COLLATIO XIII.

De tertia visione, quae est intelligentiae per Scripturam eruditae, tractatio prima, in qua agitur de Scripturae intelligentiis spiritualibus

SUMMARIUM.

Introductio, 1.

Divisio primaria rei triplicis in tertia visione tractanda?., scil. de Scripturae spiritualibus intelligentiis, sacramentalibus figuris, multiformibus theoriis, 2 . - Pars I. De multiplicitate intelligentiarum spiritualium in genere. Intelligentias hae comparantur congregationi aquarum ob tres rationes, 3.

De ratione prima, 4.

De secunda, 5.

De tertia, 6.

Tempore futuro Scriptura melius intelligetur, 7.

De incremento revelationis secundum Scripturam, 8. 9.

Scriptura, ut sit vox Dei et sublimis, debet esse multiformis secundum sensum, 10.

Pars II. De quatuor sensibus Scripturae in specie. Triplex manifestatio Dei in qualibet creatura: similiter triplex spiritualis intelligentia Scripturas: quatuor sensus comparantur quatuor faciebus, 11.

Liber creaturarum, propter peccatum originale quasi emortuus, rursus illuminatur per alterum librum Scripturae, 12. 13.

Explicantur figurae in Ezechiele et Apocalypsi, 14. 15. - Sensus litteralis cum 4 faciebus, 16. 17. - Obiectum akkegiruae,tropologiae et analogiae, 18.

In sensu anagogico sunt quatuor facies, 19. - Item, in allegorico, 20. - Item, in tropologica, 21.

llaec explicantur exemplo solis in Scriptura multipliciter intellecti: primo secundum anagogiam habel quatuor sensus: quod probatur locis Scripturae, 22-25. - Item, secundum allegoriam. 26-29.

Item, secundum tropologiam, 30-33.

1. Congregentur aquae, quae sub caelo sund. in locum unum, et appareat arida. Et factum est ita. Et vacavit Deus aridam terram congregationesque aquarum appellavit maria. Et vidit Deus, quod esset bonum. Et ait: germinet terra herbam virentem et facientem semen, et lignum pomiferum, faciens fructum iuxta genus titium, cuius semen in semetipso sit super tetram etc Haec est tertia visio, intelligentiae per Scripturam eruditae, quae intelligitur in opere tertiae diei. Et sicut in operibus dierum est additio secundae ad primam et tertiae ad utramque; sic ex prima et secunda visione oritur tertia ; et ista visio est nobilior et maior praecedentibus. Et licet videatur inconveniens adaptatio et correspondentia cum opere tertiae diei, pro eo quod terra est intimum elementorum, Scriptura autem est sublimissima ; optime tamen assignatur: quia quidquid caelum continet in quadam excellentia, terra tenet vel suscipit vel habet in quadam vivacitate. Unde suscipit caeli influentias et facit pulcherrimas pullulationes .

2. Consistit autem haec visio circa tria, scilicet circa spirituales intelligentias sensuum sive sensus, circa sacramentales figuras, circa multiformes theorias inde elicitas. Ad haec tria omnis Scriptura reducitur.

Primae dantur intelligi per congregationes aquarum, scilicet spirituales intelligentiae; secundae, scilicet sacramentales figurae, per pullulationes terrae, ibi: Germinet terra herbam virentem: tertiae, scilicet multiformes theoriae, intelliguntur per semina, ibi: Cuius semen sit insemetipso etc.

Quis potest scire infinitatem seminum, cum tamen in uno sint silvae silvarum et postea infinita semina ? Sic ex Scripturis elici possunt infinitae theoriae, quas nullus potest comprehendere nisi solus Deus. Sicut enim ex plantis nova semina; sic ex Scripturis novae theoriae et novi sensus, et ideo Scriptura sacra distinguitur. Unde sicut si una gutta de mari extrahatur ; sic sunt omnes theoriae, quae eliciuntur, respectu illarum quae possunt elici.

