CAPUT II.

De contradictione eorum qui dicunt elementa diversorum mundorum moveri ad eumdem mundum.

Si autem aliquis alius sit qui dicat, quod natura corporum simplicium existentium in mundis diversis, diversifica- tur propter dispositionem elongationis eorum a locis suis propriis minus vel magis, ita scilicet quod terra alterius mundi extra hunc mundum elongatur a medio istius mundi, et appropinquat medio illius mundi, et ideo contrahit naturam illius medii et non istius, et ideo movetur ad illud medium et non ad istud, sicut nos videmus in magnete quod attrahit ferrum sibi propinquum, eo quod acquirit aliquam proprietatem lapidis attrahentis : et non attrahit ferrum remotum, quia ad illud non pervenit virtus lapidis attrahentis. Dicemus quod sermo ille est extra normam rationis, et ideo est erroneus : simplicia enim non moventur motu attractionis : si enim sic moverentur, tunc attraherentur a sibi similibus : si ergo terra major suspenderetur super terram minorem , oporteret quod terra minor ascenderet ad superiorem : motus ergo in quo operatur propinquitas et remotio spatii est motus qui est a motore extrinseco : sed motus elementorum simplicium est a motore intrinseco. Quoniam, sicut in octavo Physicorum diximus, quando generans dat ei formam, dat ei tunc consequentia formam, quae sunt motus et locus, quae formam intrinsecam sequuntur : et ideo si simplicia per elongationem vel propinquitatem consequerentur aliquid formae , oporteret quod essent composita ex oppositis formis, quarum una traheret ad propinquum, et esset illa forma attrahentis, sicut in ferro est forma magnetis : et alia esset naturalis data a generante per quam movetur ad locum sine attractione, quae esset sicut ponderositatis forma in ferro : et sic simplicia essent composita : et quilibet motus eorum esset compositus ex oppositis motibus, sicut motus terrae a medio et ad medium, sicut diximus in praecedenti capitulo : quae cum impossibilia sint, oportet dicere quod cum corpora elongantur a locis suis parum aut multum, nihil ex hoc contrahunt diversitatis in formis suis naturalibus : sed diversitas eorum quae est in quantitate elongationis tan-

tum, quae est diversitas comparationis et non formae naturalis, in formis suis non diversificantur, sive approximent locis suis, sive removeantur ab eis : sive enim propinqua sint locis suis, sive elongata, constat quod moventur ad loca sua motu simplici : quod manifestum est ad sensum, ita quod non indigemus ad hoc disputare : motus autem simplex est elementi simplicis : et sic non habet a materia aliquam formam ex elongatione et propinquitate.

Ut autem hoc certius fiat, volo inquirere utrum ita sit sicut quibusdam videtur, scilicet quod motus omnium corporum sint violenti, an sint naturales, et an motus illi qui videntur naturales esse in corporibus, sint etiam violenti per hoc quod dicuntur esse a motore exteriore tantum attrahente, ita quod nihil conferat ad motum forma ejus quod movetur. Ostenditur autem, quod sunt motus naturales simplices tantum ab inclinatione formae ipsius mobilis : quia quod impossibile est omnino moveri naturaliter, impossibile omnino est moveri violenter, cum. violentia non sit nisi in oppositione ad naturam : sed est motus violentus corporum diversorum mundorum, ut dicunt : ergo ante hunc motum violentum est aliquis eorum motus naturalis. Si autem corpora diversorum mundorum sint ejusdem rationis secundum formam naturalem, sicut prius determinavimus, tunc oportet necessario quod motus eorum sint ad locum unum numero, sicut diximus, sicut ad medium unum de numero mediorum diversorum mundorum, aut ad ultimum horizontis ex omnibus horizontibus diversorum mundorum : et non potest violentia actionis impedire haec : quoniam talis non est motus elementorum in diversis mundis, ut diximus. Si enim esset impeditum, quod non moveretur ad istum mundum, hoc esset sive ex movente, aut ex mobili, aut ex spatio per quod oportet esse motum : et siquidem est ex movente, tunc aut esset ex forma moventis, aut ex quantitate ejusdem : et siquidem ex forma moventis esset, tunc ille motor aut esset extrinsecus, aut intrinsecus. Ex forma autem intrinseci moventis est, quod corpora omnium mundorum sint unius rationis in forma quam consequitur motus naturalis, quae data est ex generante, sicut diximus : similium autem in forma est moveri se ad invicem.

