Lectio 2

Postquam exclusit Herodis opinionem, hic tangit doctrinae christi virtutem. Triplex enim est virtus eius: reficit, liberat et infirmos sanat.

Prima igitur virtus ostenditur, quia pascit turbas; secunda, quia discipulos a periculis maris liberat; tertia, quia multos sanat.

Secunda ibi et statim impulit discipulos ascendere in naviculam; tertia ibi et cum transfretassent etc..

Circa primum tria. Quia primo ponitur voluntas reficiendi; secundo distributio cibi; tertio plenitudo refectionis.

Secunda ibi iesus autem dixit eis etc., tertia ibi et manducaverunt omnes etc..

Dicit ergo vespere autem facto, scilicet solis occubitu, per quod significatur mors christi, quia tunc tradidit corpus suum in cibum; unde I Cor. XI, 24: hoc facite in meam commemorationem. Et: mortem domini annuntiabitis donec veniat.

Deinde inducit necessitatem ex loco: desertus est locus. Hic videtur illa eadem fieri quaestio quae habetur in Ps. Lxxvii, 19. Nam quomodo poterat dominus mensam parare in deserto? item si iuxta villam esset locus, potuisset credi quod inde habuisset cibos, sed locus erat desertus.

Item ponitur necessitas ex hora, quia dicit et hora iam praeteriit, qua possint sibi acquirere cibos. Dimitte turbas. Ex hoc videtur, quod discipuli ita fuerunt intenti suavitati sermonis christi, quod magis delectabantur in audiendo christum, quam in procurando sibi victum: unde parum curabant de corporis refectione. Habetur enim Lc. XXI, V. 37: erat autem diebus docens in templo, noctibus autem morabatur in monte.

Item alia occasio, quia iam vespere erat.

De ista fame habetur Amos VIII, 11: mittam famem in terra, non famem panis, neque sitis, sed audiendi verbum domini. Et in hoc significatur devotio turbarum, item dilectio et reverentia ad christum, quia non recesserunt ab eo, quamvis vespere esset.

Sed hic est quaestio litteralis, quia in ioanne habetur, quod iesus interrogavit Philippum; hic autem habetur, quod discipuli interrogaverunt christum.

Solvit Augustinus. Non est hoc inconveniens, quod id quod unus dimisit, alter dicat.

Unde primo dixerunt illi christo; secundo elevans oculos iesus interrogavit discipulos.

Iesus autem dixit eis. Hic ponit distributionem cibi: et circa hoc tria facit.

Primo ponitur imperium christi; secundo quantitas ciborum; tertio modus et ordo distribuendi.

Secunda ibi responderunt ei etc.; tertia ibi afferte mihi illos etc..

Duo dixerant. Primo ut dimitteret turbas; item quod quaererent escas sibi: et ad haec duo respondet christus. Vos dicitis: dimitte turbas, sed non habent necesse ire, quia hic est qui dat escam omni carni, Ps. Cxxxv, 25. Item vos dicitis quod quaerant escas, sed non est necesse, quia vos potestis dare escas caelestes; unde dicit date illis vos manducare. Unde datur exemplum quod spirituales escae praeponendae sunt carnalibus.

Sequitur quantitas ciborum responderunt ei: non habemus nisi quinque panes et duos pisces. Ex hoc possumus notare, quod apostoli ita erant dediti sermoni dei, quod non curabant etiam de cibis quaerendis.

Ad Rom. XIII, 14: et carnis curam ne feceritis.

Mystice per quinque panes doctrina legis; Eccli. XV, 3: pavit eos pane vitae et intellectus.

Per duos pisces doctrina Psalmorum et prophetarum importatur; vel secundum Hilarium, per duos pisces doctrina prophetarum et ioannis baptistae, ut duae personae excellentes in lege, scilicet regalis et sacerdotalis.

Qui ait: afferte mihi illos. Hic ponitur modus distributionis; et primo ponitur praesentatio; secundo dispositio turbarum; tertio oratio; quarto distributio.

Unde dicit qui ait. Ipse, qui omnipotens erat, creare poterat panes novos; sed voluit ex factis panibus reficere.

