Capitulum III.

Tertius ramus principalis est concupiscentia carnis.

1. Tertius principalis ramus, qui ex radice concupiscentiae et trunco malae voluntatis procedit, est carnis concupiscentia, secundum Ioannem in Canonica sua , scilicet in quaerendo delectationem et vitando molestiam. Et secundum hoc in duos ramos principales iste ramus dividitur. Primus autem ramus, qui in quaestu delectationum consistit, in duos ramos dividitur, quia quaedam est delectatio pertinens ad conservationem individui per actum refectionis, alia est pertinens ad conservationem speciei per propagationem seminis.

2. Quantum autem ad primum specialiter peccatum gulae consistit. Est autem gula, secundum quod habet rationem peccati mortalis, inordinatus appetitus vel usus nutrimenti , rationem subvertens et avertens a Deo ; et hoc patet in gula praccipue, qua quis praecepta Dei non timet praetergredi, ut delectamenta ciborum sequatur, et illa etiam, qua ratio subvertitur, cum ex deliberatione seu adversione rationis procedit, ut cum quis scienter se inebriat, vel naturam propriam gravat. Unde Gregorius trigesimo Moralium sic loquitur de gula dicens, quod, dominante gulae vitio, " omno, quod egerint homines fortiter, perdunt ". Sicut autem alia vitia sua venialia habent, ita in gula, ut cum circa actum nutritionis et desiderium non est inordinatio contra Deum nec aversio rationis, quia tales actus quandoque non sunt in potestate hominis.

Ex hoc autem ramo praecipue tres rami exeunt principales, scilicet incontinentia gulae, immodestia et delectatio.

8: Circa primum, scilicet de incontinentia gulae, notandum est, quod istos fructus habet secum: anticipationem, frequentationem et ieiunii fractionem.

Anticipatio est, cum quis horam comedendi anticipat, quod potest fieri tempore ieiunii, vel alio tempore. Si autem tempore ieiunii, quod est in praecepto, cum hora comedendi secundum iura et consuetudinem assignetur post meridiem, qui horam notabiliter anticipat sine causa iusta , sola comedendi libidine, fraudem fecit, nec tale ieiunium reputatur, ut si quis forte hora tertia comederet et sic se impleret, quod postmodum illa die non esuriret. Qui autem fraudem facit legi committit in legem ; unde Chalcedonense Concilium : " Nullatenus iudicandi sunt ieiunare qui ante comedant, quam vespertinum celebretur Officium, quod tempore quadragesimali dicitur, alias antem post Nonam ".

Item, ista anticipatio fit etiam alio tempore, ut multi, qui volunt comedere statim, quando de lecto exeunt, sicut bruta animalia ; etiam quandoque absque aliquo appetitu ex prava consuetudine, quod est grave peccatum et vix potest contingere, quin a radice mortali procedat.

4. Secundus fructus est frequentia cibi vel potus, quod, nisi cogat aetas vel infirmitas vel iusta necessitas, manifeste contra rationem est peccatum ; quam prohibet Apostolus ad Galatas quinto , quod ponit comessationem inter opera carnis, de quibus dicit, quod qui talia agunt regnum Dei non possidebunt. Per quod patet manifeste, quod aliqua comessatio habet rationem mortalis, cum scilicet procedit ex gula eo modo, quo habet rationem mortalis. Quando autem habeat rationem hanc, dictam est superius . 5. Tertius fructus incontinentiae gulae est fractio ieiunii ab Ecclesia instituti vel secundum Ecclesiae consuetudinem obtenti , quod fit in numero et qualitate : in numero comestionum, pluries comedendo ; in qualitate cibi, cibum vetitum comedendo, ut comedendo carnes, vel lacticinia et huiusmodi in Quadragesima. Et de hoc ieiunio est sciendum, quod quicumque hoc ieiunium non observat absque dispensatione superioris, vel iusta necessitate laboris necessarii, vel paupertatis notabilis, vel actatis, vel infirmitatis, est transgressor pracccpti, et sic peccatum mortale committit. Unde Hieronymus ad Lucininm , loquens de ieiunio, dicit: " Unaquaeque provincia abundet in suo sensu et praecepta maiorum leges apostolicas arbitretur "; per quod patet, ieiunium esse in praecepto.

6. Secundus ramus principalis gulae est immodestia, scilicet cum in nutriendo corpus modus debitus non servaturi et duos fructus habet, scilicet aviditatem et nimietatem. Est antem aviditas inordinata in comedendo gulositas et est peccatum, cum motus brutales et inordinatos debeat refrenare: et potest quandoque sine peccato esse, ut cum homo non subiacet suae potestati; et quantoque est veniale, ut cum non ita reprimit, sicut decet ; et potest esse mortale, si ex radice mortali procedat, sicut de frequentia dictum est.

7. Secundus antem fructus immodestiae in cibo est nimietas, ut cum quis comedit in nimia quantitate, vel bibit. Ezx hoc fructu nascitur corporis gravitas et infirmitas, mentis hebetudo et caecitas, iudicii praecipitatio, incircumspectio, ebrietas , loquacitas, inepta laetitia et dissolutio.

Circa materiam istam notandum in generali, quod ille nimis dicitur comedere, qui ultra commoditatem naturae comedit et est contra rationem, et per consequens peccatum, cum actus nutritionis sit ad conservationem individui, et per talem culpam fiat naturae subversio ; unde patet, quod ibi est abusio et peccatum. Et tantum in gravamen naturae procedere potest, si ex deliberatione fi at, quod habebit rationem mortalis. Ex deliberatione autem dico, quia quandoque ex passione famis vel praeteitu aestimatae necessitatis hoc potest fieri, quod de facili non esset iudicandum mortale.

