COLLATIO VI.

De prima visione tractatio tertia, qu ae est de prima virtutum causa exemplari, de virtutibus exemplaribus et de cardinalibus inde fluentibus.

Summarum.

Introductio: repetitio, 1.

Errores philosophorum circa Deum ut causam exemplarem: doctrina Aristotelis in hoc deficit, 2. - Error triplex inde exortus, 3.

Item, triplex caecitas: circa aeternitatem mundi, unitatem intellectus et defectum retributionis post mortem, 4. 5. - De Ait erroribus adhuc pullulantibus, 6.

Pars I. De virtutibus exemplaribus in luce aeterna et cardinalibus inde ortis. Jn Deo sunt exemplaria non tantum rerum, sed etiam virtutum, 7. - De quatuor virtutibus exemplaribus in Deo, quae sunt celsitudo puritatis, pulcritudo claritatis, fortitudo virtutis, rectitudo diffusionis, 8.

Probantur per Scripturam, 9.

Ex Ais fluunt consimiies proprietates, scilicet virtutes cardinales, 10.

Virtutes cardinales habent nomen ob tres rationes, 11.

De prima ratione, 12.

De secunda et de quatuor integrantibus vi rtutibus secundum actus cardinalium, 13.

De tertia ratione: comparatio maioris mundi et minoris, 14. -De definitione et partibus singularum virtutum cardinalium, 15 .

Ortus et praestantia earundem, 16.

Ipsae configurantur quatuor aliis divisionibus; primo, lucis quatuor influendis, 17.

Secundo, elementorum quatuor proprietatibus, 18.

Tertio, causarum quatuor efficaciis; quarto, vitae quatuor salubritalibus, 19.

Ipsae fluunt a luce aeterna; reducunt in Deum, qui est vera beatitudo; tres gradus et effectus ipsarum; doctrina Salomonis , 20.

Pars II. Confirmatio per doctrinam Plotini relatam a Macrobio. De sententia, quod non sint sapientes et beati nisi philosophi, et quomodo bace distribuit exercitia virtutum, 21.

Aliter Plotinus, ponens quatuor genera quaternarum virtutum, 22.

Primo, de virtutibus politicis, quomodo exerceantur cardinales, 23.

Secundo, de virtutibus purgatoriis, 24.

Tertio, de virtutibus animi iam purgati, 23.

Quarto, de virtutibus exemplaribus, 26.

1. Vidit Deus lucem, quod esset bona, et divisit lucem a tenebris etc. Propter primam visionem intelligentiae per naturam inditae sumtum est verbum illud: Vidit Deus lucem, id est videre fecit. De hoc supra in duabus collationibus dictum est , et per considerationem scientialem, pro eo quod radiat lux ut veritas rerum, ut veritas vocum, ut veritas morum. Et fuerunt distinctae novem partes doctrinae, quarum tres principales sunt radii, et sunt ex dictamine lucis aeternae, secundum Augustinum .

Item, quod vidit, id est, videre fecit per contemplationem sapientiolem , illuminando animam in se tanquam in speculo, in Intelligentia tanquam in medio delativo, in luce increata tanquam in obiecto fontano, secundum illas sex conditiones, quas imprimit menti; et secundum has consurgit anima in illam lucem ratiocinando, experiendo, intelligendo, ut dictum est . Et ad hoc venerunt philosophi et nobiles eorum et antiqui, quod esset principium et finis ratio exemplaris.

2. Divisit tamen Deus lucem a tenebris, ut, sicut dictum est de Angelis, sic dicatur de philosophis. Sed unde aliqui tenebras secuti sunt? Ex hoc, quod licet omnes viderint primam causam omnium principium, omnium finem, in medio tamen diversificati sunt. Nam aliqui negaverunt, in ipsa esse exemplaria rerum ; quorum princeps videtur fuisse Aristoteles, qui et in principio Metaphysicae et in fine et in multis aliis locis exsecratur ideas Platonis. Unde dicit, quod Deus solum novit se et non indiget notitia alicuius alterius rei et movet ut desideratum et amatum. Ex hoc ponunt, quod nihil, vel nullum particulare cognoscat. Unde illas ideas praecipias impugnat Aristoteles et in Ethicis ubi dicit, quod summum bonum non potest esse idea. Et nihil valent rationes suae, et commentator solvit eas.

