CAPUT XI.

De utilitate speculationis similitudinis.

Similitudinis autem speculatio, quae est quartum instrumentum, utilis est ad inductivas ratiocinationes: eo quod singula quae sunt in universali forma similia, habent inducti ad universale inferendum, et haec est prima similitudo quae speculanti occurrit. Secundo autem utilis est ad syllogismos ex hypothesi : quia illi ex sensu procedunt, ut si sit in uno quod in omnibus simile. Et tertio utilis est ad assignationem diffinitionis. Haec autem per ordinem probantur. Quod autem ad inductivas rationes sit utile similitudinem inspicere, ex hoc probatur quod tunc singula in similibus accepta, hoc est, in quo sint similia, aggredimur adducere, sive universalem propositionem concludere : hoc enim non facile, sed impossibile est sic inducere ignorantibus similia, hoc est, id in quo singularia sunt similia.

Quod autem utile sit ad syllogismos ab hypothesi probatur : quia iste procedit ex hoc consensu, quod si probabile est apud respondentem, quod quemadmodum in uno similium se habet, sic se habeat in reliquis omnibus similibus : ut si anima Socratis sit immortalis, quod anima cujuslibet hominis sit immortalis. Propter quod ex uno similium concesso, ad quodlibet aliorum poterimus disputare, sipraeconfitebimur pro consensu, quod quemadmodum in his quae alii sunt similia, se habet, sic et in proposito se habere : ostendentes autem illud quod in similibus se habet, ostendentes erimus ex hypothesi quoniam in proposito sic se habebit : facimus enim sic demonstrativam ostensionem ex similibus per hypothesim inductam.

Ad diffinitionis assignationem probatur valere inspectio similium : eo quod ponentes inspicere quid in unoquoque inferiorum est idem essentiale quo omnia inferiora eadem sunt, non dubitamus in quid oporteat genus ponere, unum id quod propositum est diffinientes : et sic eadem sunt genere. Nam inter communia genus est id quod maxime praedicatur in quid de eo cujus est genus. Haec ergo diffiniendo ponemus pro genere, et sic procedimus ad diffinitiones. Similiter autem et in multum (non tamen nimium) distantibus ad diffinitiones utilis est similitudinis inspectio, ut in his quae sub eodem genere generalissimo in diversis generibus sunt non subalternatim positis. Ut gratia exempli considerabimus, quoniam idem et simili genere remoto, tranquillitas in mari, et serenitas in aere (utrumque enim quies est) in hoc sunt similia. Et quoniam idem punctum in linea et unitas in numero : utrumque enim est principium, licet non ejusdem. Quoniam in omnibus rebus diffiniendis primum quidem convenientiae genus assignantes (hoc est, primum commune assignantes pro genere) opinabimur non extranee diffinire, sed proprie.

Pene autem et omnes aliquid determinantes sive diffinientes sic ex genere incipientes, solent diffinire assignando primo : et deinde ex isto accipientes differentias. Nam unitatem sicut genus ponentes sic diffiniendo principium numeri dicunt esse, et punctum lineae, in genus utrumque ponentes modum : ergo quoniam aliquid commune utrorumque est unitatis et puncti, genus ponunt quod est principium.

Istae autem utilitates sic accipiuntur.

Requiritur enim aliquorum similitudo :

aut unum similium continetur in alio ut

pars in toto, aut utrumque similium continetur in alio ut in toto in quo assimilantur. Si primo modo, sic valet ad syllogismos ex hypothesi, ubi ex uno singulari infertur universale. Si autem ambo continentur in alio ut in toto : aut ipsa similia sunt in illo actualiter, et sic sumitur prima utilitas, quia singularia inducentia actu sunt in universali : aut sunt in ipso potentialiter, et sic sumitur ultima, continetur enim species potentia in genere, et inferiora in suis superioribus similiter. Ipsa autem in scientia sic accipi possunt : aut enim inferunt hujusmodi in syllogismis immediate videlicet in syllogismum, aut mediate. Si immediate, sic est primum instrumentum : quia sumptio propositionum immediata principii syllogismi est inspectio. Si autem ordinantur ad syllogismum mediate : hoc est directe, aut indirecte. Si directe: aut ordinantur ad syllogismum negativum, aut affirmativum. Primo quidem modo est instrumentum tertium : quia differentiae faciunt ad syllogismum negativum. Si secundo, sic est instrumentum quartum ; quia similitudinis inspectio ordinatur ad syllogismum affirmativum, quia simile affirmatur de simili.

Instrumenta igitur per quae abundantia sumitur syllogismi dialectici, haec sunt quae dicta sunt, loci et considerationes ad quos utilia sunt, ea sunt quae dicta sunt, haec quae in sequentibus libris per singula determinabuntur. Ea autem quae contra haec quae dicta sunt objici solent, ridiculosa sunt.

ii

19