CAPUT II.

De electione per inspectionem ad eligibile et eligentem, et eligibile subjectum sive formam, etc.

Primum ergo intelligendum est, quod non dabimus maximas de praeeminentia eligendi ad non eligendum : quia haec plurimum habent differentiae distantiam : sed primo dabimus maximas ostendentes differentiam eligendi ad indifferenter se habens ad eligendum vel fugiendum : vel cum electio non sit finis, sed eorum quae sunt ad finem, possunt dari considerationes sumptae ex ipso eligendo, vel ex fine ad quem respicit electio. Respiciendo autem ad ipsum eligendum ponamus primo maximas quae omnibus notae sunt et in quibus subtili consideratione non est opus.

Considerando ergo bonum eligendum in se damus hanc maximam, quod id quod est diuturnius, est magis bonum secundum hoc eligendum. Comparando autem bonum eligendum ad nos damus istam, quod id quod certius est bonum, quoad hoc est magis eligendum, quam id quod est minus certum vel minus diuturnum. Istae ergo sunt duae considerationes in suis maximis determinatae inspiciendo ad eligibile in se consideratum et ad nos comparatum. Sunt autem aliae maximae per inspectionem ad eligentem et non ad eligibile acceptae : et sic accipiuntur septem maximae vel una ex septem constans.

Prima quidem est, quod magis eligendum est, ubi prudens eligit: quia prudens est, qui cum ratione agendorum habet prudentiam. Secunda est, quod id est magis eligendum, quod eligit vir bonus : quia bonus est cum virtute dispositus, ut in magnis Moralibus dicit Aristoteles, et qui non solum dicto, sed etiam facto probat per amorem honestorum verba et electiones suas. Tertia est quod lex recta praecipit eligendum: lex enim recta, ut dicit Tullius, est jus scriptum praecipiens justum prohibensque contrarium. Et ideo lex recta nihil praecipit agere nisi justum et honestum. Quarta est, quod studiosi dicti circa singula magis dicunt eligendum in eo quod tales sunt, magis eligendum : studiosi enim sunt optime boni et circa singula sunt optimi, circa singula studiosi: et his credendum est, quia experientia et affectu loquuntur. Quinta est, de unoquoque de specialiter eligendis in hoc vel in isto, hoc est, quod in unoquoque genere negotii vel artis praecipiunt esse eligendum, ut ad navigandum nauta sciens, ut Calypso, et sic de aliis. Sexta, in generibus bonis ad vitam ordinatis, ut quaecumque plures dicunt eligenda: et hoc diversificatur in

plures vel omnes, ut dicunt in medicina quaecumque plures vel omnes medici: quia plures vel omnes sunt experti plus quam unus. Septima est, quaecumque omnia entia appetunt: et hoc est de bono divino : omnia enim appetunt bonum divinum, et propter id agunt quidquid agunt. Hoc autem est esse secundum quod fluit esse a causa prima: hoc enim est simpliciter bonum in quantum est causa prima, et unicuique optimum in quantum a causatis est participatum. Hae considerationes sumuntur ex parte eligentis. Eligens enim per exemplum est ratio et regula electionis debitae. Aut igitur regula est habita a regente in ipsam electionem, aut regula quam eligit universaliter vel particulariter. Si universaliter: aut secundum virtutem intellectualem, vel moralem: et primo modo est prudens, secundo modo bonus. Si autem regula informante electionem ipsius: tunc est lex juxta. Si autem est regens electionem per exemplum particulare : tunc sunt studiosi, et circa singula dicti : et hoc exemplum vel est in uno vel in pluribus ut plures vel omnes. Tn eligibilibus enim magis imitandi sunt plures vel omnes quam unus : et si est in bonis divinis, tunc regula electionis sunt omnia.

In talibus autem quia electio regitur alio quodam eligente vel docente quid oportet eligere et non illud, ideo in talibus oportet ducere prudentem et virum bonum et studiosum circa singula, et ducere ad quidquid (hoc est, ad omne) quod fuerit utile, quod dicendum est, et debere eligi ad exemplum vel dictum ipsius in communi, cum sic est differentia. Item hoc simpliciter et universaliter melius est et magis eligendum, quod dictum est eligi secundum meliorem disciplinam, ut quod praecipit eligi disciplina scientiae virtutis heroicae, alicui autem eligibilius : et id magis est eligendum quod est eligendum secundum disciplinam propriam, ut fabro quae fabrilis, et politico quae praecipit civilis. Quare opor- tet inspicere eligentem contradictiones eligibilis vel boni et essentiales et accidentales. In essentiales quidem in eas quae sunt boni secundum causam.