3. Ex isto errore sequitur alius error, scilicet quod Deus non habet praescientiam nec providentiam, ex quo non habet rationes rerum in se, per quas cognoscat.

Dicunt etiam , quod nulla veritas de futuro est nisi veritas necessariorum ; et veritas contingentium non est veritas.

Et ex hoc sequitur, quod omnia flant a casu, vel necessitate fatali. Et quia impossibile est fieri a casu: ideo inducunt necessitatem fatalem Arabes, scilicet quod illae substantiae moventes orbem sunt causae omnium necessariae.

Ex hoc sequitur veritas occultata, scilicet dispositionis mundialium secundum poenas et gloriam. Si enim illae substantiae movent non errantes, nihil ponitur de inferno, nec quod sit daemon ; nec Aristoteles unquam posuit daemonem nec beatitudinem post hanc vitam, ut videtur. Iste est ergo triplex error, scilice: occultatio exemplaritatis, divinae providentiae, dispositionis mundanae.

4. Ex quibus sequitur triplex caecitas vel caligo, scilicet de aeternitate mundi, ut videtur dicere Aristoteles secundum omnes doctores Graecos, ut Gregorium Nyssenum, Gregorium Nazianzenum, Damascenum, Basilium , et commentatores omnium Arabum, qui dicunt, quod Aristoteles hoc sensit, et verba sua sonare videntur. Nunquam invenies, quod ipse dicat, quod mundus habuit principium vel initium ; immo redarguit Platonem, qui solus videtur posuisse, tempus incepisse. Et istud repugnat lumini veritatis.

Ex isto sequitur alia caecitas de unitate intellectus, quia, si ponitur mundus aeternus, necessario aliquod istorum sequitur: vel quod animae sunt infinitae, cum homines fuerint infiniti ; vel quod anima est corruptibilis: vel quod est transitio de corpore in corpus: vel quod intellectus sit unus in omnibus, qui error attribuitur Aristoteli secundum Commentatorem .

Ex his duobus sequitur, quod post hanc vitam non est felicitas nec poena.

5. Hi ergo ceciderunt in errores nec fuerunt divisi a tenebris: et isti sunt pessimi errores. Nec adhuc clausi sunt clave putei abyssalis . Hae sunt tenebrae Aegypti; licet enim magna lux videretur in eis ex praecedentibus scientiis, tamen omnis exstinguitur per errores praedictos. Et alii videntes, quod tantus fuit Aristoteles in aliis et ita dixit veritatem, credere non possunt, quin in istis dixerit verum.

6. Dico ergo, quod illa lux aeterna est exemplar omnium, et quod mens elevata, ut mens aliorum nobilium philosophorum antiquorum, ad hoc pervenit. In illa ergo primo occurrunt animae exemplaria virtutum. " Absurdum enim est, ut dicit Plotinus , quod exemplaria aliarum rerum sint in Deo, et non exemplaria virtutum ".

7. Apparent ergo primo in luce aeterna virtutes exemplares sive exemplaria virtutum, scilicet celsitudo puritatis, pulcritudo claritatis, fortitudo virtutis, rectitudo diffusionis: de quibus Philo, " disertissimus Iudaeorum", loquens ut philosophus.

Sapientiae septimo : Vapor est enim virtutis Dei et emanatio quaedam est claritatis omnipotentis Dei sincera: et ideo nihil inquinatum in eam incurrit: ecce celsitudo puritatis.

Candor est enim lucis aeternae et speculum sine macula Dei maiestatis et imago bonitatis illius. Et infra: Est enim haec speciosior sole, et super omnem dispositionem stellarum luci comparaui invenitur ecce pulcritudo claritatis. Ubi enim est speculum et imago et candor, necessario est repraesentatio et pulcritudo. " Pulcritudo nihil aliud est quam aequalitas numerosa "; ibi autem sunt rationes numerosae ad unum reductae. Et quia est speciosissima, ideo attingit ubique propter suam munditiam.

