PROLOGUS MAGISTRI IN LIBROS SENTENTIARUM.

Cupientes aliquid de penuria ac tenuitate nostra cum paupercula in gazophylacium Domini mittere , ardua scandere, opus ultra vires nostras agere praesumsimus, consummationis fiduciam laborisque mercedem in Samaritano statuentes, qui, prolatis in curationem semivivi duobus denariis, supereroganti cuncta reddere professus est. Delectat nos veritas pollicentis, sed terret immensitas laboris : desiderium hortatur proficiendi, sed dehortatur infirmitas deficiendi, quam vincit zelus domus Dei. "Quo inardescentes, fidem nostram adversus errores carnalium atque animalium hominum" Davidicae turris clypeis munire vel potius munitam ostendere ac theologicarum inquisitionum abdita aperire nec non et sacramentorum ecclesiasticorum pro modico intelligente nostrae notitiam tradere studuimus, "non valentes studiosorum fratrum votis iure resistere, eorum in Christo laudabilibus studiis lingua ac stilo nos servire flagitantium, quas bigas in nobis agitat Christi caritas ".

"Quamvis non ambigamus, omnem humani eloquii sermonem calumniae atque contradictioni aemulorum semper fuisse obnoxium, quia, dissentientibus voluntatum motibus, dissentiens quoque fit animorum sensus ", "ut, cum omne dictum veri ratione perfectum sit, tamen, dum aliud aliis aut videtur aut complacet, veritati vel non intellectae vel offendenti impietatis error obnitatur, ac voluntatis invidia resultet " , " quam Deus furius saeculi operatur in illis diffidentiae filiis qui non rationi voluntatem subiiciunt nec doctrinae studium impendunt, sed his quae somniarunt sapientiae verba coaptare nituntur, non veri, sed placiti rationem sectantes, quos iniqua voluntas non ad intelligentiam veritatis, sed ad defensionem placentiam incitat, non desiderantes doceri veritatem, sed ab ea ad fabulas convertentes auditum . Quorum professio est magis placita quam docenda conquirere nec docenda desiderare, sed desideratis doctrinam coaptare. Habent rationem sapientiae in superstitione : quia fidei defectionem sequitur hypocrisis mendax, ut sit vel in verbis pietas, quam amiserit conscientia, ipsamque simulatam pietatem omni verborum mendacio impiam reddunt, falsae doctrinae institutis fidei sanctitatem corrumpere molientes auriumque pruriginem sub novello sui desiderii dogmate aliis ingerentes, qui contentioni studentes contra veritatem sine foedere bellant". "Inter veri namque assertionem et placiti defensionem pertinax pugna est, dum se et veritas tenet, et se voluntas erroris tuetur ". Horum igitur et Deo odibilem ecclesiam evertere atque ora oppilare, ne virus nequitiae in alios effundere queant, et lucernam veritatis in candelabro exaltare volentes , in labore multo ac sudore hoc volumen , Deo praestante, compegimus ex testimoniis veritatis in aeternum fundatis, in quatuor libros distinctum.

In quo maiorum exempla doctrinamque reperies , in quo per dominicae fidei sinceram professionem vipereae doctrinae fraudulentiam prodidimus, aditum demonstrandae veritatis complexi nec periculo impiae professionis inserti , temperato inter utrumque moderamine utentes. Sicubi vero parum vox nostra insonuit , non a paternis discessit limitibus. " Non igitur debet hic labor cuiquam pigro vel multum docto videri superfluus, cum multis impigris multisque indoctis, inter quos etiam milii, sit necessarius ", brevi volumine complicans Patrum sententias, appositis eorum testimoniis, ut non sit necesse quaerenti librorum numerositatem evolvere, cui brevitas collecta quod quaeritur offert sine labore. "In hoc autem tractatu non solum pium lectorem, sed etiam liberum correctorem desidero, maxime ubi profunda versatur veritatis quaestio, quae utinam tot haberet inventores, quot habet contradictores ". Ut autem quod quaeritur facilius occurrat, titulos, quibus singulorum librorum capitula distinguuntur, praemisimus. Explicit prologus.

