CAPUT I.

Quatenus procedendum, et quid observandum, et quid cavendum in hac arte.

Jam autem quantum praesenti sufficit intentioni, determinatis his circa quae et de quibus est syllogismus topicus sive dialecticus, quae est ars generalis : jam accingi debemus ad determinandam artem specialem, quae est ars terminandi singula problemata in speciali. Sed quia omnia problemata per inesse sic vel sic, terminari habent: inesse perfectissime est inesse ut diffinitio, quia haec inest per se et essentialiter et secundum esse completum et convertibiliter : ideo omne quod per diminutionem ab hoc inesse est, clare refertur ad ipsum, sicut proprium quod per se et conversim inest, sed non essentialiter : et sicut genus quod essentialiter inest et per se, sed non secundum esse completum : et sicut accidens quod neque essentialiter, neque per se, neque secundum esse incompletum vel completum inest, sed inest tantum non conversim. Propter quod, ut dicit BOEtius in Divisionibus suis, quidam Peripatetici id quod inest ut accidens, inesse ut genus dicebant : propter hoc quod simplicis inhaerentiae est. Et primum elementum ad inesse, ut diffinitio, problema de accidente primo ponemus : quia accidentis diffinitio prima inesse accidentis determinat : quia neque inest ut genus, neque ut proprium, neque ut diffinitio: inest autem rei, ita quod simpliciter inest, aut ab inesse habet esse, eo quod causatur ab eo : ideo cum accidente dicto simpliciter, determinabimus hanc et quamdam universalem artem, sicut in praehabitis quantum ad determinationem ejus quod inest, diximus : et ideo rationabiliter aliis est anteponenda.

Ab hac ergo incipientes, primo quae servanda et quae cavenda sunt in hac arte

dicamus. Supponentes igitur diffinitionem problematis ante habitam . secundum eam problema primo dividimus dicentes, quod sunt problematum alia universalia, signo universali affirmativo vel negativo distributa: alia vero particularia signo particulari in suis subjectis determinata, in quibus infinita comprehenduntur : utraque autem sunt vel affirmativa vel negativa. Exempla autem horum sunt, ut (quoniam omnis voluptas est bonum) propositio cui apposito modo dubitationis ad compositionem, formatur problema universale affirmativum. Exemplum autem propositionis a qua formatur problema universale negativum, est quoniam nulla voluptas bonum : in quod negatio feratur ad compositionem, ut quoniam quaedam voluptas non est bonum.

Quamvis sic per quantitatem problemata dividantur, tamen in ipsis problematibus potentiora sunt universalia quam particularia : et quia universalia communia sunt et ad concludenda universalia, et ad concludenda particularia, et constructive, et destructive. Nos enim ostendentes quoniam omni inest, et quoniam alicui inest ostendentes erimus : et per universale concluditur particulare. Similiter in negativo modo ostendentes quoniam nulli inest, ostendentes erimus quoniam non omni inest, quod aequipollet alicui non inesse. Ordo igitur consequentiae expostulat, quod primum ostendamus de universalibus qualiter terminentur, quam de particularibus : et inter universalia primum de negativo universali, quam de affirmativo, quia negativum destructivum est : et eo quod communia sint hujusmodi universalia problemata, ut diximus, ad universalia et particularia. Negativum autem praeponitur affirmativo, quia magis est de intentione opponentis negativum quam affirmativum : quia respondentes magis afferunt de inesse affirmativo quam de non inesse : disputantes opponentes destruunt (hoc est, destruere conantur) et sic intendunt conclu- dere negativam problematis. Iste igitur unus modus procedendi.

Secundus autem modus , quo inest quod inest ut accidens, observandus est, hoc est, quod notandum est quod difficillimum est converti eam convenientem nominationem quae est in accidente, quia inesse probatur, hoc est, quod difficillimum est probare quod simpliciter convertitur inesse ad denominationem ab inesse : hic enim vocatur converti, ubi sequitur denominatio ad inesse simpliciter, sic sequatur ab inesse simpliciter ad denominationem : sequitur enim, iste est albus : ergo isti simpliciter inest albedo : sed non convertitur, isti simpliciter inest albedo : ergo est albus. Dico autem simpliciter inesse, quod supra inesse nihil addit, ita quod inesse est simplex non determinatum aliquo modo inhaerendi , hoc est, quod non inest ut genus, nec ut proprium, nec ut diffinitio, sed simpliciter inest rei, ita quod simpliciter modum dicat inhaerendi, a privatione modi qui aliud addit supra inhaerentiam : sic enim albedo secundum dentem simpliciter inest aethiopi , et nigredo secundum pedes simpliciter inest cygno. Hujus autem causa est, quod in his solis quo, hoc est, secundum quid inest, et non universaliter, hoc est, et sine determinatione in solis convenit accidentibus. Et hujus probatio est, quod praedicationem factam a genere, proprio et diffinitive, necessarium est converti. Sequitur enim, risibile inest ut proprium homini : ergo homo est risibilis : et e converso, ergo risibile est in homine : et iterum hoc inest ut genus, ut animal homini: ergo homo est animal, et e converso, ergo animal inest homini : et similiter in eo quod inest ut diffinitio, ut si inest alicui gressibile bipes, est similiter , Similiter autem convertitur a genere : nam si animal inest alicui, illud similiter est animal. Eadem autem conversio est etiam in proprio : si enim inest alicui hoc proprium, grammaticae susceptibile esse , erit similiter praedicatum, quod est grammaticae susceptibilis : nihil

enim horum trium praedicamentorum contingit secundum quid inesse et non simpliciter , vel non inesse secundum quid : sed simpliciter contingit haec tria vel inesse, vel non inesse.