Respiciendo ergo necessarium sive substantiam boni eligibilis, magis est eligendum quod in genere boni est fixum et stans secundum substantiam in hoc genere quod est bonum, quam id quod non secundum substantiam est fixum quid in genere boni, ut justitia est bonitas fixa et stans in genere boni ut bonitatis species, et est bonitas (ut in magnis Moralibus dicit Aristoteles) magis eligenda justo : et dico justus quod est opus justitiae, vel effectus. Et ratio electionis est, quia hoc quod est justitia, secundum sui naturam est in hoc genere quod est bonum : illud autem quod est justum sicut actio vel effectus, non est in eodem genere, sed in genere actionis, et potest esse non bonum simpliciter, ut justitiae opus quod est damnatio vel punitio. Aliquando non bonum est eligibile, ut si dicatur quod justus, ut homo justus : sed hoc non est ita evidens. Et tunc ratio electionis est: quia justitia est causa justi : et causa est magis eligibilis causato. Et quod non sit essentialis in bono sicut in genere, patet : quia sicut albus homo non est quid in genere coloris, quia non est color : ita justus homo vel justa actio. vel justitiae effectus non est bonitas, sed bonum per informationem boni : non enim secundum praedicationem in recto factam dicitur hoc genus, ita quod genus recte praedicetur de ipso quod non est in genere essentialiter sicut quid ipsius generis. Unde albus homo non est color. Similiter autem est in aliis respondendum.

Est autem in conditionibus essentialibus : (cum enim bonum dividatur propriis differentiis in bonum propter se, et in bonum propter alterum) sicut sanum esse in habitu sanitatis magis eligendum, quam exercitare vel deambulare, quod fit propter sanitatem inducendam, ut motu corporis evacuetur et descendat humor

ab ore stomachi: sanum enim esse propter se, exercitari autem eligitur propter aliud. Et sic propter se dicit privationem relationis ad ulteriorem finem : et hoc potest esse dupliciter : et similiter in genere ordinis ad finem in illo ordine intentum in quo quiescit motus appetentis et nihil quaerit plus ad habendum finem illum, nisi forte ut conservetur, ut infirmus quaerit sanitatem ut ultimum in motu ad sanitatem. Similiter tamen ut ultimum quaeritur beatitudo, sed illa quaeritur ut ultimum ad quod refertur tota vita.

Adhuc autem dividitur bonum essentialiter in per se bonum, et per accidens bonum. Et per se bonum est quod intra se habet causam et substantiam quod sit bonum, ut honestum, de quo dicit Tullius, quod sua substantiali vi nos trahit, et sua substantiali vi nos allicit. Hoc enim dicitur de natura sui movens ad eligendum ipsum. Per accidens autem bonum est, quod in se non habet causam electionis, sed in aliquo quodam ad quod ordinatur secundum aliquem modum sequendi ex ipso. Cujus exemplum est, ut amicos justos esse magis eligendum, eo quod est inimicos justos esse : quia amicitia, ut dicunt Aristoteles et Tullius et Theophrastus, fundatur supra virtutem quae est causa electionis boni amicorum, quod est causa electionis virtutis et honesti. Bonum autem eligere inimicis cum non fundetur supra virtutem, sed vitium inimicitiae, non potest esse inimicis, sed in alio quod est occasionatum ex ipso. Amicos ergo esse justos per se eligendum : inimicos autem esse justos secundum accidens eligimus, ut quod nihil nos noceant: quod occasionaliter, ex hoc quod justi sunt: quia justus non vult nocere alicui. Hic autem locus eligendi est idem cum eo quod immediate dictum est. Et quod id quod est propter se, magis est eligendum quam id quod est propter alterum. Sed modo quodam differt : quia ille est per respectum adfinem, iste est per respectum ad intrinsecam boni eligibilis naturam et privationem ejusdem, in eo quod per accidens eligitur. Uterque tamen est per se, vel per accidens. Quia igitur per se dicitur dupliciter, et per accidens dicitur dupliciter. Per se enim dicitur quod opponitur ad propter aliud: et sic virtus non per se eligitur, sed propter habitudinem. Et quod opponitur ad id quod est per accidens : et sic virtus eligitur per se, et non per accidens, sed gratia suiipsius. Similiter per accidens dicitur, quod gratia accidentis, vel ex ipso occasionari intelligitur vel eligitur. Et hoc sic intellecto planae sunt considerationes.