COLLATIO V.

De prima visione tractatio secunda, quae est de tertio radio sive de veritate morum, et de sapientia contemplationis.

Summarum.

Introductio: repetitio praecedentis coll.; divisio tertii radii, qui est de veritate morum et illustrat ad tria comprehendenda, 1.

Pars I. De comprehensione modestorum quoad exercitationes consuetudinales: sex medietates eliguntur, 2.

Primo, de temperantia, 3-5.

Secundo, de munificentia, 6 . - Tertio, de fortitudine, 7.

Quarto, de mansuetudine, 8.

Quinto, de benignitate, 9. - Sexto, de magnanimitate, 10. - Hae sex removent vitia, 11. - Pars II. De comprehensione induslriarum quoad speculationes intellectuales. Hae sunt scientia, ars, prudentia, sapientia, intelligentia: divisio speculationis duplex, 12.

De singulis, 13.

Pars III. De comprehensione moralium iustitiarum quoad leges politicas. Attenditur haec quoad quatuor, 14.

Primo, quoad ritum colendi Deum in saerificio et laude, 15-17. - Secundo, quoad formam convivendi, 18. -Tertio, quoad normam praesidendi, 19. - Quarto, quoad censuram iudicandi, 20. - Abusus in his novem scientiis, 21. - Epilogus et repetitio, 22. - Pars IV. De sapientia a philosophis promissa, ubi est divisio lucis a tenebris. Triplex conversio, 23. - Primus gradus, conversio animae super se ipsam: animae potentiae tres et operationes sex, 24. 25. - Secundus gradus, conversio super Intelligentias spirituales, quae sunt lumina et specula, cum virtutibus infimis, mediis et supremis, 26. 27. - Tertius gradus, conversio super rationes aeternae, 28. - Haec fit tripliciter: primo ratiocinando, 29. - Secundo, experiendo, 30. - Tertio, intelligendo, 31. - De his tribus, 32. - Epilogus, 33.

I. Vidit Deus lucem, quod esset bona, et divisit lucem a tenebris etc. Dictum est, quod intellectualis lux est veritas, quae est radians super intelligentiam sive humanam, sive angelicam; quae inexslinguibiliter irradiat, quia non potest cogitari non esse. Irradiat autem aliquid tripliciter: ut veritas rerum, ut veritas vocum, ut veritas morum: ut veritas rerum est indivisio entis et esse, ut veritas vocum est adaequatio vocis et intellectus, ut veritas morum est rectitudo vivendi. Quod patet ex parte principii, quod irradiat ; ex parte subiecti, quod irradiationem suscipit: ex parte obiecti, ad quod irradiat. In quantum haec lux est causa essendi, est lux magna: in quantum est ratio intelligendi, est lux clara: in quantum est ordo vivendi , est lux bona: vidit, inquit, Deus lucem, quod esset bona.

Ut lux magna irradiat ad comprehensionem substantiarum sive essentiarum, figurarum et naturarum mundialium: ut lux clara irradiat ad comprehensionem locutionum, argumentationum, persuasionum rationalium; ut lux bona irradiat super intelligentiam vel illustrat ad comprehensionem modestiarum, industriarum, iustitiarum : ad comprehensionem modestiarum quantum ad exercitationes consuetudinales: ad comprehensionem industriarum quantum ad speculationes intellectuales: ad comprehensionem iustitiarum quantum ad leges politicas. Primo habenda est modestia, secundo industria inquirenda, tertio exercenda iustitia.

Et hic ostenditur, praelatus qualis esse debet, scilicet perfectas in actione et contemplatione accipere debet leges. Ubi ? In monte contemplationis cum Moyse , ut sit modestus et industrius, non bestialis, quia talis in montem ascendere non potest: bestia enim, quae tetigerit montem, lapidabitur.