Sed quae est causa? ratio litteralis secundum chrysostomum est, ut confutaret haeresim Manichaeorum, qui has creaturas a diabolo dixerunt factas, contra illud quod scribitur I ad Tim. IV, 4: omnis creatura dei bona est. Unde si a diabolo essent, in eis tanta miracula non fecisset. Item, ut ostenderet se dominum in terra et in mari.

Ille qui in Gen. I, 11 dixit, germinet terra herbam virentem, et qui dixit: producant aquae reptile animae viventis etc., ille idem panes multiplicat. Item ad designandum quod legem veterem non reprobavit, sed in novam convertit: ideo dicit afferte mihi, quia quae in veteri lege scripta sunt, ad novam debent referri. Unde ipse dixit, Io. V, V. 46: si crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi.

Et cum iussisset turbam discumbere super foenum etc.. Hic ponitur dispositio hominum, quia fecit sedere super foenum; Is. XL, 6: omnis caro foenum. Sedere ergo super foenum non est nisi carnem mortificare.

Ad Col. III, 5: mortificate membra vestra quae sunt super terram. Item per foenum significatur lex. Quia isti erant Iudaei, sublevabantur per legem; ideo noluit eos sedere in terra.

Acceptis quinque panibus et duobus piscibus etc.. Notandum quod dominus faciens miracula aliquando orat, aliquando non orat. Aliquando orat, ut hic, ut verum hominem se ostendat: aliquando etiam maiora facit, et non orat, ut deum se ostendat.

Aspiciens in caelum benedixit.

In caelum, scilicet ad patrem. Ps. Cxx, 1: levavi oculos meos in montes, unde veniet auxilium mihi. Benedixit, quia per sermonem dei omnia benedicuntur.

Nota quod nostrum benedicere non est factivum, sed significativum; dei autem benedicere est factivum; unde benedictio ad multiplicationem pertinet, unde Gen. I, 22: benedixit, et dixit: crescite, et multiplicamini, et replete terram.

Consequenter agitur de distributione fregit et dedit discipulis suis; in quo significatur quod prima distributio facta est discipulis a capite christo; I ad Cor. XI, 3: omnis viri caput christus est. Sed fregit, ut notaret suam distributionem. Is. LVIII, 7: frange esurienti panem tuum. Et dedit discipulis, quasi mediatoribus. Infra XXVI, 26: accipite et comedite; I ad Cor. XI, 28: et sic probet se homo, ut de pane illo edat, et de calice bibat etc.. Discipuli autem dederunt turbis, ut distributores.

Sed quomodo multiplicati sunt? dicendum, quod fragmenta multiplicata sunt.

Et dicunt quidam hoc posse fieri naturaliter: sicut enim materia se habet ad quamlibet formam, ita se habet ad quamlibet quantitatem.

Sed hoc est stultum, quod materia se habeat ad quamlibet quantitatem materialem: hoc enim non potest fieri nisi per rarefactionem; haec autem rarefactio determinata est in naturalibus.

Quidam dicunt quod multiplicat, sicut ex paucis granis multa grana; sed ibi per naturam, hic per operationem christi. Unde manus christi fuerunt quasi terra, fragmenta quasi semina: unde sicut semina multiplicantur, sic fragmenta. Sed non solum ista, sed per conversionem alterius materiae in ipsam, hoc miraculum factum est.

Sequitur de plenitudine refectionis, et hoc quantum ad duo: quantum ad saturitatem, et quantum ad residuum. Unde dicitur manducaverunt omnes, et saturati sunt, secundum illud Ps. XXI, 27: edent pauperes, et saturabuntur etc.. Et tulerunt reliquias duodecim cophinos fragmentorum plenos. Hic tangitur plenitudo refectionis sub multitudine reliquiarum.

Sed quare voluit dominus colligi reliquias? litteralis causa est quam ponit chrysostomus. Voluit primo quod colligerent discipuli, ne videretur phantasma, item ne ab eis daretur oblivioni. Et quod tulerunt duodecim cophinos, hoc fuit secundum numerum duodecim apostolorum, ut quilibet tolleret suum, ita quod essent in memoria omnium.