INCIPIUNT CAPITULA PRIMI LIBRI SENTENTIARUM .

Distinctio I. Cap. 1. Omnis doctrina est de rebus vel de signis.

II. De rebus, quibus fruendum est vel utendum , et de his quae fruuntur et utuntur.

III. Quid sit frui vel uti.

Distinctio II. Cap. 1. De Trinitate et Unitate.

11. Quae fuerit intentio scribentium de Trinitate. III. Quis ordo sit servandus, cum de Trinitate agitur.

IV. De testimoniis veteris Testamenti, quibus Trinitatis mysterium declaratur.

V. De testimoniis novi Testamenti ad idem pertinentibus.

Distinctio III. Cap. L De cognitione Creatoris per creaturas, in quibus Trinitatis vestigium apparet II. De imagine et similitudine Trinitatis in anima humana. III. De similitudine creantis et creatae trinitatis. IV. De Trinitatis unitate .

Distinctio IV. Cap. I. Utrum Deus Pater se Deum genuerit .

II. Utrum Trinitas de uno Deo praedicetur, sicut unus Deus de tribus personis.

Distinctio V. Cap. I. Utrum divina essentia genuerit Filium, vel genita sit a

Patre, vel de ipsa natus sit Filius, vel Spiritus sanctus procedens , II. Quod Filius non est de nihilo, sed de aliquo, non tamen de materia, sic et Spiritus sanctus. III. Quare Verbum Patris dicatur Filius naturae . Distinctio VI. Utrum Pater voluntate genuerit Filium, an necessitate , et an volens vel nolens sit Deus. Distinctio VII. Cap. I. Utrum Pater potuerit vel voluerit gignere Filium. II. An posse gignere Filium sit aliqua potentia in Patre, quae non sit in Filio.

Distinctio VIII. Cap. I. De veritate ac proprietate divinae essentiae.

II. De incommutabilitate eiusdem.

III. De simplicitate eiusdem.

IV. De corporali et spirituali creatura, quomodo sit multiplex et non simplex.

V. Quod Deus, cum sit simplex, tamen multipliciter dicitur. Vi. Quod Dei simplicitas nulli praedicamentorum subiicitur.

VII. Quod Deus abusive dicitur substantia.

VIII. Quod non est in Deo aliquid, quod non sit Deus.

Distinctio IX. Cap. I. De distinctione trium personarum.

II. De coaeternitate Patris et Filii.

III. De ineffabili et inintelligibili generationis modo.

IV. Utrum debeat dici: semper gignitur Filius vel semper genitus est. V. De obiectionibus haereticorum nitentium probare, Filium non esse coaeternum Patri. Distinctio X. Cap. I. De Spiritu sancto, quod amor Patris et Filii proprie dicitur, cum sit in Trinitate amor, qui est Trinitas, sicut Verbum proprie dicitur sapientia, et tamen tota Trinitas dicitur sapientia. II. Quod eadem nomina proprie et universaliter accipiuntur. III. Quod Spiritus sanctus sicut Patri et Filio est communis , ita commune nomen habet proprium. Distinctio XI. Cap. I. Quod Spiritus sanctus procedit a Patre et Filio, quem tamen Graeci a Filio procedere diffitentur. II. De convenientia Latinorum et Graecorum in sensu et differentia in verbis.

Distinctio XII. Cap. I. Utrum Spiritus sanctus prius vel plenius procedat a Patre quam a Filio. II. Quod Spiritus sanctus principaliter et proprie dicitur procedere a Patre.

Distinctio XIII. Cap. I. Quare Spiritus sanctus, cum sit de substantia Patris, non dicatur genitus, sed tantum procedens. II. Cur Filius dicatur procedere, cum Spiritus sanctus non dicatur gigni. III. Quod non potest mortalis distinguere inter generationem

Filii et processionem Spiritus sancti. IV. Utrum Spiritus sanctus debeat dici ingenitus, cum non sit genitus.