8. Cum hoc autem fructu, ut dictum est, est corporis gravitas et infirmitas, quae ex nimia cibi sumtione procedit, et hebetudo mentis et caecitas, quae, licet magis rationem poenae quam culpae habeant, tamen causa peccati esse possunt, cum quis ratione infirmitatis vel gravitatis corporis iam non potest facere id, ad quod a natura ex praecepto tenebatur, vel ex nimia sumtione cibi vel potus in talem hebetudinem vel caecitatem mentis incidit, quod necessaria ad salutem non cogitat nec diiudicat et transgreditur, vel sententiam vel verbum praecipitat in proximi nocumentum. Et tunc manifeste non excusatur, quin talibus possit peccare mortaliter in talium omissione, cum factus sit ineptus ad talia eiercenda dando operam rei illicitae. Et haec intelligo, nisi amisisset totaliter rationem, vel forte corporis potestatem eo modo, quo de ebrietate dicitur.

9. De ebrietate autem notandum, quod, si quis sciens vim vel liquoris fortitudinem, advertens, quod ex eius nimia sumtione potest ebrietatem incurrere, nimis sumendo peccat mortaliter, quia scilicet usu rationis se privat et omnium peccatorum periculis se exponit. Unde Ambrosius in libro de Patriarchis : " Vitandam discimus ebrietatem , per quam crimina vitare non possumus. Nam quae sobrii cavemus per ebrietatem ignorantes committimus "; et Apostolus ad Galatas inter opera mortalia ebrietatem connumerat. Potest tamen ebrietas contingere absque.mortali peccato et etiam veniali, ut cum quis liquoris fortitudinem non cognoscit, vel liquorem inebriantem pro alio bibit, vel siti ducitur non advertens. Unde Augustinus contra Faustum Lot de ebrietate eicusat. Cum autem quis ratione ebrietatis vel occasione peccatum mortale ignoranter postmodum committit, si mortalis fuit ebrietas, non totaliter excusatur, tamen, secundum quod ratio voluntarii diminuitur, sic peccatum excusatur a tanto, licet non a toto. Si autem ebrietas absque peccato contingit, tunc a peccato mortali excusari potest. Unde Augustinus Lot ebrium ab incestu eicusat, dicens contra Faustum: " Lot culpandus, non quantum incestus, sed quantum ebrietas meruit ". Tamen, cum quis ad se redierit, debet de illo peccato dolere, ut credo, et etiam confiteri, quia ad superiorem pertinet iudicare, utrum talis fuerit ebrietas, quae peccatum valeat excusare.

10. Item, folium istius immodestiae est loquacitas, quae multa folia secum habet, scilicet multiloquium, vaniloquium, stultiloquium, turpiloquium, de quibus , cum " voces sint signa intellectuum ", iudicandum videtur secundum rationem radicis.

11. Ultimus fructus nimiae comestionis est inepta laetitia et dissolutio, quae sortiuntur rationem peccati secundum radicem et in aliquibus secundum scandalum, ut cum ratione status vel officii scandalum vel occasio scandali datur, quod tantum esse poterit, quod habebit rationem mortalis.

12. Tertius ramus principalis, qui ex gula procedit, est inordinata delectatio et hos fructus etiam secum habet , scilicet sollicitudinem in quaerendo, studiositatem in praeparando, multiplicitatem in diversificando, carestiam in emendo, voracitatem in sumendo, quae rationem peccati sortiuntur secundum rationem radicis et personarum et statuum, vel secundum quod in talibus fit ita notabilis superfluitas atque sumtus, quod pauperum indigentia et necessitas hoc faciat habere rationem mortalis, eo modo, quo superius de prodigalitate est dictum.

13. Secundus ramus principalis, qui ex radice carnalis concupiscentiae procedit, est delectatio inordinata circa actum, qui pertinet ad conservationem speciei, ut dictum est supra, quae luxuria appellatur, quae quidem habet rationem peccati, in quantum repugnat rationi vel naturae, et habet rationem mortalis, sicut patet quinto ad Galatas, ubi inter carnis opera computatur. Hic antem ramus cum praccedenti ramo convenienter inseritur, quia ex gula procedit et gula ei materiam administrat, quia semen, secundum Philosophum, est " superfluum alimenti ". Sicut autem dictum est de aliis peccatis, quod motus proprios habent et diversos , qui praeveniunt rationem, nec adhibetur consensus, nec habent rationem mortalis: sic etiam de luxuria est dicendum.

14. Ex hoc autem ramo tres rami speciales procedunt, qui sunt: inhonestos, carnalis affectio et incontinentia.

Inhonestos hos fructus emittit, quia est inverecunda in verbo, in gestu, in facto, in habitu. Circa inverecundiam hoc est advertendum, quod, licet sit passio, tamen ex vitio oritur. Cum enim inverecundia sit de turpi proprie, quia qui inverecundus est turpia videtur diligere ; unde de ipsa iudicandum est secundum rationem radicis. Neque enim quandoque est in potestate hominis, quando voluerit verecundari, quia huiusmodi passiones ut frequenter complexionem sequuntur.

15. Circa inhonestatem in gestu, rel facto, vel verbo sciendum, quod multum ex affectu pensantur, vel secundum quod ex hoc ratione temporis vel loci vel personae potest oriri scandalum ; et tunc ex aliqua circumstantia posset tantam praestare occasionem scandali , quod posset habere rationem mortalis, ut si forte persona religiosa rel posita in exemplum choreas vel tripudia duceret, rel si forte a quocumque in Parasceve talia exercerentur. Inhonestas autem in verbo, quae scurrilitas dicitur, de qua dicit Apostolus : Nec nominetur in vobis, ex affectu pensatur, vel secundum scandalum ratione personae, vel secundum quod verba talia alios ad malum incitant, cum et tali intentione dicuntur, et sic posset habere rationem mortalis. Et sic etiam de choreis et cantilenis et lusibus intelligendum est. Per haec igitur, quae dicta sunt, patet, quomodo histriones, saltatrices et tales ioculatores, qui inhonestis verbis et factis homines faciunt delectari, non pensantes, quae verba vel facta proferant, dum tamen possint pecuniam extorquere, non sunt in statu salutis. Dare etiam talibus est in peccato fovere ; unde Augustinus super Ioannem : " Dare res suas histrionibus vitiosum est ". Qui autem talia exercent officia absque inhonestate ad recreationem hominum, cum quandoque talis recreatio sit laetitia et virtus, etiam secundum Philosophum, quae eutrapelia nominatur, non tales damnandi, nec talibus dare iudicatur peccatum.

