CAPUT IX. De divisionibus motus.

Nunc de divisione motus dicendum est. Motus uno modo sic dividitur. Motuum alius naturalis, alius animalis, alius violentus. Naturalis est ille cujus principium intra est ipsa natura. Animalis est ille cujus principium intra est anima. Violentus est ille cujus principium est extra, nihil conferente passo. Et haec divisio sumitur ex eo quod dicit Aristoteles in septimo Physicorum, , quod omne quod movetur, vel a seipso movetur, vel ab altero. Et nota, quod motus naturalis in principio est remissus, in fine intensus. Animalis autem in fine et in principio est remissus, sed in medio intensus. Violentus in. principio intensus, et in lino remissus.

Motum autem violentum Aristoteles in septimo Physicorum dividit in quatuor species, scilicet pulsionem, tractionem, vectionem, vertiginem. Pulsionis duae sunt species, scilicet impulsio et expulsio. Impulsio est quando movens ei quod movetur non deficit. Expulsio autem est, quando expellens deficit. Tractio est quando ad ipsum vel ad alterum velocior est motus trahentis, non separatus ab eo quod trahitur. Et ad hunc reducuntur inspiratio et exspiratio, et speculatio et radiatio quae sunt similes fractioni. Vectio est quando aliquid non secundum se, sed secundum accidens movetur : et hoc contingit in tribus motibus, scilicet impulsione, tractione, et vertigine. Vertigo est motus compositus ex tractione et pulsione.

Alio modo Aristoteles in Postpraedicamentis dividit motum per sex species, scilicet per generationem et corruptionem, augmentum et diminutionem, alterationem et loci mutationem, cujus sex sunt differentiae, scilicet ante, retro, sursum et deorsum, dextrorsum et sinistrorsum. Sed ipse corrigit se in Physicis dicens, quod generatio et corruptio non sunt motus, sed mutationes : unde dicit in quinto Physicorum : Hae autem mutationes quaedam, non autem motus sunt. Motus enim est de subjecto ad subjectum, id est, de ente ad ens. Generatio vero est de non ente ad ens. Corruptio vero de ente ad non ens. Item motus non est nisi in re existenti stante et fixa et in tempore : generatio vero et corruptio non sunt in re fixa et in tempore, sed in instanti : ergo generatio et corruptio non sunt motus, sed mutationes : omnis enim motus est mutatio, sed non convertitur. De his autem speciebus dicendum est plenius in tractatu de elementis.''