Mystice per fragmenta intelligitur sensus spiritualis, qui a turbis non capitur, sed in cophinis, idest in sapientibus; I ad Cor. I, 26: videte vocationem vestram, fratres, quia non multi sapientes secundum carnem, non multi potentes, non multi nobiles; sed quae stulta sunt mundi elegit deus, ut confundat sapientes etc..

Deinde ponitur numerus manducantium fuit autem numerus manducantium quinque millia virorum: ut de uno pane mille secundum Hilarium. Hoc etiam post ascensionem factum est, quando ad vocem apostolorum uno die quinque millia conversi sunt. Exceptis mulieribus et parvulis, qui sunt ignorantes, et computari non sunt digni. Simile habetur in Lib. Machabaeorum quod parvuli et mulieres non computantur ad bellum.

Item notate, quod istud miraculum statim factum est post occisionem ioannis, et erat prope Pascha, et christus iam praedicaverat per annum, et revoluto anno passus est christus.

Et statim impulit iesus discipulos.

Hic figuratur virtus doctrinae christi, quia liberativa est a periculis, quia discipulos a periculis liberavit.

Unde tria facit.

Primo ponitur occasio subeundi periculum; secundo periculum; tertio liberatio.

Secunda ibi et dimissa turba, ascendit in montem etc.; tertia ibi quarta autem vigilia noctis venit ad eos, ambulans supra mare.

Occasio periculi fuit praeceptum christi: frequenter enim volentes obtemperare voluntati dei, periculis exponuntur, ut ait apostolus, II ad Cor. XI, 26: periculis fluminum, periculis latronum, periculis ex genere, periculis ex gentibus, periculis in civitatibus, periculis in solitudine, periculis in mari, periculis in falsis fratribus. Unde statim impulit eos intrare naviculam. Unde statim facto miraculo voluit separari a turbis.

Et hoc fecit triplici ratione. Primo ut ostenderet miraculi veritatem, ne propter eius praesentiam illud accidisse dicerent: ipse enim veritas est, ut habetur Io. XIV, 6.

Secundo, ut doceret nos inanem gloriam vitare; ideo post facta miracula recedit; io.

C. VIII, 50: ego gloriam meam non quaero etc.. Item ut discretionis virtutem ostenderet: discretionis enim est separare se, et quiescere; Sap. VIII, 16: intrans in domum meam conquiescam cum illa.

Sed notandum quod utitur impulsione, quia durum erat eis separari a christo, ut dicit Petrus, Io. VI, 69: domine, ad quem ibimus? verba vitae aeternae habes. Item ostendit affectum turbarum, scilicet cum quo ardore sequebantur eum; Cant. I, 2: oleum effusum nomen tuum, ideo adolescentulae dilexerunt te.

Et dimissa turba, ascendit in montem solus orare. Sequitur de periculo, et ostenditur periculum ex tempore; ex loco; ex vento.

Et primo ponitur absentia christi, quia cum esset cum discipulis ascendit in montem solus orare. Ipse venerat plantare fidem nostram, ideo operabatur aliquando humanum, aliquando divinum; quod enim panes multiplicavit hoc dei fuit; quod oravit, humanum fuit, non quod indigeret, sed ut exemplum daret: omnis enim christi actio nostra est instructio. Io. XIII, 15: exemplum dedi vobis, ut sicut facio, ita et vos faciatis.

Et dat nobis exemplum quomodo ad orandum: et ad orationem requiritur quies mentis, elevatio, solitudo.

Quies ostenditur, quia dimissa turba, quae designat cogitationes perturbantes cum quibus non potest homo orare, ideo Ostium cordis claudere docet; supra VI, 6: cum autem oraveris, intra cubiculum etc.. Item elevatio; Thren. III, 28: sedebit solitarius et levabit se supra se. Item solitudo. Osee II, 14: ducam eam in solitudinem, et loquar ad cor eius.

Per montem intelligitur caelum: caelo enim nihil excelsius. Et dimissis turbis, idest dimissis mortalibus ivit in caelum, et ipse solus ascendit, et propria virtute. Michaeae II, V. 13: ascendit ante eos pandens iter. Item ascendit orare; ad Hebraeos VII, 25: per semetipsum accedens.