16. Circa inhonestatem habitus notandum, quod iste fructus quatuor secum habet, scilicet superfluitatem, pretiositatem, curiositatem, inhonestatem.

Superfluitas autem consistit in duobus, scilicet in numero et mensura , ut cum habentur vestes plures, vel nimis latae vel defluentes.

Item, curiositas in veste duobus modis invenitur, scilicet in colore et modo facturae.

Inhonestos autem est, cum modus facturae vestium impudicitiam praetendit et ad malum provocat, ut pretiosarum vestium vel circa collum et guttur tale quid .

Hniusmodi autem inhonestatis fructus sunt unctio, lotio , deceptio, compositio, multiplicatio, adinventio, ut cum fiunt unctiones vel lotiones ad acquirendum colorem, vel deceptiones in mutando capillos vel furando caput et huiusmodi. Item , compositio, ut cum nimis stricti sotulares , vel singularis modus in compositione servatur. Item multiplicatio localium, et adinventio novi modi in talibus, quae omnia, quomodo rationem peccati habeant, videamus.

17. Circa igitur hanc materiam est notandum, quod ista quatuor possunt habere rationem peccati vel ratione perversae intentionis, vel contrariae consuetudinis, vel conditionis personae, vel temporis: vel ratione radicis possunt habere rationem peccati, ut cum ista ex superbia oriuntur et ad inanem gloriam ordinantur, vel cum ista fiunt intentione placendi et ad luxuriam provocandi: et si radix mortalis sit, et ramus mortalis erit. Dicit enim Augustinus , quod non solum appetere, sed etiam appeti velle criminosum est.

18. Haec etiam ratione consuetudinis contrariae possunt habere rationem peccati, ut cum quis quaerit habitum, qui consuetudini terrae non congruit, vel unguentis utitur, vel modo ornatus cedit in scandalum proximorum, ut si vir veste muliebri uteretur et e converso et hniusmodi. Et ita talibus tanta posset dari occasio scandali, quod posset iudicari mortale. Unde Augustinus tertio libro Confessionum " Consuetudo vel lex terrae nulla civis vel peregrini libidine violetur ".

Item, ratione conditionis personae, quia alius habitus decet clericum vel personas ecclesiasticas, alius personas laicas, alius divitem, alius pauperem, alius viduam, alius coniugatam. In hoc igitur potest contingere ratio peccati, secundum quod quaelibet persona suum statum in aliquo praedictorum excedit, ut si forte tot paria vestium velit habere burgensis aliqua, quot regina, et sic de aliis. Unde sic potest in talibus excedere statum suum, quod oportet concludi, quod ex aliqua mala radice procedat et quod vergat in scandalum proximorum.

19. Quarto, ratione temporis, ut cum quis utitur talibus et talia multiplicat tempore necessitatis pauperum, ut cum tanta est caristia, quod pauperes arctam indigentiam patiantur, quod deberent pauperibus erogari quae in talibus superfluitatibus expenduntur: et tanta posset esse ex una parte superfluitas, et ex alia tanta indigentia, quod posset habere rationem mortalis eo modo, quo dictum est de prodigalitate.

20. Secundus ramus luxuriae principalis est carnalis affectio, quae duobus modis contingit: vel secundum quod aliquis ad carnem suam seu corpus inordinate afficitur, vel etiam ad alium. Primum autem istorum cura carnis vocatur, de qua dicit Apostolus ad Romanos : Curam carnis ne feceritis in desideriis. Huius autem rami sunt multi fructus, secundum diversa opera, in quibus consistit carnalis delectatio, et secundum hoc est mollities in vestibus, in culcitris, in lineis: in sedilibus et in lectis quies corporis: item, sollicita cautio adversitatis, vel frigoris, caloris, famis et hniusmodi; et ista, licet de se non habeant rationem mortalis, tamen circa ista tanta potest esse sollicitudo, quod ista praeponuntur amori divino, vel aliquod divinorum praeceptorum omittitur, vel aliquid contra Deum fit, ut talia habeantur.

21. Item, carnalis affectio quandoque habetur, ut cum quis ratione eorum quae ad carnem pertinent, inordinate diligit: potest carnalis affectio nuncupari. In hoc autem potest esse duplex excessus, scilicet in affectu et effectu. In affectu autem potest esse duplex: vel secundum quod caro sonat in naturam, secundum illud Apostoli ad Ephesios : Carnem suam nemo odio habuit: vel secundum quod sonat in vitium, secundum illud: Caro et sanguis regnum Dci non possidebunt. Primo modo, quando est excessus in diligendo filios vel parentes, ut cum amor Creatori praeferatur, ut si quis Deum offendere magis eligeret, quam amorem talium amittere, vel eorum quodcumque detrimentum videre, quod esset peccatum mortale secundum verbum Domini dicentis : Qui amat patrem, aut matrem, aut filios plus quam me, non est me dignus. 22. Est autem alius amor carnalis, secundum quod caro sonat in vitium, qui ex corruptione carnis nascitur, ut cum quis ad aliam personam sic quandoque afficitur, quod, licet in actu peccati consensus non interveniat, tamen ad actum illum talis affectio aliqualiter ordinatur: quod ex eius fructibus comprobatur, cum scilicet ex mutua collocutione vel societate vel aspectu vel visu carnis stimuli oriuntur. Constat autem secundum Apostolum ad Romanos , quod si rami sint mali, et radix etiam mala erit. Hoc etiam patet, quod habet rationem peccati, quia ex tali affectione ratio amittit dominium, et voluntas etiam rationem quandoque sequi non potest, tali affectione ligata, cum scilicet affectus trahatur ad cogitandum de re amata, nec sit in potestate eius cogitationem dimittere ; insuper et ad Dei dilectionem elevari non potest, tali affectione depressa ; insuper et quandoque corporis detrimentum incurrit. Cum igitur aliquis se scienter inebrians, quia usum et potestatem rationis voluntarie amittit et in corpus proprium peccat, quia ex hoc deterioratur in corpore: multo amplius videtur, quod qui in talem affectionis servitutem se scienter iniicit , cum non ita cito sicut ebrietas transeat, peccat mortaliter. Unde et hoc videtur dicere Augustinus in Speculo, cum de talibus dicit: " Secundum concupiscentiam carnis alterutro delectantur ardore, et intactis etiam ab immunda violatione corporibus, fugit castitas ipsa de moribus ".

