TRACTATUS de plantatione Paradisi .

Summarum.

Introductio. Invisibilis Dei sapientia non cognoscitur, nisi oculus mentis manuducatur visibilibus similitudinibus, numero 1.

Ita plantatio paradisi terrestris symbolum est paradisi caelestis, 2.

Uterque paradisus in sensu tropologica est in anima: caelestis per sublimem et excessivam contemplationem, terrestris per humilis devotionis meditationem suavem, 3.

Primo, de mente contemplativa, quatenus est paradisus caelestis, id est caelesti conformis per veritatis lumina et caritatis solatia. Ipsa designatur per mulierem amictam sole, cui luna sub pedibus, et in capite corona duodecim stellarum, 4.

Duodecim stellae significant duodecim rerum creatarum lumina, 5 .

Singula enumerantur, 6.

Cautela in his adhibenda., ne duplex malum incurratur, 7.

Secundo, de paradiso terrestri, cui anima fit conformis per devotionis humilitatem. Influentiae a caelesti hierarchia in subcaeleslem; Christus incarnatus est lignum vitae in anima plantatum per Spiritum veritatis et gratiae, 8.

Prima plantula paradisi interni est Verbum incarnatum et crucifixum, afferens iugiter duodecim fructus: tamen sunt in eo plantatae aliae arbores praebentes meditationum et devotionis materias, 9.

Exhortatio, ut meditando gustentur sapores fructuum harum arborum, 10.

Dei sapientia in anima plantavit duodecim radices arborum, id est duodecim materias meditationum, 11.

Modum et cautelam in his oportet adhibere, 12.

Opportuna est consideratio infernalium tormentorum et hostilium pugnarum, 13. - Illarum duodecim considerationum sex principales explicantur, 14.

Item, sex aliae ex adverso oppositae; post senas illustrationes anima collocari potest in paradisi quiete, 13.

Illae duodecim illuminationes non solum sunt arbores obumbrantes, sed etiam armaturae defendentes lectulum pacifici Salomonis, id est cubiculum animae contemplantis: conclusio, 16.

1. Plantaverat autem Dominus Deus paradivolupialis a principio, in quo posuit hominem, quem formaverat .

Sicut in Christum pie intendentibus aspectus carnis, qui patebat, via erat ad agnitionem Divinitatis, quae latebat; sic ad intelligendam divinae sapientiae veritatem aenigmaticis ac mysticis figuris intelligentiae rationalis manuducitur oculus. Aliter enim nobis innotescere non potuit invisibilis Dei sapientia, nisi se his quae novimus visibilium rerum formis ad similitudinem conformaret et per eas nobis sua invisibilia, quae non novimus, significando exprimeret: sicut etiam contestatur Apostolus ad Romanos : Invisibilia Dei a creatura mundi per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur. Et beatus Dionysius, in libro de Angelica Hierarchia : " Neque possibile, inquit, aliter supersplendere thearchicum radium nisi varietate sacrorum velaminum anagogice circumvelatum et his quae secundum nos, providentia paterna connaturaliter et familiariter praeparatum". Sacra autem velamina sunt mysticae in sacro Eloquio descriptiones , quibus divinus radius circumvelatur et obumbratur, ut nostris contemperatur aspectibus, quatenus ipsa obumbratio nostra sit illuminatio , et sua circumvelatio nostra sit elevatio ac supermundialium revelatio arcanorum.

2. Inter haec autem sacra velamina et similitudinaria symbola circa primordia sacrae Scripturae plantatio paradisi nobis consideranda proponitur. Sicut enim in machina mundiali duae sunt partes, caelum videlicet et terra: sic et duplex eius mansio, duplex etiam ornatus hierarchicus, duplex nihilominus paradisus, caelestis videlicet et terrestris. De caelesti quidem dicit Apostolus : Scio hominem in Christo ante annos quatuordecim, sive in corpore sive extra corpus, nescio, Deus scit, raptum huiusmodi usque ad tertium caelum. Et scio huiusmodi hominem, sive in corpore sive extra corpus, nescio, Deus scit, quoniam raptus est in paradisum et audivit arcana verba, quae non licet homini loqui. De paradiso vero terrestri oportet intelligi quod in Ecclesiastico dicitur: Henoch placuit

Deo et translatus est in paradisum, ut det gentibus sapientiam.

