod Augustinus sic solvit quantum ad praesens pertinet, quia de dilectione inimicorum dictum est supra quia deus eo tenore vult nos dimittere offensas quo tenore dimittit ipse nobis culpas: non autem dimittit nisi rogantibus; et ideo quicumque est ita dispositus quod paratus est dare veniam petenti, hic non amittit fructum dummodo in generali non habeat odio quemcumque, sicut supra dictum est.

+++

Et ne nos. Hic aliam petitionem ponit. Alia littera: et ne inferas; et alia: et ne nos sinas, et haec est expositio illius: deus enim neminem tentat quamvis tentari permittat. Et non dicit: ne nos permittas tentari, quia tentatio utilis est et tentatur ut sibi et aliis innotescat qui notus est deo, Eccli. XXXIV 9: qui non est tentatus; sed dicit: et ne nos, idest non permittas succumbere, sicut si diceret aliquis: volo igne calefieri sed non cremari, I Cor. X 13: fidelis deus qui non patietur.

In ista narratione confutatur error Pelagii quantum ad duo: dixit enim quod homo poterat persistere per liberum arbitrium absque dei auxilio, quod nihil aliud est nisi tentationi non succumbere; item dixit quod ad deum non pertinet immutare hominum voluntates; sed si hoc, non diceret: et ne nos inducas, quod idem est quod: fac nos non consentire; ergo in potestate sua est mutare voluntatem et non mutare, Phil. II 13: deus est qui operatur in vobis.

Sed libera. Haec est ultima petitio: libera a malo praeterito, praesenti et futuro, culpae et poenae, et ab omni malo. Augustinus: quilibet christianus in quacumque tribulatione in haec verba lacrimas fundit et gemitus facit, Ps. (lviii 2): eripe me de inimicis; Is. LI 12: quis tu ut timeas.

Amen, idest fiat. Hoc nullus voluit interpretari propter reverentiam, quia dominus frequenter utebatur eo.

In hoc datur securitas impetrandi, dummodo serventur quae dicta sunt.

Sciendum autem quod in Hebraeo adduntur tria verba quae chrysostomus exponit: primum est: quoniam tuum est regnum, postea: et virtus et gloria. Amen; et videntur respondere tribus praemissis: tuum est regnum, ad illud: adveniat regnum tuum; virtus, ad fiat voluntas; gloria, ad pater noster et ad omnia alia quae sunt ad honorem dei. Vel aliter, quasi: alia ista facere potes quia tu es rex, et ideo nullus potest; tua est virtus, et ideo potes regnum dare; tua gloria, et ideo Ps. (cxiii 1): non nobis, domine, non nobis etc..

+++

Si enim dimiseritis. Dominus in oratione quamdam conditionem adiecerat, scilicet dimitte; posset autem ibi ista conditio gravis videri alicui; et ideo dominus rationem illius ostendit, et circa hoc duo facit: primo ostendit istam conditionem esse utilem, secundo necessariam.

Utilis est quia per eam consequimur remissionem peccatorum, et hoc est: si enim dimiseritis hominibus peccata quae contra vos peccaverunt, dimittet etc., quae contra eum peccasti, Eccli. XXVIII 2: relinque proximo tuo. Sed nota quod dicit: si enim dimiseritis hominibus; homines enim quamdiu innocenter vivunt, dii sunt; quando autem peccant, cadunt in humanam conditionem, Ps. (lxxxi 6): ego dixi etc., post (lxxxi 7): vos autem etc.; ergo vos qui dii et spirituales estis, hominibus peccatoribus dimittetis. Item nota quod dicit: pater vester etc.; offensae enim quae secundum homines fiunt, (fiunt) propter aliquid terrenum; e contra homines caelestes qui patrem habent in caelis nihil discordiae debent habere propter terrenum, Luc. VI 36: estote misericordes.

Est etiam ista conditio necessaria, quia sine ea non fit remissio peccatorum, unde: si autem non etc.; nec mirum, quia numquam aliquod peccatum potest dimitti sine caritate, Prov. X 12: universa delicta; qui enim habet odium super unum non est in caritate, et ideo non dimittitur ei peccatum, Eccli. XXVIII 3: homo homini servat, Iac. II 13: iudicium sine misericordia. Sed posset aliquis credere quod ex quo ita est quod dimittenda est offensa, ergo ecclesia peccat quando non dimittit.

Dicendum quod si ille petat veniam, peccaret si non dimitteret; si autem non petat, tunc non dimittit (vel) propter odium et sic peccat, vel propter bonum illius vel aliorum, ut scilicet malum non frequentetur, et sic non peccat.