23. Sicut autem supra dictum est, quod quandoque ebrietas rationem mortalis non habet, cum aliquis fortitudine vini vel conditione decipitur non advertens ; sic et si quis per contubernium personae alicuius in talem affectionem incidat non advertens, non iudicarem peccatum, sed potius passionem. Si tamen advertens affectionis periculum fovet et affectionem nutrit, iam in talem affectionem consentit. Si autem aliquis talem affectionem sentiret, et semper displiceret eidem, aut si esset urgens necessitas, vel magna utilitas convivendi vel colloquendi vel consolandi personas huiusmodi ; non crederem iudicandum mortale , nisi per talem affectionem sentiret in se notabile detrimentum spiritualium. Et si forte talis esset persona, quam oporteret actus spirituales exercere, et per hoc impediretur, ne posset implere officium competenter: tunc, licet in societate personae illius posset sequi utilitas, tamen ex ordine caritatis tenetur occasionem vitare, cum damnum suum magis quam alterius vitare teneatur.

24. Item, ex affectione carnali in effectu oritur acceptio personarum et perversio ordinis caritatis et favor mali.

Ciroa primum, scilicet de acceptione personarum, est notandum, quod acceptio personarum est, cum alicui personae aliquid utilitatis impenditur, cum tamen illud idem faciendi alteri maior ratio inveniatur: et hoc quidem ex affectione inordinata oritur et contra Legem, iuxta illud Deuteronomii primo : Non accipietis cuiusquam personam. Haec autem acceptio personarum quadruplicem fructum habet, quia in beneficiis, electionibus, honoribus et iudiciis.

In beneficiis est dupliciter, ut cum dantur beneficia ecclesiastica et temporalia. Circa collationem beneficiorum ecclesiasticorum tunc intelligo acceptionem personarum habere rationem mortalis, cum beneficium ecclesiasticum alicui indigno confertur, scienter dignis postpositis, sive sit intuitu consanguinitatis, vel etiam beneficii temporalis, vel affectionis specialis; similiter antem et indignum eligere ad dignitatem Ecclesiae, contempto paupere instructiore. Unde Angustinus super illud Iacobi secundo: Nolite in personarum acceptione etc.: " Quis, inquit, ferat, si quis divitem eligat ad sedem honoris Ecclesiae , contempto paupere instructiore et sanctiore " ?

25. Si autem sint temporalia beneficia, sic in eis potest esse personarum acceptio mortale peccatum in necessitatis articulo, quando quis tenetur beneficium conferre ex praecepto, ut cum datur beneficium illi qui non indiget, ratione alicuius particularis amoris, et ille qui est in arcta necessitate, contemnitur. In his autem, in quibus non tenetur quis dare, non cadit acceptio personarum, secundum illud Matthaei : Aut non licet mihi quod volo facere?

26. Circa tertium, scilicet de acceptione in honoribus, est notandum, quod cum quis solum ratione divitiarum honoratur absque ratione virtutis vel status, peccatum est, secundum illud Glossas : " Quicumque divitem propter divitias honorat, peccat ". In hoc autem posset habere rationem mortalis, ut si quis pauperes sanctos contemneret nec eis ratione sanctitatis honorem praestaret nec aliquem nisi divitem vel potentem honorare vellet, cum secundum Philosophum , " honor non sit aliud nisi testimonium virtutis ".

27. Circa quartum hoc notandum videtur, quod qui sic personam in iudicio accipit a vero iudicio deviando, manifeste facit contra iustitiam et proximi caritatem, et ita non est dubium, quin peccet mortaliter; unde et contra Legem est, quae dicit : Non accipies personam nec munera, ut a vero iudicio devies.

28. Circa secundum principale, quod ex affectione carnali oritur, scilicet de perversione ordinis caritatis, hoc primo notandum est, quod caritas ordinata esse debet, secundum illud Cantici : Ordinavit in me caritatem. Quatuor autem sunt secundum caritatem diligenda per ordinem: Deus, nos, proximus et corpus nostrum. Hic autem ordo est necessarius ad salutem respectu bonorum spiritualium, scilicet quod amor alicuius creaturae Deo nullatenus praeferatur; item, quod non faciat aliquis peccatum propter dilectionem proximi: item, quod corpus proprium non tantum diligat, quod ex hoc aliquod peccatum vellet committere; item, quod salutem proximi proprii corporis dilectioni praeponat.

29. Tertius fructus affectionis carnalis est favor mali, et hoc fit multis modis: quandoque enim ex familiari affectu contingit, quod peccatum alterius dissimulatur, et secundum hoc est incorrectio, consensus, procuratio seu adiutorium et communicatio in casu illicito.

Circa primum notandum, quod correctio proximi est omnibus in praecepto, cum tamen scitur, vel creditur, quod correctio peccatum impediat, quod alias fieret. Et licet sit omnibus in praecepto, illis tamen praecipue, quibus incumbit ex officio, ut sunt domini, principes, praelati, qui magis in hoc peccare possunt. Quod autem correctio sit omnibus in praecepto, patet per Augustinum de Verbis Domini: " Si negligis corrigere, peior factus es eo qui peccavit ".

30. Item, procuratio peccati et consensus in peccatum et adiutorium quodcumque et participatio, Bi sint respectu peccati mortalis, erunt eiusdem generis, secundum Apostolum ad Eomanos dicentem: Qui talia agunt digni sunt morte, et non solum qui talia agunt , sed etiam qui consentiunt facientibus.

