Lectio 1

Supra egit evangelista de ingressu christi in mundum; nunc autem agit de eius processu, qui quidem est attendendus secundum processum suae doctrinae: ad hoc enim venit, Io. XVIII, 37.

Circa doctrinam autem duo considerantur.

Primo enim ponitur praeparatio ad doctrinam; secundo ponitur ipsa doctrina cap. V.

Ad doctorem autem evangelicae doctrinae duo requiruntur. Primo ut sit velatus sacris mysteriis; secundo ut probatus sit virtutibus: et sic duo praemittuntur ante doctrinam, scilicet baptismus eius, et tentatio cap. IV.

Circa primum duo facit.

Primo introducitur ioannis baptismus, ibi exibat ad eum ierosolyma; secundo instructio baptizatorum, ibi videns autem multos.

Invitantur autem dupliciter a ioanne, scilicet verbo et exemplo. Secundum ibi ipse autem ioannes habebat vestimentum de pilis camelorum etc..

Circa doctrinam ioannis tria facit, sive tanguntur.

Primo persona doctoris introducitur; secundo ponitur doctrina; tertio confirmatio.

Secundum ibi poenitentiam agite; tertium ibi hic est enim de quo dictum est.

Circa personam quinque ponuntur, scilicet tempus, persona, officium, studium, et locus.

Primum ibi in diebus illis etc.. Et notandum quod tempus praedicationis Lucas describit per principes reipublicae et Iudaeorum. Illud ergo quod dicit Lucas, exprimitur hic, cum dicit in diebus illis. Nec debet hoc referri ad dies, de quibus facta est mentio, scilicet ad tempus infantiae christi; non enim est intelligendum hoc fuisse in diebus illis, in quibus christus reversus est de Aegypto. Sed hoc sic ponitur, quia christus habitavit continue in Nazareth; Luc. II, 40: puer autem crescebat, et confortabatur plenus sapientia, et gratia dei erat in illo.

Secundo ponitur persona, ibi venit ioannes; venit, idest apparuit, qui primo occultus erat. Hic est de quo Io. I, 7: hic venit in testimonium, ut testimonium perhiberet de lumine.

Sed quare christus voluit eius testimonium, cum haberet testimonium operum? dicendum quod propter tria. Primo propter nos qui ducimur in cognitionem spiritualium per ea quae sunt similia nobis; Io. I, 7: hic venit ut testimonium perhiberet de lumine.

Et quare? ut omnes crederent per illum.

Secundo propter malitiam Iudaeorum, quia non solum christus sibi testimonium perhibet, secundum quod ipsi dicebant, Io. VIII, 13: tu de teipso testimonium perhibes, sed etiam alius; Io. V, 33: vos misistis ad ioannem, et testimonium perhibuit veritati. Tertio ad ostendendum aequalitatem christi ad patrem, quia sicut pater praenuntios habuit, scilicet prophetas, ita christus; Luc. I, 76: tu, puer, propheta altissimi vocaberis: praeibis enim ante faciem domini parare vias eius.

Tertio ponitur officium baptizandi.

Hoc fuit speciale eius officium, quia primus baptizavit, et fuit eius baptismus praeparatorius ad baptismum christi: quia si christus novum ritum adiunxisset, statim potuissent homines scandalizari. Et ideo praevenit ioannes ut praepararet homines ad baptismum; Io. I, 31: ut manifestetur in Israel.

Quarto ponitur studium, quia venit, ut diligenter praedicaret. Et hoc est praedicans baptismum. Christus quidem baptizaturus ista adiunxit, Matth. Ult., 19: ite, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine patris, et filii, et spiritus sancti. Ioannes autem in utroque praeparavit viam.

Et notandum quod ioannes in trigesimo anno hoc fecit, in qua aetate David etiam factus est rex, et ioseph gubernacula regni Aegypti suscepit, Gen. XLI, 46. Per quod datur intelligi, quod ad nullum officium debet aliquis assumi ante perfectam aetatem.

Quinto ponitur locus in deserto.

Praedicavit autem in deserto propter quatuor. Primo ut quietius audirent: in civitate enim multi curiosi impedientes convenissent, sed in deserto non nisi studiosi ibant; Eccle. XII, 11: verba sapientium sicut stimuli, et quasi clavi in altum defixi, quae per magistrorum consilium data sunt a pastore uno. Secundo quia congruebat suae praedicationi; quia ipse poenitentiam praedicabat. Talis autem debet esse locus poenitentiae, vel corporaliter, vel mentaliter; Ps. LIV, 8: ecce elongavi fugiens, et mansi in solitudine. Tertio ad designandam conditionem ecclesiae, quae per desertum significatur: datur enim intelligi, quod non est in synagoga praedicatio salutis, sed in ecclesia; Is. LIV, 1: laetare, sterilis, quae non paris; decanta laudem, et, hinni, quae non pariebas, quoniam multi filii desertae, magis quam eius quae habebat virum, dicit dominus. Quarto ad designandam conditionem Iudaeae, quae iam derelinquebatur a deo; inf. XXIII, 38: ecce relinquetur vobis domus vestra deserta.

Sequitur poenitentiam agite etc..