Si autem esset ex motibus extrinsecis, tunc esset motus eorum per actionem, et non per naturam simplicem : et hoc jam ante improbatum est. Si autem esset ex quantitate moventium, vel etiam eorum quae moventur, tunc aut impediret major quantitas, aut minor, quo minus moverentur ad locum unius mundi : et quocumque horum dicatur, tunc si fiat resecatio vel additio quantitatis, tunc movebuntur ad invicem elementa ad loca ejusdem mundi : et fit idem motus partis et totius, et e converso, cum totalitas elementorum movetur ad loca mundi ejusdem. Si autem diceretur esse ex formis ipsorum mobilium et non ex quantitate, tunc aequivoca essent elementa diversorum mundorum, et non convenirent nisi in nomine : et hoc jam a me improbatum est. Si autem esset ex spatio per quod est motus, non potest hoc esse nisi propter alteram duarum causarum, scilicet propter elongationem et propinquitatem spatii solam, aut propter naturam corporis per quod debet esse transitus ejus quod movetur. Quod non sit propter solam elongationem aut propinquitatem, jam probatum est. Quod etiam non sit propter corpus per quod oportet esse transitus, sic probatur. Si enim impedit corpus transitum, hoc est, quia in ipso non potest esse motus naturalis, nec violentus, eo quod nec est lev e, neque grave : aut quia in contrarium movetur ei quod

movetur per ipsum. Et quod non impediat, eo quod in contrarium movetur, patet ex hoc quod terra descendit per ignem : cum tamen ignis in contrarium terrae moveatur : licet ergo terra forte retardetur, tamen ex toto non impeditur motus terrae per ipsum : et per hoc probatur per locum a majori, quod nec illud impedit quod neque est grave, neque leve, sicut coelum : quia magis deberet impedire quod in contrarium movetur, quam id quod non in contrarium movetur : et tunc non impedit illud quod in contrarium movetur : ergo nec id quod non in contrarium movetur. Et istae sunt deductiones divisionum Avicennae : et ideo inquit, si dicat aliquis quod ideo non movetur terra alterius mundi ad istum mundum, quia usque ad coelum elevari non potest, tamen si esset in coelo, transiret per ipsum : hoc nihil omnino est, quia impossibile est hoc pluribus modis. Sed tamen sufficiunt nobis duo, quorum unus est, quod est impossibile per se sicut eumdem simul et semel sedere et non sedere, vel generaliter contradictoria esse vera : et hoc posito sequitur inconveniens aliud ad impossibile, quod est in se possibile, sed tamen ex alia causa est impossibile, et ad illud nullum sequitur inconveniens si in esse ponatur : sicut impossibile est me portare centum millia talentorum auri : centum millia enim talenta in se habilia et apta sunt portari : sed quod non portantur, hoc est ex defectu virium hominis. Dicamus igitur, quod si terra alterius mundi non movetur ad terram hujus mundi propter impedimentum transitus per coelum, tunc hoc non est impossibile per se, sed ex alia causa : et sic terra impeditur per accidens et violenter : ergo motus ejus naturalis est ad istum mundum : quidquid autem est aptum fieri et conveniens fieri, hoc perficit natura : ergo natura perficit motum terrae alterius mundi ad medium hujus mundi: et sic habetur propositum.

Si autem aliquis dicat, quod in natura terrae non est nisi quies, et non motus : et ideo terra alterius mundi quiescit in centro alterius mundi, et non movetur ad medium istius mundi: contra hoc nos supra induximus rationes : ostendimus enim, quod omne corpus habens motum violentum, habet motum naturalem qui est ante illum: nullus autem dubitat quin terra habeat motum violentum sursum : ergo necessario habet motum naturalem deorsum. Nec potest dici quod uterque motus terrae violenter sit, quia jam supra ostendimus quod si nullus sit terrae motus naturalis, nullus erit ejus motus violentus. Si autem aliquis dicat, quod corpora simplicia quae sunt in mundis diversis, sint convenientia in nomine et forma et diffinitione, sicut terrae multorum mundorum et reliqua elementa: sed differunt in numero : et hoc est dicere, quod quaedam similantur quibusdam, licet non omnia omnibus similentur : partes enim terrae istius mundi similantur partibus terrae alterius mundi : et sic unumquodque elementorum hujus mundi similatur sua relatione ad alterum mundum ad quem refertur per convenientiam nominis et relationis: et ideo non diversificantur in forma et ratione, sed in numero tantum : et quia diversificantur in numero

