CAPUT IX.

De diffinitione quae soli differentiae magis propriae convenit.

Subtiliorem autem adhuc omnibus praeinductis assignati onibus Peripatetici differentiae diffinitionem quantum ad intrinseca et essentialia sibi sunt perscrutantes, et speculantes eam per ea quae non conveniunt nisi differentiae, quae differentia dicitur magis propria : et nullo modo nec per se, nec ex consequenti conveniunt differentiae quae dicitur propria, nec etiam ei quae dicitur differentia communis. Propriae enim ex consequenti ad minus convenire potest, quod per ipsam species abundet a genere. Et etiam hoc quod dicitur praedicari de pluribus differentibus specie in eo quod quale est, potest ex consequenti convenire communi differentiae. Et similiter id quod dicitur, quod aptum natum est dividere ea quae sunt sub eodem genere, propriae differentiae potest convenire. Et similiter id quod differentia est qua differunt a se singula: propriis enim differentiis differunt a se singula. Et ideo nulla talium assignationum per intrinseca differentiae data videtur esse.

Sed interius eam perscrutantes, et subtiliter per essentialia speculantes, quae soli magis propriae differentiae dictae conveniunt, dicunt, quod non quodlibet eo- rum quae sunt sub eodem genere, et dividunt ea quae sunt sub eodem genere, duo oportet modo divisionis est differentia magis proprie dicta. Et dicunt hoc solum esse differentiam magis proprie dictam, quod conducit ad esse, et quod ejus quod est ratio rei pars est. Quod autem hoc differentia sit probant, quia propria sunt de his quae sunt sub eodem genere dividentia ea quae sub genere sunt. Dicamus enim dividendo ea quae sub genere sunt. Animalium aliud aptum natum est arte nautica navigare, et aliud non : cum tamen aptum esse arte nautica navigare sit proprium hominis, et non de esse et essentia ipsius: talibus enim differentiis saepe utimur genus dividentes, cum tamen talia sint propria consequentia esse speciei. Quae autem sunt esse consequentia, non possunt esse completiva esse ipsius, nec perfectiva substantiae, nec pars essentialis esse ipsius substantialis : quamvis compleatur in esse quodam quod non est esse simpliciter, sed est aptitudo quaedam esse subtantiale consequens. Et ideo talis differentia propria non est, quales sunt differentiae magis propriae, quae specificae dicuntur differentiae, quia sunt speciei in esse specifico constitutivae. Erunt ergo specificae illae solae quaecumque essentiali qualitate alia aliam faciunt speciem, et quaecumque in eo quod quale de specie constituta praedicantur. Differentiae enim, sicut superius dictum est, et ad genus et ad speciem comparantur, et ad utrumque illorum habent respectum : ad genus quidem prout sunt divisivae, ad speciem autem prout sunt constitutivae. Et ideo sunt sub genere et genus contrahentes, et sunt species sub ipsis. Et species antecedentes sunt ipsae differentiae : quia sunt actu et intellectu in ipsis speciebus sicut constituentes in eisdem.

Cum autem consequentes sint in esse generum prout genera sunt, et omne quod sequitur esse alicujus, sit de gene-

re accidentium, ut dicit Avicenna, videbi tur forte alicui, quod sint accidentia generis, sicut propria sunt accidentia speciei, eo quod propria sunt de consequentibus esse specierum. Sed ad hoc dicendum, quod non est similis habitudo generis ad differentiam, et speciei ad proprium. Species enim se habet ad proprium ut ens perfectum quod est de ratione proprii : sicut subjectum est de ratione passionis non existens de essentia ipsius, seq tantum subsistere faciens in seipso. Genus autem se habet ad differentiam et ponitur ut ens imperfectum perficiendum per differentiam, sicut materia per formam, et ut ad eductum de potestate ipsius sicut forma educitur de materia. Et quia nihil perficit substantiam ad esse substantiae, nisi substantia, ideo genus perficitur ad esse speciei per differentiam. Species vero est substantia. Oportet ergo, quod differentia sic respiciens genus et speciem, sit substantia et substantialis forma.