Ioannes annuntiat quamdam novam vitam, sicut dicit Augustinus in libro de poenitentia: nullus qui suae voluntatis arbiter constituitur, potest novam vitam inchoare, nisi poeniteat veteris vitae. Quaere in Glossa. Et ideo primo monet ad poenitentiam; secundo annuntiat salutem, ibi appropinquabit enim regnum caelorum.

Item poenitentiam agite, per quam est remissio peccatorum. Chrysostomus: nato filio dei, deus misit praeconem in mundum.

Et notandum quod aliud est poenitentiam agere et poenitere. Ille poenitet qui peccata deflet, et flenda non committit. Et sciendum, quod totum refertur ad propositum mentis, ut scilicet dicatur et flenda non committit, idest, proponit non committere: hoc enim requirit poenitentia. Poenitentiam autem agere est satisfacere pro peccatis; Luc. III, 8: facite fructus dignos poenitentiae.

Et fit hic quaestio. Cum omnia peccata dimittantur in baptismo, quare ioannes praenuntians baptismum christi, incepit a poenitentia? et respondetur in Glossa, quod triplex est poenitentia, scilicet ante baptismum, quia oportet ut doleat de peccatis quando accedit; secunda post baptismum, de mortalibus; tertia, de venialibus. Hic agitur de poenitentia quae est post baptismum; unde Petrus dixit Act. II, 38: poenitentiam agite, scilicet ut sitis parati ad salutem consequendam.

Appropinquabit. Et nota quod numquam in Scriptura veteris testamenti invenitur promissum regnum caelorum; sed primo ioannes nuntiat, quod pertinet ad dignitatem eius.

Regnum autem caelorum in Scriptura quatuor modis accipitur. Quandoque enim dicitur ipse christus habitans in nobis per gratiam; Luc. XVII, 21: regnum dei intra vos est. Et dicitur regnum caelorum, quia per inhabitantem gratiam inchoatur nobis via caelestis regni. Secundo, sacra Scriptura; infra XXI, 43: auferetur a vobis regnum dei, idest sacra Scriptura. Et dicitur regnum, quia lex eius ducit ad regnum. Tertio, dicitur praesens ecclesia militans; infra XIII, 47: simile est regnum caelorum sagenae Missae in mare, et ex omni genere piscium congreganti etc.. Et dicitur regnum caelorum, quia ad modum caelestis ecclesiae est institutum.

Quarto dicitur regnum caelorum caelestis curia; infra VIII, 11: venient ab oriente, et occidente, et recumbent cum Abraham, et Isaac, et Iacob in regno caelorum. Ante tempus autem ioannis non fiebat mentio, nisi de regno iebusaeorum, Ex. III, 8, sed modo promittitur regnum caelorum suae ecclesiae.

Consequenter ponitur confirmatio huius praedicationis hic est de quo dictum est per Isaiam prophetam etc.. Et, sicut dicit Augustinus, istud potest dupliciter exponi. Primo quod hoc, scilicet hic est de quo scriptum est, sint verba evangelistae; et tunc sensus est planior. Secundo, illud introducitur a matthaeo, velut sint verba ioannis poenitentiam agentis. Unde hic est, idest ego sum; et loquitur de se sicut de alio, sicut Ioan. I loquitur de alio sicut de se. Sed non est vis cuius sint verba, quia sensum eumdem habent.

Hic est ergo de quo scriptum est, Is. XL, 3: vox clamantis in deserto: parate viam domini, rectas facite in solitudine semitas dei nostri. Tria ponuntur, per quae confirmantur tria praedicta.

Primo praenuntiatur locus praedicationis ioannis, quia vox clamantis in deserto; secundo adventus regni caelorum; unde parate viam.

Tertio poenitentiam, ibi rectas facite semitas eius.

Dicit ergo vox clamantis in deserto.

Et dicit vox propter tria. Primo quia, sicut dicit Gregorius, vox verbum praecedit; et ioannes christum. Luc. I, 17: ipse praecedet ante illum in spiritu et virtute eliae.

Secundo, quia per vocem verbum cognoscitur; vox enim verbum deducit in cognitionem, ita ioannes christum; Io. I, 31: ut manifestetur in Israel, propterea veni ego in aqua baptizans. Tertio, quia vox sine verbo non facit animi certitudinem; I Cor. XIV, 8: si incertam vocem det tuba, quis parabit se ad bellum? et revelatio divinorum mysteriorum non facta est per ioannem, nisi inquantum annuntiavit christum, sed per christum verbum; Io. I, 18: unigenitus qui est in sinu patris ipse enarravit.

Igitur vox clamantis; et potest intelligi dupliciter. Primo christi clamantis, qui in ioanne loquebatur; II ad Cor. XIII, 3: an experimentum quaeritis eius qui in me loquitur christus? ita etiam clamavit in omnibus prophetis.

Unde semper dicitur: factum est verbum domini ad ieremiam, vel Isaiam etc.. Et tamen nullus est dictus vox, quia non immediate praecesserunt christum; Mal. III, 1: ecce ego mitto Angelum meum qui praeparabit viam ante faciem meam. Et statim veniet ad templum sanctum suum dominator quem vos quaeritis, et Angelus testamenti quem vos vultis.