3. Iuxta duplicem hanc litteralem intelligentiam paradisi duplex est etiam ipsius secundum moralitatem spiritualis et tropologicus intellectus: ut videlicet caelestis paradisus in anima dicatur sublimis contemplationis excessiva satietas, terrestris vero humilis devotionis refocillativa suavitas. Ratione quorum duorum ad animam devotam dicitur a sponso in Cantico canticorum : Hortus conclusus, soror mea sponsa, hortus conclusus, fons signatus. Emissiones tuae paradisus malorum punicorum cum pomorum fructibus. - Veritatis siquidem Spiritus, qui nihil in Scriptura ponit superfluum, id ipsum iterando bis replicat, ut manifeste declaret, quod anima, quae sponsa vocari meretur, similiter et terrestris paradisi designatur nomine ac caelestis: terrestris quidem propter sapientialium irrigationum exuberantiam ac fecundarum pullulationum viriditatem, suavium pariter et pulcrarum; caelestis vero ratione supersplendentium illuminationum ac supermentalium et arcanorum excessuum ; ratione quorum Apostolus primo se dicit raptum usque ad tertium caelum et deinde raptum in paradisum: quia prius erigitur animus ad contuendam caelestium luminum claritatem, quam in suavissimae refectionis rapiatur excessum.

4. Et quoniam veritatis lumina splendida praeambula sunt ad caritatis solatia excessiva, ideo mens contemplativa, caelestium luminum adornata fulgoribus, per illam designatur mulierem perfulgidam, de qua in Apocalypsi magnus ille contemplator Ioannet signantissime loquitur. Signum, inquit, magnum apparuit in caelo, mulier amicta sole, et luna sub pedibus eius, et in capite eius corona duodecim stellarum. Haec, inquam, mulier, mens scilicet charismatibus repleta divinis sacrisque fecundata virtutibus. amicta dicitur sole propter contemplationem beatissimae Trinitatis vigentis, splendentis et calente ipsamque se contemplantem animam, eius vigorando memoriam, illustrando intelligentiam, inflammando voluntatem, in se rapientis et transformantis ac per hoc vestientis et adornantis; ut sic, soli aeterno effecta consimilis, veraciter sub solari specie describatur, Ecclesiastico attestante, qui ait: Sicut sol oriens in mundo in altissimis Dei, sic mulieris bonae species in ornamentum domus suae. Haec, inquam, mulier lunam describitur habere sub pedibus, propterea quia mundanam atque animalem sapientiam velut vanam et stultam despicit et conculcat, Quae recte designatur per lunam propter sui mutabilitatem admixtamque caliginem, iuxta illud Ecclesiastici: Homo sanctus in sapientia manet sicut sol, nam stultus ut luna mutatur.

5. Recte autem hujusmodi mens corona stellarum duodecim adornata signatur, quia, licet sit ei summe delectabile atque desiderabile, intellectualibus oculis solem illum aeternum incessanter conspicere: quamdiu tamen carni corruptibili iungitur, ratione scilicet alternantium affectionum atque phantasmatum , temporalibus transmutationibus omnino carere non potest. Ideo, sicut sol iste visibilis non semper est in eodem signo stellarum, sed in circulo anni duodecim signa stellifera circulariter peragrat: sic necesse est hujusmodi animae contemplanti, ne a splendoribus lucis aeternae procul abscedat, universitatis luminum creatorum circumlustrari fulgoribus. Quae instar stellarum duodecim ad duodenarium reducuntur et quasi coronam efficiunt , ut sic revelata facie gloriam Domini contemplans et speculans, a claritate in claritatem transformetur tanquam a Domini spiritu.

6. Et quasi prima stella sit clara consideratio corporalium naturarum: secunda vero, spiritualium substantiarum: tertia, intellectualium scientiarum: quarta, affectualium virtutum: quinta, institutarum divinitus legum: sexta, infusarum caelitus gratiarum: septima, irreprehensibilium iudiciorum: octava, incomprehensibilium misericordiarum: nona, remunerabiliummeritorum: decima, remunerandum praemiorum; undecima, militantium ordinum; duodecima, triumphantium exercituum, tam Angelorum quam hominum beatorum. Sicque tam varia luminum multiformitate facta mirabiliter a filiabus Ierusalem non immerito commendatur: in quarum persona dicit Spiritus sanctus in Cantico canticorum: Quae est ista, quae progreditur quasi aurora consurgens, pulcra ut luna electa ut sol, terribilis ut castrorum acies ordinata?