Et quod dicitur quod est consequens esse generis : Dicendum quod esse generis ut genus, est esse imperfecti. Et ideo quod consequitur ipsum sic, est sicut actus qui consequitur potentiam, propter quod oportet quod sit substantia. Si autem generis esse, perfecti esset esse, de necessitate sequeretur quod differentia esset accidens generis : et tunc non posset esse substantia speciei: quia quod est uni accidens, nulli potest esse substantia, ut dicit Aristoteles . Si tamen consideretur genus non ut genus, sed ut universale praedicatum de pluribus, quod propria habet individua sicut animal praedicatur de hoc animali, et illo, sicut in tractatu de Genere, ''est determinatum. Dicunt quidam, quod sic consideratur ut ens perfectum in esse proprio, et sic comparatur ad ipsum differentia ut consequens ipsum. Et dicunt, quod sic considerata differentia, est accidens generis. Sed re vera non est accidens secundum naturam accidentis : sed in hac consideratione modum habet accidentis, et non naturam : quod patet in praedicatione qua differentia praedicatur de genere solo, ut cum dicitur, animal est rationale : vel sub disjunctione ad oppositam differentiam, ut cum dicitur, animal est rationale vel irrationale : utraque enim istarum propositionum est in secundo modo dicendi per se, in quo subjectum est de ratione praedicati. Et in illo modo subjectum quidem est causa esse praedicati, et nihil est de essentia ipsius: et hoc est ideo, quia, sicut vult Aristoteles , accidens potius est esse quam essentia. Sic enim aliter se habet subjectum ad rationem praedicati, quam in ea in qua praedicatur vere accidens : cum enim dicitur, animal est rationale, non potest intelligi sic subjectum inratione praedicati ut positum absoluta natura a re praedicati, sed cum potestate progrediente in actum, et in qua jam inchoatio est differentiae ut praedicatum sit in subjecto. Sed quando proprium praedicatur de specie, species quidem est de ratione proprii, ita quod proprium non est in specie ut in potentia, sed in specie jam completum esse habente per solam naturae aptitudinem ad quaedam, quae nihil naturae sunt in esse : sicut patet cum dicitur, homo est risibilis: in hoc enim quod homo est animae intellectivae, quae nata est suspendi et admirari ea quae apprehensione ejus objiciuntur, efficitur risibilis ad cognita laetificantia, et flebilis ad cognita contristantia: cum tamen admiratio talis nihil sit naturalium, hoc est, eorum quae sunt de constituentibus naturam hominis. Sic autem non se habet genus ad differentiam quando de ipso praedicatur : et ideo quamvis praedicatio illa reducatur ad secundum modum ejus quod est per se, tamen etiam aliquid habet de primo : sed quoad hoc est inordinata praedicatio, quia secundum rem ipsam potius subjectum debet esse praedicatum, quam e converso.

Sic ergo differentia ad genus se habet. Ad speciem autem habet se sicut substantia formalis et perfectiva et determinativa potentiae generis, sicut in ante habitis determinatum est in tractatu de Specie.

Secundum igitur ea quae dicta sunt, patet quod genus est primum principium differentiae et speciei, et per consequens etiam proprii et accidentis: quia etiam genus primum subjectum est in natura, a quo habet species, quod subjectum est individui: sicut enim saepius dictum est, principium formabile et determinabile in natura omni primum est subjectum in illa natura, sicut materia primum formabile, est primum subjectum in physicis. Est autem et species subjectum secundum aliquid formabile a proprio. Et individuum est subjectum secundum aliquid formabile ab accidente. Etenim subjectum cum sic inveniatur in pluribus per unam rationem communem existentem in illis, oportet quod sit in uno primo quod est causa quare conveniat omnibus aliis, sicut docet Aristoteles : et hoc modo ad genus substantiae reducuntur et species et individua et differentiae et propria et accidentia : hoc enim modo genus omnium principium est.