Vel vox clamantis, idest ioannes clamans.

Sciendum quod clamor fit ad surdos, et tales erant Iudaei; Is. XLII, 18: surdi, audite, et caeci, intuemini ad videndum. Quis caecus, nisi servus meus, et quis surdus, nisi ad quem nuntios meos misi? secundo ex indignatione; Ps. Cv, 40: iratus est furore dominus in populum suum, et abominatus est haereditatem suam. Tertio ad distantes: et isti elongati a deo.

Parate viam domini. Et videtur magis fuisse consonum quod dixisset parate viam vestram ad suscipiendum dominum.

Et sciendum quod nos adeo eramus infirmi, quod non poteramus accedere ad dominum, nisi ipse veniret ad nos. Et ideo supra dixit ioannes appropinquabit enim regnum caelorum: et hoc est parate.

Sed quae est ista via? fides quae est per auditum; Eph. III, 17: habitare christum per fidem in cordibus vestris. Gregorius: via fidei devotus auditus est; Amos IV, 12: praepara te in occursum dei tui, Israel.

Rectas facite. Fides est communis, est una; sed dirigit in diversis operibus. Et ideo rectas facite. Tunc autem sunt rectae istae viae operum, quando non discordant a lege divina, quae est regula actuum humanorum, sicut secundum voluntatem figuli est regula bonitatis in vasis fictilibus, ut haberi potest Ier. XVIII, 4.

Vel hoc, scilicet parate, pertinet ad caritatem, quae est de necessitate salutis; is.

C. XXX, 21: haec est via, ambulate in ea, et non declinetis neque ad dexteram, neque ad sinistram. Ergo via intelligitur totum illud quod pertinet ad communem salutem; I cor.

C. XII, 31: adhuc excellentiorem vobis viam demonstro.

Semitae vero sunt observationes consiliorum: quae semitae dicuntur esse rectae, quia non propter inanem gloriam debent fieri; infra VI, 1: non faciatis iustitiam coram hominibus, ut videamini ab eis; et Prov. III, 17: viae eius, viae pulchrae, et omnes semitae eius pacificae.

Consequenter ostenditur, quomodo ioannes testimonium perhibuit christo in vita, ibi ipse autem ioannes.

Sed quis perhibuit testimonium de ioanne, qui perhibebat testimonium christo? et dicendum quod vita sua: quia, sicut dicit chrysostomus, nullus idoneus testis alterius est, nisi sit testis suus, et hoc bona vita; eccli.

C. XIX, 27: amictus corporis, et risus dentium, et ingressus hominis enuntiant de illo.

Unde hic describitur austeritas eius in vita, et cibo: et hoc est ipse autem erat indutus pilis camelorum etc.. Alii de lana, ioannes de pilis: reputabat enim vestimentum de lana mollitiem, quae non convenit praedicatori.

Item zona pellicea. Illud dupliciter exponitur.

Hieronymus dicit, quod tunc temporis Iudaei habebant cingulum de lana, sed ioannes reputans ad mollitiem, accipit de pellibus imitans eliam, sicut dicitur IV Reg. I, 8.

Rabanus exponit sic, et dicit quod ioannes accipiebat pelles crudas, non paratas, et utebatur eis, ut refraenaret libidinem: et hoc est et zonam. Sed sive sic, sive sic exponatur, in utroque tamen austeritas vitae intelligitur.

Cibus autem eius locustae et mel silvestre.

Hic cibus non paratus, sed quem natura ministrabat; et sunt locustae animalia quaedam apta ad comedendum.

Et mel silvestre. Hoc dupliciter potest intelligi.

Proprie enim mel silvestre dicitur illud, quod non reconditur in alveis artificiose factis, sed invenitur in silvis in aliquibus arboribus.

Alii dicunt quod est canna mellis, et quoddam quod invenitur intus in cannis valde dulce; tamen in omnibus his nihil aliud habetur, nisi quod simplicibus erat contentus; I Tim. VI, 8: habentes alimenta, et quibus tegamur, his contenti sumus.

Consequenter agitur de baptismo: unde dicitur tunc exibant: et tangit tria. Primo quomodo visitabatur a turbis; secundo quomodo turbae baptizabantur; et tertio quomodo confitebantur peccata sua.

Et quantum ad primum sciendum, quod tria sunt quae invitabant homines ad exeundum ad ioannem. Primo nova praedicatio.

Numquam audiverant fieri mentionem de regno caelorum, et ideo mirabantur; iob c. XXXVIII, 33: numquid nosti ordinem caeli, et pones rationem eius in terra? ioannes primo docuit quod ratio regni caelorum non esset ponenda in terra. Secundo propter vitam.

Unde dicit tunc exibant, videntes scilicet vitam ipsius; Iac. II, 18: ostende mihi fidem tuam sine operibus, et ego ostendam tibi ex operibus fidem meam etc.. Tertio, quia Iudaea privata erat instructione prophetarum.

Ps. Lxxiii, 9: signa nostra non vidimus, iam non est propheta.

Et ideo exibant a Iudaea ad videndum; et hoc est tunc exibant... Et baptizabantur ab eo in iordane.