Distinctio XIV. Cap. I. De gemina processione Spiritus sancti , temporali et aeterna. II. Quod non solum dona Spiritus sancti , sed etiam ipse

Spiritus sanctus datur hominibus et mittitur. III. An viri sancti possint dare Spiritum sanctum. Distinctio XV. Cap. I. Quod Spiritus sanctus a se ipso datur et Filius a se ipso mittitur. II. Quomodo intelligenda sit missio utriusque. III. Quod a Spiritu sancto etiam Filius sit missus.

IV. Quod Filius etiam sit datus a se ipso.

V. Quomodo intelligendum sit illud : A me ipso non veni.

VI. Utrum .semel tantum sit missus Filius, an saepe.

VII. De duobus modis missionis Filii.

VIII. Quod secundum alterum modum semel sit missus, secundum alterum saepe, et secundum alterum modum dicitur missus in mundum, secundum alterum non. IX. Quare Pater non dicitur missus. X. Quod Filius et Spiritus sanctus non sunt quasi minores Patre, quia missi.

Distinctio XVI. Cap. I. De missione Spiritus sancti, quae fit duobus modis, visibiliter et invisibiliter . II. Quod Filius, secundum quod homo, non modo Patre, sed Spiritu sancto etiam minor est. Distinctio XVII. Cap. I. Quod Spiritus sanctus est caritas, qua diligimus Deum et proximum.

II. Quod fraterna dilectio est Deus nec Pater vel Filius, sed tantum Spiritus sanctus.

III. Quod non est dictum per causam illud : Deus caritas est, sicut illud: Tu es patientia mea et spes mea.

IV. Quomodo Spiritus sanctus mittatur vel detur nobis.

V. Utrum Spiritus sanctus augeatur in homine, vel minus et magis habeatur vel detur, et an detur habenti et non habenti. VI. Quod aliqui dicunt, caritatem Dei et proximi non esse Spiritum sanctum.

Distinctio XVIII. Cap. I. Utrum concedendum sit, per donum dari dona.

II. Utrum Spiritus sanctus eadem ratione dicatur donum ,

qua datum sive donatum. III. Quod sicut Filius nascendo accepit non tantum, ut esset Filius, sed etiam essentia , ita Spiritus sanctus procedendo accepit non tantum, ut esset donum, sed ut esset essentia.

IV. Quod Spiritus sanctus dicitur donum et donatum secundum duos modos praedictos processionis, qui , secundum quod donum est, refertur ad Patrem et Filium ; secundum quod datum, ad eum qui dedit et ad eos quibus datur.

V. An Filius, cum sit nobis datus, possit dici noster, ut

Spiritus sanctus. VI. Utrum Spiritus sanctus ad se ipsum referatur. Distinctio XIX. Cap. I. De aequalitate trium personarum.

II. Quod aeternitas et magnitudo et potentia in Deo unum est , etsi videantur diversa.

III. Quod aliqua personarum aliam non excedit magnitudine, quia non est maior una persona quam alia, nec maius aliquid duae quam una, nec tres quam duae vel una.

IV. Quomodo dicitur Pater esse in Filio et Filius in Patre et Spiritus sanctus in utroque. V. Quod nulla personarum pars est in Trinitate.

VI. Quare tres personae dicantur summe unum.

VII. Cum dicimus, tres personas esse unam essentiam, nec ut genus de speciebus nec ut speciem de individuis praedicamus, quia non est essentia genus, et persona species, vel essentia species et personae individua.

VIII. Quod nec secundum materialem causam dicuntur tres personae una essentia.

IX. Nec ita dicuntur tres personae una essentia ut tres homines una natura vel unius naturae.

X. Utrum tres personae differant numero, quae proprietatibus distinctae sunt XL Quare tres personae simul non sunt maius aliquid quam una. XII. Quod Deus non est dicendus triplex, sed unus. Distinctio XX. Cap. I. Quod aliqua personarum non excedit aliam potentia .