Eo autem modo quo genus est principium eorum quae in una sunt coordinatione praedicabilium, sic genus principium est differentiae et speciei: et ideo tota coordinatio illa reducitur ad genus, et non ad differentiam : quamvis enim differentia sit formalis respectu generis, et in hoc videatur esse dignior quam genus: tamen quia principiatur a genere, et non est principium generis, reducitur ad genus ut ad principium : et cum summa in praedicabilibus et prima sint sicut prima principia, ut in ante habitis determinatum est, oportet quod prima ad quae reducuntur omnia alia, sint prima genera, et non propriae differentiae.

Est tamen etiam in differentiis ordo qui est superiorum ad inferiores : qui est ordo superioris et inferioris, quo differentiae inferiores per additionem ad genera fiunt compositores et minoris communitatis : sicut est ordo in causis formalibus primariis et secundariis, in quo ordine primariae causae virtus est in secundaria, et remanet virtus superioris in causato, quando secundaria subtrahit a causato suam causalitatem. Etiam in hoc ordine quidquid causalitatis habet secunda, totum habet a prima. Sed iste ordo non est ad primum recurrens principium, quia primum omnium principium est genus. Et haec est vera causa quare differentia non potest esse primum et generalissimum, sed oportet quod primum vel generalissimum esse generi attribuat.

Hoc est ergo quod Peripatetici de differentia tradiderunt dicentes quod intellectus perscrutans et speculans differentiam, non quodlibet eorum quae sunt sub genere eodem dividentium esse facit differentiam, sed quod conducit ad esse, et quod ejus quod est esse rei pars est. Et dant exemplum : neque enim quod aptum natum est navigare per scientiam nauticam, erit differentia hominis, quamvis soli conveniat homini et sit proprium hominis : dicimus enim animal dividentes, animalium quaedam apta nata sunt ad navigandum, illa vero minime, proprie animal dividentes ab his quae non sunt apta nata ad navigandum: sed hoc proprium quod est esse aptum natum ad navigandum non erit essentiale principium completivum : neque enim pars est essentialis, sed aptitudo quaedam ejus, et idcirco proprium non est talis aptitudo, quales sunt quae specificae et substantiales dicuntur differentiae.

Ex his ergo quae dicta sunt, patet quod erunt specificae differentiae, quae alteratione qualitatis essentialis aliam faciunt speciem, et cum hoc in eo quod quale est praedicantur. Quale enim quid non est simpliciter quale, sed est quale essentiale quid substantiam perficiens : propter quod manifestum est, quod differentia est

id quod ad esse speciei adducit, et quod est pars esse illius rei quae simpliciter et perfectum esse habet: conducit enim ad speciem quae est totum esse individuorum, et est pars esse illius formalis, et conducit ad esse rei quae est individuum, cujus totum esse est species: et conducit ad esse speciei, et est pars esse rei, hoc est, diffinitionis quae est dicens esse rei diffinitae: quia diffinitio constat ex genere et differentia sicut ex partibus, quarum utraque est assignatio totius: sed dicuntur partes, quia una dicit totum in potentia, altera dicit totam in actu: cum totum consistat ex potentia et actu sicut essentialibus partibus: non est enim inconveniens, quod totum essentiale sit in qualibet sua parte secundum esse diversum : et secundum hoc diffinitio totum dicens esse, constat ex genere et differentia, quia quamvis differentia sit ut forma totum dicens esse in actu, tamen sola non potest diffinire sine genere propter duas causas, quarum prima est quia differentia sine generis positione caderet a ratione differentiae, non enim differentia est aliquorum nisi in genere convenientium : et si non poneretur genus, non haberet differentia differentiae rationem et actum, quia nesciretur inter quae poneret differentiam. Secunda autem causa est quia tunc diffinitio non respiceret nec in se haberet primum esse ipsius et principium, quod genus est, sicut diximus, et non differentia et sic non esset diffinitio, quia a fine uno usque ad alium esse rei non explicaret: est enim unus finis, a quo incipit genus quod est finis secundum potentiam. Alius autem finis est in quo terminatur esse secundum actum quod est differentia. Et ideo diffinitio dicitur diffinitio, quia a fine uno ad alterum, et totum esse finita complectitur. Et sic de differentiis communibus et propriis et magis propriis quantum ad intentionem logicam spectat, ista quae dicta sunt sufficiunt: alia enim quae sunt, spectant ad primum Philosophum.