ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΛΟΓΟΙ ΑΠΟ∆ΕΙΚΤΙΚΟΙ ∆ΥΟ ΠΕΡΙ ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ

 Ἀλλ᾿ ὦ Θεέ τοῦ παντός, ὁ μόνος δοτήρ καί φύλαξ τῆς ἀληθινῆς θεολογίας καί τῶν κατ᾿ αὐτήν δογμάτων καί ρημάτων, ἡ μόνη μοναρχικωτάτη τριάς, οὐ μόνον ὅτ

 Ἐπεί καί διά τοῦτο διδαχθέντες τε καί φωτισθέντες ἀπεστάλησαν, ἵνα διδάξωσιν ὡς ἐδιδάχθησαν, ἵνα φωτίσωσιν ὡς ἐφωτίσθησαν, ἵνα κηρύξωσιν ἐν παρρησίᾳ,

 ἀναγραψάντων τά καθέκαστα τῶν ἁγίων ἁπασῶν συνόδων ἐξελεγχόμενοι, καί αὐτῆς τῆς ἐξ ἐκείνων μέχρι καί νῦν, μᾶλλον δέ καί ἐσαεί συμφωνίας τῶν τεσσάρων π

 Πατρός ἀκούοντες γεννηθέντα πρό πάντων τῶν αἰώνων καί τῷ ἐκ τοῦ Πατρός συννοούμενόν τε καί συνυπακουόμενον ἔχοντες τό «μόνου», καθάπερ ἄν καί αὐτός ἡμ

 τοῦτο ἐκπεσούμεθα Μή σύ γε τοῦτο πάθῃς, μᾶλλον δέ μή διαμείνῃς ἀνίατος παθών˙ γνωστόν γάρ ἤδη γέγονέ σοι τό ὀρθόν.

 Πατρός, οὐχ ὡς ἐξ ἀνάγκης συννοούμενον Τοσαυτάκις οὖν εἰρημένου περί τοῦ Υἱοῦ ὅτι παρά τοῦ Πατρός καί μηδαμοῦ τοῦ

 Πατρός˙ ὁ δέ θέσει οὐκ ἐκ μόνου ἀλλά δι᾿ Υἱοῦ ἐκ τοῦ Πατρός, καίτοι οὐχ Υἱός μόνον, ἀλλά καί Πνεῦμα χάριτί ἐστιν˙ «ὁ γάρ κολλώμενος τῷ Κυρίῳ ἕν Πνεῦμα

 Ἀλλ᾿ οὐδαμοῦ τῶν θεολόγων εἶπέ τις οὔτε δύο οὔτε τρεῖς. Ὥσπερ γάρ Θεόν ἑκάστην τῶν τριῶν προσκυνητῶν ἐκείνων ὑποστάσεών φαμε καί Θεόν ἑκατέραν ἐκ Θεοῦ

 Φασίν οὖν, διότι ἡ μία ἐστίν ἐκ τῆς ἑτέρας. Τί οὖν ὁ Σήθ, ἐκ μιᾶς ἄρα γεγέννηται ἀρχῆς, ὅτι ἡ Εὔα ἦν ἐκ τοῦ Ἀδάμ, (σελ. 106) καί οὐ δύο εἰσί τούτου το

 τῶν ὑποστατικῶν διενήνοχεν οὐδέν˙ οὐκοῦν καί ἡ φύσις τῆς ὑποστάσεως, ὡς μή τρισυπόστατον ἤ τριφυᾶ κατ᾿ αὐτούς εἶναι τόν Θεόν.

 καί ὁ Υἱός. Τοιγαροῦν ἄνευ τῆς αἰτίας καί ἀρχῆς τῆς ἐν Τριάδι νοουμένης θεότητος˙ πάντα οὖν ἔχει ὁ Υἱός τοῦ (σελ. 114) τοῦ Πατρός, ἄνευ τοῦ ἀρχή καί α

 διάνοιαν, καί ἐκ ἄλλου του ἐκπορεύεσθαι τό Πνεῦμα διά τήν σήν περί τοῦ μόνου ἄγνοιαν

 Εἰ γοῦν ταῦτ᾿ ἦν ὀνομάσαι, οἷον Πατέρα φωτός ἤ προβολέα τοῦ ἁγίου Πνεύματος, πῶς ἄν οὐχί τῶν ἄλλων αὐτοῦ σχεδόν πάντων ὀνομάτων ὁ μέγας ἐν θεολογίᾳ Γρ

 ἐστιν ἕνωσις Πατρός καί Πνεύματος. Πῶς οὖν ὁ αὐτός μέγας ἐν θεολογίᾳ Γρηγόριός φησιν, «ἄναρχον καί ἀρχή καί τό μετά τῆς ἀρχῆς εἷς Θεός», «φύσις δε τοῖ

 Τί δ᾿ ὁ ἐμμέτροις Ἔπεσι θεολογικῶς τε ἅμα καί πατρικῶς ἐγκελευόμενος, ὡς εἴπερ ἀκούσαις περί Υἱοῦ καί Πνεύματος, «ὥς ρα Θεοῖο τά δεύτερα Πατρός ἔχουσι

 ἀπόστολον˙ εἰ δέ τοῦτο, οὐκ ἔστι κτίσμα, Θεός δέ μᾶλλον ὡς ἐκ Θεοῦ καί ἐν Θεῷ». Καί πάλιν, «Θεός ἄρα τό Πνεῦμά ἐστι τό ἐν Υἱῷ παρά Πατρός φυσικῶς ὑπάρ

 Ἠκούσαμεν γάρ μικρόν ἀνωτέρω τοῦ τῆς θεολογίας ἐπωνύμου, τόν μέν Πατέρα πηγήν καί ἀρχήν εἰπόντος ἀϊδίου φωτός, τόν δέ Υἱόν ἄναρχον μέν οὐδαμῶς ἀρχήν δ