8. Es quo sequitur, quod sit fortissima: ideo dicitur : Sapientiam non vincit malitia. Attingit a fine usque in finem fortiter: ecce fortitudo virtutis: attingit a summo vel supremo usque ad infimum, ab intrinseco usque ad extrinsecum, a primo usque ad ultimum, quia ubique est centrum suae potentiae: ideo virtus eius est infinita.

9. Et ex hoc habet rectitudinem diffusionis: ecce iustitia: et ideo dicit : Disponit omnia suaviter. - Et quia loquitur ut philosophus et ut amator sapientiae; ideo dicit: Hanc amavi et exquisivi a iuventute mea et quaesivi sponsam mihi eam assumere et amator factus sum formae illius: non solum propter se, sed quia ab illa in me consequenter fiunt consimiles proprietates. Unde statim post sequitur: Sobrietatem enim et prudentiam et iustitiam et virtutem docet, quibus utilius nihil est in vita hominibus.

10. Haec imprimuntur in anima per illam lucem exemplarem et descendunt in cognitivam, in affectivam, in operativam. Ex celsitudine puritatis imprimitur sinceritas temperantiae; ex pulcritudine claritatis serenitas prudentiae; ex fortitudine virtutis stabilitas constantiae; ex rectitudine diffusionis suavitas iustitiae.

Hae sunt quatuor virtutes exemplares , de quibus tota sacra Scriptura agit; et Aristoteles nihil de his sensit, sed antiqui et nobiles philosophi.

11. Cardinales dicuntur tripliciter: vel quia per ipsas est ingressus ad acquirendum omnes virtutes: vel quia sunt principales, in quibus integratur omnis virtus: vel quia omnis ratio vitae humanae habet dirigi et regulari per eas in quatuor cardinibus mundi minoris, ad similitudinem mundi maioris, quantum ad activam et contemplativam

12. Philosophus dicit, quod "virtus est medium duarum extremitatum, secundum quod sapiens determinabit"; est enim in medietate consistens. Virtus enim secundum Augustinum, in libro de Moribus non est aliud quam modus. Hunc modum prudentia invenit, ut in omnibus non excedas, sed circa centrum consistas. Unde prudentia auriga est virtutum . Unde dicit prudentia: ego inveni modum: et temperantia custodit et dicit: et hoc volebam ego; iustitia distribuit, ut non tantum velit sibi, sed et alteri: et quia postmodum multiplices adversitates eveniunt, fortitudo defendit, ne perdatur modus.

13. Item, secundo dicuntur cardinales, quia secundum actus accipiuntur integrantes virtutes, qui sunt quatuor: modificare per appositionem circumstantiarum , rectificare

est enim recta ratio ducens in finem, coaequans legibus

ordinare,stabilire. Ab hoc dicitur virtus, quia est robur mentis ad bonum faciendum et malum evitandum. Temperantia modificat, prudentia rectificat, iustitia ordinat, fortitudo stabilit. Et omnes se circumincedunt. Oportet enim, quod temperantia sit prudens, iustitia fortis: item, quod prudentia sit sobria, iusta et fortis etc. Gregorius : Quomodo potest esse fortis, nisi sit prudens? Temerarius est enim qui aggreditur quod super vires est; et ideo virtutes sunt connexae.

14. Item, tertio modo dicuntur cardinales,quia omnis vita hominis his quatuor cardinibus gubernatur: sicut sol habet quatuor aspectus ad quatuor partes mundi, scilicet orientem, meridiem, aquilonem, occidentem, in quibus habet quatuor proprietates. A sole antem omnis vita: in oriente purificat, in meridie illuminat, in aquilone stabilit, in occidente conciliat. Sic Sol iustitiae in oriente mentis ponit sinceritatem temperantiae, in meridie claritatem prudentiae, in aquilone stabilitatem constantiae, in occidente suavitatem iustitiae.

Et hoc modo in Apocalypsi Ioannes describit quatuor latera civitatis secundum quatuor virtutes cardinales ; et ordinabantur etiam tribus iuxta tabernaculum.

13. Temperantia, quae est ab oriente, sic describitur a Tullio : "Temperantia est rationis in libidinem aliosque animi motus non rectos firma et moderata dominatio ". Partes eius sunt sobrietas in gusta, castitas in tactu, modestia in ceteris sensibus ; quam modestiam vocant theologi disciplinam.