Sed quare in iordane? quia in iordane primo fuit praefiguratus baptismus. IV reg.

C. II, 8-11, ubi dicitur de eliseo quod transivit per iordanem, et elias raptus est in caelum.

Item ibi fuit mundatus Naaman leprosus, qui significat mundatum a peccatis in baptismo. Item quia ipsa interpretatio convenit baptismo; interpretatur enim descensus; et significat humilitatem, quam homo debet habere in baptismo; I Petr. II, 2: quasi modo geniti infantes, rationabile, et sine dolo, lac concupiscite.

Tertium ponitur ibi confitentes peccata sua. Causa quare confessio est inducta, supra est ostensa, quia de necessitate salutis; Iac. V, 16: confitemini alterutrum peccata vestra. Et dicit Glossa, quod ideo inducta est, ut homo habeat erubescentiam. Sed sciendum quod erubescentia est causa concomitans, sed principalis est propter virtutem clavium: nullus enim posset ligare, vel solvere, nisi sciret quid ligandum, vel solvendum esset. Unde sicut nullus potest amovere necessitatem clavium, ita nullus posset amovere confessionem vocalem.

Sed quaeritur, an accedens ad baptismum confiteri teneatur. Videtur quod non indigeat virtute clavium, cum omnia dimittantur peccata in baptismo.

Sed dicendum, quod tenetur saltem in generali; et hoc facit quando abrenuntiat Satanae, et omnibus pompis eius: in hoc enim profitetur se esse Satanae obligatum.

Videns autem multos. Ostenso quod multi a ioanne baptizabantur, hic agit de instructione eorum.

Et circa hoc duo facit: primo ponuntur qui sunt qui instruantur; secundo ponitur eorum instructio, ibi quis demonstravit vobis fugere a ventura ira? dicit ergo videns autem multos Pharisaeorum et sadducaeorum. Sciendum quod apud Iudaeos sunt aliquae sectae, inter quas istae duae erant praecipuae. Pharisaei enim dicebantur quasi a communi vita divisi, propter suas observantias. Isti in multis bene dicebant, tamen deficiebant, quia, ut dicitur, omnia provenire ex necessitate ponebant. Alii, scilicet sadducaei, dicebantur iusti propter quasdam speciales observantias legis; qui non recipiebant prophetas, nec dicebant animas post corruptionem corporis resuscitari, nec spiritum esse.

Utrique autem ex ipso nomine notabantur, quia Phares divisionem significat, quae opponitur caritati. Et hi omnino erant divisi ab aliis, quasi haberent superabundantem spiritum sanctum: hoc enim bonum esset. Alii etiam, scilicet sadducaei, sibi iustitiam usurpabant; contra quos Rom. X, 3: ignorantes enim iustitiam dei, et suam quaerentes statuere, iustitiae dei non sunt subiecti. Et tamen quamvis magis iusti apparerent, tamquam ad magistrum, ad ioannem veniebant; Is. XLIX, 7: reges videbunt, et consurgent principes, et adorabunt propter dominum, quia fidelis est, et sanctum Israel, qui elegit te.

Isti ergo hic convenienter instruuntur.

Unde quis demonstravit vobis fugere a ventura ira? et notandum quod instructio debet variari secundum conditiones auditorum. Simplicibus enim sufficit ea quae ad salutem pertinent breviter loqui; sed sapientibus debent singula explicari; quod innuit apostolus I Cor. III, V. 1: non potui vobis loqui tamquam spiritualibus sed quasi carnalibus. Ita fecit ioannes: breviter turbas admonuit de poenitentia, et annuntiavit regnum caelorum. Ista duo hic explicat per singula Pharisaeis. Unde primo exhortatur ad poenitentiam; secundo nuntiat de appropinquatione regni caelorum, ibi ego quidem baptizo vos etc..

Circa primum duo facit: primo ponit inductivum ad poenitentiam; secundo removet ea quae possent a poenitentia retrahere, ibi et ne velitis dicere intra vos: patrem habemus Abraham.

Circa primum duo facit: primo ponit inductionem ad poenitentiam; secundo ponit perfectae poenitentiae modum, ibi facite ergo fructum dignum poenitentiae.

Duo autem sunt quae inducunt ad poenitentiam: recognitio proprii peccati; Is. LVIII, V. 1: annuntia populo meo scelera eorum: secundo timor divini iudicii. Ista duo annuntiat ioannes.

Unde dicit progenies viperarum.

Et notandum, quod in sacra Scriptura dicitur filius alicuius ad imitationem; Ez. XVI, V. 45: pater vester Amorrhaeus; Io. VIII, 44: vos ex patre diabolo estis, et desideria patris vestri vultis facere. Isti similes erant viperis; et ideo dicit progenies viperarum. Et sunt similes in tribus, secundum chrysostomum.

Natura enim illius est, quando mordet aliquem, recurrere ad aquam; et si invenit non moritur, alias moritur. Unde ioannes perpendens intentionem eorum, quare veniebant ad aquam baptismi, dixit progenies viperarum.

