CAPUT III.

Cujus est uti syllogismo, et propter haec determinantur genera disputationum.

Quoniam autem in quibusdam qui sophistae sunt, magis operae pretium esse sive utile et aestimatum pretium sui operis et sui laboris, videri esse sapientes propter gloriam, quam esse vere sapientes et non videri : eo quod gloriam appetunt et laudem si sapientes appareant coram hominibus : est enim sophistica apparens sapientia, et non existens vera sapientia. Et quia sophista copiosus est ab apparente sapientia et non existente, hic talis appetit syllogismum sophisticum, quamvis sit sophisticus plus quam verum : et ideo tractandum est de ipso, quod habeat instrumentum quo suum actum exerceat, et ad proprium veniat finem : sed quia appetit videri esse sapiens in opere proprio sapientis, oportet inducere hic de opere sapientis, ut sciatur in quo sophista similis cupit esse sapienti : cupit enim in disputatione sophista magis sapientis opus videri facere, quam vere facere et non videri.

Est autem opus sapientis multiplex in se, et ad alium. In se quidem cognoscere difficillima, et quae difficile est homini scire, sive scire quae raro sciuntur et a paucis. Adhuc autem scire altissima et prima, ex quibus ordinem et rationem ordinis accipiunt omnia alia et in subjecto et in principiis. Adhuc autem scire ea quorum simul sciendi modus est et sciendi gratia. Ex his accipitur quintum opus sapientis, quod est ordinare unumquodque et non ordinari ab aliquo : quod habet ex hoc, quod scit prima quae capita sunt et radices et principia in omnibus. Et quia haec sunt opera sapientis in seipso vel in his quae suae subjacent sapientiae et non ad alium, ideo in talibus non est appetitus sophistae : quia non est gloria nisi in his quae ad alium sunt : quia per gloriam fit, ut dicitur in Topicis, quod nullo consciente non festinaret in esse : et ideo in talibus non potest sophista similis esse sapienti.

Ad alterum autem conferendo et disputando opus sapientis: in quo vera gloria est (ut ad unum universaliter sit comprehendere) in unoquoque opus scientis et sapientis est, cum respondet, non mentiri quidem eum de quibus novit: et cum opponit, proprium opus sapientis est ipsum respondentem sibi mentientem manifestare posse per ea de quibus novit. Causa enim qua non mentitur, nec mentiri videtur, est quia ipse solus per prima quae causa sunt et non habent priora ante se novit : omnes autem alii scientes sciunt ex secundis, et ideo aliquando mentiuntur. Secundum enim habet fidem facere ex primo, et non e converso. Et ex hoc quod prima novit quae potissima sunt et super omnia alia influunt, suum est omnia alia quae dicuntur, examinare ad prima, et videre si vera sunt vel non, et sic suum est manifestare mentientem. Et hoc habet ad alterum, primum docendo, secundum autem opponendo : et ideo haec appetit sophista. Haec autem opera sunt sapientis, hoc quidem in eo quod ex facultate propria potest dare verissimam propositionem orationi, id autem opus habet in eo quod potest judicando eam sumere, et concedendo vel negando approbare vel improbare.

Cum ergo hoc sit opus sapientis ad

alterum, necesse est eos qui volunt sive appetunt agere sophistice, et gloriam de opere sapientis habere, quaerere genera earum quae dicuntur et vocantur disputationes : quia in aliis opus sapientis non habet gloriam. Et quia in omnibus principia ordinat et dat sapiens, non quaerit in unica disputatione sophistica opus sapientis : et ideo non in specie, sed in ipso genere disputationis quaerit et appetit opus sapientis : hoc enim est sibi pretium suo opere. Nam hujusmodi potestas tradendi et sumendi talem orationem in apparentia, qualem tradit et sumit sapiens, in omni disputatione faciet sophistas videri sapientes, cujus apparentiae sunt sophistae desiderium habentes.

Ut ergo epilogaliter concludatur, jam manifestum est, quoniam est hujusmodi genus disputationum, quod ad alterum est, in quo sophista appetit videri similis esse sapienti. Et quoniam illi quos vocamus sophistas, talem qualem diximus dandi et sumendi apparentiae orationem , appetunt potestatem, oportet igitur nos tradere quot species sophisticarum disputationum per numerum metarum quae sunt fines penes quos distinguuntur sophisticae disputationos, et oportet determinare ex quot numero fallaciis consistit potestas dandi et sumendi orationem, et consistit potestas talium disputationum : et adhuc oportet determinare quot sunt partes negotii : quia duo libri erunt, unus dandi, alter sumendi orationem potestatem docens. Et adhuc propter bonitatem doctrinae determinare oportet de aliis quae ad hanc artem suffragantur, ut de cautelis dandi et sumendi sophisticas orationes : his enim determinatis perfectum erit istius scientiae negotium.