31. Tertius ramus carnalis concupiscentias est, ut dictum est , incontinentia, quae praecipue circa actus venereos consistit. Ex hoc ramo procedit turpis imaginatio, motus carnalis, delectatio simplex et morosa, adversio periculi, consensus in delectationem et consensus in opus et deinde fructus operis malus.

Circa materiam istam notandum est, quod in consensu in delectationem primo mortalis ratio invenitur. Sicut enim dicit Augustinus : Si mente delectatio teneatur et voluntate cum adversione periculi ; et in delectationem hujusmodi consentit, etiam si in opus extrinsecum non interveniat consensus ; nihilominus est mortale peccatum, et propter hoc totus homo damnabitur.

De consensu autem in opus mortale, quin habeat rationem mortalis, non est dubium: fructus antem operis per quinque sensus distinguitur, scilicet in auditu, visu, odoratu, loquela et tactu.

32. In auditu autem multiplex contingit peccatum luxuriae, prout luxuria in inordinatam delectationem ducit, scilicet in curioso audita rumorum, instrumentorum musicorum, cantilenarum scurrilium et verborum inhonestorum; quae omnia videntur iudicanda secundum habitum, quo quis movetur ad audiendum talia, scilicet secundum conditionem radicis.

Visus etiam inordinatus pestiferos fractus habet. Aspectus pulcritudinum et visus delectabilium cum inordinatione delectationis et curiosus aspectus mulierum: item, aspectus, signa et nutus; item, aspectus factorum inpudicarum et motuum seu carnalium peccatorum, de quibus Augustinus in Speculo : " Hec dicatis, vos habere animos pudicos, si habeatis oculos impudicos, quia impudicus oculus impudici cordis est nuntius. Et cum sibi mutuo aspecta corda nuntiant impudica, etiam alterutro delectantur ardore, intactis ab immunda violatione corporibus, fugit ipsa castitas de moribus ". Secundum hoc igitur satis potest patere, quoniam inordinati aspectus possunt habere rationem mortalis, cum scilicet ex malo consensu periculum grave et probabile peccati mortalis in se vel in alio advertitur ex aspectu, quoniam, secundum Salomonem , qui amat periculum in illo peribit.

De odoratu autem iudicandum est secundum conditionem radicis.

De loquela autem, secundum quod ex carnali concupiscentia oriri videtur, multi prodeunt fructus, scilicet scurrilitas, de qua iam dictum est , eum de inhonestate verborum fecimus mentionem ; item, incitatio vel provocatio ad peccatum verbo vel scripto vel nuntio: item, attractio per verba dulcia, quae affectu pensantur.

33. Circa tactum hoc advertendum videtur, quod in tactibus multiplei peccatum invenitur, secundum quod loca, circa quae tactas contingit, habent maiorem inhonestatem et magis possunt ad luxuriam provocare. Unde hoc circa istam materiam est tenendum, quod libidinosi tactas et oscula absque etiam consensu in opus carnale habent rationem peccati mortalis, secundum quod in eis quacritur delectatio carnalis voluntarie et deliberative. Unde super illud ad Ephesios: Fornicatio et omnis immunditia etc., dicit Glossa: " In osculis et amplexibus "; de quibus dicit Apostolus ibidem, quod non habent hereditatem in regno Christi et Dei. Hic autem tactus distinguitur, quia vel fit in personam propriam, vel in aliam, et eodem modo habet rationem peccati.

34. Cum tactu autem ponitur corruptio carnis, quae pollutio dicitur, quae duobus modis contingit: aut per actum tactus seu imaginationem delectationis morosae, aut per actum carnalem. Si primo modo per tactum vel imaginationem, hoc contingere potest dupliciter: aut dormiendo, aut vigilando. Circa pollutionem in somno hoc breviter est notandum, quod talis pollutio secundum se non habet rationem peccati, eo quod tunc liberam arbitrium vinctum sit, scilicet per comparationem ad causam . Potest autem contingere ex superfluitate cibi vel potus vel ex turpi imaginatione in vigilia praecedente. Quodsi causa mortalis fuit, puta, quia vigilando consensit, vel actam gulae mortalem exercuit, secundum hoc pollutio est signum gravioris, et tunc dictae circumstantiae sunt in confessione dicendae. Cum autem talis pollutio illusione diaboli, vel debilitate retentivae, vel virtute exclusivae contingit, nec adest complacentia; non habet rationem poccati. De pollutione autem vigilando sic distinguitur, quod si est procurata per tactum, vel imaginationem voluntariam quoquo modo, vel per auditum, vel visum, vel motum, omnis enim talis resolutio, si sit procurata , vel si consensus interveniat, est mortalis quocumque modo. Et si semen extra vas naturale voluntario emittatur, habet rationem mortalis peccati, quae mollities dicitur , quod etiam contra naturam est.

Si antem in tactu sit sexus mutatio , etiam gravissimum est peccatum, et talia peccata nec nominari debent et ignominiosa dicuntur.

35. Potest etiam huiusmodi pollutio contingere per actum carnalem, et hoc dupliciter: quia vel per actum matrimonialem, vel per actum moechiae. In actu autem matrimoniali potest contingere deordinatio in modo, in tempore et in causa. In modo quidem peccatum est, cum modus, qui naturae non congruit, invenitur; in tempore antem, cum tempore menstruorum debitum exigitur, quod est contra Legem ; si scienter fiat, est peccatum mortale. Item, cum tempora orationi, honestati et festivitatibus Sanctorum deputata non observantur, quod tamen mortale non dico.

Item, in causa , cum in actu huiusmodi non proles, sed carnis delectatio quaeritur, quod licet excusetur per matrimonium, tamen posset habere rationem mortalis, si usque ad hoc inordinatio extendatur, quod imaginando alienam mulierem cognoscat propriam, vel si eo affectu cognoscatur, quod, etiam si uxor propria non esset, vellet nihilominus delectationem complere.

