Albert the Great, Summa Theologiae

Ad primum objicitur sic: 1. Dicit Aristoteles in VI Ethicorum, quod secundum quamdam similitudinem et proprietatem cognitio existit cognoscenti. Similitudo autem finiti et proprietas ad infinitum nulla est. Ergo finitum nullo modo potest cognoscere infinitum. Omnis autem intellectus sive humanus sive angelicus finitus est: ergo nisi juvetur per aliquod supernaturale, Deum cognoscere non potest.

2. Adhuc, Anselmus in Prosologio: " Deus est majus aliquid quam quod cogitari possit. " Et accipit hoc ab Apostolo, ad Ephes, iii, 20, ubi dicit: Ei qui potens est facere superabundanter quam petimus aut intelligimus. Sed quod supra omne quod intelligimus est, intelletu non attingimus, nec capimus. Ergo Deum intellectu non attingimus, nec capimus.

3. Adhuc, I ad Timoth, vi, 16: Lucem inhabitat inaccessibilem: quem nullus hominum vidit, sed nec videre potest. Videtur ergo, quod creatus intellectus ex solis naturalibus, nec videre, nec attingere, nec comprehendere possit Deum. 4. Adhuc, Ambrosius vult, quod in potestate nostra non sit videre Deum, sed in potestate ipsius apparere quomodo vult, hoc est, per quemcunque affectum vult, sive sensibilem, sive imiginarium, sive intellectualem.

Frustra ergo quaeritur, An in potestate nostra sit cognoscere Deum, In contrarium hujus est, quod 1. In. primo libro suo dicit Damasce- nus: " Ipsa creatio mundi et ejus permanentia et gubernatio magnitudinem praedicant divinae naturae . " Cum ergo haec cognoscimus ex solis naturalibus, videtur quod ex solis naturalibus Deum cognoscere possumus.

2. Adhuc, Damascenus, ibidem: " Non derelinquit nos Deus in omnimoda ignorantia: scientia enim existendi Deum, naturaliter ab ipso inserta est. " Sed quod insertum est naturae, cognoscibile est ex solis naturalibus.

3. Adhuc, Hugo in Sententiis suis: " Deus notitiam suam ab homine sic ab initio temperavit, ut sicut numquam quid esset, poterat comprehendi, ita numquam quia esset, poterat ignorari. " Videtur ergo, quod cognitio Dei ignorari non potest ab homine aliquo.

Solutio. Ad hoc dicendum secundum Gregorium super illud Job, iv, 16: Stetit quidam, cujus non agnoscebam vultum: " Deus notitiam suam in nobis temperat, ut possit utcumque cognosci, non sicut est, sed ut lippientibus intellectibus se tenuiter insinuat. "

Unde dicendum est, quod multiplex est Dei notitia, positivo scilicet, et privativo intellectu. Positivo est cognoscere quia est, et etiam cognoscere quid est, et qualis est, et quantus est. Privativo cognoscere est quid non est, qualis non est, et quantus non est. Sed non est Deum cognoscere quia non est: eo quod oppositum ejus per naturam insertum est, et de nulla re simul est cognoscere quia est, et quia non est: sic enim contradictoria simul cognoscerentur de eodem: et cum omne quod scitur, verum sit, sequeretur quod contradictoria de eodem vera essent.

Dicimus igitur, quod ex solis naturalibus potest cognosci quia Deus est positivo intellectu: quid autem, non potest cognosci, nisi infinite. Dico autem in-finite: quia si cognoscatur, quod substantia est incorporea, determinari non

potest quid finite genere, vel specie, vel differentia, vel numero illa substantia sit. Et remanet intellectus infinitus, qui constituitur ex negatione timentium ad nos ex constitutione infiniti. Dicimus enim, quod cum dicitur substantia Deus, non est substantia quae nobis innotescit finite genere, vel specie, vel differentia, vel numero: sed est substantia infinite eminens super omnem substantiam. Et sic intellectus negans finientiam, stat in infinito, qui est intellectus imperfectus et confusus, quem Gregorius vocat lippientem intellectum. Et hoc vult dicere Job, xxxvi, 25: Omnes homines vident eum, scilicet Deum: unusquisque intuetur procul. Quod enim procul intuetur quis, finite non discernit.