2. Primo igitur irradiat sive illustrat ad comprehensionem quantum ad exercitationem consuetudinaUum virtutum. Unde Philosophus ponit duo-

decim medietates: fortitudinem circa timores et audacias ; temperantiam circa delectationes et tristitias; liberalitatem circa dona mediocria: magnificentiam circa dona magna; magnanimitatem circa honorum magnorum appetitum; philotimiam circa mediocrium; mansuetudinem circa iras: veritatem circa locutiones ; eutrapeliam circa ludi delectationem; amicitiam et duo media passionum, scilicet verecundiam

et nemesin, quae est nulli obesse et alicui prodesse De his autem eligamus sex praecipuas, scilicet primo temperantiam, secundo munificentiam, tertio fortitudinem, quarto mansuetudinem, quinto benignita. tem, sexto magnanimitatem.

3. Primo incipiendum a temperantia. Haec necessaria est in primis: non enim statim homo tentatur a timore mortis , sed statim, quando natus est delectatione secundum gustum: unde puer appetit dulce secundum gustum et postea delectabile secundum tactum, quando magnus est. Hanc passionem contemporaneam nobis , quae incipit in pueris et terminatur in senibus, oportet primo domare; ista est concupiscentia, alia est cupiditas. Puer enim primo appetit manducare, postea pecuniam: unde mirabiliter delectatur in illa, et si puero offeras panem et denarium, accipit denarium et relinquit panem. Hoc inficit homines: concupiscunt enim haben et retinere. Appretiari haec ut felicissima malum est, aspernari ut exsecrabilia malum est.

4. Dicunt quidam: totaliter pauperes non tenent medium. Respondeo: immo vere tenent medium . Haec enim medietas non est circa res, sed circa appetitum animae. Si enim appetis haec, ut sustenteris tuis vel alienis, medietatem lenes; sed si appretias, ut felicitas sit in eis, unum extremum est; si aspernaris ut profanum, alterum extremum est, sicut Manichaei profanum putant cum muliere iacere, sive cum uxore, sive cum alia. Similiter dicebant, quod nihil potest homo habere. Et dicit Augustinus , quod hoc non fuit praeceptum, licet Apostolis dixerit Dominus: Nihil tuleritis in via. Medium ergo est sustentari sive suis, sive alienis.

8. Et dicebat beatus Franciscus , quod "pauper magis potest esse largus quam dives: quia dives, si dat quidquid habet, deficiet et confusus est; si vero non dat, cum habeat, licet vellet dare, si sibi non deficeret: voluntas bona est, sed non reputatur sibi pro facto, quia adhuc habet substantiam. Sed pauperi, qui nihil habet, si vellet dare pauperi, et nihil habet, quod det; et vellet aedificare hospitalia, non tamen habet unde ; voluntas pro facto reputatur " Quod autem dicunt, quod nimis pauperes non tenent medium: simile est illi quod dicebat quidam medicos Frederici, qui dicebat, quod ille qui abstinebat ab omni muliere, non erat virtuosus nec tenebat medium. Et ad hoc sequitur, quod si omnem mulierem cognoscere et nullam mulierem cognoscere extrema sunt: ergo medietatem omnium mulierum cognoscere medium est

6. Haec cupiditas domari debet per munificentiam, quae comprehendit in se largitatem et magnificentiam. Iste est fons, qui aquas refundit: fons non retinet in se aquas. Secundum Philosophum difficile est ab hac perfecte curari, quia hoc valde delectabile est, quia reputat se homo magnum, et alii reputant. Si homo luxuriatur, dolet cerebrum; sed in divitiis homo delectatur, quia est ibi praesumtio et reputatio.

Unde haec cupiditas infecit Giezi , et leprosus factus est, quia cucurrit post Naaman; istud simoniaci hodie reputant magnam curialitatem. Venit Simon magus et dixit Petro: Accipias de pecunia; satis habeo; et da mihi, ut per impositionem manus possim dare Spiritum sanctum: sed Petrus non reputavit curialitatem nec habuit patientiam: Pecunia tua, inquit, tecum sit in perditionem.

Tertia medietas est fortitudo, quae est circa -timores et audacias . Haec est necessaria homini, ut non sit pusillanimis, vel temerarius, sed sustineat terribilia et etiam mori sit paratus. Aliqui enim cadunt in ignaviam et pusillanimitatem. Unde Iob : Nunquid fortitudo lapidum fortitudo mea, aut caro mea aenea est? Fortitudo enim in anima est, non in carne. Melior est patiens arrogante: et in Proverbiis : Melior est patiens viro forti, et qui dominatur animo suo, expugnatore urbium. Unde spiritualis homo multum debet cavere a moestitia.