36. Si autem per actum moechiae talis inordinatio compleatur, secundum hoc uniusmodi peccati sex species distinguuntur, scilicet simplex fornicatio, solutus cum soluta: adulterium, ligatus cum ligata, vel altero ipsorum ligato: stuprum, in deuoratione virginum: raptus, qui consistit in violenta mulieris cognitione; incestus, qui est, cum cognoscitur consanguinea, vel affinis ; soorilegium, cum scilicet Deo dicatae virgines vel viduae cognoscuntur vel in sacro loco talia exercentur. Haec omnia habent rationem mortalis.

37. Secundus ramus principalis concupiscentias qui ex carnis corruptione contingit, ut dictum est supra, est inordinatio in evitandis adversis, et ex hoc ramo procedit vitium capitale, quod accidia nominatur. Est autem accidia , prout est vitium capitale et speciale , tristitia quaedam aggravans, quae ita deprimit animum hominis ut eidem nihil agere libeat et maxime bonum aliquod spirituale, Habet autem rationem peccati mortalis, in quantum quis per talem tristitiam bona spiritualia devitat de liberative, nec placent ei; quod frequenter ex carnis cor ruptione procedit, in quantum scilicet aliquis curam carnis agens spiritualia refugit, carne contra spiritum dominante Unde a Gregorio trigesimo primo Moralium inter capita lia vitia computatur. Sicut autem de aliis est praedictum non quaslibet accidia nec quilibet motus accidiae habet rationem mortalis, sed oportet, quod ex deliberatione proce dat. Ex hoc ramo procedunt, secundum Isidorum de Summi Bono et secundum Gregorium trigesimo primo Moralium alia vitia, quae sunt pusillanimitas, torpor, evagatio men iis, instabilitas corporis, tristitia cordis et desperatio. 38. Circa primum, de pusillanimitate, sciendum, quod ille pusillanimis dicitur, qui animum pusillum habet ad exsequendum bona opera, quae faciliter operari posset Unde sicut praesumtio habet rationem peccati, quia per eam tendit homo ad ea quae eius potestatem excedunt ita et pusillanimitas est peccatum, dum recusat tendere in illud bonum, quod commensuratum est suae potentiae Et inde est, quod servus, qui accepit pecuniam domin sui et fodit in terram nec operatus est ex ea propter quen dam pusillanimitatis timorem, punitur a domino, ut patet Matthaei vigesimo quinto et Lucare decimo nono. Habe autem pusillanimitas rationem mortalis, cum pusillanimitate dimittuntur necessaria ad salutem, ut divina praecepta. Posset nihilominus habere rationem mortalis in casu, ut si quis detrimentum fidei, vel damnum proximi spirituale, vel etiam temporale ex pusillanimitate defensionis, praedicationis vel correctionis dissimularet. Unde Gregorius in Pastorali dicit, quod illi qui prodesse utilitati proximorum refugiunt, " si districte iudicentur, ex tantis rei sunt, quantis venientes ad publicum prodesse potuerunt ".

39. Ex ramo autem pusillanimitatis procedit timor servilis, mundanus et humanus, qui eodem modo, sicut de pusillanimitate dictum est, sortiuntur rationem peccati. Est autem timor servilis, cum quis ut servus dimittit malum facere, non propter dilectionem, sed propter poenae timorem. Timor autem humanus dicitur, cum quis, parcens carni suae, spiritualia bona refugit, quae carnis delectationibus adversantur. Est autem timor mundanus, cum quis propter timorem mundi, personae scilicet alicuius , dimittit bonum facere . Primus timor est cum mortali peccato, scilicet cum quis peccatum dimittit facere solummodo ratione poenae. Secundus autem timor et tertius habent rationem mortalis, cum propter huiusmodi necessaria ad salutem dimittuntur.

40. Circa secundum de torpore notandum est, quod tunc quis torpere dicitur, cum ad bene operandum invenitur inefficax, sicut aqua tepere seu tepida esse dicitur, cum non est ita efficacis caloris: unde de tali in Apocalypsi dicitur : Utinam tu calidus, vel frigidus esses, sed quia tepidus es, incipiam te evomere de ore meo ; et talis torpor ex displicentia boni videtur procedere, quae tanta esse poterit, quod erit cum peccato mortali, ut cum quis palatum animae sic corruptum habet, quod in nullo bono spirituali complacentiam invenit, et propter hoc quidquid boni facit tepide et indevote facit. Unde ex hoc ramo procedit negligentia, cum quis negligit facere quod debet, vel si forte id fecerit, absque diligentia facit. Et secundum hoc dupliciter potest habere rationem mortalis: uno modo, si dimittantur per negligentiam necessaria ad salutem: alio modo, ut si forte talia fiant, sic cum contemptu fiunt, quod quoquo modo fiant, non curat omnino; et sic intelligitur illud Proverbiorum : Qui negligit viam suam mortificabitur.

41. Ex hoc autem ramo negligentiae multi fructus oriuntur, scilicet omissio, ignorantia, oblivio.

Circa omissionem sciendum est, quod multiplex est omissio, quae multipliciter habet rationem peccati. Est enim omissio boni propositi, voti promissi, iuramenti, iniuncti , debiti, utilium saluti.

Circa omissionem boni propositi notandum, quod habet rationem peccati secundum rationem radicis sen causae, nec enim de se habet rationem mortalis, nisi fuerit propositum boni necessarii ad salutem.

42. Circa secundam, scilicet de omissione voti, sciendum, quod votum est conceptio melioris propositi cum deliberatione firmata ; et talem promissionem absque causa vel dispensatione debita omittere habet rationem mortalis, unde David : Vovete et,reddite: Glossa: " Vovere est voluntatis, sed reddere necessitatis ".