elementa quae sunt partes mundorum, ideo loca partium mundorum etiam non diversificantur nisi in numero, ita quod medium unius mundi idem est in forma et ratione cum medio alterius, et mundi horizon idem in ratione est cum horizontibus omnium mundorum : cum enim loca mundorum quae sunt partes simplices ipsorum conveniunt in forma et ratione, tunc necesse est etiam convenire loca mundorum omnium in forma et ratione. Si ergo sic dicatur, quod diversitas partium mundorum in numero exigit diversitatem locorum : tunc omnes partes terrae per numerum diversitatem talem exigunt locorum, ad quam moveantur diversitatem. Si ergo ab ista terra quae est hic, separentur duae partes vel tres diver- sae in. numero, illae non movebuntur ad locum unum in numero, et non desiderant locum unum et eumdem in numero, quod est omnino impossibile : quia si hoc esset, non esset terra rotunda, sicut in secundo libro istius scientiae posterius ostendemus : ergo nec diversitas quae est penes numerum solum, facit loca diversorum mundorum esse diversa in solo numero ad quem moveantur corpora simplicia.

Licet autem nos induxerimus multas rationes ad probandum, quod non possunt esse mundi plures quam unus, tamen hoc sufficit ad probabiliter ostendendum mundum esse tantum unum : quia adversarius non potest probabiliter contradicere sermonibus inductis : et ideo concedendum est quod medium est unum tantum, et horizon unus : ad medium autem esse unum, et horizontem esse unum, sequitur necessario esse unum coelum, et mundum esse unum : hoc enim sequitur ex sermonibus et necessitatibus conclusionum quae sunt inductae.

Illorum qui dicunt elementa mundorum non moveri ad invicem, eo quod distent in infinitum.

Sed quia aliquis dicere posset, quod propositiones demonstrationum inductarum omnes fundantur super hoc quod motus corporum simplicium sunt finiti, et hoc aliquis posset negare, videtur nobis quod hic inducamus ejus probationem, licet etiam in. pluribus aliis locis hoc probaverimus. Dico igitur, quod terra necessario movetur ad aliquem lo- cum determinatum, et ignis similiter movetur ad aliquem locum determinatum : et hoc quidem similiter manifestum est ex syllogismo et patens ad sensum ex inductione in omnibus motibus. Omne enim quod movetur alteritate quadam renovationis situs vel formae, transfertur de aliquo contrario in aliquod contrarium : omne enim quod transfertur de contrario in contrarium, movetur finite a quodam in quoddam : ergo nullus motus est infinitus : alterationes autem quae sunt motus in qualitate, diversificantur secundum formas contrarias vel media, quae comparata extremis sunt ut contraria. Formae enim qualitatum ex quibus corpora moventur ad formas alias, diversae sunt ab invicem diversitate contrarietatis. Omnis ergo alteratio est in eo quod est finitum, sicut sanatio quae est motus de infirmitate in sanitatem, quae determinata est et finita oppositio. Similiter autem movetur augmentum de quantitate imperfecta ad quantitatem perfectam. Et similiter est de motu locali: quod enim movetur localiter, movetur de contrario loco ad contrarium, et non movetur nisi ad. locum qui extremus est comparatione sui motus et non ad alium : et ideo motus finitus et determinatus est, sicut et sanatio est motus finitus : quia sanatio non est motus terminatus ad quamcumque voluerit formam ille qui sanatur, sed tantum ad sanitatem non ad aliam. Ita est de motu terrae et ignis et aeris et aquae, quae non moventur nisi ex contrario loco determinato ad contrarium et non ad alium, neque ad infinitum moventur. Si ergo est hoc secundum quod diximus, tunc motus ignis et motus terrae non sunt ad finitum, sed ad aliam distantiam quae habet ultimum sive extremum secundum oppositionem situs sive loci: et hoc est quod movetur ad. locum oppositum illi loco ex quo est motus eorum, sicut locus superior opponitur inferiori : et ista duo loca sunt extrema et opposita incessus et motuum eorum quae sunt levia et gravia : et hoc etiam proba-

vimus in fine sexti Physicorum. Sed hic fecimus rememorationem de ipso quantum sufficit ad praesens. Cum igitur nullum elementorum diversorum mundorum ab hoc nostro mundo distet in infinitum, tunc oportet propter prius inductas rationes, quod moveantur .omnia elementa mundorum ad loca elementorum istius nostri mundi.

