Lectio 3

Postquam dionysius ostendit deum esse causam omnium entium secundum proprias naturas, hic determinat de exemplaribus rerum secundum quae, quaecumque res in propriis naturis productae esse videntur; et circa hoc, duo facit: primo enim ostendit quae sunt rerum exemplaria; secundo, excludit errorem; ibi: si autem...p circa primum, considerandum est quod Platonici, ponentes deum esse totius esse causam, quia credebant quod idem non posset esse causa plurium, secundum propria in quibus differunt, sed solum secundum id quod est omnibus commune, posuerunt quasdam secundas causas per quas res ad proprias naturas determinantur et quae communiter esse a deo recipiunt et has causas exemplaria rerum vocabant, sicut exemplar hominis dicebant quemdam hominem separatum, qui esset causa humanitatis omnibus singularibus hominibus; et similiter de aliis.

Sed dionysius, sicut dixerat deum esse causam totius esse communis, ita dixerat eum esse causam proprietatis uniuscuiusque, unde consequebatur quod in ipso deo essent omnium entium exemplaria.

Quod quidem hoc modo intelligi oportet: deus enim, etsi sit in essentia sua unus, tamen intelligendo suam unitatem et virtutem, cognoscit quidquid in eo virtualiter existit. Sic igitur cognoscit ex ipso posse procedere res diversas; huiusmodi igitur quae cognoscit ex se posse prodire rationes intellectae dicuntur. Non autem omnes huiusmodi rationes exemplaria dici possunt: exemplar enim est ad cuius imitationem fit aliud; non autem omnia quae scit deus ex ipso posse prodire, vult in rerum natura producere; illae igitur solae rationes intellectae a deo exemplaria dici possunt, ad quarum imitationem vult res in esse producere, sicut producit artifex artificiata ad imitationem formarum artis quas mente concepit, quae etiam artificialium exemplaria dici possunt.

Hoc est ergo quod dicit, quod exemplaria dicimus esse non res aliquas extra deum, sed in ipso intellectu divino quasdam existentium rationes intellectas, quae sunt substantiarum factivae, et praeexistunt in deo singulariter, idest unite et non secundum aliquam diversitatem; et huiusmodi rationes sacra Scriptura vocat praediffinitiones sive praedestinationes, secundum illud Rom. 8: quos praedestinavit hos et vocavit et vocat etiam eas, divinas et bonas voluntates, secundum illud psalm. 110: magna opera domini, exquisita in omnes voluntates eius. Quae quidem praediffinitiones et voluntates sunt distinctivae entium et effectivae ipsorum, quia et secundum huiusmodi rationes, supersubstantialis dei essentia praedeterminavit et omnia produxit.

Deinde, cum dicit: si autem philosophus clemens... Excludit contrarium errorem ponentium exemplaria rerum esse quaedam suprema entia separata et imponit hunc errorem cuidam clementi philosopho; et dicit quod si ille philosophus approbat quod quantum ad aliquid ea quae sunt principaliora in existentibus dicuntur inferiorum exemplaria, non procedit eius ratio per nomina propria et perfecta et simplicia: exemplar enim est secundum quod fit aliud ut sic exemplar imitetur; res autem non sunt factae ad hoc ut imitentur aliqua superiora entia, sed ad hoc quod in eis impleatur quod divina sapientia ordinavit; unde non sunt proprie rerum exemplaria, quaecumque rerum principalia.

Similiter etiam non sunt perfecta exemplaria, cum et ipsa aliis exemplaribus indigeant. Non sunt etiam simplicia, quia sunt simul exemplaria et exemplata.

Sed si et hoc concedatur quod hoc recte dici possit quod superiora sunt inferiorum exemplaria inquantum inferiora imitantur secundum quod possunt superiora, tamen commemoranda est sacrae Scripturae sententia quae dicit: non monstrabo tibi illa, scilicet superiora entia ut eas post illa, sed ut cognoscendo ista secundum nostram proportionem elevemur, prout possumus, ad cognoscendum omnium causam.

Sic ergo concedi potest quod sunt exemplaria, non quidem ut eis finaliter conformemur, sed ut per eorum considerationem tendamus in deum, cui conformari debemus.