43. Circa tertium, scilicet de omissione promissi, notandum, quod promissum non complere, quando est simplex promissio, nisi compleatur, peccatum est, nisi adsit impedimentum legitimum vel iusta causa dimittendi promissum: habet autem rationem peccati eo modo, quo et mendacium. Tunc enim impletur mendacium, cum non impletur promissum. Patet igitur, quomodo potest habere rationem mortalis , quoniam, sicut mendacium, quod in damnum vergit alterius, habet rationem mortalis, sic et frustrare promisssum cum damnificatione alterius, ut si quis forte promittat adiutorium alicui in prosecutione alicuius negotii, et postmodum ille succumbit, vel notabiliter damnificatur in negotio propter defectum promissi. Item, circa hoc sciendum est, quod secundum iura est promissio , secundum quam competit actio in iure illi cui fit promissio, ut cum quis facto, vel verbo, vel fide praestita coram bonis se obligat ad implendum promissum; et tunc secundum iustitiam promissum tenetur implere, aliter directe faciendo contra iustitiam peccatum mortale committeret. In promissis autem, quae vergunt in detrimentum salutis, non obligatur quis. Unde Isidorus : " In malis promissis rescinde fidem, in turpi voto muta decretum ".

44. De omissione iuramenti hoc idem dicendum, quod, sicut qui in iuramento assertorio peierat, peccat mortaliter, si hoc deliberative faciat et se iurare advertat: ita etiam qui inramentum promissorium frangit sine causa idem genus culpae incurrit.

45. Circa omissionem vero iniuncti notandum est, quod poenitentiam iniunctam a discreto confessore contemnere et sine causa aliqua dimittere absque dispensatione videtur habere rationem mortalis. Unde Augustinus in Epistola : " Nihil aliud agit qui vere poenitet, nisi ut id quod male fecerat, impunitum non sinat ".

46. Circa omissionem debiti hoc est notandum, quod homo debet aliqua de iure naturali agere, ut facere alii quod sibi vult fieri; aliqua de iure divino, ut praecepta decalogi; aliqua de iure positivo ex praecepto, ut semel in anno confiteri proprio sacerdoti et in Pascha communicare, nisi ex causa legitima dimittatur: et ille qui est in sacris ordinibus constitutus, vel beneficium habet ecclesiasticum, tunc tenetur ad Horas canonicas ex praecepto. - Circa primum autem et secundum, scilicet de omissione iuris naturalis vel divini, in prosecutione praedictorum dictum est.

De transgressione seu omissiono eorum quae ad ius positivum pertinent, hoc sciendum est, quod qui ius positivum scienter omittit, si istud sit praeceptorium, inobediens est et peccat mortaliter: unde illa quae immediate supra dicta sunt, quae ad ius positivum pertinent et habent rationem praecepti, dimittere peccatum mortale indicatur. De his vero, quae ad Officium divinum specialiter pertinent, est notandum, quod in hoc multipliciter peccatur, scilicet dicendo Officium divinum inatiente, indevote, extra horam, corrupte et diminute. In his antem non facile est iudicandum mortale, nisi hoc proveniat ex contemptu. Simpliciter antem dimittere Officium in ordinato in sacris, in religioso clerico et professo, in beneficiato in ecclesia mortale communiter iudicatur.

47. Circa omissionem utilium ad salutem hoc notare possumus, quod quilibet utilia saluti tenetur quaerere, et maxime illa, sine quibus non potest quis habere cognitionem illorum quae sunt necessaria ad salutem. Unde maximum est, quod ille qui sermones et monitiones et societatem bonorum evitat hac intentione, ne scilicet hac occasione moveatur ad bonum, vel ut cognitionem eorum non habeat, quae necessaria sunt saluti vel utilia, resistit Spiritui sancto et gratiae Dei et ex hoc mortaliter peccat, utpote qui suam salutem contemnit.

48. Secundus ramus, qui ex negligentia procedit, ut dictum est , est ignorantia, secundum quod potest habere rationem peccati. Illa enim ignorantia potest habere rationem peccati, quae ex negligentia oriatur. Unde Augustinus de Natura et gratia : " Non tibi deputatur ad culpam quod invitus ignoras, sed quod negligis quaerere quod ignoras ". Unde qui de salute sua diligens est per ignorantiam damnari non potest, quia, si in eo ignorantia esset, invincibilis esset, quae excusat omnino. Ignorantia igitur, quae peccatum est, ex negligentia oritur; quae multiplex potest esse, scilicet ignorantia facti et turis.

49. Circa ignorantiam facti nota, quod tunc dicitur esse facti ignorantia, quando aliquis facit factum malum ex genere et ignorat, quod tale factum faciat, de quo tamen novit, quod peccatum est, ut si quis credat interficere feram et interficiat hominem , vel credit cognoscere suam et cognoscit non suam, et in hoc casu secundum modum negligentiae potest ibi esse peccatum. Si enim in hoc casu non apponit aliquam diligentiam, quam debet: ita poterit esse crassa negligentia, quod non excusabit a peccato. Unde Lamech, qui putavit occidere feram et occidit Cain , non excusatur.

50. Circa ignorantiam turis nota, quod est ius natarale, divinum et positivum. Circa ignorantiam iuris naturalis nota, quod nullus excusatur, quin peccet faciendo contra legem naturalem. Hic autem ius naturale seu legem naturalem appello illud, ad cuius cognitionem potest homo per naturalia attingere. Constat enim, quod qui tale quid ignorat, hoc ei ex negligentia contingit.

Circa ignorantiam iuris divini, scilicet mandatorum decalogi et articulorum fidei, notandum est, quod haec ignorantia est mortalis, quia in potestate cuiuslibet est hoc scire et a Iege naturali derivatur.

Circa ignorantiam iuris posiivi notandum, quod quilibet illa quae pertinent ad offiium suum et de iure positivo sunt, scire tenetur, et alium ignorantia est mortalis. Hic distinguendum videtur. ttuaedam enim sunt iura praeceptoria , quaedam monitoria, quaedam consultatoria. Unde de iuro praeceptori hoc intelligo, sicut dictum est supra de iure positivo, ubi de omissione diximus . Ilicet autem, ut dictum est, naturalis iuris ignorantia, seu etiam iuris alterius non excuset ; tamen, si contingat, aliquem multa peccata commisisse , quorum non potest in modico tempore habere notitiam, in modico tempore possunt per contritionem generalem dimitti, sicut alibi diffusius tractari habetur.