 Εἰ γάρ ὅτι μετά τόν Υἱόν λέγεται τό Πνεῦμα ὑπαριθμούμενον ἐρεῖς, ὅ σοι δοκεῖ τῶν ἐπιχειρημάτων ἀσφαλέστερον, ὡς ἔγωγ᾿ ἄν φαίην οὐχ ἧττον τῶν ἄλλων σφα

 τόν λόγον προήγαγεν. Ὅ δέ φησιν ἐν τῷ πρώτῳ τῶν Πρός αὐτόν Εὐνόμιον, ὡς «ἔστι τάξεως εἶδος οὐ κατά

 μυεῖσθαι παραδέδοται Ὁ Θεός καί Πατήρ, ἡ πάντων ἀρχή, Υἱοῦ Πατήρ ἐστι μονογενοῦς, ὅς καί πρίν ἤ προστεθῆναι τῷ Πατρί συννοεῖται πάραυτα. Πῶς οὖν ἀφέν

 ὁμοουσιότητος τοῦ Πνεύματος, εἰ καί Λατῖνοι βιάζονται τάς ρήσεις, μεθέλκοντες αὐτῶν τήν διάνοιαν εἰς τήν οἰκείαν κακόνοιαν.

 θεοπρεπῶν καί προμηθεστάτων οἰκονομιῶν συντομωτάτην ἀποδιδῶμεν διά πάντων τήν δοξολογίαν καί τήν εὐχαριστίαν καί τήν ἀνάμνησιν˙ οὐχ ὅτι δεύτερα καί τρ

 παρ᾿ οὐδενός τῶν ἀποστόλων ἤ τῶν εὐαγγελιστῶν ἐκλήθη, ἀλλά καί ἀντί τούτου ἡ τοῦ Πατρός ἀπέχρησεν αὐτοῖς φωνή. Ἀρχήν δέ λέγω οὐ τήν καταρχήν, οὐδέ τήν

 ἀνεπιχείρητα τοῖς κακουργοῦσι καί τῷ παραχαράττειν δολοῦσι τόν τῆς ἀληθείας λόγον, πᾶσιν ἐγνωσμένα σοφοῖς τε καί ἰδιώταις καί διά στόματος ἀεί φερόμεν

 ἀμέσως, ἀλλ᾿ οὐχί καί ἐκ τοῦ Υἱοῦ. Προσαπεδείξαμεν ὡς, ἐπεί καί νοῦς λέγεται Χριστοῦ τό Πνεῦμα, καθάπερ καί ἡμῶν

 λέγεται καί οὐκ ἐξ ἐκείνου, ἀλλά σύν ἐκείνῳ, γεννηθέντι ἐκ τοῦ Πατρός, καί τό Πνεῦμα ἐκπορεύεται.

 Ἔτι μετά τοῦτο περί ἀρχῆς φαμεν, καί ὡς οἱ λατινικῶς φρονοῦντες σοφιστικῶς ἀποκρίνονται πρός τούς ἐρωτῶντας αὐτούς, εἰ δύο λέγουσιν ἀρχάς τῆς θεότητος

 ἐθέλουσιν, ἀλλά τοῖς πρός ἐπανόρθωσιν διδοῦσι χεῖρα, ἀληθείας λόγου δύναμιν πρός ἀλήθειαν ἀναγωγόν, οἷά τινες ὡς ἀληθῶς ἀνάγωγοι, δυσχεραίνουσί τε ἐς

 μαρτυρίαι, μή καλῶς ἐκληφθεῖσαι, δυνηθεῖεν ἄν συνάρασθαι παραιτουμένοις οὐ κατά καιρόν ἤ τῆς ἀσεβείας αὐτούς καί τῆς δι᾿αὐτήν αἰωνιζούσης καταδίκης ἐξ

 Θεοῦ συναιρομένου ἀπελέγξαντες, (σελ. 192) καί οἷόν τινάς θεμελίους ὑποσπάσαντες, σαθρόν αὐτῶν ἀποδείξομεν τό ὅλον τῆς δυσεβείας οἰκοδόμημα.

 Ἰωάννην τόν Ζαχαρίου», κατά τόν θεῖον εὐγγελιστήν Λουκᾶν, (σελ. 196) καί «καθώς ἐλάλησε Κύριος διά τῶν ἁγίων αὐτοῦ προφητῶν ποιῆσαι ἔλεος», ὁ Ζαχαρίας

 Ἀλλ᾿ ὁρᾷς πῶς τό ἐμφύσημα τοῦτο αἰνίττεται μέν παρόν τό Πνεῦμα καί τελεσιουργοῦν τήν ἐπί τό κρεῖττον τῆς ἀνθρωπίνης ψυχῆς ἀνακαίνισιν, ἥν ἐκ Πατρός δι

 διαρέσεις διακονιῶν, ὁ δέ αὐτός Κύριος˙ καί διαιρέσεις ἐνεργημάτων, ὁ δέ αὐτός Θεός». Κοιναί μέν οὖν τῇ μόνῃ ἁγίᾳ καί προσκυνητῇ Τριάδι αἵ τε θεῖαι δυ

 κατά μέρος ἐλλάμποντας Ἀλλ᾿ ὑπέρ οὗ νῦν ὁ λόγος, ἴδωμεν τήν ἐπαγγελίαν˙ τό δ᾿ «οὐ μετά πολλάς ταύτας

 ὅσα ἔχει ὁ Πατήρ ἐμά», «ἐκ τοῦ ἐμοῦ λαμβάνει καί ἀναγγέλλει»˙ κοινά γάρ ἡμῖν καί ὁ πλοῦτος καί τά δόματα.

 Πνεύματος ἀΐδιον δοξάζειν ἀκόλουθον˙ ἀνάγκη δέ συναϊδίους εἶναι καί τούς πρός οὕς ἡ φανέρωσις καί πρόσεστι τό μηδ᾿ οὕτω τήν ὕπαρξιν τοῦ θείου Πνεύματο

 αὐτοῦ. Μετ᾿ αὐτόν τό ἅγιον πεφανέρωται Πνεῦμα, τό αὐτά τῆς αὐτῆς φύσεως αὐχήματα καί

 ἔπεμψεν, ἐπανελθών ὅθεν κατῆλθεν. Ἀλλ᾿ ὁ μέν Υἱός καί Θεός ἐστι καί ἄνθρωπος γέγονεν˙ἀπεστάλη γοῦν καί ὡς ἄνθρωπος˙ τό Πνεῦμα οὐκ ἐνηνθρώπησεν.