16. Serenitas prudentiae est a meridie, quae sic describitur : " Prudentia est bonorum et malorum scientia et utrorumque discretio, cuius partes sunt memoria, intelligentia, providentia ". Prudentia enim est de presentibus, praeteritis et futuris.

17. Fortitudo ab aquilone, quae sic describitur: " Fortitudo est aggressio periculorum vel susceptio et eorundem constans et laboriosa perpessio ". Cuius partes sunt fiducia, patientia, perseverantia: fiducia in aggrediendo, patientia in sustinendo, perseverantia in perseverando.

18. Item, in occidente suavitas iustitiae, quae est in exhibitione pietatis

volunt enim leges, poenas mitigari: unde finis iustitiae non est severitas, sed benignitas

quae sic describitur: "Iustitia est habitus, communi utilitate servata, suam unicuique tribuens dignitatem ". Partes eius secundum Tullium sunt ex lege, a natura, ex consuetudine: secundum nos una ordinat ad superiores, alia ad inferiores, tertia ad pares.

19. Hoc totum est per regulam rationis: et sicut sol transiens per duodecim signa dat vitam, sic sol sapientialis, in nostrae mentis hemisphaerio radians et transiens, per has duodecim partes virtutum ordinat vitam nostram: et quantumcumque homo habeat alias scientias, nisi habeat virtutes, non habet vitam: sicut, quantumcumque habeas stellas, nisi habeas solem in duodecim signis, non habebis diem.

20. Hae sunt tantae nobilitatis, quod dispositio mundi his correspondet. Virtutes enim configurantur quatuor lucis influentiis, quatuor elementorum proprietatibus, quatuor causarum efficaciis, quatuor vitae salubritatibus. - Primo, quatuor lucis principalibus influentiis: lux purgat, illuminat, perficit et stabilit: temperantia purgat, prudentia illuminat, iustitia conciliat, fortitudo roborat.

21. Item, quatuor elementorum proprietatibus: in terra est ariditas adornata, in aqua perspicuitas cum intensione lucis, in aere subtilitas cum mulcebritate, in igne virtuositas in actione. Prima est temperantia, quae aridum reddit, et tamen ornat et vestit floribus. Prudentia respondet aquae perspicuitati, quae quasi incorporata est luci. Iustitia respondet aeris mulcebritati: aer enim ascendit et descendit, ad dexteram et sinistram movetur. Fortitudo respondet vigori ignis: unde ille loquens de fortitudine dicit : Fortis est ut mors dilectio: dura sicut infernus aemulatio; lampades eius lampades ignis atque flammarum.

22. Item, quatuor causarum efficaciis: efficiens, forma, finis et materia integrant rem . Fortitudo debetur efficienti, prudentia formae; iustitia fini; temperantia materiae, ne defluat.

23. Item, quatuor vitae satubritatibus: subtilitati spirituum, temperantia: vivacitati sensuum, prudentia: robori virium, fortitudo: coaequalioni qualitatum, iustitia .

24. Hae virtutes fluunt a luce aeterna in hemisphaerium nostrae mentis et reducunt animam in suam originem, sicut radius perpendicularis sive directus eadem via revertitur, qua incessit. Et haec est beatitudo. Unde primo sunt politicae, secundo purgatoriae, tertio animi iam purgati. Politicae sunt in actione, purgatoriae in contemplatione, animi iam purgati in lucis visione.

23. Et de his agit Salomon, ut dicit Origenes , de politicis in Proverbiis, de purgatoriis in Ecclesiaste, de animi iam purgati in Cantico canticorum.

Et in notitiam istarum venerunt nobiles philosophi. Unde Macrobius , narrans sententiam Plotini, dicit sic: " Qui aestimant nullis nisi philosophantibus inesse virtutes, nullos praeter philosophos beatos esse pronuntiant. Agnitionem enim rerum divinarum sapientiam proprie vocantes, eos tantummodo dicunt esse sapientes, qui superna acie mentis requirunt et quaerendi sagaci diligentia comprehendunt, et quantam vivendi perspicuitas praestat, imitantur, et in hoc solo dicunt esse exercitia virtutum ".

