CAPUT VI.

De modo veniendi a generalissimo ad specialissima, et e converso.

Quia autem in coordinatione extremorum et mediorum via est veniendi de extremo in extremum per media, oportet tangere qualiter procedit, quid de supremo praedicabili usque ad infimum vadit per media, et qualiter procedit, qui e contrario de infimo per media procedit ad supremum. Dicimus quod qui de supremo per media procedit ad infimum (quod specialissimum vocatur) necesse est, quod descendat a priori secundum naturam in posterius, et sic semper procedat descendendo usque ad praedicabile proximum. Et sic descendentem necesse est ire per multitudinem. Non enim devenitur in posterius, nisi per divisionem superioris. Divisio autem si perfecta sit, omnes partes divisi segregando, semper est causa multitudinis. Ideo enim est perfecta ex parte divisibilis divisio : quoniam per divisionem accipit omnes partes ejus quod est divisibile : propter quod quando corpus accipitur sub substantia, prius intelligere oportet substantiae divisionem per corpoream et incorpoream substantiam, et tunc una differentia constitutiva conjuncta cum genere accipit corpus, et sic fit descensus per multitudinem, quam totam causat praeintellecta et perfecta divisio. Accipere enim unam partem de toto non divisam ex opposito cum alia parte, imperfecta est divisio : non enim explicat perfecte quid partium est in toto.

Et e contrario autem si quis ascendat a specialissimis ad generalissima, necesse est colligere multitudinem in unum, ex . quo per divisionem accepta est: resolvit . enim sic ascendens et reducit omnia divisa (quae non nisi per divisionem multa sunt) in unam formam ejus quod divisum est. Et sic ex multis procedit ad unum. Cujus causa est, quia id quod est commune multorum, est propter collectionem hoc modo quo collectio dicitur multorum in unam naturam quae in eisest adunatio et resolutio. Sic enim multorum quae divisione materiae multa sunt collectivum in unam speciei naturam est species : quia una natura speciei in omnibus est individuis ejusdem speciei: non enim sic est in uno, quod non sit in alio : sed cum sit in uno, est etiam in alio per aptitudinem naturae et formae,

quamvis non secundum quod est in uno, sit etiam in alio sicut in principio et universalibus dictum est. Magis autem est collectivum et adunativum genus, quam species, in hoc quod plura colligit quam species, etsi etiam species magis secundum intentionem sit una, quam forma generis : minus enim a se distant et magis unum sunt quae sunt unum in specie, quam ea quae sunt unum in genere, cum plura uniat in se et colligat genus quam species : unit enim et colligit multas species et omnia quae in speciebus colliguntur.

Particularia vero et singularia secundum quod hujusmodi sunt, semper sunt in multitudine : cujus multitudinis causa est divisio materiae, et ideo per contrarium modum collectionum communis speciei, dividunt id quod est unum in natura in multa, non quidem divisione formae, sed divisione materiae, ut dictum est.

Dividitur autem totius universalis divisione, quod divisum per esse dividitur, et per naturam et formam, secundum totam suam essentiam et potentiam est in singulis. Et e contra species multa sicut divisa in unum colligit et unit: participatione enim speciei plures homines sunt unus homo. Non quidem sic, quod iste homo qui est unus homo per materiam, sit plures homines divisi per suas materias et sua supposita : sed quia ipsa participatione unius quod participatur a multis secundum quod ipsum in natura et essentia unum est, plures uniuntur, et unum sunt secundum hunc modum. Et hoc est idem ac si dicatur quod Socrates et Plato et alii singulares homines unum sunt in homine, secundum quod homo dicit naturam speciei praedicatae de ipsis. Et si sic participatione speciei plures homines sunt unus homo, non sequitur ex hoc, quod simpliciter plures homines sint unus homo : quia unus homo et plures homines simpliciter dicuntur a materiae subjectae pluralitate vel unitate. Econ- tra vero particularibus sive particulatis per materiam hominibus, unus homo, una natura, et una forma communis omnium efficitur plures homines secundum esse singulare: et per subjectum divisus in omnes, indivisus tamen manens secundum naturam communem et formam et secundum esse universalis. Id enim quod singulare est et determinatum secundum esse et subjectum, semper est divisivum communis sui proximi et determinativum. Quod autem commune est et universale, semper est collectivum et adunativum.