Sed quomodo venenati veniebant ad baptismum? quia ioannes promittebat remissionem peccatorum, unde faciebat intrare aquam deponentem pravam intentionem, ideo dicit agite poenitentiam... Et baptizabantur ab eo.

Secunda proprietas est quod nascendo occidit parentes; unde dicitur quasi VI pariens, et isti similiter. Infra XXIII, 31: quem prophetarum non occidistis? tertia ratio est, quia est pulchra exterius, interius habens venenum: isti etiam pulchri sunt exterius quadam simulata iustitia, interius habentes peccata; infra XXIII, 27: vae vobis quia similes estis sepulcris dealbatis, quae foris apparent hominibus speciosa, intus vero plena sunt ossibus mortuorum et omni spurcitia; et secundum hoc progenies viperarum sonat in malum.

Ambrosius exponit aliter, et dicit, quod prudentia serpentibus adscribitur; inf. X, 16: estote prudentes sicut serpentes. Unde ioannes, commendans eos de prudentia, quia veniebant ad baptismum, dicit progenies viperarum.

Primum ergo quod inducit ad poenitentiam est recognitio proprii peccati; secundum est timor divini iudicii; Prov. XV, 27: per timorem domini declinat omnis a malo; iob XIX, 29: scitote esse iudicium. Et hoc est, quod dicit quis demonstravit vobis fugere a ventura ira? et sciendum quod Ambrosius et chrysostomus exponunt de praeteritis, Rabanus de futuris; unde dicit quis demonstrabit? et secundum Ambrosium sic: progenies etc., quasi diceret: quis demonstravit, ut recederetis a malo? quasi dicat: nullus, nisi deus. Ps. Lxxxiv, 8: ostende nobis, domine, misericordiam tuam, et salutare tuum da nobis.

Secundum chrysostomum, sic: progenies viperarum, quia retinent voluntatem peccati, quis demonstravit vobis fugere, sicut vos vultis? non, quia dixit Isaias I, 16: lavamini, et mundi estote, auferte malum cogitationum vestrarum ab oculis meis. Non, quia dixit David, Ps. L, 4: amplius lava me, domine, ab iniquitate mea, et a peccato meo munda me; et post: sacrificium deo spiritus contribulatus, cor contritum et humiliatum, deus, non despicies.

Rabanus de futuro sic, quasi diceret: bonum est quod agatis poenitentiam, quia aliter quis demonstrabit? Ps. Cxxxviii, 7: quo ibo a spiritu tuo, et quo a facie tua fugiam? ira de deo non accipitur pro affectu mentis, sed pro effectu: unde eius ira est ultio.

Praemissis his duobus ducentibus ad poenitentiam, consequenter concludit evangelista facite ergo fructum dignum poenitentiae.

In arbore fructus sunt post flores, et si flores non sequantur fructus, arbor illa nihil valet. Flos enim quidam poenitentiae apparet in contritione, sed fructus est in executione.

Eccli. XXIV, 23: flores mei fructus honoris et honestatis.

Et notandum quod alius est fructus iustitiae, et alius poenitentiae: plus enim requiritur a poenitente, quam ab eo, qui non peccat.

Est autem triplex fructus dignus poenitentiae.

Primus est ut puniat in se, quod commisit, et hoc iudicio sacerdotis. Ier. XXXI, V. 19: postquam convertisti me, egi poenitentiam, et postquam ostendisti mihi, percussi femur meum: idest carnem meam afflixi.

Secundus est ut fugiat peccata, et occasiones peccati, unde dicitur, quod satisfacere est causas peccatorum excidere. Eccli. XXI, 1: fili, peccasti? ne adiicias iterum: sed et de pristinis deprecare, ut tibi dimittantur etc..

Quasi a facie colubri fuge peccatum, eccli.

C. XXI, 2. Tertius est, ut tantum studeat ad bene agendum, quantum studuit ad peccandum.

Rom. VI, 19: humanum dico propter infirmitatem carnis nostrae. Sicut enim exhibuistis membra vestra servire immunditiae et iniquitati ad iniquitatem, ita nunc exhibete membra vestra servire iustitiae in sanctificationem.

Consequenter excludit impedimentum poenitentiae, cum dicit et ne velitis dicere intra vos: patrem habemus Abraham.

Duplex impedimentum est poenitentiae. Praesumptuositas de se, et desperatio de divino iudicio.

Primo removet primum; secundo secundum, ibi iam enim securis ad radicem arborum posita est.

Circa primum duo facit: primo excludit impedimentum; secundo assignat rationem, ibi dico enim vobis.

Dicit ergo et ne velitis dicere intra vos: patrem habemus Abraham. Isti secundum carnem erant de genere Abrahae: unde poterant credere, quod quantumcumque peccarent, deus misereretur eis propter Abraham; Ex. XXXII, 11: cur, domine, irascitur furor tuus? et post: recordare Abraham, Isaac, et Iacob servorum tuorum etc.. Et ideo excludit hoc ioannes: et ne velitis dicere. Et est modus loquendi; quasi diceret, non dicatis hoc, quia non valebit vobis. Rom. IX, 8: non qui filii sunt carnis, hi filii dei; sed qui filii sunt promissionis, aestimantur in semine etc.. Isti enim multum gloriabantur de Abraham, sed dominus dicit Io. VIII, 39: si filii Abrahae estis, opera Abrahae facite. Contra tales dicit chrysostomus: quid prodest ei quem mores deturpant, generatio clara? et est etiam hoc in spiritualibus.

