COMMENTARIUS.

(a) Nono quoque loco, etc. Licet ab initio non statuerit proponere nisi octo jam praemissas vias et rationes convincendi doctrinam, quam profitentur Romani Catholici, tamen hic adjungit alias duas. Prima est ab extraneorum auctoritate, ut Josephi et Sibyllarum, quibus tanto magis credendum est, quod nulla esset ratio, ob quam in praedicanda aut laudanda Chrislianorum professione mentirentur, aut deciperent. Secunda est ex congruentia morali, magni prorsus momenti. Nam sane dubitandum non est quin Deus communicaverit aliquibus viam illam, per quam ad ipsum perveniri posset; sed potius credendum est sine comparatione quod id fecerit Christianis, nostris majoribus, quam aliarum sectarum quarumcumque Professoribus, non solum ob praemissas rationes, sed quia ex Christianis plurimi sanctissime vixerunt, et summo conatu et industria, adhibitis orationibus, jejuniis, vigiliis, procuraverunt scire veritatem; et qua ratione maxime possent placere ipsi, et ex iis plurimi cum id fecissent, antequam nostram Religionem professi sunt, ad eam profitendam sunt perducti, nulla adhibita vi, nullisque propositis motivis praeter divina ; qui vero in ea educati sunt, semper co magis et magis in ea confirmabantur, quo magis in vitae perfectione progrediebantur: sed adhibentibus hujusmodi diligentiam verisimilius est Deum veriorem doctrinam revelasse, sive ad eam perducendo, sive in ea confirmando, quam aliis, qui media similia indagandae veritatis non adhibuere, ut manifestum est: ergo.

Confirmat Scotus hanc viam, ex subitanea et inexpectata a mala vita ad bonam mutatione, quae in iis, qui ad nostram religionem ab aliena transierant, communiter apparuit; cum e contra qui ex nostra Religione ad aliam quamcumque transeunt, vel in ipso initio statim illicitis se dedant voluptatibus, violantes, si Sacerdotes sint aut Monachi, quae vota paupertatis, castitatis et obedientiae Deo praestiterunt. Nec ullum fere exemplum adduci possit ullius, qui a nostra apostatavit, nisi ob motiva aliqua humana, eaque parum honesta vel augendarum divitiarum, aut honorum, vel voluptatibus carnalibus indulgendi, vel cerle vindicandi se de suis superioribus, aut amicis, aut similia: tum etiam ex admirabili constantia, quam omnis generis viri et foeminae in nostra doctrina profitenda, nihil facientes ulla suppliciorum genera monslraverunt, quae sane constantia non nisi a Deo provenisse credibile est: Deus autem sine dubio non inspiraret eam ad erroris professionem tuendam. Et quamvis de aliquibus Haereticis legalur, quod pertinaci constantia, etiam ad mortem usque in suis erroribus perseveraverint, tamen et id rarissime contingit, et quandoquidem aliunde constat doctrinam quam defendebant, fuisse erroneam, potius diabolo quam Deo adscribenda est illa eorum constantia seu potius pertinacia. Ex nullo autem capite constat nostram doclrinam esse malam, unde virtus illa ad eam profitendam concessa a Deo potius quam diabolo profecta dici debet.

His praemissis ad declarationem majorem harum octo vel decem potius viarum, quibus auctoritas nostrae Scripturae ac fidei adstrui potest, examinanda restat illa quaestio, quae in tractatu de fide communiter proponi solet: an mysteria nostrae fidei, seu doctrina quam fide divina profitemur, sit evidenter credibilis, seu quod in re idem est, an habeantur aliquae notae seu signa evidentia ex quibus colligi possit evidenter, quod nostra doctrina sit illa supernaturalis divinitus inspirata, quae modum et viam perveniendi ad beatitudinem docet.

Ut autem resolvatur haec difficultas, advertendum est, aliud esse mysteria fidei seu illa quae fide divina credimus esse evidentia: aliud vero credibililatem eorum esse evidentem; sicut aliud est, quod sit evidens alicui materiam primam posse existere absque omni forma, et aliud esse evidens alicui, quod id sit probabile. Ut mysteria fidei essent evidentia, deberet veritas eorum vel ex terminis apparere, sicul apparet veritas primorum principiorum, vel deberent habere aliqua principia evidentia ex terminis, ex quibus sequeretur necessario veritas eorum. Ut autem essent evidenter credibilia, sufficit quod essent evidentia motiva, quibus prudenter quis duceretur ad credendum illis. Unde aliqua propositio falsa posset esse evidenter credibilis, si enim duo vel tres honesti viri convenirent in asserenda aliqua falsa propositione, ut quod aliquis esset mortuus, qui revera non esset mortuus: modo nulla subesset ratio dubitandi, esset evidenter credibile ei cui ipsi id attestarentur, quod talis esset mortuus, cum tamen id esset falsum. Hinc autem sequitur, licet sufficeret alicui evidentia credibilitatis alicujus propositionis ut prudenter credat, et absque peccato et levitate, non tamen quamcumque talem evidentiam sufficere, ut certius assentiatur isti veritati sic propositae, quam ullis aliis veritatibus naturalibus, nec etiam ita, ut prudenter posset aut deberet se exponere morti ad defensionem talis veritatis. Unde cum certius supponamur assentiri mysteriis fidei quam propositionibus ullis naturaliter cognitis, et pro defensione cujuslibet mysterii ex illis debeamus mortem, si necesse esset, oppetere, constat non sufficere nobis probare quod mysteria fidei sint evidenter credibilia quomodocumque, sed ostendendum esse, ea aliquam specialem et eminentem evidentiam habere, aut in se aut in sua credibilitale.