Quamvis autem colligere et adunare sint idem in substantia, differunt tamen secundum rationem. Collectio enim incipit a multis, et terminatur ad unum: adunatio incipit ab uno, et terminatur ad multa, quae in uno uniuntur. Hoc autem ut melius manifestetur, explanetur in pluribus. Est enim collectio tantum in unum locum continentem, sed non unientem, sicut acervus lapidum dicitur colligi. Et haec proprie dicuntur nomina collectiva, ut acervus, turba, populus, et alia hujusmodi. In talibus quidem perfecta est collectio, sed imperfecta adunatio. Et ideo talia de suis partibus non praedicantur : quia singuli lapides non sunt acervus, nec singuli homines sunt populus vel turba.

Est item collectio multorum ad unum movens et ad unum finem : sicut est collectio exercitus in movente duce, et fine, qui est victoria. Et haec collectio magis adunat quam antecedens, etiam et haec non perfectam facit secundum naturam adunationem. Et ideo totum de parte non praedicatur, quia unicus miles non est exercitus, sed quia omnes in movente et fine uniuntur, ideo sequitur quod singuli moventur in singulis et duce, et singuli secundum analogiam suae operationis perficiunt victoriam.

Est item collectio in unam perfectae quantitatis figuram, sicut dicuntur fundamentum, et paries, et tectum colligi in

unam totius integri formam : quia forma non est in partibus divisim, sed simpliciter quidem in partibus conjunctim sumptis, et in qualibet divisim non est nisi secundum quid : ideo ista forma quamvis colligat partes et adunet eas sibi, non tamen praedicatur de partibus omnibus nisi conjunctim, et non de qualibet divisim.

Juxta hanc erit adhuc alia forma, quae quamvis colligat partes, et aliquo modo uniat, non tamen cuilibet totam suam addit potestatem perfectam, sicut est forma regni, et generaliter totius potestas regni constituitur potestatibus ut partibus, ut est praesidis, palatini, et ducis, et comitis potestas, ex quibus omnibus conficitur regnum. Et haec forma quae non unit secundum totam potestatem, iterum de partibus praedicari non potest simpliciter : quia praesidatus non est regnum. Talis enim forma suam potestatem partibus ordinatim communicat, et ideo quaelibet pars est aliqua regni potestas, et in talibus verum est, quod quidquid potest inferior, potest et superior, sed non convertitur.

Et secundum modum isti aliquo modo similem, forma naturalis colligit et unit sibi partes materiae quas terminat. Et ideo de materia vel de partibus materiae non praedicatur, quia ipsa in potestate partes excedit: et sic animal non est visus, vel auditus, vel aliud hujusmodi, cum potest quod potest visus, et plus, et sic est in omnibus aliis. Est tandem forma quae perfecte colligit et unit partes, ita quod singulas colligit et unit sibi, ita quod esse ejus in singulis idem est cum esse singulorum, vel non diversum ab ipso, et ideo praedicatur de singulis partibus : et talis forma est generis et speciei et aliorum quae sunt universalia. Et hoc modo intelligimus hic, quod ascendens a specialissime ad generalissimum, colligit et adunat multitudinem in unum, et quod commune sit collectivum et adunativum.

Assignato autem sic genere, et assignata sic specie, quid sit utrumque per diffinitionem, palam est ex praedictis, quod in omni divisione proxima generis in species, semper genus unum est et plures species in quas dividitur. Semper enim unius et ejusdem generis divisio est in plures species : cujus ratio est, quia differentia non dividit nec habet actum nisi per oppositionem. Nihil autem sibiipsi oppositum est, sed ei opponitur cui contrariatur. Omnis ergo differentia quae dividit genus, sibi oppositam habet differentiam : et ideo genus conjunctum cum una differentia facit speciem aliam illi oppositam, quia alietas, ut dicit Boetius, causatur ab oppositione : propter quod dicit Aristoteles , quod si aliquis in diffinitione aliquid assignaverit pro differentia, considerandum est si oppositum ejus est etiam ejusdem generis differentia. Si enim non est oppositum differentia, nec hoc quod assignavit, fuit vera differentia: genus enim non dividitur nisi per oppositas differentias sive formas quae sunt differentiae : oppositae autem differentiae conjunctae cum genere non unum, sed plures species semper constituunt.

