Ἠκούσαμεν γάρ μικρόν ἀνωτέρω τοῦ τῆς θεολογίας ἐπωνύμου, τόν μέν Πατέρα πηγήν καί ἀρχήν εἰπόντος ἀϊδίου φωτός, τόν δέ Υἱόν ἄναρχον μέν οὐδαμῶς ἀρχήν δέ τῶν ὅλων. ∆ιό καί «μόνη πηγή τῆς ὑπερουσίου θεότητος ὁ Πατήρ», ὁ μέγας εἶπε ∆ιονύσιος ὁ Ἀρεοπαγίτης˙ καί αὖθις «ἔστι πηγαία θεότης ὁ Πατήρ, ὁ δέ Υἱός καί τό Πνεῦμα τῆς θεογόνου θεότητος, εἰ οὕτω χρή φάναι, βλαστοί θεόφυτοι καί οἷον ἄνθη καί ὑπερούσια φῶτα»˙ καί πάλιν˙ «διακεκριμένα δέ ἐστι τό Πατρός ὑπερούσιον ὄνομα καί χρῆμα καί Υἱοῦ καί Πνεύματος, οὐδεμιᾶς ἐν τούτοις ἀντιστροφῆς ἤ ὅλως κοινότητος ἐπεισαγομένης». Κἀν τῷ Περί μυστικῆς θεολογίας τρίτῳ, «ἐκ τοῦ ἀΰλου», φησί, «καί ἀμεροῦς ἀγαθοῦ τά ἐγκάρδια τῆς ἀγαθότητος ἐξέφυ φῶτα, καί τῆς ἐν αὐτῷ καί ἐν ἑαυτοῖς καί ἐν ἀλλήλοις συναϊδίου τῇ ἀναβλαστήσει (σελ. 140) μονῆς ἀπομεμένηκε ἀνεκφοίτητα»˙ καί αὖθις˙ «τά τῆς ὑπερουσίου θεογονίας οὐκ ἀντιστρέφει πρός ἄλληλα».

Εἰ τοίνυν εἴποις προβολέα τόν Υἱόν ὁ Πατήρ οὐδέποτ᾿ ἄν εἴη προβολεύς˙ κοινωνήσει γάρ κατά τό θεογόνον τῷ Υἱῷ˙ ἀλλά τοῦτ᾿ ἀπείρηται. Εἰ δέ τόν Πατέρα φαίης, ὥσπερ οὖν ἐστιν, ὁ Υἱός οὐκ ἄν εἴη προβολεύς, οὐκ ἄρα ἐξ αὐτοῦ τό Πνεῦμα˙ μόνος γάρ θεότης θεογόνος ὁ μόνος γεννήτωρ καί προβολεύς˙ κατά ταῦτα γάρ καί θεογόνος. Ταύτην δή τήν κοινωνίαν καί ὁ μέγας Βασίλειος ἀπαγορεύων πρός τόν ἑαυτοῦ γράφων ἀδελφόν, «τό Πνεῦμα», φησί, «τό ἅγιον τοῦ Υἱοῦ μέν ἤρτηται, ᾧ ἀδιαστάτως συγκαταλαμβάνεται˙ τῆς δέ τοῦ Πατρός αἰτίας ἐξημμένον ἔχει τό εἶναι, ὅθεν καί ἐκπορεύεται, τοῦτο γνωριστικόν τῆς κατά τήν ὑπόστασιν ἰδιότητος σημεῖον ἔχον, τό μετά τόν Υἱόν καί σύν αὐτῷ γνωρίζεσθαι καί ἐκ τοῦ Πατρός ὑφεστάναι. Ὁ δέ Υἱός τό ἐκ τοῦ Πατρός ἐκπορευόμενον Πνεῦμα δι᾿ ἑαυτόῦ καί μεθ᾿ ἑαυτοῦ γνωρίζων, μόνος μονογενῶς ἐκ τοῦ ἀγεννήτου φωτός ἐκλάμψας, οὐδεμίαν κατά τό ἰδιάζον τῶν γνωρισμάτων τήν κοινωνίαν ἔχει πρός τόν Πατέρα ἤ τό Πνεῦμα τό ἅγιον».