Sed hic videtur esse quaestio, quia ioannes videtur dicere quod pavit turbas in monte, ut habetur Io. VI, 3, hic autem dicitur quod post refectionem turbarum ascendit in montem.

Sed respondetur, quod in monte pavit, sed post in altiorem locum montis ascendit.

Item est alia quaestio, quia habetur Io. VI, V. 15 quod ipse fugit, quia voluerunt eum facere regem; hic autem dicitur quod ascendit orare.

Augustinus dicit, quod eadem potest esse causa et fugiendi, et orandi.

Post describitur periculum ex tempore, quia nox erat, et in nocte maius est periculum maris; ideo dicit: vespere autem facto. Et significatur eius passio, quia in passione solus ascendit; Act. I, 9: videntibus illis elevatus est, et nubes suscepit eum ab oculis eorum.

Navicula autem in medio maris iactabatur fluctibus. Per naviculam significatur ecclesia, per mare mundus: Ps. Ciii, 25: hoc mare magnum et spatiosum manibus. Et haec ecclesia, christo ascendente, remansit in mari, et in periculis maris mundi. Quando enim aliquis magnus impugnat ecclesiam, tunc agitatur fluctibus. Ps. Lxxxvii, 8: et omnes fluctus tuos induxisti super me. Sed quia christus orat, non potest submergi, quamvis fluctuet et elevetur. Gen. VII, 17: et elevaverunt arcam in sublime a terra.

Item agitatur a vento: iste ventus est impetus diabolicae incitationis. Iob I, V. 19: quia venit ventus a regione deserti et concussit quatuor angulos domus; Is. XXV, V. 4: spiritus robustorum quasi turbo impellens parietem.

Quarta autem vigilia noctis venit ad eos, ambulans supra mare. Posito periculo, ponitur liberatio a periculo: et circa hoc duo facit.

Primo ponitur auxilium; secundo effectus.

Secunda ibi qui autem in navicula erant, venerunt et adoraverunt eum.

Tria pericula posuerat: primo obscuritatem noctis, periculum maris, periculum venti. Et contra primum ponit visitationem suam; contra secundum certitudinem sui, ibi statimque iesus locutus etc.; contra tertium porrigit manum et continuo iesus extendens manum, apprehendit eum.

Item tranquillitatem maris et cum ascendisset in naviculam, cessavit ventus.

Circa primum ponitur sua visitatio; secundo effectus suae visitationis, ibi videntes autem eum supra mare ambulantem, turbati sunt.

Dicit ergo quarta vigilia noctis venit ad eos. Hic tangitur et adventus eius, et tempus, quia quarta vigilia. Hieronymus dicit, quod antiqui dividebant noctem in quatuor partes. In prima quidam vigilabant, in secunda alii, in tertia alii, et in quarta alii; et illi qui vigilaverant quiescebant.

Unde dicit quod in quarta vigilia etc., quia tota nocte fuerant in mari.

Venit ad eos ambulans supra mare. Et quare? assignat chrysostomus rationem litteralem, dicens quod tantum tardavit ut magis desideraretur. Is. XXVI, 9: anima mea desideravit te in nocte. Item, ut discerent quod si statim non haberent auxilium, quod non desisterent, quoniam oportet semper orare.

Mystice per quatuor horas significantur quatuor status. Primo status legis: secundo status prophetarum; tertio tempus gratiae; quarto ascensus in caelum, in quo statu cessavit tempestas. Unde in quarta vigilia venit sicut in fine noctis; unde Iac. Ult., 8: patientes estote et vos, et confirmate corda vestra, quoniam adventus domini appropinquabit.

Sed qualiter venit? ambulans supra mare. Et quare sic voluit venire? ut se ostenderet dominum maris; Ps. Lxxxviii, 10: tu dominaris potestati maris, motum autem fluctuum eius tu mitigas. Item, ut ostenderet illusores potestatis huius saeculi: diabolus enim semper illudit potestati huius saeculi; Ps. Ciii, 26: draco iste quem formasti ad illudendum ei. Sed istam potestatem dominus fregit; Ps. Lxxiii, 14: tu confregisti capita draconis; et significat quod ecclesia non potest tribulationes sustinere, nisi secundum quod voluit ipse.