Conclusio prima : Mysteria nostrae fidei sunt evidenter credibilia. Haec est communis omnium Theologorum 2.2. quaest. 1. et in tractatibus particularibus de fide contra Capriolum 3. dist. 31. et 32. Probatur breviter, quia evidens est plures viros fide dignos asseruisse illa mysteria esse revelata a Deo, et eo particulariter assistente majoribus nostris proposita, nec aliqua rationabilis dubitandi ratio occurrit; ergo sunt evidenter credibilia. Probatur consequentia ex dictis, quia sufficit ad evidentiam credibilitatis evidentia talis testificationis, cum nulla occurrat talis dubitandi ratio. Probatur antecedens, quia opera eorum modo exstant, ex quibus hoc constat; quae opera tam nobis evidens est esse opera eorum, quam nos ipsos natos tali vel tali loco, talibus vel talibus parentibus, aut Constantinopolim esse vel Indias, aut alia quae non vidimus loca. Objicies primo, haec sequitur : Incarnatio est evidenter falsa ;ergo est evidenter incredibilis: ergo et haec: Incarnatio est evidenter credibilis, ergo est evidenter vera, Sed Incarnatio non est evidenter vera, sicut nec ulla mysteria fidei ; ergo nec evidenter credibilis, ut nos asserimus in conclusione. Probatur consequentia prima, quia ex opposito consequentis bene sequitur oppositum antecedentis ; sic enim sequitur, si quod est homo sit animal, aut quod est risibile sit rationale: illud quod non est rationale seu quod est irrationale, non esse risibile, sed irrisibile, et quod non est animal, sed insensitivum, non esse hominem. Respondeo (quidquid sit de subsumpto, de quo postea) negando consequentiam, et ad probationem dico illud oppositum consequentis, ex quo sequitur oppositum antecedentis esse propositionem oppositam isti propositioni, quae est consequens ad aliam propositionem, verbi gratia, in hac argumentatione : Petrus est homo ;ergo Petrus est animal, propositio consequens est haec : Petrus est animal, et oppositum ejus directum est haec : Petrus non est animal. Oppositum autem ejus indirectum est quaecumque propositio ad quam sequitur, quod Petrus non sit animal, ut Petrus est accidens, Petrus est substantia spiritualis. Ad hujusmodi autem propositiones, sive directe sive indirecte oppositas, sequitur oppositum antecedentis, tam directum,ut haec quod non sit homo, quam indirectum, ut haec quod non sit risibile, quod non sit constans anima rationali aut corpore. In argumentatione autem proposita : Incarnatio est evidenter falsa ;ergo est evidenter incredibilis Oppositum propositionis consequentis, nimirum hujus : Incarnati) est evidenter incredibilis, non est illa quae supponitur esse in objectione, nimirum : Incarnatio est evidenter credibilis, quia neque ex falsitate hujus equilur istius alterius veritas ; neque ex alterius falsitate sequitur veritas hujus, simul enim possunt esse falsae; nam neque est evidenter credibile mihi quod Turca sit mortuus, neque evidenter incredibile.

Itaque propositio opposita illi propositioni : Incarnatio est evidenter incredibilis, est haec : Incarnatio non est evidenter incredibilis. Ex hac autem propositione et ex quacumque alia, ex qua haec infertur, bene sequitur oppositum antecedentis istius propositionis : Incarnatio est evidenter falsa, ex qua sequitur illa propositio consequens. Sed illa propositio opposita non est haec quae supponitur in objectione, nimirum : Incarnatio est evidenter vera, sed haec : Incarnatio non est evidenter falsa.

Uno verbo, ex nullo opposito consequentis sequitur ullum oppositum antecedentis, nisi oppositum immediatum antecedentis, quod scilicet simul cum ipso falsum esse non potest ; unde cum hae propositiones simul falsae esse possint : Incarnatio est evidenter falsa, Incarnatio est evidenter vera, licet utraque simul verae esse non possint, ex opposito consequentis ad unam propositionem ex illis, non sequitur altera, ut patet.

Conclusio secunda : Doctrina Haereticorum potest esse evidenter credibilis iis, qui ignorant motiva credibilitalis nostrae doctrinae et motiva incredibilitalis illius; nullo vero modo potest esse evidenter credibilis cognoscentibus illa, nec propterea simpliciter dicenda est credibilis, sed incredibilis. Haec in terminis est nullius, quod sciam, sed conformis est communibus principiis. Probatur vero prima pars, quia plures homines, alioquin fide digni, possunt eam proponere, sive ex malitia sive ex ignorantia: sed in tali casu esset evidenter credibilis iis, quibus non occurrerent motiva credibilitatis nostrae doctrinae aut incredibilitalis illius, nam evidentia auctoritatis fide dignorum, ubi non occurrit ratio dubitandi sufficiens, facit rem evidenter credibilem, sive in se sit falsa sive non. Confirmatur, quia tunc res est evidenter credibilis, quando est evidens ratio, ob quam quis posset prudenter moveri ad credendum, sive res sit vera sive non. Sed auctoritas plurium fide dignorum est talis ratio, quando saltem non adest ratio in oppositum, aut aequivalens aut majoris momenti, et talis auctoritas potest esse evidens respectu doctrinae haereticae, ut patet, ergo, etc.