Consequenter assignat rationem dico enim vobis, magis est enim magnum imitari patrem, quam nasci ex eo, potens est deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahae.

Legitur iosue IV quod quando populus Israel transivit iordanem siccis pedibus, in memoriam miraculi, mandavit iosue, quod extraherentur duodecim lapides ex fundo fluminis, et ponerentur extra, et duodecim de lapidibus exterioribus ponerentur intus. Ioannes autem in illo loco baptizans, eos ostendit.

Potest autem intelligi dupliciter. Ad litteram primo: hoc enim est primum fidei fundamentum, credere omnipotentiam dei; iob c. XLII, 2: scio quia potes, et nulla te latet cogitatio. Vel possumus intelligere per lapides gentiles, qui dicuntur lapides propter duo: primum quia lapides adorant; secundo propter duritiem. Et licet lapides sint duri, tamen diu conservant impressionem: et licet etiam aedificium ex eis factum tarde fiat, tamen forte est, et durabile.

Unde gentiles quamvis fuerint duri ad recipiendum fidem christi, tamen tenuerunt fortiter. Hoc significatur Ez. XI, 19: auferam a vobis cor lapideum de carne vestra, et dabo vobis cor carneum, et spiritum meum ponam in medio vestri.

Secundum autem Hieronymum in verbis istis videtur reducere ad memoriam prophetiam Is. LI, 2: attendite ad Abraham patrem vestrum, et ad Saram quae peperit vos etc..

Nominat enim petram Abraham propter impotentiam generandi, et Saram propter sterilitatem; quasi dicat: deus, qui fecit potentem Abraham, et foecundam Saram potens est de lapidibus istis suscitare filios Abrahae.

Iam enim securis ad radicem arborum posita est. Possent enim dicere: nec credimus quod aliqua ira superveniat nobis; et ideo hoc removet dicens iam enim. Unde primo ponit iudicium; secundo ponit sententiam iudicii.

Dicit ergo iam enim etc.. Dupliciter enim aliqui poenitere nolunt: ex desperatione iudicii, quia non credunt iudicium esse; Eccli. V, 1: ne dixeris: est mihi sufficiens vita; iob XIX, 29: fugite a facie gladii, quoniam ultor iniquitatum gladius est, et scitote esse iudicium. Aliqui autem ex mora; II Petr. III, 9: non tardat deus promissionem suam, sicut quidam aestimant, sed patienter agit propter nos, nolens aliquos perire, sed omnes ad poenitentiam reverti. Sed utramque ioannes excludit. Primo primam, cum dicit iam enim securis; secundo secundam, cum dicit posita est; quasi dicat, non tardabit.

Et tripliciter intelligitur hoc. Chrysostomus dicit, quod per securim intelligitur districtio divini iudicii, quae quandoque per securim, quandoque per arcum, et gladium designatur; Ps. VII, 13: nisi conversi fueritis, gladium suum vibrabit, arcum suum tetendit, et paravit illum.

Hieronymus: per securim praedicatio evangelii intelligitur, quia sicut per doctrinam evangelii aliqui ducti sunt ad vitam, ita contemptores ad mortem. Ier. XXIII, 29: nonne verba mea sicut ignis, et quasi malleus conterens petram? Lc. II, 34: ecce positus est hic in ruinam, et resurrectionem multorum in Israel, et in signum cui contradicetur etc.. Iam enim securis ad radicem arborum posita est; quasi dicat: in promptu est, ut veniat.

Secundum Gregorium per securim redemptor noster intelligitur, qui velut ex manubrio et ferro, ex humanitate et divinitate constat; cuius humanitas, quia patienter expectat, quasi tenetur: divinitas, quasi ferrum incidit. Securis ergo ad radicem ponitur, quia iudicium fit per deum et hominem.

Et dicit ad radicem propter duo, quia in radice fit praecisio universalis, eius etiam quod est in ramis. Item quia quod a radice exciditur, non germinat: quasi diceret: universalis erit extirpatio malorum.

Sequitur ergo, et ponit primo universalitatem dicens omnis arbor; quasi dicat: tam Iudaeus quam gentilis; Rom. II, 11: non est acceptatio personarum apud deum. Item culpam, quia non facit fructum, propter solam enim omissionem fit punitio; infra XXV, V. 42: esurivi, et non dedistis mihi manducare.

Tertio ponit duplicem poenam: scilicet temporalem, excidetur, scilicet ex hac vita; Lc. XIII, 7: ecce tres anni sunt, ex quo venio quaerens fructum in ficulnea hac, et non invenio: succide ergo illam, et post: ut quid terram occupat? et hoc est excidetur, cum prosperitate terrena. Item ponit poenam aeternam, unde dicitur in ignem mittetur; Is. Ult., 24: vermis eorum non morietur, et ignis eorum non extinguetur. Et inf. XXV, 41: ite, maledicti, in ignem aeternum.