Cavendum autem summopere animae sic fulgenti, ne in huiusmodi circulationibus luminum mundanae sapientiae obscurans opacitas, per curiositatem instar lunae in zodiaco vagando se gyrans in capite vel cauda draconis

hoc est in praesumtionis elationem, quae spiritualis draconis est ca-put, vel in erroris fraudem, quae ipsius est cauda, degenerans

inter solis aeterni praefulgidos radios ac mentalis aciei perspicaces interponatur obtutus. Sic enim spiritualem eclipsim rationalis intelligentia patitur et ad modum praevaricantis luciferi a caelesti luce in infernales tenebras corruit, dum ab aeternitate in tempus, a veritate in mendacium, a caritate in amorem privatum, ac per hoc a sapientia in insipientiam cadit; quemadmodum illis alta sapientibus accidit, de quibus scribit Apostolus ad Romanos: Quia cum cognovissent Deum, non sicut Deum glorificaverunt, aut gratias egerunt, sed evanuerunt in cogitationibus suis, et obscuratum est insipiens cor eorum: dicentes enim, se esse sapientes, stulti facti sunt: qui commutaverunt veritatem Dei in mendacium et coluerunt et servierunt creaturae potius quam Creatori, qui est benedictus in saecula, Deus. Amen.

8. Quoniam autem praesentis est operis non sapientes et prudentes instruere, sed tantum eis occasionem cogitandi praebere ; praecipue vero ad id fertur intentio, ut detur parvulis intellectus, vel potius, ut in eis excitetur affectus: ideo ab illustrationibus caeli descendendum est ad plantulas paradisi. Sicut enim contemplationis sublimitas suaviter delectans reddit animam paradiso caelesti conformem; sic et paradiso terrestri devotionis humilitas salubriter refocillans. Et quemadmodum caelestium luminarium influentiae multiformes causae sunt pullulationum terrestrium: sic et spiritualiter a caelesti hierarchia in subcaelestem et notitiarum splendores et deliciarum suavitates miro modo descendunt, non solum per ministerium Angelorum, verum etiam per Verbum incarnatum et ligno crucis affixum. Quod cum sit ut increatum et Patri consubstantiale fons sapientiae in excelsis: est tamen ut carni unitum et natum de Virgine in ipsum veraciter credentibus, sperantibus et amantibus lignum vitas . Ipsumque in nobis plantat et nos illi complantat Spiritus veritatis et gratiae, iuxta illud Ecclesiastici: Ego quasi fluvius Dorix et quasi aquaeductus exivi de paradiso: dixi: rigabo hortum plantationum mearum et inebriabo prati mei fructum. Spiritus enim sanctus primo quidem nos rigat per gratiam , deinde inebriabit per gloriam. Et sicut nunc per gratiae donum nos illi complantat , sic per donum gloriae transplantabit secundum illud Apostoli: Si complantati facti sumus similitudini mortis eius, simul et resurrectionis erimus.

9. Prima igitur atque praecipua planta in paradiso mentis humanae Verbum est incarnatum ac crucifixum, Iesus Christus videlicet, Filius Dei vivi, qui latroni sibi complantato, utpote in ipsum credenti, ipsum confitenti, ipsi etiam in cruce commorienti liberaliter dixit: Hodie mecum eris in paradiso . In cuius mysticam designationem post verbum prius propositum signanter adiungitur: Produxitque Dominus Deus de humo omne lignum pulcrum visu et ad vescendum suave: lignum etiam vitae in medio paradisi, lignum quoque scientiae boni et mali. Licet enim huius ligni vitae fructus vivificus principaliter proponeretur homini ad edendum tanquam restaurativus radicalis humoris ; nihilominus tamen ad ipsius solatium producta sunt et alia ligna in circuitu ligni vitae; quatenus varietate fructuum, mulliformium pulcriludinum et saporum vitaret homo fastidium, quod accidere solet per conversionem ad unum, et haberet oblectamentum, quod ex varietate atque innovatione consurgit in spiritualium notitia sensuum per experientiam multiformium obiectorum. Per hunc etiam modum, licet animae devotae sufficere possit Christus Iesus, et hic crucifixus, secundum duodecim fructus, quos illud beatissimum lignum vitae iugiter affert, sicut ex precedentibus liquet) ad vitandum tamen fastidium et dandum solatium hujusmodi animae, proposuit Deus et alias meditationum materias tanquam arbores fructuosas, quibus refocilletur humanae mentis devotio et his multis multiformiter exerceatur ; ut tandem in illo uno illius ligni fructu finaliter conquiescat et eo feliciter perfruatur.