Confirmatur secundo, quia si quid impediret, quo minus esset evidenter credibilis, maxime falsitas doctrinae aut motiva, quae possent facile haberi ad cognoscendam incredibilitatem ejus; sed haec non sufficiunt, ergo, etc. Probatur minor, quia quando Parochus, sive ex errore sive ex malitia proponit doctrinam falsam, parochianus simplex cui non occurrit ratio dubitandi, non solum prudenter credit, sed etiam tenetur credere, quamvis doctrina sit falsa et possit per recursum ad alios viros doctos facile cognosci falsitas ejus ; ergo neutra ex illis rationibus impedit credibilitalem doctrinae haereticae respectu eorum, quibus non occurrit ratio dubitandi. Probatur consequentia, quia de quocumque potest haberi prudenter files, de eodem potest haberi ratio evidens inducens ad credendum, et consequenter evidentia credibilitatis; nihil enim impedire potest quo minus possit.

Dices, hinc sequeretur plurimos haereticos posse excusari a peccato haeresis, tale enim peccatum non committitur credendo, quod est evidenter credibile, aut quod prudenter credi potest. Respondeo ex suppositione quod habeant ignorantiam invincibilem mysteriorum nostrae fidei aut motivorum credibilitatis eorum, concedendo sequelam, ex suppositione autem quod non habeant necne, non est hujus loci, sed verisimile est saltem aliquos eam habere, rudiores nimirum et magis remotos a conversatione cum Catholicis. Si autem de horum salute quaeratur, respondeo, si non peccaverint actualiter alio peccato quam infidelitatis, eos salvandos, quia in Baptismate receperunt gratiam, per quam liberati sunt a peccato originali: si autem peccaverint, nisi habuerint perfectam contritionem condemnabuntur.

Secunda pars conclusionis patet, quia motiva credibilitatis nostrae fidei sicut evidenter concludunt illius incredibilitatem, ita non minus convincunt incredibilitatem et falsitatem oppositae; sed doctrina haereticorum est directe opposita nostrae fidei, ut patet; ergo ii, quibus patent illa motiva, non possunt habere pro credibili doctrinam haereticorum. Et eadem est ratio de iis, qui haberent motiva e?identia incredibilitalis istius doctrinae. Dices, possunt motiva probabilitatis duarum sententiarum oppositarum esse simul evidentia alicui, ita ut possit pro libito assentire, cui voluerit ex istis, ut patet in omnibus conclusionibus, quae problematice sustinentur pro quacumque parte; ergo similiter possunt esse evidentia motiva credibilitatis doctrinarum oppositarum, et consequenter non sequitur ex eo quod nostra doctrina sit alicui evidenter credibilis per aliqua motiva, quod per eadem altera reddatur incredibilis.

Respondeo admissa prima consequentia, distinguendo secundam consequentiam ; nisi illa motiva inferant ex ratione sua particulari incredibilitatem, concedo ; si sic, nego secundam consequentiam.

Itaque quemadmodum possunt esse aliqua motiva, quae faciant aliquam sentenliam non probabilem, licet oppositam non faciant, nec probabilem quidem, ut hoc principium : Deus potest separare aliqua, quae semper ante erant conjuncta, facit improbabilem sententiam, quae diceret, quod materia prima non potest esse absque forma, ex eo quod nunquam fuerit sine forma; non tamen sufficit ad faciendam sententiam probabilem, quae assereret eam posse produci absque forma. Et quemadmodum sunt alia motiva, quae licet unam probabilem faciant, non tamen faciunt alteram improbabilem aut non probabilem ut hoc principium : Quaecumque absoluta distincta realiter, quorum unum non includitur in altero et est prior illo, possunt separari: realiter facit probabilem sententiam asserenlem materiam primam posse existere sine forma omni, licet non faciat alteram improbabilem. Ita similiter possunt esse aliqua motiva, quae facerent unum incredibile seu non credibile, quamvis oppositum non facerent credibile, ut si cognoscerelur quod aliquae personae, quae alias essent habitae veraces non essent tales, sed mendaces, et praeterea cognoscerelur quod aliquod emolumentum particulare possent habere ad mentiendum hic et nunc, hoc esset motivum sufficiens ad non habendum pro credibili illud quod dicerent, nec tamen esset sufficiens ad faciendum oppositum credibile. Possunt etiam esse aliqua motiva sufficientia ad faciendum unum quid credibile et oppositum incredibile, ut si personae fide dignae dicerent aliquem esse mortuum, quem alii dicerent non esse mortuum, qui tamen non essent fide digni, id sufficeret, ut haberetur pro credibili illum esse mortuum, et pro incredibili eum non esse mortuum. Sic autem contingit in proposito, quia personae, quae attestantur nostram fidem esse bonam, sunt fide dignae, utpote qui erant magnae doctrinae, illibalaeque vitae, nec ullam mentiendi habuerunt occasionem. Illi vero qui primo docere coeperunt oppositam doctrinam, non erant tantae doctrinae et erant pessimae vilae, habueruntque praeterea occasionem mentiendi, ut patet ; motiva nostrae religionis non solum faciunt illam credibilem, sed alteram oppositam, quam profitentur haeretici incredibilem. Confirmabitur haec pars per dicenda in sequentibus.