3. Primo igitur dicendum est de intelligentiis spiritualibus et postea de signis et postea de theoriis: quia signa nil valent, nisi res intelligantur. Sic etiam primo congregavit aquas, deinde produxit arbores, deinde semina.

De congregatione maris Psalmus : Congregans sicut in utre aquas maris. In utre congregavit aquas maris, quando in corio Scripliirae congregavit universitatem intelligentiarum spiritualium.

Assimilantur autem intelligentiae aquis congregatis in utre propter tres rationes: scilicet propter ipsam spiritualium intelligentiarum primitivum originationem, propter intelligentiarum spiritualium profundissimam altitudinem, propter intelligentiarum spiritualium profliteittksimam multiformitatem.

4. De primo in Ecclesiaste : Omnia flumina intrant in mare, et mare non redundat: ad focum unde exeunt, flumina reuertuntur, ut iterum fluant; sic omnes intelligentiae spirituales a Scriptura divina. Intelligentiae spirituales dicuntur flumina - et etiam viri intelligentes spiritualiter - quia ori. ginem habent a Scriptura et per Scripturam corfirmantur, et per illas aliae intelligentiae habentur; unde in Psalmo : Eleuauerunt flumina, Domine. elevaverunt flumina vocem suam. Elevaverunt flumina fluctus suos a vocibus aquarum multarum. Quare ? Quia mirabiles elationes maris. Quare? Quia mirabilis in attis Dominus, vox Dei debuit esse magna.

5. Secunda ratio, propter profundissimam altitudinem:, in Psalmo : Qui descendunt mare in navibus, facientes operationem in aquis multis. Ille descendit cum navibus in mare, qui cum spiritu summae reverentiae accedit ad exponendum. Scripturas. Cum navibus descendit qui habet manuductionem lignum crucis; quia qui sine isto ligno vult intrare mare Scripturae submergitur, in maximos errores cadens; nisi enim sit Petrus, demergitur. Unde, alta profunditas: quis inveniet eam ? Sapientia gloriatur, quae profundum abyssi penetrant et vidit mirabilia Dei in profundo: Ecclesiastici vigesimo quarto: Ego in altissimis Mutavi, et thronus meus in columna nubis. Gyrum caeli circuivi sola et profundum abyssi penetravi, in fluctibus maris ambulavi. Haec dicit Sapientia incarnata: Ego in altissimis habitavi, in creatione; thronus meus in columna nubis, in incarnatione: in fluctibus maris ambulavi, in passione; profundum abyssi penetravi, in penetratione Scripturarum, quia aperuit illis sensum post resurrectionem, ut intelligerent Scripturas. Propter fidem crucis Petrus super mare ambulavit.

6. Tertia ratio est propter. profluentissimam multiformitatem. Multiplex enim profluente est ab aquis nubium, a fluminibus, a fontibus, et omnia sunt a mari. - Si quaeris: quomodo? Per variis meatus et per varios motus ; sic respondet nubes, sic fluvius, sic fons: Isaias : Repleta est terra

scientia Domini, sicut aquae maris operientes. Et praecedit illud: Non nocebunt et non occident in universo monte sancto meo.

7. Et hoc potissime refertur ad tempus novi testamenti, quando Scriptura manifestata est, et maxime in fine, quando Scripturae intelligentur, quae nodo non intelliguntur. Tunc erit mons, scilicet Ecclesia contemplativa ; et tunc non nocebunt, quando fugient monstra haeresum sapientiae usura. Sed hodie mons Sion propter vulpes disperiit , id est propter expositores versipelles et foetidos.

8. De isto tertio Esther : Fons parvus crevit in fluvium maximum et in lucem solemque conversus est.et in aquas plurimas redundavit. Scriptura fuit fons parvus in Legis datione, quia parvus est liber praeceptorum Legis ; sed post crevit in fluvium maximum in libro Iosue, Iudicum, Regum, Esdrae, Iudith, Tobiae, Esther, Machabaeorum. Et post conversus est in lucem, scilicet Prophetarum; nam prophetia lux est; et post in solem, scilicet in Evangelio: et multae intelligentiae elicitae sunt, et sic in aquas plurimas redundavit.