 σημαινόμενον, ἀλλ᾿ οὐκ αὐτό ὑπάρχον ἐμφύσημα, ὡς ἐξ ἀνάγκης ἔχειν τήν ὕπαρξιν ἐξ οὗ τό ἐμφύσημα˙ ἄν δέ καί πεμπόμενον, φανερούμενον˙ ἄν δέ καί διδόμεν

 σχέσεως καί τῆς ὑπερβαλλούσης συμφυΐας καί τῆς ἀπερινοήτου τε καί ἀφθέγκτου περιχωρήσεως, αὐτόν αὖθις εὑρίσκομεν καί κηρύττομεν τόν Πατέρα, αὐτόν ἕνωσ

 τό Πνεῦμα τό ἅγιον Οὐκ ἔγωγε οἶμαι, εἰ μή σαφῶς ἐθέλει θεομαχεῖν. Ἀλλά καί αὐτοῦ, φησί, τοῦ Υἱοῦ τό Πνεῦμα καί ἴδιον αὐτοῦ λέγεται. «Ἐξαπέστειλε γάρ

 καί ἀθετοῦσι τήν οὐσίαν καί τήν ὑπόστασιν τοῦ παναγίου Πνεύματος. Τό μέν οὖν ἐκ διαιρέσεως συμπέρασμα τοῦ λατινικοῦ καθ᾿ ὑπόθεσιν συλλογισμοῦ

 κἀκεῖ παρά τῶν θεολόγων, ὡς δεικτικόν τῆς τοῦ Πατρός ὑποστάσεως, ἀλλ᾿ οὐχ ὡς καί τοῦ Υἱοῦ συναιτίου ὄντος ἐπί τῆς θεότητος.

 Πνεῦμα τό ἅγιον. Οἱ δέ συνείροντες ἤ προφασιζόμενοι τό πρῶτον ἀνασκευάζουσιν ἑκάτερον,

 ἐναντιουμένας ἤ τούς κατ᾿ αὐτάς θεολόγους ἀμφοτέρους Ἥκιστα. Οὐκοῦν τοῦτον ἤ ἐκείνους διαγράψομεν τοῦ χοροῦ τῶν ὀρθοδόξων κατά σέ. Τί δέ, τῶν εὐαγγελ

 κτισμάτων, τοσούτῳ μεγαλοπρεπέστερον τῇ πρώτῃ αἰτίᾳ θεότητος εἶναι ἀρχήν ἤ κτισμάτων καί διά θεότητος μέσης ἐλθεῖν ἐπί τά κτίσματα».

 παντουργοῦ Θεοῦ Πατρός πρός γέννησίν τε καί πρόοδον Υἱοῦ δημιουργοῦ τῶν πάντων καί τά πάντα τελεσιουργοῦντος, οὔθ᾿ ὁ Υἱός διά τοῦ Πνεύματος (ἀτελής γά

 τοῦ Πατρός καί παρ᾿ ἐμοῦ ἐκπορεύεται» Οὐ γάρ ἦν ταπεινότερον τηνικαῦτα περί ἑαυτοῦ φθεγγόμενος, δι᾿ ὅπερ ἄν τοῦτο μόνον καί παρῆκεν ἐπικρυψάμενος. ∆ῆ

 ἐκπορεύεται, τοῦτο γνωριστικόν τῆς κατά τήν ὑπόσταστιν ὑπάρξεως σημεῖον ἔχον, τό μετά τόν Υἱόν καί σύν αὐτῷ γνωρίζεσθαι καί ἐκ τοῦ Πατρός ὑφεστάναι. Ὁ

 περί τῆς οἰκονομίας ὁ λόγος» Καί μετ᾿ ὀλίγα˙ τήν χάριν γάρ φησιν ἐνταῦθα τήν ἐλθοῦσαν ἐπί τήν σάρκα˙ πᾶσα γάρ ἡ χάρις ἐξεχύθη εἰς τόν ναόν ἐκεῖνον˙

 κατά τόν τῆς οἰκείας αἰτίας λόγον, τουτέστιν ὡς Υἱόν προθεωρεῖσθαι ἀπό τοῦ Πατρός, προσίσταταί κωλῦον τοῦ Υἱοῦ ἔχεσθαι τό Πνεῦμα καί σύν αὐτῷ ἅμα εἶνα

 Πρός Ἀβλάβιον, διά τι, μίαν θεότητα ἐπί Πατρός καί Υἱοῦ καί Πνεύματος ἁγίου λέγοντες, τρεῖς θεούς λέγειν ἀπαγορεύομεν, τό παντάπασιν ἑνιαῖον παραστήσα

 ὑπάρχειν, καθάπερ καί τό πνεῦμα τό ἅγιον, αἰτιατῶς μέντοι γεννητῶς, αἰτιατῶς δέ καί τό Πνεῦμα τό ἅγιον ὑπάρχειν, οὐ γεννητῶς δέ.