Tn accidentibus autem nihil prohibet aliud secundum quid inesse, et non simpliciter , ut justitiam secundum quid inesse, ut albedinem convenit inesse secundum quid, quando non inest nisi secundum partem non principalem a qua denominari non potest totum : et justitia secundum partem, hoc est, imperfecte, et non simpliciter secundum perfectum esse justitiae, quod est inesse secundum habitum, et secundum suae causae perfectionem, quae est assuetudo. Propter quod non sufficit ostendere , quoniam inest albedo, vel justitia, ad ostendendum quoniam aliquis justus simpliciter vel albus est simpliciter. Propter quod non est necessarium in omnibus generaliter quibus aliud inest ut accidens, denominationem fieri quae est ab eodem quod est in accidente. Causa autem hujus est, quamvis ex dialecticis determinari non possit, tamen ut facilior sit doctrina, interponatur ex aliis. Dicamus igitur quod sunt quaedam formae subjectum determinantes, ita quod sunt esse subjecti vel causatae a subjecto simpliciter, ita quod non secundum partem, vel secundum quid : et ab illis omnibus convertitur praedicatio ab inesse, et e converso, ut genus et diffinitio quae simpliciter sunt esse subjecti et formae totius, et proprium causatur a principiis propriis subjecti simpliciter, et non secundum partem : et ideo in talibus convertitur ad invicem praedicari simpliciter, et inesse, et e converso. Sunt etiam formae non determinantes subjectum simpliciter, sed secundum quid : et hoc dupliciter, vel quia insunt secundum quid subjecti, vel quia insunt secundum quid causae causantis ea in subjecto : secundum quid subjecti, ut albedo in dente aethiopis : secundum quid causae causantis in subjecto, ut justitia inest disposito et non perfecto secundum justitiam : et ab his non convertitur ab inesse ad praedicationem : quia talibus licet insint albedo et justitia, non sequitur quod albi et justi sint.

Fiunt tamen instantiae ab his quae dicta sunt: crispus simpliciter dicitur cui inest crispitudo secundum caput, et simus vel aquilus, cui insunt illae passiones secundum nasum. Et quod quidam dicunt, quod hoc est, quod licet talis forma insit secundum partem ut subjecto, tamen causa talis formae (quam dicunt esse secundum complexionem) inest secundum totum. Ridiculum est et non verum : non enim oportet crispitudinem capitis a tota causari complexione, nec etiam simitatem in naso. Et ideo dicendum est, quod sicut in anatomia est, quod quaedam partes corporis universalis sunt virtutis , influentiam super alias partes habentes, ut cor, hepar, et cerebrum, et vasa genitalia, a quibus totum denominatur : unde totum corpus calidum dicitur a calore hepatis, totum vivum vita cordis, totum masculum a sexu genitalium : sic et denominatione, quod a parte a qua totum denominatur, ut a capite homo crispus, et a naso simus : a formis autem aliarum partium quibus totum non est natum denominari, non fit talis totius denominatio : et haec est solutio vera .''

Determinare autem ante alia nos oportet etiam peccata quae sunt in problematibus impedientia disputationem : quoniam haec sunt duo vitia, vel in eo quod mentiuntur proterviendo contra requisitum sensum aliud ponentes, vel in eo quod transgrediuntur positam nominationem locutione nominum aliter utentes quam ad significandum instituta sint. Nam et mentientes etiam, quia dicunt aliquid inesse quod non inest, peccant : quia impediunt consequentiae opus. Sed hoc peccatum remediabile est, quia cor- rigi potest disputative ducendo ad inconveniens respondentem mentientem. Et quia extraneis nominibus res (de quibus est sermo) appellant, ut qui hominem dicunt plantam propter proceritatem et spissionem. Et illud peccatum non est remediabile per disputationem, quia ex tropis et metaphoris nullus est processus syllogisticus : eo quod transgreditur positam locutionem sive nominationem: et peccatum mendacii est in voce relata ad rem : aliud vero est in sermone relato ad loquentem. Haec igitur duo peccata in problematibus cavenda sunt.

Et si objicitur quod nemo ponit id quod est omnino falsum, ut in primo hujus scientiae libro dictum est, Dicendum quod mendacium quod est peccatum in problematibus, maxime est in mendaci consensu respondentis, ut dicat se consentire in affirmativam, quando consentit in negativam: vel dicat probabile quod non est probabile : per hoc enim impeditur consequentiae opus et est pravissimus.