9. Istam multiformitatem clarius vidit Ezechiel , qui vidit in medio similitudinem quatuor animalium ; et primum animal habebat faciem hominis: secundum, faciem leonis: tertium, faciem bovis: et quartum, faciem aquilae; et unumquodque quatuor facies habebat. Et post apparuit rota in medio rotae; et postea dicit, quod aspectus rotarum et opus quasi visio maris, et quod rota erat in rota. Et postea dicit, se audivisse sonum alarum quasi sonum aquarum multarum et quasi sonum sublimis Dei. Per quatuor animalia secundum omnes intelliguntur scriptores Scripturae sacrae, maxime Prophetae et Evangelistae. Secundum Gregorium per rotas duas habentes quatuor facies intelligitur Scriptura habens vetus et novum testamentum; et quatuor facies sunt quatuor intelligente principales, scilicet litteralis, allegorica, moralis, anagogica. Aspectus autem quasi visio maris, propter profunditatem mysteriorum spiritualium; et volatus audiuntur, quando mentes excitantur: et fit sonus sublimis Dei, quia omnia sunt a Deo: unde in Apocalypsi : Et vox, quam audivi, sicut vox aquarum multarum, propter multitudinem intelligentiarum ; vox citharoedorum, propter concordantiam illarum intelligentiarum, quia miro modo concordant, et mira est harmonia.

10. Habet autem Scriptura multos intellectus, quia talis debet esse vox Dei, ut sit sublimis. Ceterae scientiae sunt contentae sub uno sensu, sed in hac est multiformis, et in hac significant voces et res: in abis autem solae voces , quia unaquaeque doctrina determinatur per signa sibi convenientia: unde litterae et voces, quarum principia litterae, sunt signa intellectuum: et quia intellectus proportionati et terminati sunt, ideo et voces, ut nomine semel posito non sit utendum aequivoce. - Deus autem causa est et animarum et vocum formatarum ab anima et rerum, quarum sunt voces.

11. Ideo primus sensus litteralis: deinde, quia res significant, sunt tres sensus. Deus enim manifestat se in qualibet creatura tripliciter: secundum substantiam, virtutem et operationem. Et omnis creatura repraesentat Deum, qui est Trinitas, et qualiter pervenitur ad eum . Et quia per fidem, spem et caritatem pervenitur ad Deum: ideo omnis creatura insinuat, quid credendum, quid exspectandum, quid operandum. Et secundum hoc est triplex intelligentia spiritualis: allegoria, quid credendum: anagogia, quid exspectandum: tropologia, quid operandum, quia caritas facit operari.

Intelligentia litteralis est quasi facies naturalis, scilicet hominis: aliae sunt facies mysticae: per leonem, qui habet magnificentiam, allegoria, sive quid credendum: per faciem bovis, qui trahit aratrum et sulcat terram ad fructificandum, tropologia sive moralis: per aquilam, quae in altum volat, anagogia.

Prima facies, scilicet litteralis, aperta est: secunda, magnificentia alte elevata: tertia, tropologia est fructuosa: quarta quasi irreverberatis oculis solem intuetur.

Hae quatuor sunt quasi visio maris propter spiritualium intelligentiarum primitivum originalionem, profundissimam altitudinem et profluentissimam multiformitatem. Unde sicut sunt tres personae in una essentia, sic tres intelligentiae in una superficie litterae .