 θεολόγοις, σαφηνείας χάριν πλείονος. Ὁ Κάϊν υἱός ὑπῆρχε τοῦ Ἀδάμ καί μονογενής αὐτῷ πρό τοῦ τεκεῖν τούς ἄλλους, ἡ δέ Εὔα τμῆμα˙ καί ἐγένετο ἄν καί ἐνο

 σύν πρόθεσιν τήν διά νοήσομέν τε καί μεταληψόμεθα, μετά τοῦ τῆς θεολογίας ἐπωνύμου Γρηγορίου λέγοντος, «εἷς ἡμῖν Θεός, ὁ ἄναρχος Πατήρ˙ ἡ ἀρχή τῶν

 πάντων Θεόν Ἀλλ᾿ οὐχ ὡς συνδημιουργοῦντος λέγω, φησίν, ἀλλ᾿ ὡς συνεκπορεύοντος. Οὐκοῦν συνεκπορεῦον καί τό Πνεῦμα τελειώσει (σελ. 298) ἑαυτό ὥσπερ κἀ

 δέ, οὐκ οὐσιώδης ἦν καί ἡ πρός ἡμᾶς ἀποστολή τοῦ Λόγου, ἐξ ἀμφοῖν τοῦ Πατρός γενομένη καί τοῦ Πνεύματος Ἀλλ᾿ ἡ ἀποστολή γέννησις οὐκ ἦν˙ οὐ γάρ ἐξ ἀμ

 ὡς μιᾶς καί τῆς αὐτῆς φύσεως οὔσης τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ. Ἵνα γάρ κατ᾿ αὐτόν εἴπω τόν θεῖον Κύριλλον, ὡς αὐτός Πρός Ἑρμείαν γράφει, «οὐχ

 τοῦ Πνεύματος ὡς φανερωτέρας καί προκατηγγελμένης καί προπεπιστωμένης˙ «ἔχει τε ὁ Υἱός φυσικῶς ἐν ἑαυτῷ τά τοῦ Πατρός ἴδια καί ἐξαίρετα, διαβαινούσης

 ἐκεῖνος δέ ὁλόκληρον˙ εἰ δέ ἡ ἐνέργεια αὐτοῦ ἀμέτρητος, πολλῷ μᾶλλον ἡ οὐσία». Οὕτω πάντα νικᾷ τῆς τῶν παρ᾿ ἡμῶν εἰρημένων ἀληθείας ἡ δύναμις, εὐπορία

 Υἱόν καταγγέλλει τόν Χριστόν. Καί ὁ θεῖος Κύριλλος ἐν Θησαυροῖς ἐν Υἱῷ παρά Πατρός φυσικῶς ὑπάρχειν τό Πνεῦμα συμπεραίνει καί παρά Πατρός φυσικῶς τε κ

 ὡμοιωμένων κατά χάριν τῷ Υἱῷ ἐκπορεύεσθαι τό Πνεῦμα˙ ἰδιαίτατα γάρ ἐκ τοῦ Πατρός, ὡς ἐξ αὐτοῦ μόνου τήν ὕπαρξιν ἔχον τήν προαιώνιόν τε καί ὁμοούσιον.

 ἐξ αὐτοῦ τοῦ Πατρός ἐκπορευόμενον˙ δηλονότι ἀμέσως ἑκάτερον αὐτῶν καί ἐκ μόνου τοῦ Πατρός, ἐξ αὐτῆς δηλαδή τῆς πατρικῆς ὑποστάσεως. Εἰ δέ διά τήν γενο

 τῆς ἐκ τῶν οὐρανῶν θεοσημίας καί αἰσθητῶς ἡ γῆ ἐσείσθη. Ὁρᾷς ἐπί τῆς τοιαύτης σημασίας τό ἐκπορευόμενον οὐ μόνον ὄν τοῦ Πνεύματος, ἀλλά κοινόν Πατρός,

 Πνεύματος δίδοται λόγος σοφίας, ἄλλῳ δέ λόγος γνώσεως». Ἀλλά καί ὁ Χριστός ἐνοικεῖ ταῖς καρδίαις τῶν μή ἀδοκίμων, πάντως διά τοῦ Πνεύματος, καί νοερῶς

 ΑΝΤΕΠΙΓΡΑΦΑΙ

 γέννησίς τε καί ἐκπόρευσις».

 Πνεῦμα, οὐκέτ᾿ ἔσται λοιπόν ὁ (σελ. 352) Πατήρ πρόσωπον ἕτερον παρά τόν Υἱόν, οὐδέ παρά τό Πνεῦμα ὁ Υἱός. Ὁρᾷς ὡς αἱ μέν τῶν ἁγίων ρήσεις ἔχουσιν εὐσε

 Ἐπιγραφή ἕκτη. Ἐπειδή εἰσί τινες λέγοντες διαφέρειν ἀλλήλων τό 'πρόεισι' καί τό 'προχεῖται' καί τό

 Ἀντεπιγραφή ὀγδόη Αἱ συνειλεγμέναι παροῦσαι γραφικαί χρήσεις καί διά παραδειγμάτων τό πρός τόν

 διαγινώσκειν ὡς καί τό Πνεῦμα διά τοῦτο ἴδιον τοῦ Υἱοῦ λέγεται εἶναι, διά τό ἐκ τῆς οὐσίας αὐτοῦ εἶναι˙ καί αὖ διά τοῦτο ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ Υἱοῦ λέγετα

 ὁπωσδήποτε τήν ὕπαρξιν καί ἐκ τῆς ὑποστάσεως ἐκείνης ταύτην ἔχει καί ἀντιστρόφως˙ ὅ γάρ ἄν ἐκ τῆς ὑποστάσεως ἐκείνης ᾖ καί ἐκ τῆς οὐσίας ἐκείνης ἐστίν

 ΕΠΙΣΤΟΛΗ Α' ΠΡΟΣ ΑΚΙΝ∆ΥΝΟΝ (σελ.398)

 λέγων, ὅπερ οὐκ ἄν εἴη ἐπί τῆς δημιουργικῆς ἀρχῆς˙ ἡ αὐτή γάρ ἐστιν ἐκείνη. (σελ. 402) Ἄλλως τε, τό δημιουργικόν ταύτης σημαινούσης, οὐ δύο μόνον ἄν ε

 προάγεται τό ψεῦδος, ὥστε τό ἐναντίον τῇ θεολογίᾳ κατά τῆς ἑαυτῶν φέρειν κεφαλῆς ἀνάγκη, ὅ ἐστιν ἡ βλασφημία. Ὡς οὖν τήν κατά διάθεσιν ἄγνοιαν νοσοῦντ