Sunt tamen qui contra hoc quod dio tum est objiciunt per id quod a principio de universali dictum est, quod scilicet ab aptitudine existendi in pluribus et dicendi de pluribus universale dicatur, et non ab actu: quod scilicet actu sit in pluribus et de pluribus : quia aliter sol non esset universale. Ex hoc enim volunt inferre, quod genus est quod non habet plures species, sed quod aptum natum sit habere plures species. Et sic non oportet genus semper in plures species dividi. Sed ad hoc dicendum, quod non est verum de genere, sed de specie specialissima solum : quia genus non dividitur nisi per ea quae potestate naturali et substantiali sunt in ipso, et ideo per se dividitur: et oportet quod dividatur in plura quae actu plura sunt. Species autem non dividitur per ea quae sunt in ipsa : nec dividitur secundum suam substantialem potestatem, sed potius multiplicatur et numeratur quam dividatur per id quod totum substantialiter est extra naturam et essentiam ipsius, scilicet per materiam quae nihil est formalis essentiae suae potestatis. Et ideo accidit speciei esse in ipsa: propter quod sola sufficit aptitudo in specie ut sit apta existere in pluribus, ad hoc quod sit universale, etiamsi actu non sit nisi in uno solo, vel forte in nullo, dummodo sit forma quae secundum aptitudinem apta nata sit esse in pluribus .''

Est ergo sciendum, quod genus non est, quod non habet pluries species. Unde si ponamus non esse aliquam speciem animalis nisi hominem, tunc quidem sequitur, si homo est, animal est: sed non sequitur, quod animal sit genus propter causam quae dicta est. In specie autem specialissima sola quidem, ut dictum est, sufficit aptitudo ad hoc quod sit universale secundum aptitudinem. Si autem haec aptitudo ad actum reduci debeat, oportet quod actu sit in pluribus et de pluribus : et non solum est universale secundum actum, sed secundum aptitudinem solam. In his autem in quibus aptitudo ad actum reducitur, per divisionem materiae ad actum reducitur, sicut dictum est: quia naturae aptitudo ad plura, non est ad tot, quin possit esse ad plura : ideo continue sic in infinitum potest reduci ad actum.

In omni autem tali praedicabilium coordinatione genus quidem substantialiter et universaliter de specie praedicatur, et omnia superiora de inferioribus substantialiter et universaliter praedicantur : species autem sive subalterna sit, sive specialissima, neque praedicatur substantialiter et universaliter de proximo superiori sibi genere, neque praedicatur de superioribus sibi generibus non proximis, sed per medium sibi conjunctis. Hujus autem causa est: quia inter talia superiora de inferioribus praedicata substantialiter et universaliter praedicatio non convertitur, eo quod praedicatum in plus est quam subjectum. Unde non sequitur, si homo substantialiter et universaliter est animal, quod animal substantialiter et universaliter sit homo : est enim aliquod animal quod non est homo, ut asinus, vel leo : animal enim quamvis de intellectu sit hominis (et ideo necesse sit praedicari de ipso) non tamen e converso homo est de intellectu animalis : propter quod animal sine homine esse potest.

In omni autem ordinata praedicatione (in qua secundum naturalem ordinem praedicabilium unum de altero praedicatur) oportet aequa sive paria de aequis, sive paribus praedicari, sicut praedicatio convertibilium, sicut omne hinnibile est equus, et omnis equus est hinnibilis. In talibus enim subjectum est conversum praedicati: et ideo nec praedicatum relinquit subjectum, nec subjectum relinquit praedicatum. Aut oportet majora de minoribus praedicari: et in talibus praedicatum est de ratione subjecti: et ideo subjectum nunquam relinquit praedicatum, quamvis praedicatum possit relinquere subjectum : et talis praedicatio est ut quando animal de homine praedicatur sine conversione.

Et si instet aliquis, quod homo de animali praedicatur, cum dicitur, aliquod animal est homo, vel hoc animal est hic homo. Nulla est instantia: quiahaec praedicatio non est substantialis et secundum ordinem praedicabilium, quia per accidens : accidit enim animali hoc animal esse quod est homo vel hic homo. Minora vero de majoribus secundum hunc modum praedicationis minime praedicantur: neque enim animal universaliter dicis esse hominem, quemadmodum hominem universaliter et substantialiter dicis esse animal .