Opinio fuit hic, quod in hac vita dominus accepit quatuor dotes, subtilitatis in nativitate, impassibilitatis quando ieiunavit quadraginta diebus, vel transubstantiando sacramentum eucharistiae, agilitatis hic, claritatis in transfiguratione. Sed hoc non credo: credo enim quod miraculose fecit.

Et videntes eum. Hic ponitur effectus praesentiae christi, scilicet turbatio discipulorum; unde ponitur turbatio, ponitur causa, ponitur signum.

Et dicit et videntes eum turbati sunt etc..

Debetis scire, quod quando auxilium divinum est magis propinquum, permittit dominus magis affligi, ut tunc magis cum devotione et gratiarum actione recipiatur auxilium eius. Item magis timor crevit, quia frequenter ex timore homines convertuntur.

Et quare? quia crediderunt phantasma esse; unde dicentes, quia phantasma est, non credentes esse verum corpus de virgine. Mystice enim significatur quod antequam christus veniat, multi multa phantastica dicent, ut habetur infra XXIV, 23 s..

Et prae timore clamaverunt: clamor enim est signum timoris, sicut etiam in omni tribulatione ad dominum debemus clamare; ps.

Cxix, 1: ad dominum cum tribularer clamavi, et exaudivit me.

Statimque locutus est eis etc..

Hic ponitur auxilium. Quia in obscuritate erant, ideo certitudinem dat: et tria facit.

Primo certificat verbis; secundo petit signum Petrus factis; tertio conceditur ei.

Tria posuerat: turbationem timoris, falsitatem opinionis, item desperationem: et contra ista tria facit, quia statim locutus est eis. Unde quando quis clamat ad dominum, si opus est, statim venit; is.

C. XXX, 19: ad vocem clamoris tui, statim cum audierit, respondebit tibi. Item, quia erant desperantes, dicit eis nolite timere. Idem habetur ioannis XVI, 33: in mundo pressuram habebitis, sed confidite, quia ego vici mundum: in me autem quietem. Item, quia phantasma credebant, ideo dicit eis ego sum. Et quare dicit sic? quia ex modo loquendi suo poterant certificari; Io. X, 3: oves meae vocem meam audiunt. Item ut se verum deum ostenderet. Simile habetur Ex. III, 13: qui est, misit me, dixit Moyses. Item contra hoc quod turbati erant, dixit nolite timere. Is. LI, V. 12: quis es tu ut timeas ab homine mortali, et a filio hominis, qui quasi foenum ita arescit? et Prov. XXVIII, 1: iustus autem quasi leo confidens absque terrore erit.

Respondens Petrus dixit: domine, si tu es, iube me ad te venire super aquas. Quia auxilium contulerat verbis, ideo Petrus petit signum factis. Petrus autem in persona totius fiducialiter petiit, et dixit si tu es, iube me ad te venire. Hic est magna fiducia Petri. Non dixit, ora pro me, sed dixit iube me ad te venire, quia ipse confessus est tu es christus filius dei vivi. Unde ex fide quam iam conceperat, audacter confidit in eius potestate.

Esther XIII, 9: domine, in potestate tua cuncta sunt posita, et non est qui resistere possit voluntati tuae. Et hoc dixit ex solo desiderio, non ut tentaret, nec ex infidelitate.

I ad Thess. I, 3: memores fidei vestrae, et operis, et laboris etc..

Deinde ponitur signum; unde dixit veni. Et descendens Petrus de navicula, ambulabat super aquam, ut veniret ad iesum.

Et hoc contra Manichaeos qui dixerunt, quod christus non habebat verum corpus: quia si christus non habebat, quia ambulabat super aquas, sic nec Petrus.

Per hoc quod post quartam vigiliam adhuc imminebat periculum, significatur quod in quarto adventu, quod erit purgandum purgabitur in electis. Ps. Xcvi, 3: ignis ante ipsum praecedet, et inflammabit in circuitu inimicos eius.

Videns autem ventum validum etc.. Hic ponitur tertium auxilium, quia liberavit Petrum a submersione. Et primo ponitur causa; secundo petitio Petri; tertio auxilium christi.