 γοῦν ἐνταῦθα, οὗ, εἰ καί μή ἕν, ὅμως ἐστί τό γόνιμον ἀμφοῖν, οὐκ ἔνι τοῦ ἑνός μίαν εἶναι τήν ἀρχήν, πῶς ἐπί τῆς ἀνωτάτω Τριάδος αἱ δύο τοῦ ἑνός ἁγίου

 φρονοῦντες Ταῦτα μέν δή ταύτῃ. Συλλογίζεσθαι δέ ἐπί τοῖς τοιούτοις ἔργῳ ὑπό τῶν πατέρων

 ἐνδόξων ἔνδοξος, ταὐτόν δέ εἰπεῖν πιθανός ἐκ πιθανῶν. Οὐδέν γάρ ἴσασι περί Θεοῦ βέβαιον οὐδ᾿ ἀσφαλές, «ἀλλ᾿ ἐματαιώθησαν ἐν τοῖς διαλογισμοῖς αὐτῶν».

 Πνεῦμα τῆς θεογόνου θεότητος οἷον ἄνθη καί ὑπερούσια φῶτα», εἴ τις τό ὑπερούσιον Πνεῦμα φύσει ἐρεῖ ἐκ τοῦ Θεοῦ, τό δέ φύσει ὄν ἐκ τοῦ Θεοῦ πηγάζεσθαι

 ὑφέρπουσαν μέμψιν τῇ ἐπιγραφῇ, ὡς ἄν μή πρός τόν ἐπαινέτην ἀναφέροιτο ἀπετριψάμην. Ἵν᾿ οὖν καί σέ κριτήν ἀξιόχρεων τούτου τοῦ ὀνόματος ποιήσωμαι παραθ

 Β' ΠΡΟΣ ΑΚΙΝ∆ΥΝΟΝ (Σελ. 334)

 ἀντιγεγράφαμεν χρόνον˙ προσδόκιμος γάρ ἦν εὐθύς μετά τήν ἀφ᾿ ὑμῶν ὡς ἡμᾶς ἐπάνοδον τοῦ σοφοῦ καί χρηστοτάτου Θετταλοῦ Νείλου ὁ τήν οἰκονομίαν αὐτοῦ δι

 σαφής καί κοινή τις εἰ χρή λέγειν ἀνακάθαρσις ἤ προφυλακή, τοῖς μέν ἔτι περί λόγους φιλοτίμως διατρίβουσι τῆς ἐκ λόγων παραλόγου δόξης προσγινομένης τ

 ∆ύο τοίνυν ἀπό τοῦ αὐτοῦ περί τοῦ αὐτοῦ κατά τό αὐτός δεικομίσθη μοι γράμματα, ἐναντίως ἔχοντα πρός ἄλληλα˙ τό μέν γάρ τοῖς μή καλῶς ἔχειν δόξασιν ἄρι

 περιετράπης, οὐ μόνον ἐν τοῖς καθ᾿ ἡμῶν λόγοις, ἀλλά καί περί τῶν κρειττόνων διαλεγόμενος˙ τοῦτο δ᾿ ἔπαθες ἐκ τῆς ἀκαίρου πολυρρημοσύνης˙ οἱονεί γάρ τ

 τοσοῦτον ἀπέσχομεν τελείους ἑαυτούς ἤ νομίσαι ἤ προσειπεῖν, (σελ. 456) ὡς καί τό τήν ἀρχήν ὅλως προθυμηθῆναι τῆς πρός τό μυστικόν διδασκαλεῖον ἅψεσθαι

 κἀνταῦθά σοι τό ἁμάρτημα περί τήν λέξιν ἐστίν, ἀλλ᾿ οὐ κἀκεῖ περί λέξιν, περί δέ λόγους καί λόγους πολλούς, οὕς σύ καλῶς ποιήσας ἐξελών κατέλεξον τούς

 ὑπερουσίου θεότητος ὁ Πατήρ»˙ οὐδέ γάρ εἶπε «μόνη πηγή οὐκ ἐκ πηγῆς, οὐδέ μία μᾶλλον πηγή, οὐδέ μόνη ἁπλῶς πάσης θεότητος πηγή. Ὥστε ἐκεῖνοι μέν

 γοῦν κατ᾿ οὐδέν ἄτερος θατέρῳ τρόπῳ λυμαίνεσθαι πέφυκεν. Ὅτι δ᾿ οὐ σόν ἐστι περί Θεοῦ λέγειν ὡς «οἷον φῶς ἐστι, μᾶλλον δέ πηγή φωτός

 τό ὀρθόν προσμαρτυρήσας, ἀλλά μετριώτερον καί κοινότερον καί ἐπιτομώτερον συνελών καί ὑποτεμών, ὥς οἷόν τε, τῷ περί τούτων χρήσομαι λόγῳ καί κατά τάς

 δέ τούτῳ καί τό ἐν ἀρχῇ αἰτεῖται διά ταὐτολογίας δυνάμει προαγόμενος. Θέλεις ἔτι διαβασανίσωμεν τόν διαφερόντως τοῦτον ἠκριβωμένον σοι

 ᾖ καί τοῦτ᾿ εἰσποιοῦνται καί ἐναρμόζονται τῇ ἐμμελείᾳ τοῦ Πνεύματος. Ὧν εἰ θέλεις ἀκοῦσαι τίνα λέγουσιν ἀπόδειξιν θείαν, καί οὐχ ἁπλῶς ἀπόδειξιν ἀλλά

 συνείρεις τούς ἐκείνων λόγους ἔχοντας οὕτως˙ «ἐπί δέ τῶν ὑπέρ ἡμᾶς θέαν δεῖν ἄνωθεν παραγενέσθαι καί φῶς ἀναλάμψαι νοερόν, δι᾿ οὗ ἔστι τοῖς θείοις συζ

 προσέχει τόν νοῦν ὡς δι᾿ αὐτῆς πρός θεογνωσίαν ὁδηγεῖσθαι μέλλων, τοῦτ᾿ αὐτό πάσχει καί μωραίνεται, σοφός ὤν.