Ego quidem baptizo. Supra ioannes exhortatus fuit ad poenitentiam explendam, modo intendit facere quod frequenter dixerat, scilicet annuntiare regnum caelorum: et circa hoc duo facit.

Primo ponitur praeparatio ad regnum; secundo agitur de praenuntiatione regni, ibi qui autem post me venturus est.

Regnum illud christus est, de quo Lc. XVII, 21: regnum dei intra vos est.

Praeparatio quidem est baptismus; unde ego quidem, quod mirabile est vobis, baptizo, in aqua sola, scilicet quia sum purus homo.

Unde non poterat nisi corpus lavare, nec poterat dare spiritum sanctum, cum nondum esset solutum pretium pro peccato; Hebr. IX, V. 22: non enim fit remissio sine sanguine.

Item spiritus sanctus nondum descenderat, nec christus tactu suae carnis aquam sanctificaverat.

Quare ergo baptizabat? propter tria. Primo, ut praeveniret christum, baptizando; Lc. I, 76: praeibis ante faciem domini parare vias eius. Secundo, ut congregatis hominibus haberet opportunitatem praedicandi de christo; Io. I, 31: ut manifestaretur in Israel, propterea veni ego in aqua baptizans. Tertio, ut ad baptismum christi praepararet. Unde consuetudo est in ecclesia, ut prius catechumeni fiant qui baptizari debent, scilicet ut fiat quaedam praeparatio, et accipiant quoddam signaculum, per quod idonei reputantur: et hoc est quod dicit, ego baptizo, ut scilicet sciatis vos aptos esse, qui a christo baptizari intenditis.

Nota, quod magister in IV sent.

Dicit, quod baptizati a ioanne non baptizabantur a christo, nisi illi qui ponebant spem suam in ioanne. Sed hoc falsum est; unde dicit ipse vos baptizabit.

Item nota, quod Augustinus movet quaestionem.

Si post baptismum ioannis rebaptizabantur, quare non rebaptizabantur post baptismum haereticorum? dicendum, quod ioannes baptizabat in persona sua; haeretici in persona christi; unde baptismus christi iudicandus est.

Consequenter agitur de regno. Et primo ostendit dignitatem ipsius; secundo officium eius, ibi ipse vos baptizabit.

Dicit ergo qui post me venit, nascendo, baptizando, praedicando, moriendo, ad inferos descendendo. Sed hic de duobus tantum loquitur, videlicet de praedicatione et baptismo; unde dicit qui post me venit, ad baptizandum et docendum; Lc. I, 17: ipse praecedet ante illum in spiritu et virtute eliae.

Fortior me est, et fortior eius baptismus; I Reg. II, 2: non est sanctus ut est deus; iob IX, 19: si fortitudo quaeritur, robustissimus est. Et ne sic credatur quod sit comparatio inter eos, dicit cuius non sum dignus calceamenta portare; quasi dicat: incomparabiliter me dignior est, ut exponit chrysostomus, ita ut ei officium non debeam exhibere.

Sed sciendum quod in aliis tribus evangeliis non est sic: quia illic dicitur solvere, hic portare. Unde dicit Augustinus quod ioannes voluit tantum suam humilitatem, et christi excellentiam ostendere, et tunc idem significatur in omnibus. Unde dicit, quod hoc fuit per spiritus sancti inspirationem, quod in talibus evangelistae dissonent in verbis, ut documentum accipiamus, quod non mentimur, si eumdem sensum cum aliis loquimur, quamvis non eadem verba dicamus. Si vero mysticum aliquid significare voluit, tunc differentia est in verbis matthaei et aliorum: et possunt in corrigia calceamenti duo significari, quia per calceamentum humanitatem; ps.

LIX, 10: in idumaeam extendam calceamentum meum. Corrigia est unio, qua humanitas ligata est divinitati. Et quia non reputabat se sufficientem ad explicandum mysterium unionis, ideo dicit cuius non sum dignus calceamenta portare. Vel mos erat apud Iudaeos, Deut. XXV, 9, quod si quis nollet accipere uxorem fratris sui, deberet solvere corrigiam ab illo, qui uxorem accipiebat. Sponsa christi ecclesia est. Tunc ergo ioannes reputabat se indignum esse accipere sponsam christi.

Vel aliter secundum Hilarium. Calceamentum portant quippe nuntiatores humanitatis christi per mundum; quod fuit reservatum apostolis; Is. LII, 7: quam pulchri super montes pedes annuntiantis et praedicantis pacem, annuntiantis bonum, praedicantis salutem. Ergo ioannes dicit se non esse dignum portare calceamentum quod apostolis erat reservatum: maius enim officium est evangelizare, quam baptizare; I Cor. I, 17: non misit me christus baptizare, sed evangelizare.

Numquid ergo maiores apostoli ioanne? non merito, sed officio novi testamenti. Et secundum hunc sensum dicitur infra XI, 11: qui minor est in regno caelorum, maior est illo.

Vel aliter secundum chrysostomum.