Ὁρᾷς ὅπως ἔχει πρός τε τόν Πατέρα καί τόν Υἱόν τό Πνεῦμα τό ἅγιον καί τίνα Υἱοῦ καί Πνεύματος τά γνωρίσματα; «Γνωρίζει τοίνυν ἡμῖν», φησί, «καί φανεροῖ τό Πνεῦμα τό ἅγιον, δι᾿ ἑαυτοῦ καί μεθ᾿ ἑαυτοῦ ὁ τοῦ Θεοῦ μονογενής Υἱός, ἀλλ᾿ οὐχί καί ἐκπορεύει, ἵνα μή κοινωνίαν ἔχῃ κατά τό ἰδιάζον τῷ Πατρί. Τῆς γάρ τοῦ Πατρός, φησίν, αἰτίας ἐξημμένον ἔχει τό εἶναι τό Πνεῦμα τό ἅγιον, ἥτις ἰδιότης μόνου τοῦ Πατρός ἐστι˙ «Πάντα γάρ», φησίν ὁ θεολόγος, «ὅσα ἔχει ὁ Πατήρ, τοῦ Υἱοῦ ἐστιν, ἄνευ τῆς αἰτίας». Τίς οὖν ἐκ τοῦ παντός αἰῶνος τῶν ἐνθέων θεολόγων τά ἴδια ἑκάστου τῶν τριῶν τῆς μιᾶς θεότητος προσώπων τοῖς δυσίν ἤκουσται προσνείμας, ἀλλά μή ἀσύγχυτα φυλάξας; Ὅτι δέ τοῦ Πατρός ἴδιον τό ἐκπορεύειν δῆλον˙ Τῆς γάρ αὐτοῦ, (σελ. 142) φησίν, αἰτίας ἐξῆπται τό Πνεῦμα, ὅθεν καί ἐκπορεύεται, παρ᾿ οὗ καί ὑφέστηκεν˙ εἰ καί μετά τόν Υἱόν καί σύν αὐτῷ γνωρίζεται.

Ἐπεί δέ τά κοινά ἐπί τῆς ἀνωτάτω καί προσκυνητῆς Τριάδος ἐπίστης ἔνεστιν, οἷς ἐστι κοινά, τό δέ ἐκ τοῦ Πατρός εἶναι κατά τούς Λατίνους οὐκ ἐπίσης πρόσεστι τῷ Υἱῷ καί τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, ὁ μέν γάρ προσεχῶς ἐξ αὐτοῦ γεγέννηται καί ἐκ μόνου τοῦ Πατρός, τό δέ ἐμμέσως καί οὐ προσεχῶς ἐκπορεύεται καί οὐκ ἐκ μόνου τοῦ Πατρός ὥς γε αὐτοί φρονοῦσιν - εἰ οὖν κατ᾿ αὐτούς οὐκ ἐπίσης πρόσεστιν, οὐδέ κοινόν Υἱῷ καί Πνεύματι τό εἶναι ἐκ Πατρός˙ εἰ δέ μή κοινόν τοῦτ᾿ἔστιν αὐτοῖς, οὐδ᾿ ἐκ τοῦ Πατρός ὅλως οὐδέτερον αὐτῶν. Θάτερον γάρ ὁποιονοῦν ἐκ τοῦ Πατρός ὑπάρχον, θάτερον ἐκβάλλεται μή κοινωνοῦν, καί δι᾿ ἀλλήλων ἀμφότερα. Οὕτως οὐδέν ἄν διαφύγοις τῶν ἀτόπων ὁ λατινικῶς φρονῶν, ὥσπερ οὐδ᾿ οἱ ἐκ τοῦ Πνεύματος εἰπόντες τόν Υἱόν, ἀλλ᾿ οἷς ἄν ἐπιχειρήσῃς διαφεύγειν, τοῖς αὐτοῖς ἐπιχειρήμασι κἀκεῖνοι χρήσονται καί σοι δι᾿ ἑαυτῶν ἄφυκτον ἀποδείξουσι τόν τῶν ἀτόπων ἑσμόν.