Privativo autem intellectu cognoscitur quid non est, sicut quod non est corpus, quia non finitur mensuris corporis: quod non est temporalis, quia non habet esse fluens de praeterito ad praesens in futurum, et per consequens intelligitur esse aeternus: quod non est linitus, quia non finitur loco, tempore, vel intellectu aliqua extensione terminata, nec secundum esse, nec secundum potentiam sive virtutem: et sic intelligitur immensus. Et hoc est quod dicit Damascenus: " Quoniam ergo est quidem Deus, manifestum est: quid vero secundum substantiam et naturam, incomprehensibile est hoc omnino et ignotum . " Quia enim est, ex creaturis accipitur, et etiam infinite quid Deus est, ut quod substantia intellectualis est. Quemadmodum narrat Tullius Aristotelem probasse Deum esse in libro de Natura deorum. Dicit enim, quod si palatium in solitudine inveniatur, in quo appareant non nisi hirundines: ex compositione palatii statim apparet, quod ab hirundini bus non est factum: apparet etiam statim, quod partes componentes ab aliquo in esse eductae sunt per intel- lectum: quia aliter secundum proportiones componibiles non essent, nec proportionaliter totum constituerent. Et sic apparet in mundo, quod nihil eorum quae sunt in mundo, causa mundi potest esse: et quod ab aliquo sapiente, cujus virtus omnem virtutem mundi excedit, partes mundi in esse deductae sunt: et ideo proportionabiles sunt ad invicem, et proportionabiliter mundum constituunt. Et hanc substantiam Deum cognoscimus, et magnificamus eum ut sublimem et eminentem proprietatibus eorum quae sunt creata.

Tali igitur cognitione ex solis naturalibus cognosci potest Deus et ab Angelo, et ab homine. Et sic intelligitur illud Apostoli, ad Roman. i, 20: Invisibilia ipsius, scilicet Dei, per ea quae facta sunt, intellecta, conspiciuntur.

Ad primum ergo dicendum, quod verum est, quod omnis cognitio secundum similitudinem et proprietatem fit cognoscentis ad cognoscibile, quae est cognitio quid et propter quid: sed confusa cognitio et lippientis non fit sic, sed ex collatione eminentiae cognoscibilis super cognoscentem.

Ad secundum dicendum, quod intelligibile quod est Deus, supra nos est secundum cognitionem quae dicit quid est: sed non sequitur, quod illud mente non attingamus secundum cognitionem quia est, et secundum cognitionem quid non est: et si cognoscimus quid non est, oportet nos infinite cognoscere quid est: quia affirmatio est causa negationis: et nihil potest negari de aliquo nisi per hoc, quod oppositum negati vere praedicatur de ipso. Et sic supra nos est quantum ad comprehensionem ejus quod quid est: attingimus tamen ipsum secundum scientiam quia est confusam et infinitam, sed non finitam.

Et si objicitur, quod infinitum non capitur ab intellectu, neque est intelligibile secundum quod est infinitum. Dicendum, quod infinitum triplex est, scilicet potentia tantum, sicut quantum. Potentia et actu, sicut quantum divisum. Et actu tantum, sicut causa prima. Infinitum quod potentia tantum est, secundum quod hujusmodi est, nullo finitur et certificatur: et ideo quantitas ejus incerta manet: quia potentia non cognoscitur positive nisi per actum: est autem nullum actum habere finitionis. Infinitum autem quod procedit in actum, sicut quantitas divisa, quolibet actu divisionis finitur per aliquid: et secundum quod finitur, cognoscibile est. Sed quia in infinitum divisibile est, non pertransitur dividendo: et ideo non omnia minima ejus cognosci possunt: nec certificatur quantitas ejus per compositionem omnium minimorum per actualem divisionem acceptorum. Infinitum autem quod est actus nihil habens potentiae passivae, non dividitur ad intra, sed ad extra, ut sic dicam, potest in unum, potest in duo, potest in tria, et sic de aliis. Et si infinitum est, non est accipere in tali processu ultimum in quo stat virtus ejus, ita quod non posset in amplius. Et tale infinitum quia actus est purus in se, et non est in potentia nisi id quod est extra se, secundum se est maxime intelligibile, nobis autem incomprehensibile propter infinitatem potentiae et essentiae, quibus excellit ea in quae potest: hoc autem attingi potest per intellectum, sed non comprehendi.

Per hoc etiam patet solutio ejus quod dicitur in epistola I ad Timoth, vi, 16. Loquitur enim illa auctoritas de visione comprehensionis.

Ad ultimum dicendum, quod Ambrosius loquitur de visione in qua Deus videtur per effectum. Per nudam enim essentiam invisibilis est ab omni creato intellectu. Unde in libro de Causis, propositione septima, dicitur, quod intelli-

git id quod est supra se per hoc quod acquirit ab eo bonitatis, et in bonitatibus illis intelligit id quod est supra se. Unde dicit Ambrosius: " Cum praesens est, non videtur: et cum absens putatur, videtur. " Et intelligit hoc quia praesens non videtur nisi in effectu finito: et tunc non videtur in quantum est infinitus et incomprehensibilis, quod tamen vere est. Et cum absens esse putatur, ut in infinitum praesentem effectum excedens, ut in omnibus existens et extra omnia, tunc vere est ut videtur.

Quae in contrarium objiciuntur, concedenda sunt de scientia quia est, quid non est, quid est infinite.