51. Item, ex ramo ignorantias procedit error conscientiae et eius transgressio et perplexitas et discrimen. Est autem error conscientiae, cum conscientia dictat aliquid faciendum, ad quod non tenetur quis, vel quod facere est peccatum. " Qui enim facit contra conscientiam, secundum Gregorium , aedificat ad gehennam". Et si sit conscientiae indicium, quod omissio aliqua vel transgressio sit mortalis, peccat mortaliter dimittendo. Cum autem conscientia dictat aliquid faciendum necessario, quod tamen peccatum mortale est, mortaliter peccat dimittendo et nihilominus faciendo ; et tunc perplexitas est, manente conscientia, quae tamen dimitti potest et debet. Tunc antem discrimini se quis exponere dicitur, cum aliquid timet et dubitat esse mortale, et tamen id facit ; et tunc etiam mortaliter peccat qui discrimini se exponit. Haec autem, quae dicta sunt, ut frequenter ex negligenti discussione conscientiae procedunt, quae negligentia tanta esse poterit, quod mortalis erit, sicut de ignorantia iam dictum est.

52. Tertius ramus, qui ex negligentia procedit, est oblivio, quae in duos ramos dividitur. Est enim oblivio peccatorum et beneficiorum Dei et hominis, ex qua ingratitudo oritur et indevotio.

Circa oblivionem peccatorum est notandum, quod peccata propria oblivisci ex negligentia est peccatum, cum quis teneatur conteri et confiteri de peccatis suis, quod non potest facere, si oblivioni tradantur ; et tanta circa hoc poterit esse negligentia, quod habebit rationem mortalis, sicut de ignorantia est praedictum.

Item, beneficia Dei oblivisci nec considerare, et sic Deo esse ingratum, mortale est. Unde bene in quodam Sermone de talibus dicit Bernardus : " Quantos videmus, quasi oblitos sui et peccatorum suorum , Dei quoque et beneficiorum eius immemores, sic non redimere, sed amittere tempus, ut de moribus et affectionibus suis ultima apud ipsos vix mentio fiat "?

53. Ultimus ramus, qui ex accidia procedit, est omnium pessimus, scilicet desperatio, qua quis, peccatorum suorum immanitatem considerans et de Dei misericordia diffidens, laxat frenum peccatis. Et hoc quidem gravissimum est peccatum, quod dicitur in Spiritum sanctum , de quo dicit Dominus : Non remittetur in hoc sacculo neque in futuro; non quod non possit dimitti,

sed quia vix dimitti potest, vel quia ibi non est color excusationis, qui locum praestet divinao misericordiae. Hoc autem peccatum convenienter ex accidia oriri dicitur, quia, ut dictum est , accidiosus complacentiam aliquam in bono non invenit, et ideo a bono opere se subtrahit: spes autem ex merito operis provenit.

54. Hic circa peccatum in Spiritum sanctum notandum est, quod huiusmodi peccati sex species a Sanctis assignantur, scilicet desperatio, de qua iam dictum est.

Item, praesumtio, cum quis in tantam prorumpit insaniam, quod non cogitat, iustitiam in Deo esse, sed quidquid faciat ad gloriam sui provenire credit.

Impoenitentia, cum quis proponit, quod nunquam poenitebit de peccatis suis. Et iuxta hunc ramum est alius, qui, licet non dicatur peccatum in Spiritum sanctum, tamen peccatum mortale est, scilicet cum quis se cogitat esse in mortali peccato et in offensa divina, et non statim poenitet, sed adhuc remanere in peccato intendit.

Quarta species peccati in Spiritum sanctum est obstinatio, cum quis sic malo adhaorero intendit, quod nulla persuasione vel timore redire ad bonum intendit.

Quinta est impugnatio veritatis agnitae, scilicet cum quis impugnat fidei veritatem, ut licentius peccet.

Sexta est invidentia gratiae, cum quis in tantam prorumpit malitiam, quod gratiam Dei multiplicari in mundo et fidem crescere videre non potest.

55. Haec autem peccata in Spiritum sanctum dicuntur , quoniam, licet contra totam Trinitatem sint, tamen sunt praecipue contra bonitatem divinam, quae Spiritui sancto appropriatur, sicut potentia Patri, sapientia Filio. Dicitur enim quis peccare in Patrem, cum peccat ex infirmitate: in Filium, cum peccat ex ignorantia: in Spiritum sanctum, cum peccat ex malitia, quod habet magis rationem peccati . Soli peccant in Spiritum sanctum qui impoenitentes existunt usque ad mortem. Spiritus enim sanctus caritas est Divinitatis, est amor Genitoris et genitae Veritatis, qui suam gratiam nobis tribuit, sui ipsius arrham. Qui igitur peccat et gratiam suam recuperare non amat et nunquam curat ab eo diligi, qui totus est amor et caritas, nec ad illud tendit, unde sumsit arrham, in Spiritum sanctum peccat et nunquam post mortem, sicut neque vivens, consequetur veniam: sicque nullus peccat in Spiritum sanctum, qui fugit ad ipsum.

56. Ecce, radicem arboris malae, truncum, ramos cum foliis et fructibus plenis veneno mortifero secundum intellectus mei parvitatem descripsi ; sed, sicut David , delicta quis intelligit? Neque enim peccatorum gravitatem et conditionem me scire suppono; unde et si quid in hoc opusculo scriptum lector inveniat, quod ei scrupulum dubitationis ingerat, peritiores medicos consulat, qui securius sibi arboris fructum et ipsius periculum valeant indagare. Neque intentionis meae est hic aliquid temere asserere vel alicui praeiudicium generare. Ut autem ea quae dicta sunt, planius innotescant, ipsa breviter recapitulo eo modo et ordine, quo sunt in arbore describenda.