Probatur tertia pars, quia ut simpliciter dicatur aliqua propositio credibilis, non sufficit quod sit talis ex hypothesi ignorantiae alicujus personae vel personarum particularium, sed requiritur quod sit talis respectu omnium, aut ita saltem, ut a multis non cognoscatur oppositum. Sed doctrina haereticorum non est credibilis, nisi ex hypothesi talis ignorantiae, quandoquidem a pluribus agnoscatur ejus incredibilius ; ergo non est simpliciter dicenda credibilis. Confirmatur, quia non potest dici simpliciter credibilis et incredibilis simul, sed est dicenda simpliciter incredibilis: ergo non est dicenda simpliciter credibilis. Probatur minor, quia illud praedicatum potius dicendum est simpliciter de aliquo quod cognoscitur competere ipsi ab iis, quibus magis est credendum, quam ab iis quibus minus. Sed potius est credendum auctoribus testificantibus doctrinam haereticorum esse incredibilem, quam iis qui docent oppositum, praesertim cum ii ipsi qui oppositum docent id non docerent, saltem ex animo, si illorum priorum motiva cognoscerent; ergo cum auctores nostrae doctrinae dicant doctrinam haereticorum esse incredibilem, incredibilitas potius praedicanda est simpliciter de illa quam credibilitas, quam soli auctores minus digni fide existimant competere ipsi. Conclusio tertia : Motiva praemissa ex

Doctore si cognoscerentur evidenter, facerent mysteria nostrae fidei non solum evidenter credibilia, sed quod multo majus est evidenter vera, et oppositam quamcumque doctrinam evidenter falsam. Haec expresse apud nullum Doctorem quod sciam habetur, licet meo judicio sequatur ex principiis communibus, atque adeo in re communis censeri debeat.

Haec conclusio quamvis in terminis sit nullius quod sciam, est tamen conformis principiis eorum qui tenent, quod cognitio discursiva veritatis alicujus propositionis orta et deducta cognitione evidente revelationis divinae de illa propositione, et ex alia cognitione evidente qua cognosceretur, quod Deus non posset revelare falsum, sit evidens cognitio istius veritatis. Quam sententiam expresse sustinet Bannes 2. 2. quaest. 5. art. 1. conc. 2. Valentia ibid. disp. 1. q. 5. puncto 1. Connink disp. 9. de fide dub. 8. et plures alii recentiores, qui consequenter hanc conclusionem tenere debent, nam prorsus est eadem ratio tenendi illam sententiam et hanc conclusionem. Nam ideo tenent illam sententiam, quia illa cognitio deducitur ex duabus praemissis evidentibus, nempe ex eo quod attestatio divina esset evidens, et ex eo quod esset evidens Deum non posse attestari, quod falsum est. Sed nostra haec conclusio deduceretur ex duabus propositionibus evidentibus, in casu quo praedicta motiva essent evidentia physice, nam unum ex illis motivis est, quod Deus confirmavit mysteria nostrae fidei miraculo, et quod Deus non possit confirmare miraculo doctrinam falsam; ergo tam esset evidens Physice veritas mysteriorum nostrae fidei ex suppositione evidentiae Physicae praedictorum motivorum, quam esset evidens physice veritas propositionis deductae ex evidentia attestationis alicujus propositionis, et evidentia veracilalis divinae. Unde probatur conclusio, quae solum potest negari ab iis qui negant praedictam doctrinam, ut sunt aliqui recentiores, quibus favet Cajetanus 2. 2. q. 5. art. 1. Probatur, inquam, conclusio : primo, quia sufficit ad hoc ut aliqua doctrina sit evidenter vera, quod vel pateat ex terminis, vel deducatur per necessariam consequentiam ex praemissis evidenter cognitis et dispositis bene in modo et figura; vel quod cognoscatur evidenter quod aliqua evidenter cognita non possint esse vera, quin ipsa sit vera. Sed qui cognosceret evidenter motiva praemissa, non solum omnia, sed unum ex illis, verbi gratia, operatum fuisse miraculum in confirmationem ejus, posset inferre ex praemissis evidentibus veritatem nostrae fidei, et posset cognoscere quod aliqua sibi evidentia non possent esse vera, quin nostra doctrina esset vera, et consequenter opposita quaecumque falsa; ergo esset ipsi evidens quod nostra doctrina esset vera. Probatur major, quia alias posset quis negare esse evidentem ullam conclusionem cognitam per discursum. Probatur etiam minor, quia cui esset evidens quod miraculum esset factum in confirmationem nostrae fidei, posset inde et ex hoc alio principio noto evidenter secundum omnes lumine naturae, nimirum quod Deus non possit confirmare miraculo doctrinam falsam, sicut nec mentiri nec revelare quod falsum est, inferre quod nostra doctrina esset vera mediante hoc discursu : Deus non potest confirmare doctrinam falsam miraculo ; sed sic confirmat hanc doctrinam ; ergo est vera. Vel sic : omnis doctrina a Deo confirmata miraculose est vera, quia non potest confirmare sic doctrinam falsam, sel hanc sic confirmat ; ergo haec est vera.

Confirmatur primo, quia secundum Thomislas communiter habita evidentia altestalionis divinae, res attestata est necessario evidens: unde qui ex illis putant fidem et scientiam esse incompalibilia, negant cum tali evidentia posse compati fidem ; sed cui essent motiva evidentia nostrae fidei, haberent evidentiam divinae attestationis, nam illa ipsa motiva sunt attestationes ejus, et praesertim operatio miraculi in confirmationem nostrae fidei; ergo secundum illam sententiam mysteria nostrae fidei sunt evidenter vera evidenter cognoscentibus illa motiva. Confirmatur secundo, propterea sunt evidenter credibilia, quia credibilius ipsorum deducitur ex praemissis evidentibus: ergo cum veritas eorum in casu nostro deducatur ex praemissis evidentibus, erunt evidenter vera. Confirmatur tertio, quia assensus conclusionis deductae ex illis principiis bene dispositis non esset assensus fidei, cum esset discursivus, nec opinionis, aut erroneus, cum deduceretur ex principiis certis; ergo esset assensus evidens, quia non datur ullus assensus non evidens de facto, nisi assensus fidei vel opinionis, vel erroneus.