II. Quod non minus potest Filius quam Pater.

III. De obiectionibus haereticis contra hoc et responsionibus catholicis.

Distinctio XXI. Cap. I. Quomodo possit dici solus Pater vel solus Filius vel solus Spiritus sanctus, cum sint inseparabiles. II. Utrum debeat dici solus Pater est Deus, vel solus Filius est Deus, vel solus Spiritus sanctus est Deus; an Pater est solus Deus, Filius est solus Deus, Spiritus sanctus est solus Deus. III. Quomodo Trinitas dicatur solus Deus , cum ipsa sit cum spiritibus et animabus sanctis. Distinctio XXII. Cap. I. De nominum differentia , quibus utimur loquentes de Deo.

II. De his quae temporaliter Deo conveniunt et relative dicuntur.

III. De hoc nomine, quod est Trinitas .

IV. De his quae proprie ad singulas personas pertinent, et de his quae unitatem essentiae significant Distinctio XXIII. Cap. I. De hoc nomine, quod est persona, quod cum secundum substantiam dicatur, non singulariter, sed pluraliter accipitur in summa. II. Qua necessitate dictum sit tres personae a Latinis, et a Graecis tres hypostases vel substantiae.

III. Quare non dicimus, Patrem et Filium et Spiritum sanctum esse tres Deos, ut tres personas.

IV. Cur non dicimus tres essentias, ut tres personas.

V. Quod in Trinitate non est diversitas vel singularitas vel solitudo, sed unitas et trinitas et distinctio et identitas.

VI. Quod non debet dici Deus multiplex. Distinctio XXIV. Quid significetur his nominibus unus , duo vel duae, tres vel tria, trinus vel trinitas, plures vel pluralitas , distinctio vel distinctae, cum his utimur loquentes de Deo.

Distinctio XXV. Cap. 1. Quid significetur hoc nomine persona in plurali numero, scilicet cum dicitur personae . II. De triplici acceptione huius nominis persona in Trinitate. III. Ex quo sensu dicatur alia persona Patris, alia Filii ,

sive alius in persona Pater, alius Filius. IV. De hoc nomine hypostasis.

Distinctio XXVI. Cap. I. De proprietatibus personarum et de nominibus earum relativis. II. Quod non omnia dicuntur de Deo secundum substantiam, quaedam enim secundum relationem, nihil tamen secundum accidens.

III. Quare dicatur, proprium esse Unigeniti Filium Dei esse,

cum etiam homines sint filii Dei.

IV. Quod homo dicitur filius Trinitatis et Trinitas pater hominum.

V. Quod Spiritus sanctus eadem proprietate donum dicitur,

qua Spiritus sanctus, et utroque modo relative ad Patrem et Filium.

VI. Utrum Pater vel Trinitas ipsa vel Filius possit dici

Spiritus sanctus.

VII. Quod non omnia , quae relative dicuntur, suis ad se vicissim respondent vocabulis. Distinctio XXVII. Cap. I. Quae sint illac proprietates , quibus distinguuntur personae.

II. Quod non est omnino idem dicere: esse patrem et genuisse vel habere filium.

III. Quod proprietates determinant hypostases, non substantiam, id est naturam.

IV. De generali regula eorum quae ad se, et eorum quae relative dicuntur.

V. An secundum substantiam dicatur Deus de Deo et huiusmodi.

Distinctio XXVIII. Cap. I. Quod non tantum tres sunt proprietates personarum.

II. An solus Pater debeat dici non - genitus vel non - Filius, sicut dicitur ingenitus.

III. De proprietate, quam notat ingenitus.

IV. Responsio Ambrosii contra Arianos de ingenito. V. An diversum sit esse Patrem et esse Filium.

VI. Si sapientia genita dicitur secundum relationem, vel secundum substantiam. VII. De imagine.

Distinctio XXIX. Cap. I. De principio.