8. Haec virtus facit animam nobilem: sed quia -fortis aliquando dedignatur contra alios, ideo necessaria est mansuetudo, quae est contra irascibilitates et iracundias, non ut homo penitus non irascatur, sed ubi debet et quando debet . Unde debet habere et faciem hominis et faciem leonis. - Tamen aliquando putas hominem mansuetum, qui tacet, alio peccante: hoc non est mansuetudo. Audi igitur: dicitur de Iesu, quod turbavit semetipsum et fecit flagellum de funiculis. Unde in primo Machabaeorum: Vae mihi, ut quid natus sum videre mala gentis meae et sanctorum ? Unde Christus est agnus et leo.

9. Quinta medietas est benignitas, sive nemesis, sive amicitia, quae nihil habet malignitatis, sed homo vult bonum alii homini; et oportet, quod hic ratio dirigatur. Etsi dicat Philosophus , quod oportet amicis benefacere, inimicis malefacere: Christus tamen dicit, ut omnis homo diligatur, et ut omni homini conferantur utilia, non nociva. Si ego te diligo et do tibi vel dignitatem vel libertatem, et tu male uteris ea, si dem tibi: benignus non sum, sed potius malignus: et ideo non dabo tibi, ut sim benignus. Habeo amicum, habeo inimicum; amicus male utetur aliqua praelatione vel dignitate ad damnum suum et reipublicae; si dem sibi, benignus non sum. Inimicus meus e contrario bene utetur; sibi dabo et faciam bonum meum de malo suo . Pater non blanditur filio nec dicit verbum dulce, ne superbiat. Mundus hodie ignorat istam benignitatem; unde totus mundus in maligno positus est, quia homo non diligit nisi bonum privatum.

10. Sexta medietas est magnanimitas, ut appretientur magna, et despiciantur vilia. Haec est humilitas, quae despicit apparentia magna et appretiat ea quae videntur esse parva, sunt tamen magna vere. Philosophus dicit, quod magnanimus est in appetitu honoris: quidquid dicat ipse, hoc non docet veritas, nisi cum honor est aeternorum. Sed econtra quidam appretiant unam vilissimam laudem alicuius, cum tamen veritas dicat in mente sibi, quod ipse est pessimus et nequam: et inde effert se !

11. Hae sex medietates sufficiunt; aliae enim quaedam innominatae sunt. Has autem Philosophus manifeste ponit, et in his veritati fidei ratio substernitur. Hae medietates removent vilia sive carnalia, sive spiritualia, ut temperantia gulam et luxuriam, munificentia avaritiam, cupiditatem, rapacitatem: fortitudo accidiam, ignaviam, pigritiam: mansuetudo iracundiam, odium, impatientiam: benignitas invidiam: magnanimitas superbiam, arrogantiam, vanitatem iactantiam.

12. Secundus radius veritatis illustrat ad comprehensionem industriarum secundum speculationes intellectuales. Hae sunt quinque: scientia, ars, prudentia, sapientia, intelligentia . - Speculatio antem aut est consistens in se, aut transit in affectum et effectum. Primus modus non pertinet ad moralem, sed magis logici est: secundus autem spectat, quia virtuosus: et ideo, quia faciliter speculativus fit practicus, facile ex speculativo fit virtuosus.

13. Notitia igitur transiens in affectum est sapientia, quae est " cognitio causarum altissimarum et per causas altissimas ".

Notitia autem transiens in effectum extrinsecum est ars, quae est " habitus cum ratione factivus", et hic iungitur notitia cum faciente, praevia tamen affectione. Medium inter haec est electio, quae iungitur affectui et ordinatur ad opus. Quod enim quis eligit amat et eligit ad opus; et haec est prudentia, quae est media inter sapientiam et artem. Intelligentia antem est in ascendendo a prudentia ad sapientiam, quae est cognitio principiorum et regularum certarum.

Necesse est similiter descendere ad artem per scientiam. Chirurgus, nisi habeat regulam medici, interficit hominem, ut . si incidat eum qui est dispositus ad febrem.