Objicies, sequeretur quod cognoscentes evidenter ista motiva non possent credere mysteriis fidei ullis. Respondeo, negando sequelam , quia non quaecumque evidentia rei excludit fidem de illa, sed evidentia rei in se, orta ex principiis intrinsecis ejus, ut etiam modo suppono ex principiis eorum, qui tenent quod cum evidentia rei in attestante possit slare fides, ut Cajetanus 2. 2. quaest. 5. Lorca disput. 16. num. 4. Vasquez 2. part. disputat. 15. Conformatur responsio haec, quia quamvis non posset habere fidem, quando cognosceret actu ista motiva, et videret sequi necessario ad illa mysterium creditum , tamen posset propter ista motiva credere non reflectendo ad necessariam sequelam istius mysterii ad illa. Si enim propter testimonium hominum, cum quo non habet res ex natura rei connexionem, credimus illam rem, cur non possemus propter testimonium Dei credere rem aliquam , quamvis non videremus necessariam connexionem rei istius cum illo testimonio, ut enim ait Christus ipse 1. Joann. 5. Si testimonium hominum accipimus, testimonium Dei majus est.

Et per hoc patet quomodo cum evidentia attestationis divinae facile possit stare fides, quia non esset necessarium, ut posita ista evidentia quis adverteret ad necessariam sequelam veritatis rei revelatae ad illam attestationem, neque etiam ut actu formet discursum , mediante quo evidenter concluderetur evidentia veritatis rei attestatae. Si autem non fieret iste discursus, non appareret evidenter illa veritas ; ergo optime et facile posset haberi fides de illa. Confirmatur hoc, quia quando homo fide dignus revelat aliquid, non necessario consideramus quod illa revelatio habeat, aut non habeat necessariam connexionem cum objecto revelato aut ejus veritate: ergo similiter quando Deus clare revelaret aut confirmaret aliquid miraculo, non necessario adverteremus quod illa revelatio absolute et simpliciter haberet necessariam connexionem cum re revelata. Et consequenter nullo modo excludi deberet fides, quamvis daremus quod esset incompalibilis cum cognitione evidenti discursiva de veritate istius revelatae. Et hinc patet non intendi per conclusionem quod de facto illa motiva evidenter nota facerent actu mysteria fidei evidenter vera, sed quod possent illa sic facere.

Pro majori autem intellectione et claritate conclusionis, adverte non esse idem mysteria fidei esse evidentia et esse evidenter vera. Ut essent evidentia, deberet intellectus, vel cognoscere evidenter connexionem extremorum cujuslibet mysterii fidei, aut in se ipsa immediate eam intuendo, aut in causa intrinseca ejus, aut in effectu suo proprio, et hoc nullo modo asseritur in conclusione, nec potest esse verum cum motiva credibilitalis praedicta, nec revelatio ulla Dei sit causa vel effectus istius connexionis, nec etiam propositio evidens ipsius. Ut aliquid autem sit evidenter verum, sufficit quod intellectus videat principia aliqua esse vera, quae vera esse non possint quin ista res, quae dicitur evidenter vera, sit vera, et quod clare videat per discursum deductum ex principiis certis et evidentibus illam connexionem dari inter veritatem istorum principiorum et istius rei. Hoc est ergo quod asserimus in conclusione, et nescio quomodo negari possit nisi reducendo rem ad quaestionem de nomine.

Quarta conclusio : Mysteria fidei de facto non sunt evidenter vera respectu viatoium sive doctiorum sive indocliorum evidentia physica, bene tamen evidentia morali respeclu doctiorum et omnium eorum, qui attente considerarent praedicta motiva. Haec quoad primam partem est communis, et patet, quia nec illa motiva nec ulla alia, ex quibus necessario sequerentur mysteria fidei, sunt evidenter nobis cognita ; non enim cognoscimus evidenter fuisse facta miracula in confirmationem fidei, nec eam durare longo tempore, et acceptam fuisse cum magna diligentia a viris probis et doctis sine spe emolumenti, etc. Haec enim omnia constant tantum, aut per traditionem, aut per libros, ut patet, et consequenter non constant evidenter evidentia Physica.

Secunda pars est valde conformis Lorcae 2. 2 disputatione 16. in 3. expresse asserenti motiva credibilitalis nostrae fidei inducere evidentiam attestantis, hoc est,

concludere evidenter, quod Deus revelavit mysteria nostrae fidei. Est etiam conformis communi sententiae asserenti mysteria nostrae fidei esse evidenter credibilia, nam eatenus sunt talia, quatenus praedicta motiva sunt evidenter nota ; sed quam sunt nota evidenter illa motiva, tam sunt evidenter vera ista mysteria, quia sequuntur necessario ad illa motiva. Atqui praedicta motiva sunt nota evidenter evidentia morali: ergo mysteria fidei sunt evidenter vera tali evidentia. Probatur assumptum, primo, contra quoscumque Catholicos, qui negare vellent hanc partem, quia alias mysteria fidei non essent evidenter credibilia credibilitate desumpta ex illis motivis. Et dico credibililate tali, quia fateor libenter cum omnibus bene aliquam doctrinam posse esse credibilem, quae sit falsa , atque adeo credibililalem omnem non sufficere ad inferendam veritatem ; sed credibilitas desumpta ex motivis, quae constat non esse posse vera, quin sit vera doctrina sic credibilis, optime infert veritatem doctrinae istiu.