 ψυχῆς, καιρόν ἐν τοῖς μή προσεκτικωτάτοις καί τῇ ταπεινοφροσύνῃ μή κατησφαλισμένοις ἔχει παρεισδύεσθαι καί συναναμίγνυσθαι ταύταις τό τῆς πλάνης πνεῦμ

 ρίζης (σελ. 498) δένδρον πολυφορώτατον, ἡμεῖς δ᾿ οὐκ ἔχομεν διορατικῇ δυνάμει τῆς πιότητος διαρκῶς ἐφικέσθαι τῆς ρίζης, φέρ᾿ ἴδωμεν ἀπό τῶν καρπῶν αὖθ

 τάς ἀποματτομένας ἐκ τούτων ἀνιέρους κηλῖδας τοῖς πεφωτισμένους ἐκείνους ἀξιοῦσι λαλεῖν Οὐκ ἀκούεις τοῦ λέγοντος, «βάλλε μοι Πλάτωνος τάς ἰδέας», ἀνα

 ἡμᾶς συνεργίαν πρός ἔλλειψίν τε καί ἀπολίσθησιν τήν ἀπ᾿ αὐτοῦ, ἔσχατον δέ διά τό πορρωτάτω εἶναι τοῦ ἀνωτάτω, ἔκπτωτον δέ ὡς ὑπέρ ἡμᾶς ὄν πρότερον, εἶ

 πάντων ὑπεξῃρῆσθαι τά θεῖα καί ἀποδείξεως τελέως ὑπεξῃρῆσθαι λέγομεν, μᾶλλον μέν οὖν λέγομεν μέν, ἀλλ᾿ οὐ ταύτης ἥν σύ, καίτοι θέλων ἐς τά μάλιστα ἀπο

 οὐκ ἔστιν ἀπόδειξις ἐπ᾿ οὐδενός τῶν θείων, καί ὁ πᾶς ἀγών αὐτῷ πρός οὐδέν ὅλως τείνει τέλος. Ἄν γάρ τοῦτο γένηται κατάδηλον, εἰ μηδέν ἄλλο, διά γοῦν τ

 ἀμαυροῖ καί λωβᾶται «τῇ δυνάμει τῶν λόγων ἐκείνων, ὡς ἐκποδών γένοιτο καί τοῦτο τό σκῶλον τόν περί τούτου λόγον ἐποιησαίμην. Ὁ δέ, κατά τοῦ καθαίροντο

 τό Πνεῦμα, ἐκ μόνου τοῦ τοῦ Πατρός, καί εἰ ἐκ μόνου τοῦ Πατρός, οὐχί καί ἐκ τοῦ Υἱοῦ, καί τοσοῦτον ἰσορρόπως ἔχουσι πρός ἄλληλα ὡς ἐν πᾶσι τοῖς λόγοις

 Σύ δ᾿ ἥκιστα μεμυημένος ταῦθ᾿ ὡς ἔοικεν οὐδενός φῄς εἶναι τῶν θείων γνῶσιν οὐδέ ἀπόδειξιν, ἀλλά πίστιν μόνην, καί οὐδέ τοῦ μεγάλου Παύλου ἀκούεις, ὅς

 χωρῶν. ∆ιόπερ ἡμεῖς διά τῆς τῶν πατέρων ποδηγίας ἀπόδειξιν τοῦ ὑπέρ ἀπόδειξιν εὑρόμενοι τούτου κρείττοντα, ταύτῃ τε μή πάνθ᾿ ἁπλῶς, ἀλλ᾿ ἔστιν ἅ τῶν θ

 ὑποκρίσει τῶν ἑτεροφρόνων, χωρεῖς κατά τῶν ὁμοφρόνων καί τάς πατρικάς φωνάς παρ᾿ ἡμῶν προτεινομένας, οὐκ οἶδ᾿ ὅπως, ἀναιρεῖν ἐπιχειρεῖς καί πολλοῖς ἄν

 προσμαρτυροῦν Ὅρτι καί ἔστι καί οὐκ ἔστι, καθ᾿ ἕτερον ἕτερον τρόπον˙ τοῦτο δέ ἐστιν ὅ ἡμεῖς εἰρήκαμεν, ὅτι τά μέν τῶν θείων γινώσκεταί τε καί ἀποδείκ

 πάντα γάρ ὁρῶ μιᾶς καί τῆς αὐτῆς βουλήσεως καί σοφίας καί δυνάμεως δεόμενα γενέσθαι ἐκ μή ὄντων˙ μία δέ βούλησις ἅμα καί σοφία καί δύναμις μιᾶς φύσεώς

 πάντα ἀριθμόν ἀνεῖλε. Τοῦτο δέ ἐστιν, ἵνα κατά τήν αὐτοῦ φῶμεν ἐπιστήμην, παραλογισμός, ὁ παρά τήν τοῦ ἐλέγχου ἄγνοιαν, ᾧ καί θεολογῶν ὁ γεννάδας χρῆτ

 καί πᾶσι τοῖς ἐξ αἰῶνος ὑμνολόγοις αὐτῆς. Ἐπεί τοίνυν περί αὐτήν πάντα τήν θεαρχικήν ὑπερουσιότητα, τά δέ περί αὐτήν οὐσίαι θεῖαι κατά σέ, πάντα ἄρα θ

 παιδεύματα ἐπισκώπτων ὠνόμασεν. Εἰ δέ τῶν ἐν ταύτῃ τι χρήσιμον ἡμῖν, θαυμαστόν οὐδέν˙ καί παρά τῶν ὄφεων γάρ ἔστι τι χρηστόν φάρμακον ἡμῖν, ἀλλ᾿ ἀνελο

 Ἅ δή τοὐντεῦθεν αὐχεῖς σαυτόν ἐξαίρων ταῖς μαγαληγορίαις ὡς τό ἐν λόγοις κράτος ἔχοντα, παρεῖναί μοι δοκῶ. Καί γάρ ὥσπερ ἀνωτέρω τἀναντία τῆς οἰκείας