26. " Quarum sic officia dispensant: prudentiae esse mundum istum et omnia, quae in mundo sunt, divinorum contemplatione despicere omnemque animi cognitionem in sola divina dirigere: temperantiae, omnia relinquere, in quantum natura patitur, quae corporis usus requirit: fortitudinis, non terreri animam a corpore quodam modo ductu philosophiae recedentem nec altitudinem perfectae ad superna ascensionis horrere: iustitiae, ad unam sibi huius propositi consentire viam uniuscuiusque virtutis obsequium. Atque ita Ut, ut secundum hoc tam rigidae definitionis abruptum rerum publicarum rectores beati esse, vel omnino esse non possint".

27. "Sed Plotinus, inter philosophiae professores cum Platone princeps, in libro de Virtutibus gradus carum vera et naturali divisionis ratione compositos per ordinem digerit. Quatuor sunt, inquit, quaternarum genera virtutum. Ex his primae politicae vocantur, secundae purgatoriae, tertiae animi iam purgati, quartae exemplares ".

28. "Et sunt politicae hominis, quia sociale animal est. His boni viri reipublicae consulunt, urbes tuentur: his parentes venerantur, liberos amant, proximos diligunt: bis civium salutem gubernant: his socios circumspecta providentia protegunt, insta liberalitate devincunt, bisque "sui memores alios fecere merendo ".

29. " Et est politicae prudentiae ad rationis normam quae cogitat, quaecumque agit, universa dirigere, ac nihil praeter rectum velle vel facere, humanisque actibus tanquam divinis arbitris providere. Prudentiae insunt ratio, intellectus, circumspectio, providentia, docilitas, cautio.

Fortitudinis est animum supra periculi metum agere, nihilque nisi turpia timere, tolerare fortiter vel adversa, vel prospera. Fortitudo praestat magnanima talem, fiduciam, securitatem, magnificentiam constantiam, tolerantiam, firmitatem. - Tempti rantiae est nihil appetere poenitendum, in nullo legem moderationis excedere, sub iugum rationis cupiditatem domare. Temperantiam sequuntur modestia, verecundia, abstinentia, castitas, honestas, moderamen vel moderatio, parcitas, sobrietas pudicitia.

Iustitiae est servare unicuique quod suum est: et de iustitia veniunt innocentia, amicitia, concordia, pietas, religio, affectus, humanitas, I lis virtutibus vir bonus primum sui atque inde reipublicae rector efficitur, iuste ac provide gubernans humana, divina non deserens".

30. " Secundae, quas purgatorias vocant, hominis sunt, qui divini capax est, solumque animum eius expediunt, qui decrevit se a corporis contagione purgare et quadam humanorum fuga solis se inserere divinis. Hae sunt otiosorum, qui a rerum publicarum actibus se sequestrant. Harum quid singulae velint, superius expressimus, cum de virtutibus philosophantium diceremus, quas solas quidam aestimaveruiit esse virtutes".

31. "Tertiae sunt purgati iam defaecalique animi et ab omni mundi huius aspergine presse pureque detersi. Illic prudentiae est divina non quasi in electione praeferre, sed sola nosse et haec tanquam nihil sit aliud, intueri; temperantiae, terrenas cupiditates non reprimere, sed penitus oblivisci: fortitudinis, passiones ignorare, non vincere, ut nesciat irasci, cupiat nihil; iustitiae, ita cum superna et divina mente sociari, ut servet perpetuum cum ea foedus imitando ".

32. "Quartae sunt exemplares, quae in ipsa divina mente consistunt, quam diximus noun vocari, a quarum exemplo reliquae omnes per ordinem defluunt. Nam si rerum aliarum, multo magis virtutum ideas esse in mente divina credendum est. Illic prudentia est ipsa mens divina: temperantia, quod in se perpetua intentione conversa est: fortitudo, quod semper idem est nec aliquando mutatur; iustitia, quod perenni lege a sempiterna operis sui continuatione non flectitur. - Haec sunt quaternarum quatuor genera virtutum, quae praeter cetera maximam in passionibus habent differentiam sui". Hucusque Plotinus.