II. Quod ab aeterno Pater est principium et Filius, sed non Spiritus sanctus. ID. Quomodo Pater sit principium Filii, et ipse cum Filio

Spiritus sancti. . IV. An eadem notione Pater et Filius sint principium Spiritus sancti.

Distinctio XXX. Cap. i. De his quae temporaliter de Deo dicuntur, et relative secundum accidens, quod non Deo, sed creaturis accidit. II. An Spiritus sanctus dicatur datum vel donatum relative ad se, cum a se detur.

Distinctio XXXI. Cap. I. An Filius dicatur aequalis vel similis Patri secundum substantiam. II. De sententia sancti Hilarii, qua in Trinitate personarum propria ostendit

III. Quare Patri attribuitur unitas.

IV. Quare Pater et Filius dicantur esse unum vel unus

Deus, sed non unus.

V. Quare dicitur esse aequalitas in Filio.

VI. Quare in Spiritu sancto dicitur esse utriusque concordia vel connexio.

Distinctio XXXII. Cap. I. Utrum Pater vel Filius ea dilectione diligat , quae procedit ab utroque, id est Spiritu sancto. II. Utrum Pater sit sapiens sapientia, quam genuit . III. An Filius sit sapiens se ipso vel per se ipsum.

IV. An una tantum sit sapientia Patris .

V. Sicut in Trinitate est dilectio, quae est Trinitas, et tamen Spiritus sanctus est dilectio, quae non est Trinitas, nec ideo sunt duae dilectiones, ita et de sapientia.

VI. Quare Pater non dicitur sapiens sapientia genita, sicut dicitur diligens dilectione, quae ab ipso procedit. Distinctio XXXIII. Cap. I. Utrum proprietates personarum sint ipsae personae vel divina usia. II. Quomodo proprietates possint esse In natura Dei nec eam determinent

Distinctio XXXIV. Cap. I. De verbis Hilarii, quibus secundum pravorum intelligentiam videtur dicere, non idem esse divinam naturam et rem naturae, et non idem esse Deum et quod Dei est II. Utrum ita possit dici : unus Deus trium personarum , ut dicitur una essentia trium personarum ; et tres personae unius Dei, ut tres personae unius essentiae

III. Quod potentia, sapientia, bonitas in Scriptura interdum ad personas distincte referuntur.

IV. Quare Patri potentia, Filio sapientia, Spiritui sancto bonitas tribuatur, cum sit una potentia, sapientia, bonitas trium. V. De hoc nomine homousion, ubi in auctoritate receptum sit, et quid significet

Distinctio XXXV. Cap. I. De scientia, praescientia, providentia, dispositione et praedestinatione Dei. II. De quibus sit praescientia vel providentia.

III. De quibus dispositio.

IV. De quibus praedestinatio.

V. De quibus providentia.

VI. De quibus sapientia vel scientia.

VII. Utrum praescientia vel dispositio vel praedestinatio Dei esse potuerit, si nulla essent futura. VIII. Quod scientia Dei est de temporalibus et aeternis. IX. Quomodo omnia dicuntur esse in Deo et vita in eo. Distinctio XXXVI. Cap. I. Utrum omnia debeant dici esse in Dei essentia, ut in Dei cognitione vel praescientia esse dicuntur. II. Qua ratione bona dicuntur esse in Deo et non mala. III Utrum idem sit: omnia esse ex Deo et , per Ipsum et in ipso. IV. Quod omnia sunt in quolibet trium et per ipsum et in ipso. V. Quod non omnia, quae ex Deo sunt, etiam de ipso sunt

Distinctio XXXVII. Cap. I. Quibus modis dicitur Deus esse in rebus.