Probatur secundo contra omnes, quia esse aliquid moraliter evidens, nihil aliud est quam esse tale, ut intellectus cui proponitur sufficienter, secundum quod dicitur sic evidens, non possit rationabiliter dubitare de veritate ejus, quamvis physicam evidentiam non habeat, sed determinari debeat ad assensum. saltem quoad specificationem (quidquid sit de exercitio) sed sic se habent ista motiva. Nemo enim dubitare potest quin per paucos simplices homines conversa fuerit major et doctior pars totius mundi ad fidem Christi, cum omnes prorsus in hoc consentiant tam haeretici quam Catholici, et consequenter quin talis conversio fuit miraculosa, et a Deo proveniens, non a diabolo: patet enim hunc non procuraturum fuisse per miracula (quamvis posset facere miracula)

conversionem ad fidem, et professionem sibiipsi contrariam. Et in hoc fundatur discursus Christi ad Pharisaeos, Lucae 11. qui asseruerunt ipsum in Beelzebub Principe daemoniorum ejecisse daemonia, quibus respondit, quod Omne regnum in se ipso divisum desolabitur. Per hoc enim innuit, quandoquidem regnum diaboli esset desolandum, si ad confirmationem doctrinae sibi et firmitati regni sui contrariae, ejicerentur miraculose daemonia ; nec ullo modo esset verisimile quod diabolus destructionem sui regni procuraret. Innuit inquam, non posse dici, quod ipsemet in nomine ejus ejecisset daemonium, cum id fecerit in confirmationem doctrinae diabolo et operibus ejus contrariae.

Rursus non potest negari quin. major et sanctior pars orbis existimet mysteria nostrae fidei esse illa ipsa, ad quae credenda induxerunt isti pauci homines tam miraculose. Nec potest dubitari quin Episcopi et praelati nostri successive de tempore in tempus derivarunt suam aucloritalem ab Apostolis et paucis istis hominibus, cum omnes historiae hoc testentur: nec haeretici, quantumvis diligenter laborent enervare fundamenta nostrae religionis, aliquid contra objicere possunt ullius momenti, ut patet ex eorum scriptis. Nec potest dubitari, an in doctrina ac mysteriis hujusmodi credendis conveniat haec melior et major pars orbis ob motiva temporalia ; certum est enim quod non, cum ad quaecumque talia multo aptior sit professio haereticorum, quae magis indulget carni et sanguini, et minus removet quaecumque vilia, ut etiam patet ; ergo non potest rationabiliter negari quin haec mysteria sint eadem quae docuerunt Apostoli.

Probatur secundo eadem pars conclusionis : Non potest ullus doctus, considerans mysteria nostrae fidei, dubitare quin sint in se bona et ordinata ad honorem ac cultum divinum, fugam viliorum, ac acquisitionem virlulum in majori perfectione quam ulla alia religio modo in mundo existens praetendit aut docet. Nec potest etiam dubitare, quin ex professoribus nostrae fidei plures sunt, qui postpositis omnibus aliis curis nihil magis quaerunt quam servire Deo, et ad hoc multas orationes, vigilias, jejunia, morlificalionesque alias propter Deum adhibent, quam ex professoribus ullius alterius religionis, cum nostra religio integras congregationes habeat Religiosorum ac Monacharum ad hoc specialiter institutas, quales non habent aliae ullae sectae. Sed non potest quis moraliter dubitare, quin mysteria illa quae sic se habent, et quae a talibus creduntur tanta firmitate, ut malint mortem obire quam ea negare, sint vera mysteria, quia non potest dubitari, quin Deus potius talibus quam aliis ullis revelaverit vera mysteria ; ergo non potest dubitari rationabiliter a doclis, haec considerantibus, quin mysteria nostrae fidei sint vera, et consequenter sint evidenter vera evidentia morali.

Confirmatur, quia non potest dubitari quin Deus revelaverit aliquibus hominibus mysteria necessaria ad salutem, sed nec potest dubitari quin ex omnibus mysteriis haec quae sunt in se maxime tendentia ad honorem ipsius, et quae creduntur a potiore parte mundi, iisque qui maxime student ipsi placere, sint illa ; contra enim omnem rationem esset quod tales vellet deserere in re tam necessaria, et aliis adesse, quibus minus deberet ea communicare.

Probatur tertio, omnes habent pro moraliter evidenti quod fuerit olim Julius Caesar, quod sit modo Constantinopolis, quod simus nati talibus vel talibus parentibus, in tali vel tali loco, quod haec bona ad hos, illa ad illos spectent, et insanus judicaretur, qui illa negaret, aut proter-

Vus ac temerarius ; sed magis evidens moraliter est mysteria nostrae fidei esse certa, ergo sunt evidenter certa evidentia morali. Probatur minor, quia magis est evidens quod Deus meliori communitati, eique, quae magis ducitur motivis. supernaturalibus, et magis studet ex instituto suo et professione ipsi placere, et mandata ac consilia ejus exequi cum dispendio et jactura vitae ac consolationis suae, communicet sua mysteria et illam doctrinam, quae requiritur ad salutem, ac necessaria est, quam sunt evidentia ulla principia quibus nituntur praedictae veritates, ut patet: ergo si illae veritates sunt evidentes moraliter, veritas mysteriorum nostrae fidei est magis evidens moraliter.