Dicebat etiam de quodam mathematico, qui faciebat campanas optimas, et illas faciebat secundum proportiones musicales; tamen istas habuerat a quodam musico, qui dederat sibi formam et longitudinis et spissitudinis et martellum proportionatum ad pulsandum.

Nec est intelligendum, propter hoc quod dicitur , quod virtutes quaedam sunt intellectuales, quaedam consuetudinariae, quod propter hoc virtutes sint in parte aliqua alia nisi in rationali, quia essentia omnis virtutis est in rationali; sed quaedam sunt in rationali secundum se et secundum quod est speculatrix: quaedam autem, secundum quod est exterioris hominis gubernati ix.

14. Tertius radius veritatis illustrat ad morate iustitias secundum dictamen legum politicarum. non debeo loqui sicut theologus nec sicut iurista, sed sicut philosophus loquitur. Haec comprehensio est circa quatuor. Nullus autem philosophorum dedit hanc, sed si fuerit collecta ex multis, aliquid proveniet .-Attenditur autem quantum ad ritum colendi, quantum ad formam convivendi, quantum ad normam praesidendi, quantum ad censuram iudicandi. Ad censuram iudicandi non pervenitur nisi per normam praesidendi: nec ad normam praesidendi nisi per formam convivendi: nec ad istam nisi per primam.

15. Omnes veri philosophi unum Deum coluerunt. Unde etiam Socrates , quia prohibebat, sacrificium fieri Apollini, interfectus fuit, cum coleret unum Deum. Verum est, quod Plato suasit sibi fugam. " Absit, inquit Socrates, ut negem veritatem, quam asserui"; et ideo Plato non interfuit morti eius, erubescens, quod suasisset sibi fugam. Cultus Dei pietas est fidei. Unde dicit Tullius , quod pietas consistit in cultu deorum. Non placet, quod dicit deorum. Scriptura nunquam vocat Angelos deos, ne venerentur sicut dii, sed homines dicuntur dii: Deus stetit in synagoga deorum , id est hominum, non Angelorum. Cultus autem Dei consistit in laude et sacrificio.

16. Quomodo autem sacrificium introductum sit, videtur, quod per fidem Abel obtulit sacrificium et Noe, de quo dicitur: Odoratus est Dominus odorem suavitatis. Et significabant haec sacrificia sacrificium Christi, quod in cruce fecit; et ideo dicitur Dominus odorare, ut Deus placaretur per mortem Unigeniti.

Daemones autem propter superbiam suam volunt coli ut Deus, ut habeant in terra quod habere non potuerunt in caelo; et quia maxime alienantur homines a Deo . - Sanguinem Christi offert qui facit talia sacrificia, eo quod effusus fuit ad placandum Patrem.

17. Sacrificium autem laudis in corde naturale iudicatorium dictat, et est de dictamine naturae; et in hoc consenserunt omnes veri philosophi. Unde dicit ille, quod " qui dubitat, utrum parentes honorandi sint, et Deus venerandus, poena dignus est".

18. Secundus modus est forma convivendi, ut: " Quod tibi non vis fieri, ne facias alteri ". Hoc in corde scriptum est per legem aeternam. Ex hac naturali lege emanant leges et canones, pullulationes pulcrae. Sed quid ? Tu non vis suspendi, et latronem suspendis ? Dicendum, quod latro prius debet suspendi, quam ut respublica laedatur; tonas contra se dedit sententiam, ut projiceretur in mare.

19. Tertia est norma praesidendi, id est qualiter princeps ad populum debet se habere, et e converso. Et haec emanat a veritate prima: quia populus debet assistere punienti et vindicanti: princeps non debet suam utilitatem quaerere, sed reipublicae. Philosophus dicit, quod differt tyrannus et princeps: tyrannus quaerit propriam utilitatem, sicut Herodes, qui, timens privari regno suo, saevit in pueros: princeps autem communem utilitatem intendit. Tamen hodie magna abominatio est in his qui praesunt, quia in navi non ponitur rector, nisi habeat artem gubernandi: quomodo ergo in republica ponitur ille qui nescit regere Unde quando per successionem praesunt, male regitur respublica. David fuit sanctissimus: Salomon, etsi lubricissimus, tamen sapiens: Roboam stultus, quia divisit regnum . Romani per artem diaboli elegerunt Diocletianum. Debebant eligere comedentem super mensam ferream et invenerunt comedentem illum super vomerem; qui postmodum multa mala fecit. Unde quamdiu Romani illos qui praeessent, elegerunt, sapientissimos elegerunt: et tunc bene gubernata est respublica; sed postquam ad successionem venerunt, totum fuit destructum.