Pedes sunt apostoli, et alii eius famuli, inter quos ioannes erat. Calceamentum est infirmitas eorum: quia sicut decor pedum non cognoscitur quamdiu teguntur calceamento, ita decor apostolorum; II Cor. XII, 9: libenter gloriabor in infirmitatibus meis, ut inhabitet in me virtus christi. Cuius non sum dignus calceamenta portare: quia nec ipse, nec apostoli se dignos reputant, ut sint ministri evangelii christi; II Cor. III, 4: fiduciam talem habemus per christum ad deum: non quod sufficientes simus cogitare aliquid a nobis quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex deo est.

Si ergo diversa significat secundum mysterium, quid horum dixit ioannes? dicendum, secundum Augustinum, quod si verba ioannis ad diversa referuntur, sic utrumque dixit. Vel quod ioannes turbis praedicans quandoque dixit illud, quandoque aliud.

Consequenter agit de officio christi.

Et primo de officio baptizandi; secundo de officio iudicandi, ibi cuius ventilabrum in manu sua.

Dicit ergo ipse vos baptizabit in spiritu sancto et igni. Multi libri habent et ignis. Sed loquuntur more Graecorum, qui carent ablativo. Et dicit spiritu sancto et igni: in quo datur intelligi quod baptismus christi habet amplius quam baptismus ioannis, quia addit super illud, quia christus in aqua et spiritu; Io. III, 5: nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu sancto, non potest introire in regnum dei.

Sed nota quod, cum dicit baptizabit vos in spiritu sancto, insinuat habendam esse affluentiam spiritus sancti, quam habentes totaliter abluuntur; Act. I, 5: vos autem baptizabimini spiritu sancto. Insinuat etiam facilem immutationem.

Et igni. Istud multipliciter exponitur.

Hieronymus dicit, quod idem designatur per spiritum sanctum et ignem; Lc. XII, V. 49: ignem veni mittere in terram, et quid volo nisi ut accendatur? idest spiritum sanctum.

Et ideo etiam in igne apparuit; Act. II, V. 3: et apparuerunt illis dispartitae linguae tamquam ignis.

Secundum chrysostomum per ignem significatur praesens tribulatio, quae purgat peccata; Eccli. XXVII, 6: vasa figuli probat fornax, et homines iustos tentatio tribulationis.

Sed sciendum, quod dicit, istud baptisma esse necessarium, quia baptismus spiritus sancti continet mentem, ne vincatur a tentationibus, sed non totaliter tollit germina carnis: et ideo necessaria est tribulatio, quia caro tunc attrita non germinabit concupiscentiam.

Necessarius ergo est ignis qui reficiat carnem.

Vel per ignem intelligitur purgatio futura in Purgatorio; I Cor. III, 13: quale sit opus, ignis probabit.

Hilarius autem exponit de igne inferni, et dicit quod duo intendit in hoc quod dicit, ipse vos baptizabit spiritu sancto et igni, salutem scilicet quam efficit in praesenti et in futuro. In futuro purgabit per ignem inferni, inquantum attrahet malos; et hoc consonat ei quod sequitur, paleas autem comburet igni inextinguibili.

Consequenter agitur de iudiciaria potestate cuius ventilabrum in manu eius.

Et primo tangitur iudiciaria potestas; secundo iudicii effectus; tertio iudicii modus.

Dicit ergo cuius ventilabrum, et utitur similitudine.

Area dicitur ecclesia; fruges, fideles, qui congregabuntur per Angelos; lc.

C. X, 2: rogate dominum messis, ut mittat operarios in messem suam; Io. IV, 34 qui misit me ut perficiam opus eius. Ventilabrum, iudiciaria potestas christi, quae discernet triticum a paleis; Io. V, 22: pater omne iudicium dedit filio; Act. X, 42: ipse est qui constitutus est a deo iudex vivorum et mortuorum.

Permundabit, idest perfecte mundabit.

Primo per tribulationes quae sunt quasi quidam ventus, qui si non est, paleae sunt cum tritico: ita etiam quamdiu sunt in ecclesia, non discernuntur boni a malis; et sicut per minorem ventum paleae tenues expelluntur, et per fortem grossae, ita in ecclesia, si crescat tribulatio, etiam qui firmi videntur, cadunt; Lc. VIII, 13: ad tempus credunt, et in tempore tentationis recedunt. Secundo per sententias praelatorum, quando scilicet excommunicantur; I ad Cor. V, 13: auferte malum ex vobisipsis. Tertio in die iudicii, quando segregabuntur boni a malis; infra XXV, 32.

Congregabit in horreum suum, scilicet Paradisi, triticum, idest electos; Ps. Cv, 47: salvos nos fac, domine deus noster, et congrega nos de nationibus. Paleas autem comburet.

Et nota quod differentia est inter paleas et zizania: aliud enim est semen palearum et zizaniorum, quia palearum est idem semen cum tritico. Unde per zizania possumus intelligere schismaticos, qui non communicant nobiscum in sacramentis; per paleas, fideles, licet malos. Sed utrique igni comburentur. Igni inextinguibili; Is. Ultim., 24: ignis eorum non extinguetur.

Et dicit inextinguibili, ad differentiam ignis Purgatorii. De hoc igne infra XXV, 41: ite, maledicti, in ignem aeternum etc..