Videns autem ventum validum timuit. In mari ventus non habet continuum impetum, similiter nec in terra; unde interpellabatur quando Petrus intravit mare; sed cum fuit super mare, flavit fortiter, et tunc timuit. Ex hoc est considerandum quod dicit, quod periculosius erat supra mare quam in navi, ideo dominus aliquando fortes in periculo maris submergi permittit. Unde apostolus I ad Cor. X, 12: qui existimat se stare, videat ne cadat.

Sed quare permisit in periculo? primo praecepit ire, ut virtus eius ostendatur, quia uterque ambulabat, et hoc viderunt discipuli. Sed quod permiserit mergi Petrum, hoc fecit, ut experiretur quid posset de se. Unde quod ivit supra mare, hoc fuit virtute christi; quod autem coepit mergi, hoc fuit infirmitatis Petri, sicut Paulus, II ad Cor. XII, 7: ne magnitudo revelationum extollat me, datus est mihi stimulus carnis meae, Angelus Satanae, qui me colaphizet. Permisit etiam dominus Petrum mergi, quia futurus erat pastor. Voluit ergo et virtutem ostendere, et infirmitatem.

Item hoc fecit ad compescendam aemulationem discipulorum: quia enim viderunt eius periculum, cessavit aemulatio eorum.

Et cum coepisset mergi, clamavit: domine, salvum me fac. Simile habetur in Ps. Lxviii, 2: salvum me fac, domine, quoniam intraverunt aquae usque ad animam meam.

Et continuo iesus extendens manum apprehendit eum. Christus duo facit, quia et auxilium impendit, et infidelitatem arguit. Auxilium impendit, quia manum porrigit; Ps. Cxliii, 7: emitte manum tuam de alto, libera me, et eripe me de aquis multis.

Et iob XIV, 15: operi manuum tuarum porriges dexteram. Deinde de infidelitate eum arguit, et ait illi: modicae fidei, quare dubitasti? in quo significatur quod si fidem certam habuisset, submergi non potuisset, ideo stabiles esse debemus in fide. Idem habetur supra VIII, 26: quid timidi estis, modicae fidei? et cum ascendisset in naviculam, cessavit ventus. Hic ponitur quartum auxilium contra ventum. Ps. Cvi, 25: dixit, et stetit spiritus procellae. Unde signum est, quod cum christus est cum suis, nil perversi habent; unde Apoc. VII, 16: non esurient, neque sitient ultra.

Sequitur liberationis effectus qui autem in navicula erant, venerunt, et adoraverunt eum, scilicet discipuli, vel nautae.

Supra VIII, 27: qualis est hic, quia venti et mare obediunt ei? vere filius dei es. Per hoc autem significatur, quod quando dominus cum fidelibus est, tunc veraciter credunt; I Io. II, 28: filioli, manete in eo, ut, cum apparuerit, habeamus fiduciam, et non confundamur ab eo in adventu eius.

Et cum transfretassent, venerunt in terram Genesareth. Hic ponitur virtus christi. Et primo describitur locus; deinde devotio hominum; et post virtus operativa.

Dicit ergo et cum transfretassent, venerunt in terram Genesareth, qui locus est ex alia parte maris, et interpretatur ortus: unde post periculum venerunt ad refrigerium.

Deinde sequitur devotio turbarum: et cum cognovissent eum viri loci illius, miserunt in universam regionem illam, et obtulerunt ei omnes male habentes etc., quia non solum suos infirmos obtulerunt, sed miserunt pro extraneis. Unde cum cognovissent per famam et per doctrinam, miserunt pro infirmis, et obtulerunt ei; unde omnes credebant in eum, tantae erat virtutis sermo eius; et hoc significatur Is. Ult., 19: mittam ex eis, qui salvati fuerint, ad gentem in mare etc..

Item devotio etiam demonstratur, quia non solum petebant, quod imponeret manus, sed eum tantum rogabant, ut vel fimbriam vestimenti eius tangerent. Per fimbriam significantur minima praecepta, vel caro christi, vel sacramentum baptismi. Et quicumque tetigerunt, scilicet per fidem, salvi facti sunt. Unde Mc. Ult., 16: qui crediderit et baptizatus fuerit salvus erit.