12. Notandum autem, quod mundus, etsi servit homini quantum ad corpus, potissime tamen quantum ad animam: et si servit quantum ad vitam, potissime quantum ad sapientiam. Certum est, quod homo stans habebat cognitionem rerum creatarum et per illarum representationem ferebatur in Deum ad ipsum laudandum, venerandum, amandum: et ad hoc sunt creaturae et sic reducuntur in Deum. Cadente autem homine, cum amisisset cognitionem, non erat qui reduceret eas in Deum. Unde iste Uber, scilicet mundus, quasi emortuus et deletus erat: necessarius autem fuit alius liber, per quem iste illuminaretur, ut acciperet metaphoras rerum. Hic autem liber est Scripturae, qui ponit similitudines, proprietates et metaphoras rerum in libro mundi scriptarum. Liber ergo Scripturae reparativus est totius mundi ad Deum cognoscendum, laudandum, amandum. Unde si quaeras, quid tibi valet serpens, vel de quo tibi servit? Plus valet tibi quam totus mundus, quia docet te prudentiam, sicut formica sapientiam: Salomon : Vade ad formicam, o piger, et duce sapientiam: item, in Matthaeo: Estote prudentes sicut serpentes.

13. Hae quatuor intelligentiae sunt quatuor flumina maris Scripturae, a quo derivantur vel oriuntur et revertuntur. Unde sacra Scriptura est illuminativa omnium et reducliva in Deum, sicut primo fuit creatura.

14. Sed quomodo habet quatuor facies quaelibet intelligentia dicta, quia dicitur, quod unumquodque animal quatuor facies Iubebat ? Interrogemus amicum sponsi, scilicet Ioannem

et dixit hic: iste est istius ordinis specialiter

et dicit in Apocalypsi, quod quatuor animalia erant circa throuum Dei, et quod animal primum habebat faciem leonis: secundum, faciem bovis: tertium, faciem hominis, quartum, faciem aquilae: et non dicit, quod unumquodque haberet quatuor facies: Ezechiel antem dicit, quod animalia ibant, et iste, quod stabant: Ezechiel dicit, quod animal primum habebat faciem hominis: iste, quod faciem leonis: item, iste dicit, quod clamabant sanctus: ille nihil horum exprimit, nisi quod dabant voces. Unde Ioannes videtur comprehendere visionem Isaiae et Ezechielis.

15. Ad hoc notandum, quod Ezechiel intendit describere intelligentias istas per ordinem principalem: ideo incipit a naturali facie hominis, quae significat intellectum litteralem. Ioannes autem intendit describere quatuor intelligentias non principales secundum quatuor facies, quae sunt quatuor intelligentiae, scilicet litteralis, vel allegorica, vel tropologica, vel anagogica, cuiuslibet quatuor.

16. Omnis doctrina veteris testamenti aut est legalis, ut in Moyse: aut historialis, ut in libris historialibus: aut sapientialis, u t in libris sapientialibus: aut prophetalis, ut in Psalmis et in duodecim Prophetis minoribus et quatuor maioribus. - Novi testamenti Scriptura similiter aut est legatis, ut in Evangelio, ubi ponuntur praecepta; aut historialis, ut in Actibus Apostolorum: aut sapientiolis, ut in Epistolis Pauli, coadiunctis canonicis: aut prophetalis ut in Apocalypsi: quamquam Epistolae ponantur post Evangelia, tamen Actus Apostolorum immediate sequuntur Evangelium : Primum quidem sermonem feci de omnibus, o Theophile, quae coepit Iesus facere et docere . - Legalis respondet leoni propter magnificentiam et auctoritatem: historialis bovi,qui trahit aratrum, propter simplicitatem, et quia terram sulcat; sapienlialis respondet homini: prophetalis respondet faciei aquilae.

17. Intendit enim Scriptura reducere ad originale principium per reformationem: aut ergo describit aeterna, quae sunt leges et Evangelia: in Psalmo : Praeceptum posuit Dominus, quod non praeteribit: et in Ecclesiastico: Fundamenta aeterna supra petram solidam, et mandata Dei in corde mulieris sanctae: haec mulier est Ecclesia. Non enim intelligendum est, quod lex transeat sive praecepta,immo melius servabuntur in patria. Non enim eodem modo servantur in lege veteri et nova, sed melius in nova, completius autem in patria. Deus enim vivit secundum leges, quas dedit.