Et si forte aliquis dicat, quod ea quae habent motum rectum, sunt finitae distantiae secundum locum propter contrarietatem loci in quo est motus rectus : sed non est ita de circulo, et ideo circuli ambitus infinitus impedit quod non possunt pervenire elementa ad hunc nostrum mundum.

Objiciemus contra illud dicendo, quod etiam in circulo est motus quidam finitus per contrarietatem. Nos enim circuli motum dupliciter accipimus, scilicet prout diameter circuli est duplex, et prout est circulatio peripheriae totius indivisae. Et primo quidem modo dicimus oriri aliquid et accidere ,et ascendere aliquid et descendere in circulo : et ortus et occasus, et ascensus et descensus in circulo sunt quodammodo contraria finientia motum circuli: et per hoc constat quod cum motus circuli distinguatur et finiatur, quod ambitus circuli non est infinitus : secundum autem quod motus est circulatio totius indistinctae peripheriae ab eodem in idem, est quidem adhuc non infinitus, sed tamen non habet contrarium distinguens ipsum : sic igitur secundum aliquem modum in motu circulari est contrarietas propter diversitatem punctorum diametri facti in circulo : motui autem circuli totius non est contrarium omnino: et sic jam manifestum est quod motus partium revolutionis sunt ad loca diversa sicut et motus rectus : et sic verificatum est per rationes necessarias, quod omnibus motibus corporum finis est, et quod nullum corporum movetur motu recto infinito : ergo aliquando conveniunt elementa ad hunc mundum nostrum,sicut diximus, et non impeditur per infinitatem distantiae quae sit inter unum et

alium.

Signum autem hujus quod motus non est ad infinitum, terra est et ignis, et universaliter quodlibet grave et leve : omnium enim horum velocior est motus in fine, et intenditur velocitas eorum tanto plus, quanto plus recedunt a principio unde motus est: et hujus causam diximus in Physicis. Si ergo motus illorum esset ad infinitum, oporteret quod incessio velocitatis esset in infinitum : et cum incessio velocitatis non sit nisi a gravitate et levitate, oportet quod esset gravitas et levitas infinita, quod supra ostendimus esse impossibile. Si enim additio gravitatis esset in infinitum, tunc oporteret quod etiam additio levitatis esset in infinitum : quia unde moveretur grave naturaliter, illuc moveretur leve, sicut saepius jam probatum est. Nec est conveniens solutio eorum qui dicunt,quod levia et gravia moventur sursum et deorsum, non per se, sed ex alio movente quasi expellente ea : et quod ideo non intenditur velocitas et gravitas et levitas eorum. Dicunt enim illi quod coarctatio reliquorum expellit quodcumque elementum a loco suo : quia scilicet cum alio in eodem loco esse non. potest quietum : et ideo expellitur ab ipso : quia si non expelleretur, omnis locus esset ei aptus ad manendum : sermo enim talium inconveniens est: si enim sic esset ut dictum est de terra magna, et ignis magnus tardius moveretur quam terra parva et ignis parvus : magnum enim difficulter penetrat expellentia, et parvum faciliter. Nos autem videmus totum contrarium hujus : quia terra magna et ignis magnus velocius moventur quam terra parva et ignis parvus.

Amplius si esset per coarctationem caeterorum elementorum motus terrae et ignis, tunc non deberet intendi motus ver-

sus finem, sed potius remitti. Videmus enim, quod quanto aliquid plus elongatur ab expellente et coarctante, tunc plus remittitur motus ejus. Amplius nos videmus, quod elementa ista moventur ad loca ista naturaliter a quibus recedunt violenter, sicut superius est probatum : sed si moverentur per coarctationem, tunc ad omnem locum aequaliter expellerentur ad quem facilius possent penetrare, sive esset sursum, sive deorsum. Sic ergo patet, quod non est conveniens quod dicere possunt illi qui dicunt elementa diversorum mundorum non posse moveri ad invicem.