20. Ultimum est censura iudicandi, ut homo sciat, quid de quacumque re sit iudicandum, quod spectat ad personas, ad res, ad modum agendi. Haec omnia manant a veritate prima.

21. Sed in his omnibus luxuriata est ratio: luxuriata est metaphysica: quia quidam posuerunt mundum aeternum, quia, si causa aeterna, et effectus aeternus; et isti male senserunt de causa prima. Similiter mathematici primo sciverunt numeros et postea ad influentias et secreta cordium venerunt. Naturales sciverunt et de corporibus et mineralibus et dixerunt: " Ars imitatur naturam ": et nos scimus secreta naturae: ergo nos faciemus vobis aurum et argentum. Similiter grammatici poesibus et fabulis suis tenuerunt totum mundum, quousque venerunt Sancti contra eos. Similiter logici cum suis sophismatibus et suis falsis positionibus fecerunt mundum insanire. Similiter rhetores ita delectabantur in colore sermonis, ut non aliud esse regnum Dei dicerent: tamen sublata est modo de medio. Ars moralis non ita luxuriata est, quia non in sola speculatione stat: sed scientia turis multum luxuriatur propter lucrum: et causae, quae deberent terminari per ius, modo per allegationem et subtilitatem iuris fiunt immortales, cum tamen intentio iuris sit causas rescindere.

22. Haec sunt novem lumina illustrantia animam, scilicet veritas rerum, vocum, morum: rerum, scilicet essentiarum, figurarum, naturarum quantum ad quidditatum differentias occultas, quantum ad quantitatum proportiones manifestas, quantum ad naturarum proprietates mixtas. Primo metaphysica, secundo mathematica, tertio naturalis seu physica. - Veritas vocum tripliciter : quantum ad locutiones, argumentationes, persuasiones: primo, quantum ad locutiones indicantes mentis conceptus: secundo, quantum ad argumentationes trahentes mentis assensus: tertio, quantum ad persuasiones inclinantes mentis affectus: prima grammatica, secunda logica, tertia rhetorica.

Veritas morum tripliciter: quantum ad modestius, industrios, iustitias: modestius, quantum ad exercitationes consuetudinales: industrios, quantum ad speculationes intellectuales: iustitias, quantum ad leges politicas. Prima virtus consuetudinalis, secunda virtus intellectualis, tertia virtus iustilialis.

Has novem scientias dederunt philosophi et illustrati sunt. Deus enim illis revelavit . Postmodum voluerunt ad sapientiam pervenire, et veritas trahebat eos: et promiserunt dare sapientiam, hoc est beatitudinem, hoc est intellectum adeptum: promiserunt, inquam, discipulis suis.

23. Quarta ergo consideratio est, quomodo venerunt ad hoc, in quo lux separata est a tenebris ; separando enim se a tenebris, converterunt se ad lucem. Sed hoc ita fit, ut anima convertat se primo super se: secundo, super Intelligentias spirituales: tertio, super rationes aeternas.

24. Primo ergo oportet se considerare, non sicut oculus carnis, qui non videt se nisi per quandam reflexionem a speculo, sed sicut oculus mentis, qui primo videt se et postmodum alia. Sed ad hoc oportet, ut convertat se super potentias et super actus. Habet enim anima tres potentias: animalem, intellectualem, divinam, secundum triplicem oculum : carnis, rationis, contemplationis. Primus viget , secundus caligat, tertius excaecatus est .