II. Quod Deus non ubicumque est habitat, sed e converso .

III. Ubi erat Deus, antequam esset creatura.

IV. Quod Deus, cum sit in omnibus rebus essentialiter, non tamen coinquinatur sordibus rerum.

V. Cum Deus sit ubique et semper, non tamen localis ,

nec loco nec tempore movetur.

VI. Quibus modis aliquid dicatur locale vel circumscriptibile.

VII. Quid sit mutari secundum tempus.

VIII. Utrum spiritus creati sint locales et circumscriptibiles. IX. Quod Deus est ubique sine locali motu. Distinctio XXXVIII. Cap. I. An scientia vel praescientia Dei sit causa rerum vel e converso. II. Utrum praescientia Dei possit falli. Distinctio XXXIX. Cap. I. Utrum scientia Dei possit augeri vel minui vel aliquo modo mutari.

II. An Deus possit noviter vel ex tempore scire vel praescire aliquid.

III. Utrum Deus possit scire plura, quam scit .

IV. Quod Deus et semper et simul scit omnia.

Distinctio XL. Cap. I. Ad aliquis praedestinatus possit damnari vel reprobus salvari. II. Quid sit reprobatio Dei, et in quibus consideretur, et quis sit praedestinationis effectus. Distinctio XLI. Cap. I. Utrum aliquod sit meritum obdurationis vel misericordiae.

II. De variis super hoc carnalium opinionibus.

III. An ca quae semel scit Deus vel praescit, semper sciat vel praesciat et semper scierit vel praescierit Distinctio XLII. Cap. 1. De omnipotentia Dei, quare dicatur omnipotens, cum nos multa possimus , quae ipse non possit

II. Quomodo dicatur Deus omnia posse.

III. Quod omnipotentia Dei secundum duo consideretur .

Distinctio XLIII. Cap. I. Invectio contra illos qui dicunt, Deum nil posse, nisi quod vult et facit

Distinctio XLIV. Cap. I. An Deus possit facere aliquid melius, quam facit, vel alio vel meliori modo. II. Utrum Deus semper possit omne quod potuit Distinctio XLV. Cap. I. De voluntate Dei, quae essentia Dei est, et de signis eius. II. Quod, licet idem sit Deo velle quod esse , non tamen potest dici, Deus omnia esse quae vult

III. De intelligentia harum locutionum: Deus scit vel Deus vult, Deus scit omnia vel vult aliquid.

IV. Quod Dei voluntas summe bona causa est omnium ,

quae naturaliter sunt, cuius causa non est quaerenda, quia prima et summa causa est omnium.

V. Quibus modis accipitur Dei voluntas.

VI. Quod praeceptio, prohibitio, permissio, consilium, operatio nomine voluntatis interdum , intelliguntur.

VII. Utrum Deus velit ab omnibus fieri ea quae praecipit,

vel non fieri quae prohibet. Distinctio XLVI. Cap. 1. Quod voluntas Dei, quae ipse est, in nullo cassari potest.

II. Quomodo intelligendum sit illud: Volui congregare filios tuos, et noluisti ; et illud: Qui vult omnes homines salvos fieri.

III. Utrum mala Deo volente vel nolente fiant

IV. Quomodo intelligendum sit illud Augustini : Mala fieri bonum est

V. De multiplici acceptione boni.

VI. Quod mala universitati valent

VII. Quod in Deo non est causa, ut sit homo deterior. Distinctio XLVII. Cap. I. Quomodo voluntas Dei de homine impletur, quocumque se vertat II. Ex quo sensu quaedam dicuntur fieri contra Dei voluntatem. III. Quare praecepit Deus omnibus bona facere et mala vitare, etsi non id ab omnibus vult impleri. Distinctio XLVIII. Cap. I. Quod homo aliquando bona voluntate aliud vult quam Deus, et mala idem quod Deus.

II. Quod Dei voluntas per malas hominum voluntates impletur.

III. Utrum placuerit viris sanctis, quod Christus pateretur et moreretur.

IV. Utrum passiones Sanctorum debeamus velle.