Si autem Scriptura agat de temporalibus, aut ergo de praeteritis, et sic historialia: aut de praesentibus, et sic sapientialia: aut de futuris, et sic prophetalia. Sunt ergo mandato, exempla, documenta, revelationes. - Haec igitur prima intelligentia quatuor habet facies: si ordinemus secundum ordinem Ezechielis, tunc habetur ordo rectus in se: sed nos debemus secundum naturam ferre oculum ad aeterna, quae principalia sunt.

18. Anagogia autem est de supernis: allegoria est de his quae faeta sunt; tropologia de his quae fienda sunt. Anagogia etiam est pars allegoriae secundum Hugonem , quae est de credendis.

19. In sensu ergo anagogico quatuor sunt facies, scilicet aeterna Dei trinitas, exemplaris sapientia, angelica sublimitas, Ecclesia triumphans. Quando ergo Scriptura loquitur de istis, hoc pertinet ad anagogiam.

20. In allegorico sensu similiter sunt quatuor facies, scilicet humanitas assumta quantum ad nativitatem et passionem, quae sunt principales allegoriae. - Secunda est mater Dei Maria, quia mira dicuntur de ipsa in Scripturis, quia in omnibus Scripturis refertur in relatione ad Filium. Et quod dicunt aliqui: quare ita pauca dicuntur de beata Virgine? nihil est: quia multa dicuntur, quia ubique de ipsa, et plus est dici de ipsa ubique, quam si unus tractatus fleret .

Tertia est Ecclesia militans vel mater Ecclesia, quae miras laudes habet in Scriptura. - Quarta est sacra Scriptura, quae de se multa dicit, ut patet de rotis, patet de mensa, patet de Cherubim, qui respiciebant se mutuo, patet de candelabro .

21. In sensu Iropotogico similiter quatuor facies habet. Prima est spiritualis gratia et virtus et omnis talis influentia.

Secunda, spiritualis vita, ut activa et contemplativa et omnis modus vivendi.

- Tertia, spiritualis cathedra, ut magistralis, praelationis, pontificalis.

Quarta, spiritualis pugna, quomodo pugnandum contra daemones, mundum et carnem.

22. Istae sunt quatuor facies quadruplicata in quolibet sensu.

Ponamus exemplum in uno vestigio de omnibus his, in sole scilicet, per quem aliquando Trinitas, aliquando sapientia exemplaris, aliquando angelica dispositio, aliquando Ecclesia triumphans significatur.

De Trinitate, in Ecclesiastico : Sol illuminans per omnia respexit, et gloria Domini plenum est opus eius. Sol habet substantiam, splendorem, calorem: sic Deus habet principium originans, Patrem; splendorem, Filium: calorem, Spiritum sanctum: et tamen est idem sol in caelo quantum ad substantiam, idem in oculo quantum ad lumen, idem in corpore quantum ad calorem.

- Sic persuadebatur cuidam caeco, qui aliquando viderat solem et stabat ad solem, et non poterat intelligere de Deo trinitatem.

23. De secunda anagogia, id est de exemplari sapientia, Sapientiae septimo : Est enim speciosior sole et super omnem dispositionem stellarum luci comparata invenitur prior. Est enim speciosa sapientia, quia lux, sed speciosior sole, quia sol intra se radium suum generare non potest: sol autem aeternus intra se radium generat pulcherrimum. Quidam autem fatuus dixit, quod sol erat radius solis. Dicunt autem quidam astrologi , quod omnes stellae, ut luna, recipiunt lumen suum a sole. Sed veritatem istius quaestionis nullus scit: verumtamen tam stellae quam luna aliquod lumen habent: et stellae quidem non sic obumbrantur, ut luna, quia hoc habet luna per vicinitatem ad nos et motum suum. Sic in omnia influit aeterna sapientia. Ecclesiastis undecimo : Dulce lumen et delectabile est oculis videre solem.

24. Tertia anagogia, quia per solem intelligitur angelica sublimitas. In Ecclesiastico : Tripliciter sol exurens montes, radios igneos exsufflans et refulgens radiis suis obcaecat oculos; quia radius divinus unus et idem, triformiter susceptus, tres hierarchias facit.