 Θεοῦ σκιᾶς ἐντυχεῖν» (σελ. 566) ἐντυχεῖν τούς θεόπτας τῶν πατέρων, τούτοις τε κἀκείνῳ οἷά τις ψευδομάρτυς ἀναιδῶς ἐπανιστάμενος καί δι᾿ ἐκείνων πολεμῶ

 γνώσεως καί τῆς ἀπεδεδοκιμασμένης σοφίας ὡς μή γνούσης τόν Θεόν ἐπεστράτευσε τοῖς διδασκάλοις. Ἐπεί γάρ πρός αὐτόν ἔλεγον ἐκεῖνοι κατά πατροπαράδοτον

 καί τῆς κατά νοῦν αὐτῶν θεωρητικῆς ἀποπληρώσεως ἀπεικονίσματα λέγειν τάς τῶν ἱερῶν Γραφῶν διεξοδικάς μαθητείας. Πόθεν οὖν τοῦτο προπετῶς φαντασθείς ἐξ

 ἀνωμολογημένον˙ εἰσί δ᾿ ἐφεκτικοί τινες οἵ καί κοινῇ πᾶσιν ἀντιλέγουσι. Καί μήν ἐκ μηδαμῇ μηδαμῶς γίνεσθαί τι κοινῇ πᾶσιν ἔννοια τῷ Ἀριστοτέλει δέδοκτ

 ὑποτρέχον ἔχει σῶμα κατά κάθετον οὔσης˙ καί γάρ ὑπ᾿ ἄλλου σώματος αἰθρίας οὔσης οὐδέ ποτε διατειχίζεται. Ταῦτα καί περί σελήνης μικρόν ὑπαλλάξαντες ἐρ

 ἀντιπαλαίεται, λόγος δέ ἡ ἀπόδειξις Σύ τοίνυν τήν σήν ἥν φῄς ἀπόδειξιν ἤ ἀλογίαν εἶναι δέξαι ἤ λόγον καί μή ἀπόδειξιν˙ καί γάρ πᾶς λόγος ἀντιλέγεται.

 μέν γάρ φύσεώς ἐστι τό γεννᾶν, τῆς δέ ἐνεργείας τό ποιεῖν˙ καί ἄλλο ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ καί ἕτερον ἡ οὐσιώδης τοῦ Θεοῦ ἐνέργεια˙ καί ἄλλο μέν ἡ οὐσία τοῦ

 ἀνώνυμός ἐστιν ὡς ὑπερώνυμος. Ταῦτα καί τά τοιαῦτα λεγόντων ἡμῶν πρός τά τοῦ Βαρλαάμ δυσσεβῆ συγγράμματά

 ἅ καί ἄθροισμα καί πλήρωμα λέγεται θεότητος κατά τήν Γραφήν, καθ᾿ ἑκάστην τῶν ἁγίων ὑποστάσεων ἐπίσης θεωρούμενα καί θεολογούμενα». Ταῦτά ἐστιν ἡ παρά

 ἡ ὑπερεχομένη παρά τῆς οὐσίας ἐκείνης ὡς αἰτίας πρόνοια, θεότης καί αὗτη ὀνομαζομένη ὡς οὐκ ἐκτός οὖσα τοῦ πληρώματος τῆς μιᾶς θεότητος, ἄκτιστός ἐστι

 ἀγαθαρχίαν, «εἰ θεότητά» φησιν «καί ἀγαθότητα νοήσαις αὐτό τό χρῆμα τοῦ ἀγαθοποιοῦ καί θεοποιοῦ δώρου τῆς οὕτω λεγομένης θεότητος, ὡς θεαρχίας καί ἀγα

 φημί ἄναρχον, ἀΐδιον, ἀτελεύτητον, ταὐτό δ᾿ εἰπεῖν ἄκτιστον καλεῖσθαι κατ᾿ αὐτήν. Κατά γάρ τό θεῖον πάλιν Μάξιμον «ὁ τοῦ ἀεί εὖ εἶναι λόγος κατά χάριν

 κεφαλαίοις πρός τά παρ᾿ αὐτοῦ κατά τῶν ὀρθοδόξων γεγραμμένα πεποιήκαμεν ὑπογεγραμμένον παρά τε τοῦ ὁσιωτάτου πρώτου καί τῶν ἡγουμένων καί τῶν λογάδων

 Ἀνεῖναι δέ πρός τόν κατήγορον αὐτῶν ἀντιλέγοντες οὐκ ἀνεξόμεθα. Πρός τούς ἁγίους γάρ ἴσθι καί τόν πόλεμον ἐνεγηγερμένον καί τήν ὕβριν τῆς διθεΐας ἀναφ

ἀμέσως, ἀλλ᾿ οὐχί καί ἐκ τοῦ Υἱοῦ. Προσαπεδείξαμεν ὡς, ἐπεί καί νοῦς λέγεται Χριστοῦ τό Πνεῦμα, καθάπερ καί ἡμῶν

ἑκάστου ὁ οἰκεῖος, κατά μέν τήν ἐνέργειαν αὐτοῦ ἐστι καί ἐξ αὐτοῦ, κατά δέ τήν ὑπόστασιν αὐτοῦ μέν ἐστι φυσικῶς, ἀλλ᾿ οὐκ ἐξ αὐτοῦ, ἀλλ᾿ ἐκ μόνου τοῦ Πατρός.

Πρός τούτῳ μή χάριτι, φύσει δέ εἶναι ἐκ Πατρός τό Πνεῦμα, ἐκ μόνου τοῦ Πατρός ἔχειν τήν ὕπαρξιν ἐδείχθη.

Καί ἀπό τοῦ πάντα ἔχειν ἑκάτερον τά τοῦ Πατρός, ἄνευ τῆς ἀγεννησίας καί τῆς γεννήσεως κάι τῆς ἐκπορεύσεως κατά τούς θεολόγους.

