CAPUT VII.

De esse causarum primariarum, quod vocatur esse superius.

Quoniam dictum est de ordine et causalitate causarum primariarum, consequenter determinandum est de esse earum : quia per esse suum causae sunt: aliter enim non essent causae primariae. Esse autem in entibus aliud est esse superius et eminens, et aliud esse inferius, aliud intimum, et quasi suppressum. Esse quidem superius est, quod nec magnitudine distenditur, nec motu distrahitur, nec materia contrahitur, nec privatione ad malitiam inclinatur : sed est esse primae causae, et esse intelligentiae, et animae nobilis quae secundum seipsam motum movet localem circularem. Esse vero inferius est, quod quantitate distensum est, et propter hoc motu locali de ubi in ubi distractum. Infimum autem esse est, quod contractum est per mate- riam, et contrarietate determinatum, et motu ad formam et mutatione continue distractum, aliter se habens in praeterito, aliter in futuro, et aliter in praesenti. Subinfimum vero est, quod propter privationem sibi admixtam numquam est plenum et perfectum, sicut est esse materiae primae, et esse motus, et esse tempo-

Propter quod dicit Boetius, quod quaedam propter excellentiam sui esse, perfecto intellectu intelligi non possunt, sicut causa prima, et intelligentia, et anima nobilis . Quaedam autem propter sui imperfectionem, intelligentiam effugiunt et ab intellectu decidunt, sicut materia prima, motus, et tempus. Media autem perfectius intelliguntur : eo quod illa non nisi quantitate determinata sunt, et motu regulari et aequali discreta, sicut patet in mathematicis quae per demonstrationem certissimam accipiuntur ab intellectu. Ea autem quae materiae vel quantitati subjecta sunt, non nisi opinative accipiuntur. Propter quod Aristoteles in VI Ethicorum acceptionem rationis dividit in scientificum et opinativum. Cujus signum est, quod etiam in naturalibus multum variae et diversae inveniuntur opiniones Philosophorum : nulla enim res sciri potest nisi per esse suum, et esse varium incertam facit cognitionem. Ab esse autem quod superius est, deficit intellectus noster: eo quod non habemus intellectum qui per essentiam intellectus sit, sed potius intellectivum qui ex superiori causa influxus est nobilis, cujus virtus non nisi per studium est adepta : propter quod dicit Aristoteles, quod dispositio intellectus nostri ad manifestissima in natura se habet, sicut dispositio oculorum vespertilionis ad lumen solis. Esse autem primariarum causarum superius dicitur : quia licet differentibus gradibus recedat a primo, tamen non occumbit vel deprimi- tur, ita quod accedat ad umbras : sed stat in luce causae primae totum illustrante, nusquam in umbras mutationis et privationis immixtum. Et hujus quidem causa est, quia motus non causatur nisi a motore in mobile : et talis motor est anima nobilis. Motor autem non movet motu locali nisi melius intendens et appetens : et hoc est esse et lumen intelligentiae agentis. Intelligentia autem movere non potest intendentem et moventem, nisi per bonitatem influxam sibi per causam primam : eo quod secundum id quod est, in potentia est et nihil, sicut in libro antecedenti probatum est: potentia autem et nihil non habent in se unde moveant aliud, vel unde desiderari possint ab aliquo.

Et hac necessitate esse superius triplex est, scilicet esse causae primae, et esse intelligentiae, et esse nobilis animae. Esse autem inferius est, quod deficit ab illo diversis gradibus. Propter quod dicit Plato, quod esse verum est in causa prima, forma autem hujus est in intelligentia, et imago illius in anima, resonantia autem et umbra in generabilibus et corruptibilibus : forma enim movet foris, esse simplex quod a causa prima est, formans et terminans : imago quae imitatur, non imitatur autem quod totum exprimit, sed id quod distat, et secundum analogiam sui monstrat formam quam imitatur : resonantia autem et umbra non nisi confuse exprimunt et secundum distantiam similitudinis longinquae. Ex his patet quid et quorum sit esse superius.