Secundum autem totam coordinatio-

nem praedicabilium de quibuscumque species praedicatur sive subalterna sive specialissima, de omnibus eisdem praedicabitur universaliter et illius speciei genus, et illius generis genus, et sic usque ad generalissimum, quod ultimum in ascendendo, et primum in descendendo praedicatum est in illa praedicamentorum coordinatione. Cujus exemplum est, quod si verum est Socratem esse hominem, hominem autem animal, animal vero substantiam : verum est, quod et Socrates est homo, et quod Socrates est substantia : semper enim et substantialiter et universaliter in tali coordinatione superiora de inferioribus praedicantur et de individuo. Generalissimum autem et de genere sibi proximo sub eo posito praedicabitur, et de generibus omnibus inferioribus, si plura sint media subalterna inter ipsum et specialissimum : et praedicatur de specie specialissima, et de individuis quae sub ipsa sunt.

Attende autem, quod sicut dictum est, forma quae praedicatur, non praedicatur nisi sit notior, et nomen totius esse rei. Esse autem rei totum vel est in potentia remota, et sic nominatur per generalissimum : vel in potentia propinqua, et sic nominatur genere subalterno : vel in potentia propinquissima, et sic vocatur genere immediato : vel est in actu, et sic nominatur nomine speciei. De praedicatione autem differentiae, proprii, et accidentis, inferius pertractabitur. Et ideo dicit Aristoteles quod non est vivens et animal, nec animal et homo simul. Talis ergo modus praedicandi concluditur ex eo qui dictus praedicabilium ordine.

Haec autem quae dicta sunt, in compendio dicuntur sic, quod descendentibus ad specialissima necesse est ire per multitudinem specierum dividendo genus oppositis differentiis. Ascendentibus autem a specialissimas ad generalissima necesse est colligere multitudinem in unam generis divisi naturam. Collectivum enim in unam communem naturam species est, et magis collectivum multorum est id quod est genus: particularia vero et singularia semper in multitudine existentia, e contrario dividunt in multitudinem id quod est unum commune : et sic participatione speciei plures homines sunt unus homo. Particularibus autem sic speciem dividentibus, et in multitudinem distrahentibus, unus et communis homo est plures homines : divisivum enim semper communis est id quod est singulare : collectivum autem et adunativum plurium in unum est id quod commune est.

Assignato autem sic genere et specie per diffinitivam rationem quid sit utrumque ipsorum, et genere quidem uno existente, speciebus vero pluribus per divisionem oppositarum differentiarum, semper erit in plures species divisio generis per causam superius assignatam. Genus quidem in tali ordine semper universaliter et substantialiter de specie praedicatur, et omnia superiora de inferioribus. Species autem nec praedicatur de proximo sibi superiori genere, neque de superioribus non immediate conjunctis : nec enim talis praedicatio convertitur qua genus de specie praedicatur. In omni enim substantiali ordinata praedicatione oportet aut aequalia de aequis praedicari, ut hinnibile de equo : aut oportet praedicari majora, hoc est, communiora de minoribus, ut animal praedicatur de homine, cum animal in plus sit quam homo. Minora vero de majoribus secundum hunc modum praedicabilium minime praedicantur, nisi per accidens, ut dictum est. Nec enim animal universaliter dicis et praedicas hominem esse, quemadmodum hominem universaliter dicis esse animal. De quibus autem species universaliter et substantialiter praedicatur, de his necessario et speciei genus praedicabitur, et generis genus usque ad generalissima. Si enim exempli gratia verum est dicere Socratem esse hominem, hominem autem animal, animal autem substantiam : verum est et Socratem animal dicere atque substantiam. Semper ergo naturaliter superiora de inferioribus praedicantur. Spe-

cies quidem substantialiter de individuis praedicatur. Genus autem praedicatur de specie et de individuo. Generalissimum autem praedicabitur et de genere subalterno et de generibus omnibus, si plura sint media et subalterna inter specialissimum et generalissimum: praedicabitur autem de specie specialissima et de individuis secundum totam hujusmodi praedicabilium coordinationem. Sic enim in omnibus verum est, quod quando alterum de altero praedicatur ut de subjecto, in quo specialiter per intellectum concipitur : quaecumque substantialiter de praedicato praedicantur, omnia praedicari de subjecto sit necesse. Et negative similiter quaecumque universaliter negantur de praedicato, necesse est illa etiam negari de subjecto : animal enim cum non sit lapis, necesse est etiam hominem lapidem non esse.