CAPUT V.

De tribus modis in quibus conveniunt aequivocatio et amphibologia.

Sed quia aequivocatio et amphibologia operantur multiplicitatem actualem, modi earum in multis conveniunt, quod non est in aliis fallaciis, nisi in compositione et divisione : sed in bis per omnes modos manifestum est : quia si compositio fallit, divisio solvit, et e converso : et ideo in illis convenientiam et differentiam non oportet assignare, sed in aequivocatione et amphibologia assignata jam differentia modorum aequivocationis et amphibologiae, consequens est assignare in quo conveniunt.

Dicamus igitur quod tres sunt modi secundum aequivocationem in dictione, et juxta illo tres sunt modi in oratione secundum amphibologiam. Unus quorum et primus est, quando dictio secundum aequivocationem, vel oratio secundum amphibologiam, principaliter significat plura. Et hujus exemplum in aequivocatione, ut piscis aequivocum ad piscem verum, et ad piscem pictum : et canis aequivocum ad latrabile, et marinum. Et hujus exemplum in amphibologia supra positum est in hac oratione, vellem me accipere pugnantes, sicut patuit per antedicta : et ideo hoc repetere non oportet.

Alius autem est quando soliti sumus per similitudinem translationis indictione vel oratione sic dicere, quod unum dictio vel oratio significat proprie, aliud autem per similitudinem translationis secundario et improprie, de quo exemplificare non oportet: quia multae et notae sunt parabolae et in dictione et oratione.

Tertius vero modus est, quando dictio vel oratio compositae aliae dictioni vel orationi plura significant : separatae vero dictio et oratio significant simpliciter, hoc est, unum et non plura. Et hujus exemplum est in amphibologia, ut haec oratio, scit saeculum, per se significat unum: conjuncta vero alii orationi, ut huic, quodcumque scit aliquis, hoc scit, plura significabit : eo quod iste terminus, saeculum, in nominativo conjunctus verbo ex parte suppositi unum generat sensum, et in accusativo constructus cum eodem verbo ex parte post, alium sensum generabit, sicut supra patet de hac oratione, quo dcum que scit aliquis, hoc scit : grammaticam scit aliquis : ergo grammatica scit : quae isti orationi per omnia similis est. Nam horum sive harum orationum utrumque si contingit, unum significat. Dico autem si contingit : quia potest adjungi orationi et unum significanti et plura significanti, et accipere ex ipsa adjunctione multiplicitatem : ambo autem sive orationes simul junctae significant plura. Et hoc, scilicet quodcumque scit aliquis, hoc scit : hoc enim non est multiplex : quando autem in paralogismo additur, saeculum scit aliquis, statim est multiplicitas ex adjuncto : quia ex adjunctione accipit, quod verbo sciendi potest construi ante vel post, quod sine hujus conjunctione non habet: significat enim aut saeculum ipsum scientiam habere, si ex parte suppositi cum verbo construatur : aut significat alium scientiam habere saeculi sive de saeculo, si iste terminus, saeculum, sit accusativi casus et cum verbo sciendi ex parte appositi construatur.

Epilogaliter ergo dicendo, amphibologia et aequivocatio communiter circa hos tres sunt modos. Quod autem quidam dicunt et scire et saeculum multipliciter dici, et ex hoc causare multiplicitatem, falsum est, nisi scire cum adjuncto sibi in hac oratione, saeculum scit, intelligatur : quia aliter non esset ad propositum.

Si forte hac oratione secundum se sumpta quaeratur, utrum sit multiplicitas vel non, etiam si alii non adjungat ? Dicendum quod non est multiplex.

Si autem quis objiciat, quod adhuc in oratione illa, saeculum potest construi cum verbo ex parte suppositi, vel ex parte appositi. Dicendum quod hoc falsum est, quia si construatur ex parte appositi, nihil est quod supponitur verbo, cum omne verbum tertiae personae exigat suppositum vel finitum vel infinitum, constat quod cum nullum habeat suppositum quando iste terminus, saeculum, construitur cum eo ex parte appositi, oratio erit incongrua : et sic in hoc sensu nec vera nec falsa est : et sic perit multiplicitas ejus. Non enim potest excusari quin exigat, nec est exceptae actionis : et hoc scitur esse verum.

Et si objicitur, quod sic se habet infinitivus ad accusativum exigendo ipsum ex parte ante, sicut iudicativus tertiae personae ad nominativum. Hoc patet esse falsum, quia infinitivus non necessario ante se exigit accusativum, ut patet in pluribus, ut scio metere, volo currere. Iudicativus autem de necessitate exigit nominativum ante se pro supposito, et nisi habeat eum certum et determinatum, non est oratio perfecta ad verum vel falsum significandum, et talis imperfecta oratio non potest esse multiplex. Propter quod patet quod ista oratio, scit saeculum, ex seipsa non est multiplex, nisi alii adjungatur. Sic ergo de amphibologia et modis communibus amphibologiae et aequivocationis determinatum sit.