Κἀντεῦθεν ἀναπεφήνασιν οἱ μέν Λατῖνοι προστιθέντες καί κατά διάνοιαν ἐν τῷ τῆς πίστεως συμβόλῳ˙ ἡμεῖς δέ (σελ. 172) ἀναπεφήναμεν μηδέ κατά τόν ἔξω λόγον τῇ κατά τό θεῖον σύμβολον εὐσεβεῖ διανοίᾳ προστιθέντες.

Κατηγορήσαμεν τῶν Λατίνων ὡς ἐκεῖνα δογματιζόντων, ἐξ ὧν δύο ἀναφέρονται τοῦ ἑνός Πνεύματος ἀρχαί. Οἱ δέ μηδέν κωλύειν πρός τό μίαν εἶναι ταύτας ἔφησαν, ἐπειδήπερ ἡ μία ἐστίν ἐκ τῆς ἑτέρας˙ καί ἀπεδείχθησαν καί κατά τοῦτο βλασφημοῦντες.

Εἶτ᾿ αὖθις ἡμεῖς ἀναλαβόντες τόν περί τῆς ἀρχῆς λόγον, ἐδείξαμεν κατ᾿ οὐδέν τρόπον δύο εἶναι τοῦ ἑνός Πνεύματος ἀρχάς.

Παρεστήσαμεν ἐκ τοῦ τά κοινά Πατρί τε καί Υἱῷ, καί τῷ Πνεύματι κοινά εἶναι μαρτυρεῖσθαι, ὅτι οὐχί καί τοῦ Υἱοῦ τό ἐκπορεύειν˙ ἦν γάρ ἄν τοῦτο καί τοῦ Πνεύματος˙ ἐν ᾧ προσεξηλέγξαμεν αὐτούς, ἀδιάφορα τοῖς φυσικοῖς τά ὑποστατικά ποιοῦντας. Εἰ δέ τοῦτο, καί ταῖς προσκυνηταῖς ὑποστάσεσι τήν θείαν φύσιν.

Ἐκ τοῦ ἀσεβές εἶναι τήν δημιουργικῶς διά τοῦ Υἱοῦ τό εἶναι σχοῦσαν κτίσιν ἐκ τοῦ Υἱοῦ μή λέγειν, ἀλλά τήν δημιουργικήν ἰδιότητα μόνῳ διδόναι τῷ Πατρί, κατ᾿ ἀνάγκην ἀκολούθως συνηγάγομεν, ὡς, εἰ καί ἐκπορευτῶς τό Πνεῦμα δι᾿ Υἱοῦ τό εἶναι εἶχε, δυσσεβοῦς ἦν ἄν λέγειν, ὅτι Πνεῦμα ἐκ τοῦ Υἱοῦ οὐ λέγομεν καί ὡς ἡ ἐκπορευτική ἰδιότης μόνον τοῦ Πατρός ἐστιν. Ἐπεί δ᾿ οἱ τοῦθ᾿ οὕτω λέγοντες οὐκ εὐσεβεῖς μόνον, ἀλλά καί θεοφόροι, δυσσεβεῖς οὐκοῦν οἱ λέγοντες καί ἐξ Υἱοῦ τό Πνεῦμα.

Καί ὡς, εἰ δι᾿ Υἱοῦ τό Πνεῦμα, ὁμοῦ τε καί χωρίς ἑκάτερος Πατήρ ἄν λέγοιτο καί προβολεύς, ὡς καί ἐπί τῆς κτίσεως, ποιητής τε καί Πατήρ.

Ἐκ τοῦ πάντα ἔχειν θεολογεῖσθαι τόν Υἱόν τά τοῦ Πατρός ἄνευ τῆς αἰτίας, ἥτις οὐκ ἄν ἡ τῶν κτισμάτων εἴη, (σελ. 174) τοιγαροῦν ἡ τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Πνεύματός ἐστιν, ἀπεδείξαμεν αὖθις οὐχί καί ἐκ τοῦ Υἱοῦ τό Πνεῦμα ἐκπορεύεσθαι.

Καί μάρτυρας παρηγάγομεν ἀπαγορεύοντας τήν λατινικήν προσθήκην. Ἐδείξαμεν αὖθις ἐκ τοῦ μή τόν Υἱόν καί ἐκ τοῦ Πνεύματος ὑπάρχειν, ὅτι καί τό

Πνεῦμα οὐχί καί ἐκ τοῦ Υἱοῦ τό εἶναι ἔχει. Εἶτα, ἐκ τῶν ἀπηριθμημένων καί τεθεωρημένων τοῖς ἁγίοις ὀνομάτων τοῦ Υἱοῦ,

παρεστήσαμεν ὡς οὐχί καί ἐκ τοῦ Υἱοῦ τό Πνεῦμα τό ἅγιόν ἐστι. Πάλιν ἐκ τοῦ μή ἐκπορευτόν ἁπλῶς, ἀλλά τό ἐκ τοῦ Πατρός ἐκπορευτόν ἴδιον εἶναι

τοῦ θείου Πνεύματος, τούς θεολόγους μαρτυρεῖν παρεστήσαμεν ἐκ μόνου τοῦ Πατρός τό Πνεῦμα τό ἅγιον.

Καί ἀπό τοῦ ἕνωσιν Υἱοῦ καί Πνεύματος εἶναι τόν Πατέρα˙ ἡ γάρ τῶν ἄλλων ἑκατέρου μεσότης ἐν τοῖς ὀνόμασι κεῖται.

Καί ἀπό τοῦ μή ἐκ τῆς ἀρχῆς τό Πνεῦμα λέγεσθαι, ἀλλά μετά τῆς ἀρχῆς, ἀρχῆς εἶναι θεολογουμένου τοῦ Υἱοῦ.

Καί ὡς ὁ δι᾿ Υἱοῦ καθ᾿ ὕπαρξιν τό Πνεῦμα λέγων καί εἰς τήν 'ἐκ' τήν 'διά' μεταλαμβάνων ἁμαρτάνει. Ὡς γάρ συμπαρομαρτοῦν τῷ λόγῳ δι᾿ αὐτοῦ τό Πνεῦμα