Confirmatur, non potest magis evidens esse quod Julius Caesar fuerit, Constantinopolis sit, nos simus nati tali matre, tali loco, et similia, quae habentur communiter pro evidentibus moralibus, quam opera illa quae communiter ab omnibus etiam haereticis tribuuntur Augustino, Hieronymo, Ambrosio, Chrysostomo, Nazianzeno et aliis Patribus esse opera ipsorum, et habita fuisse multa Concilia universalia, in quibus convenerunt ex pluribus partibus mundi doctissimi ac sanctissimi viri. Sed est evidens, quod in his operibus ac Conciliis habeatur mentio et approbatio multorum mysteriorum nostrae fidei, quae negantur ab aliis omnibus sectis, et reprobatio aliquorum mysteriorum quae affirmantur ab aliis sectis, et approbantur a nobis; ergo est evidens moraliter quod doctrina nostra sit verior doctrina quam ulla alia modo tradita, et consequenter quod sit vera simpliciter, quia est moraliter clarum quod Deus non reliquerit mundum absque vera doctrina et sufficienti ac necessaria ad salutem. Probatur consequentia, quia evidens est illam doctrinam esse veriorem quae est conformior doctrinae verae; sed evidens est moraliter doctrinam in qua conveniunt omnes isti Patres et Concilia esse veram, quia evidens est illos fuisse bonos et ingeniosos, et studuisse veritati cognoscendae, et Deum potius ipsis quam aliis revelasse veritatem.

Objicies, si mysteria nostrae fidei essent evidenter credibilia ac vera etiam evidentia morali, sequeretur haereticos, quibus proponerentur praedicta motiva quibus redduntur vera, vel assensuros vel saltem non dissensuros ; sed hoc est contra experientiam, ergo, etc.

Respondeo, distinguendo sequelam majoris : H aereticos bonae indolis et bene dispositos quoad voluntatem, hoc est desiderantes sincere cognitionem veritatis, et non alligatos peccatis et imperfectionibus, a quibus per professionem nostrae fidei timerent se retrahendos, concedo, nec id est contra experientiam, sed potius cum experientia. Videmus enim multos tales ad nostram fidem converti, et non constat ullos tales bonae indolis non converti, quando bene proponuntur praedicta motiva ; haereticos malae indolis aut pravae quoad voluntatem affectos, nego sequelam, quia si sint obtusi ingenii, non per cipiunt vim praedictorum motivorum: et si sint pertinaces, aut pravarum cupiditatum immersi caeno, aut alligati vinculis concupiscentiae, semper avertent intellectum a debita consideratione praedictorum motivorum.

Respondeo secundo, negando sequelam, quia quae sunt evidentia moraliter et inevidentia Physice, non habent talem vim determinalivam intellectus, quin simpliciter possit dissentire, licet habeant talem vim, ut non possit, nisi imprudenter et irrationabiliter dissentiri.

Objicies secundo, non requireretur, nec quidem in convertendis de novo ad fidem,

pius credulitatis affectus, nec ullus alius voluntatis; sed hoc est falsum, ut communiter Theologi docent ex Conciliis ac Patribus: ergo falsa est conclusio. Probatur sequela majoris, quia convertendo ad fidem possunt proponi evidenter praedicta motiva: sed si sint evidenter inferentia seu concludentia veritatem mysteriorum fidei, in casu quo sic proponerentur, determinarent intellectum ad assensum fidei, et consequenter non requirerelur ad assentiendum istis veritatibus ullus actus voluntatis, aut pius ejus affectus; ergo convertendo ad fidem secundum nostram doctrinam, non erit necessarius pius affectus, aut ullus actus voluntatis.

Vis hujus objectionis, praesertim quintum ad fundamentum minoris, et necessitatem affectus credulitatis ex parte voluntatis, intelligitur melius ex dicendis in dist. 25. Tertii quaest. 2. ex quibus etiam , patebit solutio. Sed modo breviter respondeo primo, negando sequelam majoris, quia illa pia dispositio voluntatis et affectus credulitatis posset requiri, ut quis aut ipse sibi proponat, aut ab aliis proponi permittat praedicta motiva sufficienter, utque ea examinet, consideret et attendat, quamvis proposita proposilione et attentione ac consideratione requisita determinaretur intellectus ad assentiendum mysteriis fidei. Unde dixi in responsione prima ad objectionem praecedentem, praedicta motiva non flexura ad fidem haereticos male affectos in voluntate, ut pertinaces et deditos voluptatibus. Juxta hanc ergo doctrinam distinguo majorem probationis praedictae sequelae; possunt proponi et considerari sufficienter sine pio affectu voluntatis, nego majorem ; cum illo, concedo majorem et etiam minorem, et nego consequentiam, quia licet non requirerelur ille affectus ad assentiendum mysteriis fidei quando proponerentur praedictae motiva sufficienter, requirerelur tamen ut sic proponerentur.

Respondeo secundo, negando eamdem sequelam majoris ob aliam rationem, quia quandoquidem illa motiva non sint evidentia nobis Physice, sed moraliter tantum, et ut dixi in responsione secunda ad objectionem praecedentem, quae sic sunt evidentia, non determinant ita intellectum quin possit simpliciter dissentire, praesertim imperio voluntatis ad hoc impellente ; et nisi sit assuefactus ad assentiendum, optime potest requiri actus voluntatis in prima conversione ad assentiendum mysteriis fidei, deductis ex illis motivis. Juxla hanc aulem doctrinam distinguo minorem probationis; si sint evidenter concludentia evidentia Physica, transeat: evidentia morali, nego minorem.

Dices, ergo saltem si essent praedicta motiva evidentia Physice, quandoquidem, ut dictum est in tertia conclusione, tum concluderent evidenter evidentia physica conclusionem, non requirerelur pius credulitatis affectus. Respondeo si id concederetur, id non futurum absurdum, quia iste affeclus posset dici requiri, ubi deesset talis evidentia Physica. Respondeo secundo, negando sequelam, quia posset requiri pius credulitatis affectus ad assentiendum rebus evidentibus per motiva extrinseca solummodo.

Respondeo tertio affectum piae credulitatis posse requiri, ut haberetur actus fidei bonus moraliter et meritorius, quamvis non requirerelur, ut haberetur actus fidei quoad substantiam.