Sumitur autem sententia illa sacrae Scripturae, ex hoc quod dicitur deuter. 4: ne forte (inquit) oculis elevatis ad coelum, videas solem et lunam et omnia astra coeli et errore deceptus adores ea.

Deinde, cum dicit: igitur...

Epilogat quae supra dicta sunt, ostendens quomodo deus habet universalem habitudinem ad omnia. Concludit ergo primo ex praemissis, quod omnia sunt ei attribuenda, non quidem secundum aliquam compositionem, sed secundum aliquam simplicem unitatem. Et hoc ideo quia ipse deus incipit suam perfectionem aliis communicare ab ipsa processione essendi per quam res substantificantur et ab ipsa processione bonitatis; haec enim inveniuntur primo inter ea quae a deo procedunt in creaturas: esse et bonum; posteriora enim his sunt vita et sapientia, et huiusmodi processio esse et bonitatis vadit per omnia entia, quia omnia sunt entia et bona, non omnia sunt viventia vel sapientia; et sic omnia implentur ex participatione ipsius esse et sic in omnibus existentibus exultat per quamdam existentiam.

Quia igitur sic omnibus esse largitur divina essentia, omnia in seipsa praehabet, non quidem secundum aliquam compositionem, sed secundum simplicissimam unitatem, omnem pluralitatem refutans. Sic igitur prima universalis habitudo est quod essentia divina omnia in seipsa praehabet.

Secunda est quod omnia in esse continet et conservat secundum simplicem sui infinitam unitatem.

Tertia universalis habitudo est quod singularis et una existens participatur ab omnibus, sicut et vox, una et eadem existens, participatur a multis audientibus: est enim vox una secundum principium, multiplex vero secundum diffusionem.

Ex his autem concludit quartam universalem habitudinem scilicet quod divina essentia est principium omnium existentium et finis non quidem quod per existentia generetur, sicut sanitas generatur per medicinam, sed sicut qui existentibus praeexistit: principium quidem est omnium, sicut causa factiva rerum; finis vero sicut cuius gratia fiunt omnia; et ipse est etiam terminus omnium: cuiuslibet enim motus terminatio est ad divinam essentiam et ab ipsius infinitate derivatur omnis infinitas et omnis finis sicut a causa excedente quae producit opposita; quia neutri appropriatur tamquam ad unum eorum limitata.

Ratio quare potest esse omnium causa est ista: quia omnia existentia praehabet in sui unitate; et quia ex eo quod habet unumquodque et causat aliquid ad similitudinem sui, sequitur quod ille qui in se habet omnia, subsistere facit omnia, praesens omnibus rebus et ubique, non secundum diversas sui partes, sed secundum unum et idem et secundum idem est omnia, inquantum in sua simplici essentia, omnia virtualiter praeexistunt; et similiter secundum idem procedit ad omnia causative et tamen manet in seipso, immutabilis existens in causando et stans est inquantum non mutatur et motus inquantum diffundit ad alia sui similitudinem.

Et omnia ista quae de deo affirmamus, possunt etiam ab eo negari, quia non ita conveniunt ei sicut inveniuntur in rebus creatis et sicut intelliguntur a nobis et significantur.

Unde, licet bene dictum sit quod sit principium omnium et finis, tamen neque habet principium neque medium, neque finem.

Et licet dictum sit quod est praesens omnibus et ubique, tamen non est in aliquo existentium, eo modo quo unum creatum dicitur esse in alio.

Et licet dictum sit, quod ipse est omne existens, non tamen est aliquid existens de numero existentium creatorum.

Et universaliter non convenit ei aliquid de numero creatorum vel existentium aeternaliter, idest supra tempus vel etiam subsistentium temporaliter, sed separatur per quamdam eminentiam et a tempore quod mensurat motum et mutabilia et ab aevo quod mensurat ipsum esse et ea quae existunt immutabiliter; et etiam separatur ab his quae sunt in aevo et tempore per eminentiam quamdam.

Et ideo ipsum aevum et ea quae sunt et quaecumque aliae mensurae entium et ea quae huiusmodi mensuris mensurantur, sunt per ipsum, quia similitudinem eius habent sicut primi exemplaris et ab ipso, sicut a primo activo principio.