Potentia animalis duplex est: vel in obiecta sensuum particularium et sensus communis, vel in phantasmata sensibilium, et sic est sensus ei imaginatio. - Intellectualis etiam est duplex: aut ut considerat universales rationes abstractas, ut abstrahit a loco, tempore et dimensione: aut ut elevatur ad substantias spirituales separatas; et sic sunt duae potentiae, scilicet ratio et intellectus: per rationem confert, per intellectum cognoscit se et substantias spirituales: et tunc ingerit se Intelligentiis, et tunc intrat aeviternum ipsarum .--S imiliter operatio vel potentia divina duplex est: una, quae se convertit ad contuenda divina spectacula: alia, quae se convertit ad degustanda divina solatia. Primum fit per intelligenciam, secundum per vim unitivam sive amativam, quae secreta est, et de qua parum vel nihil noverunt.

25. Ergo triplex est potentia, et sex sunt operationes; et quando haec omnia obiecta videt anima, sic rediens super se, fit speculum quoddam pulcherrimum et tersum, in quo videt quidquid est fulgoris et pulcritudinis, sicut in speculo polito videtur imago. Sed ad hoc requiritur opacitas naturalis, vel artificialis: naturalis, ut in speculo de chalybe; artificialis, ut in plumbo supposito vitro; secundo requiritur politia, per quam formam vel imaginem recipit: tertio requiritur splendor, quia in nocte speculum nihil reddit. Similiter in anima sunt virtutes inferiores tanquam tenentes lumen, ne defluat: mediae sunt sicut politiones; supremae sunt sicut splendores supervenientes: et sic est anima speculum.

26. Sed oportet, ut habeamus secundum gradum , quod apponatur pulcris formis, scilicet luminibus caelicis sibi proportionalis, ut Angelis, quia, si statim se elevaret ad divinos fulgores, reverberaretur. Angeli autem sunt et lumina et specula ; ad quos contemplandos tripliciter elevatur anima.

Habent enim Angeli virtutes infimas, per quas regulant motus nobilium corporum et influunt in mundialia ; et hoc est positio philosophorum Constat enim, quod "causa nobilior est suo effectu"; et constat, quod ad influentiam corporum caelestium fit vel generatur vivum et animatum: ergo et anima Si ergo animatum nobilius est non animato: ergo necesse est, ut habeat atiam causam quam illa corpora. Et illa est influentia angelica cum influentia corporum caelestium. Unde per regimen substantiae intellectualis, influentis super motum orbis, quem regit, fit hoc. - Alii posuerunt, quod Angeli essent numerati secundum numerum motuum propter inclinationem naturalem ad motum .

Alii posuerunt decem Intelligentias solum, considerantes earum influentias: et fecerunt insanias et contentiones. Angelus bene potest esse sine motu.

27. Item, sunt virtutes in Angelis ad animas rationales, per quas regunt homines. Sunt enim delatores luminum et elevatores intellectuum ad suscipiendas illuminationes. Est ergo in eis virtus delativa , quia sunt quaedam lumina et quoddam pervium, et contemperat in se nobis divinum radium, ut proportionetur nobis. - Secundo modo est in eis virtus elevativa, qua nos aptant per condescensionem et sublevationem ad illum radium suscipiendum, non tanquam perficientes . - Item, est in eis virtus suprema, qua se ad Deum convertunt in susceptione splendorum et aeternae lucis, quam amant; et omnia reducunt ad ipsam, ut tendant in Deum per amorem et laudem. Unde in Iob : Vbi eras, cum me laudarent astra matutina, et iubilarent omnes filii Dei? Et hoc totum senserunt philosophi. Item, Angeli sunt ex hoc gratias acturi. - Quando hoc videt anima, ingerit se Angelis et intrat saecu-lum ipsorum.

28. Tertius gradus est, quod ipse intellectus, considerans conditiones entis secundum relationem causae ad causatum, transfert se ab effectu ad causas et transit ad rationes aeternas. Differt causa a causatis: quia prima causa est ens primum, causatum ens productum: causa prima est ens simplex, causatum compositum: causa prima est ens purum,et causatum permixtum: causa prima est ens fixum, et causatum variatum; causa prima est ens absolutum, et causatum alligatum: causa prima est ens perfecium, causatum diminutum. Haec ergo sunt certissima.

29. Intelligentia autem fertur in hanc lucem tripliciter: ratiocinando, experiendo, intelligendo: ratiocinabiliter, experimentaliter, intelligentialiter.

Per viam rationis sic Si est ens productum : ergo est ens primum, quia effectus ponit causam. Si enim est ens ab alio, secundum aliud et propter aliud: ergo est ens a se, secundum se et propter se.

