CAPUT VI.

De tribus modis ccmpositionis.

De potentiali multiplicitate post actualem multiplicitatem determinandum est, quae licet sit in compositione et in divi- sione et accentu, et compositio et divisio sint in oratione, accentus autem in dictione : tamen de compositione prius est agendum, quia in accentu (in diversis pronuntiationibus acuti et gravis et circumfiexi accentus) non remanet eadem forma dictionis secundum quod prolatio forma dictionis est : et ideo magis refertur ad diversitatem. In oratione autem sive composita sive divisa dictiones secundum formam et materiam remanent eaedem, et ideo magis respiciunt unitatem : et sic compositio ordinanda est ante accentum, et compositio ante divisionem, sicut habitus ante privationem.

Et ideo in hac multiplicitate primo damus modos compositionis, qui sunt tres. Quorum primus provenit, quia aliqua dictio in oratione est composita cum aliquo, et tamen non dividitur id quod est in oratione : et tales sunt hae duae orationes, ut posse sedentem ambulare, et posse non scribentem scribere. Si quis enim dicat istas orationes, componens accusativum cum infinitivo, et dicat eas dividens eumdem accusativum cum eodem infinitivo, non idem significabit, sed multiplex secundum compositionem et divisionem : si enim componit accusativum cum infinitivo, tunc significat idem quod haec oratio, quod habet aliquis possibilitatem ut non scribens scribat, et est falsa. Si quis autem non componat accusativum cum verbo, tunc significat quod qui nunc non scribit, habet possibilitatem ut scribat : et haec est vera. Composita ergo est falsa, divisa vera. Divisa sic pronuntianda est, verum est non scribentem, scribere posse, ita quod punctum suspensivum ponatur ad scribentem, et subinferatur scribere posse. Composita autem oratio sic pronuntiatur, verum est non scribentem scribere posse, ita quod suspensio ponatur ad scribere, et sic falsa est .

Secundus modus provenit ex hoc

qnod aliquid componitur cum aliquo in oratione eadem posito, et dividitur etiam ab aliquo posito in eadem oratione : et hujus exemplum est, discere nunc litteras, siquidem didicit quas scit et formatur sic paralogismus : proponatur ista, quicumque scit litteras, didicit illas, ex hac enim elicitur ista quae est multiplex, quicumque scit litteras nunc didicit illas. Si enim componatur hoc adverbium nunc, cum hoc verbo didicit, et dividatur ab hoc verbo scit, sic est falsa. Si autem componatur cum hoc verbo, scit, et dividatur ab hoc verbo, didicit, vera est oratio : et sic composita fallit, et divisa solvit, quicumque scit litteras, aliquando didicit illas, et in praeterito tempore usque nunc didicit illas : et quicumque scit litteras, didicit illas : sed iste scit litteras : ergo nunc didicit illas.

Tertius modus est, quando componit cum aliquo in oratione posito, sed sub intellectu in eadem oratione : et hujus exemplum est quod dicitur , quod unum solum potest ferre, plura potest ferre : sensus enim compositionis est secundum quod continua et composita est prolatio inter haec duo, unum solum, cum hoc verbo infinitivo, ferre, sic, quod potest ferre unum solum, ita quod nihil amplius plura potest ferre : sic enim composita est et falsa : et sic dictio exclusiva respicit infinitivum ferre : quia quod sic unum solum potest ferre, et nihil amplius, non potest ferre plura : quia sic dictio exclusiva ponit formam suam circa hunc terminum, unum, et excludit id quod est oppositum uni ab infinitivo super quod ponitur posse vel possibile : et ideo quod sic unum solum potest ferre, non potest plura ferre. Si autem discontinua et divisa sit prolatio inter haec duo, unum solum, tunc dictio exclusiva excluditur ab isto termino, unum, et conjungitur cum participio sub intellecto quod est ens vel existens solum, potest ferre : et hoc est verum : et ideo divisa est vera, composita falsa.

Sunt autem qui exemplum istius tertii modi aliter distinguunt ex compositione : dicunt enim quod haec oratio, quod unum solum potest ferre, plura potest ferre, potest reddi subjecto conjunctim vel divisim. Si reddatur ei conjunctim, tunc falsa est sub hoc sensu : illud enim quod potest ferre unum solum, non potest conjunctim cum hoc ferre plura. Si autem divisim reddatur ei, oratio est vera sub hoc sensu : quia illud quod potest ferre unum solum divisim, non potest conjunctim vel cum hoc ferre plura.

Dicunt adime alii, quod haec oratio, quod unum solum potest ferre , plura potest ferre, non est multiplex, sed simpliciter falsa : nec ponitur ideo quod sit multiplex, sed quia sequitur ex multiplici sic , quod unum et aliud potest ferre, unum solum potest ferre : ergo quod unum solum potest ferre, plura potest ferre. Pluribus etiam modis haec oratio potest distingui ex compositione et divisione : sed primus modus rationabilior videtur.