10. Propterea quicumque devotus es animus, si non vales velut vir angelicus atque hierarchicus more contemplantis supra dictarum irradiationum caelestium irreverberatis oculis contueri fulgores: saltem sicut adhuc animalis et parvulus pedetentim recogitando mediteris, meditando mastices, masticando degustes sapores varios fructuum ex his lignis procedentium, quae Dei sapientia multiformis in corde tuo plantavit tanquam in hortulo paradisi, ut merito tibi illud sponsae possit aptari: Hortus conclusus, soror mea sponsa, emissiones tuae paradisus malorum punicorum cum pomorum fructibus.

11. Attende, inquam, quoniam ipsa Dei sapientia multiformis, circumquaque irradians quasi duodecim distinctionibus spiritualium illustrationum duodecim in te plantat radices arborum, hoc est duodecim materias salutarium considerationum, illustrans te ab intra per interna spectacula, illustrans te ab extra externa per vestigia, illustrans te a supra superna per promissa, illustrans te ab infra aeterna per tormenta, illustrans te antrorsum directa per praecepta, illustrans te retrorsum districta per iudicia, illustrans te dextrorsum benigna per solatia, illustrans sinistrorsum severa per flagella, illustrans e vicino per civium praesidia, illustrans e longinquo per hostium certamina, illustrans in propatulo per gratiarum dona, illustrans in occulto per figurarum signa .

12. Quae omnia si cum fide recogites et cum devotione pertractes et rumines, vere efficieris hortus voluptatis, multiformium pullulationum germinationibus iugiter vernans, ab ipsa videlicet Dei sapientia plantatus pariter et rigatus: si cum his omnibus anteponatur fructus ligni vitae, et caveatur esus scientiae boni et mali; hoc est curiositas cognoscendi cum ambitione excellendi et appetentia oblectandi, quae suggestione serpentis antiqui inter praedictas speculationes per inferiorem rationis portionem superiori, quasi per mulierem viro, ingeritur, studiosius evitetur. Nam si serpenti promittenti divinam scientiam assentiat quis incautus, ut in his magis appetat scire quam sapere, magis reputari quam refici, magisque fastu gloriari quam fructu gaudere; statim innascitur libido verenda, deordinans et denudans, per quam sententia mortis incurritur et divinae similitudinis amisso decore, praevaricatrix anima, bestialis effecta, Unquam indigna ligni vitae fructu salvifico refici, a paradisi deliciis propulsatur .

i3. Nec cuiquam videatur absurdum, quod considerationem infernalium tormentorum et pugnarum hostilium inter ligna paradisi praediximus collocanda: quasi quis infernum aut infernales cives introducat intra limites paradisi. Licet enim malum culpae vel poenae nullatenus, nec in caelo nec in terra, paradisi status admittat: considerationes tamen eorum ad degustandam ineffabilium miserationum dulcedinem et inscrutabilium iudiciorum suavitatem non modicum conferunt tam viatoribus quam Beatis. Iudicia enim Domini vera et iustificata in semetipsa, desiderabilia sunt super aurum et lapidem pretiosum mullum et dulciora super mel et favum. Quid est autem, quod animabus devotis magis faciat sapere Christum Iesum, et hunc crucifixum, quam quod per eum liberatas se credunt et se cernunt ab immanium tyrannide hostium et infernalium aeternitate paenarum ? Iuxta quod Propheta decantat : Confitebor tibi, Domine Deus meus, in toto corde meo et glorificabo nomen tuum in aeternum; quia misericordia tua magna est super me, et eruisti animam meam ex inferno inferiori.

14. Harum igitur considerationum duodecim per quaedam antitheta seu contraposiliones dispositarum sex sunt principales, quibus scilicet anima convertitur ad interiora, superiora, anteriora, dextra, propinqua pariter et aperta, ut videlicet primo cognoscat semetipsam: deinde gloriam, ad quam facta est: tertio vero viam, per quam ad illam perveniat: quarto solatia, per quae fovetur: quinto praesidia, per quae defenditur: sexto charismata, per quae adornatur.