Item, si est ens compositum, necesse est, esse simplex, a quo habet esse, quia esse, quod recedit a simplicitate, cadit in compositionem.

Item, si est ens permixtum, necesse est, esse ens purum, creatum autem nullum purum.

Item, si est ens secundum se variatum, necesse est, esse fixum, quia mobile reducitur ad immobile. Mota enim manu, stat cubitus: et moto cubito, stat humerus: et sic semper quod movetur movebitur per aliquod fixum .

Item, si est dare alligatum: ergo et absolutum; omnis enim creatura alligata est alicui generi praedicamentorum; sed quod alligatum est, unum non dat alteri esse: ergo necesse est, absolutum esse, a quo recipiant esse.

Item, si est ens diminutum, necesse est, esse ens perfectum.

Et hac via procedit Philosophus ad ostendendum mundum aeternum, quia omnem motum et mutationem praecedit motus localis circularis, quia perfectus est. Sed respondeo: dicendum, quod verum est, quod perfectum est ante diminutum, loquendo de perfecto simpliciter, sed non de perfecto in genere, qualis est motus localis.

Et sic fertur intelligentia ratiocinando.

30. Fertur similiter experiendo sic: productum respectu primi defectivum est: similiter compositum respectu simplicis; similiter permixtum respectu puri, et sic de aliis: ergo dicunt privationes. Sed privationes non cognoscuntur nisi per habitus suos ". "Iudex enim est rectum sui et obliqui ". Et si "omnis cognitio fit ex praeexistenti cognitione ": ergo necessario intelligentia experitur in se, quod habeat aliquod lumen, per quod cognoscat primum esse.

31. Sic igitur, his praesuppositis, intellectus intelligit et dicit, primum esse est, et nulli vere esse convenit nisi primo esse, et ab ipso omnia habent esse, quia nulli inest hoc praedicatum nisi primo esse. Similiter simplex esse est simpliciter perfectum esse: ergo est quo nihil intelligitur melius. Unde Deus non potest cogitari non esse, ut probat Anselmus .

32. Quando anima videt hoc familiarius, primo ratiocinando, secundo experiendo, tertio intelligendo: ibi potest quiescere. Unde ratiocinando infert per oppositum: si est posterius, est prius: si est compositum, est simplex etc.; experimentaliter, quia privationes non cognoscuntur nisi in positione. causae, et illa sex dicuntur per modum defectus et privationis: intelligentialiter, quia non possunt latere animam , ut primum esse est, simplex esse est etc.

Item, considerat illud esse , ut habet substantiam, virtutem et operationem, ut primam, purissimam, simplicissimam, et sic de aliis sex: ut est in eo unitas, veritas, bonitas, ut prima, ut purissima, ut absolutissima, et sic de aliis sex: ut habet firmitatem, speciositatem, bonitatem, ut primam, purissimam et absolutissimam: ut habet memoriam, intelligentiam et voluntatem, secundum illa sex; ut habet vitam, sapientiam, iucunditatem, secundum illa sex: et tunc intelligit, quod est bonum per essentiam, et omnia per illud beatificantur, et ideo summe appetibile et summe debet appeti: et hoc faciendo conquiescit.

33. Primo ergo anima videt se sicut speculum, deinde Angelos sive Intelligentias sicut lumina et sicut medium delativum; ave videt in se sicut in speculo, in Intelligentia sicut in medio delativo lucis aeternae et conlemperativo; deinde in luce aeterna tanquam in obiecto fontana, quantum ad illas sex conditiones dictas, et rationabiliter et experimentaliter et inlelligentialiter.

Dum haec igitur percipit et consurgit ad divinum contuitum, dicit, se habere intellectum adeptum, quem promiserunt philosophi: et ad hoc veritas trahit.

Sed tamen per virtutes oportet devenire, sicut fecerunt philosophi: quando viderunt, quod tam alte non posset perveniri nisi per virtutes, converterunt se ad docendum illas, ut fecit Socrates: unde reputatur minus bene dixisse, eo quod tantum de illis dixit: sed hoc fecit, quia videbat, quod ad illum intellectum non potest perveniri, nisi anima sit purgata .