23. Quarta anagogia est de Ecclesia triumpliante, quae etiam intelligitur per solem: Habacuc : Sol et luna steterunt in habitaculo suo, quando anima et corpus glorificantur: et tunc vadunt in luce sagittarum multarum, propter subitas operationes suas in virtute Dei fulgida et subita.

26. In allegoria similiter per solem intelligitur Christus: Oritur sol et occidit ; oritur in nativitate, occidit in morte: gyrat per meridiem, in ascensione: flectitur ad aquilonem, in iudicio.

De primo, Malachias: Orietur vobis timentibus nomen meum sol iustitiae, et sanitas in pennis eius.

De secundo dicitur: Occidet eis sol in meridie. In meridie sol occidit Iudaeis. Quando Christus fuit in maiori sua virtute, scilicet post resurrectionem et ascensionem; Iudaei fuerunt excaecati.

De iudicio dicit Iacobus: Exortus est sol cum ardore, et cecidit flos, et foenum aruit.

27. Secunda allegoria de beata Maria Virgine; dicitur in Psalmo : In sole posuit tabernaculum suum: unde est pulcra ut luna, electa ut sol, terribilis ut castrorum acies ordinata. Unde est vas luminis susceptivum, sicut sol vas admirabile, opus Excelsi, in firmamento caeli resplendens.

28. Tertia allegoria de Ecclesia: in Ecclesiastico : Sicut sol oriens in mundo in altissimis Dei, sic mulieris bonae species in ornamentum domus eius. Haec mulier vel domus est Ecclesia: mulier, quia activa: domus Dei, quia contemplativa. Mulier enim ista est Martha, quae Christum recipit et circa multa occupatur.

29. Quarta allegoria est de sacra Scriptura, de qua in Genesi : Fecit Deus duo luminaria magna: luminare minus, ut praeesset nocti, scilicet vetus testamentum, et luminare maius, ut praeesset diei, scilicet novum testamentum. Sicut luna lumen habet a sole, sic vetus testamentum a novo. Quando ergo sol stat in oriente, et luna opposita sibi in occidente

Iosue: Sol, inquit, contra Gabaon ne movearis, et luna contra vallem Aialon

tunc vetus testamentum illuminatur: aliter lucere non potest nisi per novum.

30. In tropologica intellectu solis similiter quatuor facies. Primo, Spiritus sancti gratia: Esther : Lux et sol ortus est, et humiles exaltati sunt,

scilicet quando Deus per gratiam habitat in nobis Unde sicut sol continue illuminat, sic anima continue debet recipere illuminationes a gratia Spiritus sancti

31. Secundo per solem intelligitur apiritualis vita. Unde in Ecclesiastico : Homo sanctus in sa -pienlia manet sicut sol: nam stultus sicut luna mutatur; sicut sol vadit directe per eclipticam nec retrogradus nec stationarius est.

32. Tertio intelligitur spiritualis cathedra sive doctrinae, sive praelationis, sive iudicii. Unde in Psalmo : Thronus eius sicut sol in conspectu meo, ei sicut luna perfecta in aeternum. Praelatus est sol quantum ad documenta veritatis, fano quantum ad exemplar virtutis: vel sol sapientiae, iuno scientiae: vel sol, in quantum iudicat, luna, in quantum miseretur.

33. Quarto per solem intelligitur spiritualis pugna. De quo : Sol obscurabitur, et luna non dabit lumen suum. Quando pugna erit inter Christum et antichristum, inter doctrinam veritatis et falsitatis: tunc sol fiet sicut saccus cilicinus, et aliquis doctor veritatis vel praelatus secundum veritatem obscurabitur per errores: alii autem stabunt fortissimi, etsi videantur obscurari quantum ad reputationem.

Hae sunt quatuor facies animalium et duodecim lumina, ad quae reducuntur omnia, quaein Scriptura continentur.