Respondeo tertio ad objectionem principalem distinguendo sequelam majoris: Ad assentiendum assensu discursivo ad quem delerminarent illa motiva evidenter proposita, concedo sequelam, nec id esse contra Concilia aut Patres ; ad assentiendum assensu fidei, nego sequelam. Itaque sicut cum evidentia in attestante posset stare actus fidei et assensus evidens discursivus de eodem objecto, ita posset non obstante determinatione ad assensum evidentem requiri actus voluntatis ad actum fidei eliciendum circa idem objectum.

Objicies tertio, si mysteria fidei essent evidenter vera cognoscentibus praedicta motiva, sequeretur quod non possent ea credere, quia fides et cognitio evidens non potest haberi de eodem subjecto simul, secundum communiorem Scoti et D. Thomae sententiam; ergo non sunt evidenter vera, etiam evidentia morali. Respondeo, quemadmodum in sententia Doctoris nostri et suorum communiter, (quam etiam tenet Cajetanus 2. 2. quaest. 1. art. 5. Lorca ibidem disput. 16. m. 3. cum evidentia physica attestationis divinae) licet, ut supra dixi, ad illam evidentiam sequeretur evidentia Physica rei attestatae, potest stare fides, ita a fortiori eam posse stare cum evidentia morali istius attestationis, non obstante quod ad illam evidentiam sequatur evidentia moralis rei attestatae. Unde nego sequelam, et ad probationem dico cognitionem evidentem rei, quae non habet evidentiam ex terminis ipsius rei, aut ex principiis intrinsecis ejus, posse stare cum fide, nec hoc esse contra principia, aut Scoti, ut certum esse debet, cum teneat, ut dixi, stare fidem cum evidentia rei in attestante, aut D. Thomae, si credendum sit Cajetano, et Lorcae supra. Sed de hoc fusius agendum est in ipsomet tractatu de fide aut de scientia.

Hic autem advertendum est, licet revera mysteria fidei sint evidenter vera, illam tamen evidentem eorum veritatem non praerequiri ad fidem necessario, sive respectu eorum qui educati inter Catholicos, nunquam habuerunt rationem dubitandi de illis mysteriis, cum certum sit multo maximam partem talium, nec concipere posse prae oblusitate ingenii vim istorum motivorum, quibus redduntur evidenter vera, nec de facto ea audlisse, sive respectu eorum etiam qui inter haereticos educati sunt, et de novo convertuntur ad nostram fidem: nam experientia constat multos etiam tales, et praesertim indoctiores sine illa evidentia, Deo particulariter inspirante et movente eorum corda, amplecti et credere dicta mysteria. Unde fit ut omnes non habeant obligationem addiscendi ista motiva, iisve studendi ; eatenus enim haberent illam obligationem, quatenus sine iis non possent credere mysteria fidei. Cum quo tamen stat quod Majores, hoc est, Episcopi, Parochi, Doctores, Concionatores teneantur scire praedicta, aut alia motiva quibus possint ostendere evidentiam moralem mysteriorum fidei, non quidem ex obligatione communi orta ex Baptismo aut ex professione Christianae fidei, sed ex statu particulari, quem libere assumunt aut retinent, ad quem statum spectat posse defendere credibililatem et veritatem mysteriorum fidei ab haereticis, et eos qui ex Catholicis nutare aut dubitare inciperent circa ve. ram fidem, in ea confirmare. Sed de hac obligatione agendum erit cum Doctore ut 3. dist. 25. quaest. 1.

Advertendum praeterea, illam evidentiam non requiri, ut quis deberet exponere se morti in defensionem eorumdem mysteriorum, ut patet tum a posteriori, quia certum est, quod omnes adulti Catholici teneantur exponere se morti pro defensione eorum, cum tamen, ut dixi, omnes non habeant illam: tum a priori, quia praeceptum superioris probabiliter notifica tum inferiori potest ipsum obligare ad observantiam, quamvis non sit evidenter ipsi propositum: ergo quamvis mysteria fidei non sint evidenter proposita. nec etiam consequenter praeceptum Dei de morte oppetenda pro confessione fidei, adhuc possunt obligari homines ad illam confessionem. Confirmatur, quia qui opinatur tantum aliquid esse necessarium ad salutem, tenetur illud applicare et morti etiam se exponere si necesse sit, ad illud applicandum, quamvis non sit ipsi evidens quod id ita se habeat; ergo similiter dicendum est de se qui aliquid credit esse necessarium ad salutem, quamvis non sit ipsi evidens moraliter, quod id sit de fide. Confirmatur secundo, quia etiam judicium erroneum posset sic quem obligare ; ergo multo magis judicium fidei sine evidentia.

Advertendum tertio, quamvis quis sciret evidenter aliqua mysteria fidei esse evidenter revelata a Deo, non propterea ipsum teneri ad exponendam vitam pro eorum veritate, quia ista evidentia non habet vim sic obligandi, neque enim debemus exponere nostram vitam ad defendendum quod omne totum sit majus sua parte, quod tamen est nobis evidentissimum.

Itaque is solum tenetur exponere vitam pro veritate mysterii crediti, qui cognoscit illud mysterium esse tale, ut ab eo cognoscendo dependeret aliorum salus, et videret probabiliter futurum, ut nisi ipse mortem oppeteret ad ejus defensionem, alii ab eo credendo deficerent et paterentur propterea jacturam salutis: aut qui cognoscerent, sive per fidem, sive per opinionem aut scientiam, quod Deus obligaverit ad exponendam pro defensione mysteriorum fidei. Sed de hoc etiam fusius forte agam in praedicta distinctione 25. Tertii, quam sine commento relictam a Lycheto exponere debebo.