Inter quas primam inter omnes ponimus considerationem sui ipsius: nam intellectualis oculus primo natus est inspicere semetipsum. Quod insinuat Sponsus in Cantico, cum animam volentem contemplari sublimia increpat et reflectit considerationem ipsius in semetipsam. Nam cum desiderio requirenti: Indica mihi, quem diligit anima mea ubi pascas, ubi cubes in meridie, cum increpatione respondet: Si ignoras te, o pulcherrima inter mulieres, egredere et abi post vestigia gregum et pasce hoedos tuos iuxta tabernacula pastorum: quasi diceret: si vis cognoscere me, prius incipias a te ipsa, quae facta es ad imaginem et similitudinem Trinitatis . Sicque a consideratione sui erigitur ad divina, et per promissa praemia inducitur ad praecepto, a quibus ne declinet, ostenduntur ei solatia, praesidia et dona sibi caelitus inspiranda.

15. Verum quia mens frequenter a phantasmatibus praepedita non valet in his mentales oculos pro voto iugiter figere ; ideo proponuntur sex considerationes aliae ex adverso, ut qui non potest interius commorari, ad exteriora se conferat; et qui non valet ad superiora conscendere, descendat ad ima; et qui non praevalet in anteriora protendi, posteriora formidet: et cui solatia divina non sapiunt, saltem flagella pavescat: et qui civium non attendit praesidia, hostium perpendat insultus: et qui charismata spiritualia contueri tanquam animalis non potest, saltem horum speculetur sensibilia signa tanquam exterius sibi proposita sacramenta . Sicque fiant vicissitudines luminarium matutinorum et vespertinorum in hemisphaerio mentis nostrae , quatenus, sicut Deus sex diebus mundum hunc sensibilem condidit et ornavit, sic spiritum rationalem senis vicissitudinibus illustrationum illuminet et adornet: ut post sextam diem collocetur in paradiso, in quo per contemplationem quiescens et dormiens, ad spiritualis connubii perducatur arcanum, ubi vere absconduntur, tanquam thesauri sapientiae et scientiae , copiae multiformes atque spirituales et inaestimabiles deliciae paradisi .

16. Porro, ut in intimis Christi Iesu crucifixi conquiescat securius, supra dictae illuminationes duodecim non solum proponuntur sicut arbores obumbrantes, verum etiam sicut armaturae defensantes ac munienles lectulum pacifici Salomonis. Nam si praedictae illuminationes duodecim per quinque sensus spirituales ducantur, ad sexagenarium perveniunt numerum . Quo quidem numero fortium circumcingi oportet cubiculum animae contemplantis , quae iam post inventionem sponsi cum ipso in intimis conquiescit, iuxta illud Cantici: Inveni quem diligit anima mea, tenui eum nec dimittam, donec introducam illum in domum matris meae et in cubiculum genitricis meae. Adiuro vos, filiae Ierusalem, per capreas cervosque camporum, ne suscitetis neque evigilare aciatis dilectam, donec ipsa velit. Et quoniam tranquillitatem concomitatur suavitas , ideo subditur: Quae est ista, quae ascendit per desertum sicut virgula fumi ex aromatibus myrrhae et thuris et universi pulveris pigmentarii? Insuper, quia hanc animi tranquillitatem et gaudii suavitatem concomitari debet custodiae firma securitas, propterea sequitur: En, lectulum Salomonis sexaginta fortes ambiunt ex fortissimis Israel, omnes tenentes gladios et ad bella doctissimi.

Abiectis itaque operibus tenebrarum, induamur arma lucis, ut sicut in die honeste ambulemus et in noctibus internarum quietudinum suaviter ac secure pausare possimus. Amen.

EXPLICIUNT SERMONES SELECTI.

DOCTORIS SERAPHICI

S. BONAVENTURAE

S. R. E. EPISC. CARD.

COMMENTARII IN SACRAM SCRIPTURAM

TOMOS VI

AD CLARAS AQUAS (QUARACCHI)

PROPE FLORENTIAM

EX TYPOGRAPHIA COLLEGII S. BONAVENTURAE

OPERA HUIUS TOMI.

Commentarius in librum Ecclesiastae . . . . pag. 1

Commentarius in librum Sapientiae...... 105

Commentarius in Evangelium Ioannis..... 237

Collationes in Evangelium Ioannis...... 533

SERAPHIM DOCTORIS

SANCTI BONAVENTURAE