Lectio 1

His dictis, transiit dominus ut doceret et praedicaret; et hoc propter tria.

Una ratio est, ut quod verbo dixerat, monstraret exemplo; Act. I, 1: coepit iesus facere et docere. Item, ut ostenderet quod etiam impiis est praedicandum. Unde ad Rom. I, V. 14: sapientibus et insipientibus debitor sum. Item, ut aliis daret locum praedicandi, ut habetur I Cor. XIV, 30: quod si aliquid fuerit revelatum sedenti, prior taceat.

Ioannes autem cum audisset in vinculis opera christi. Posita est doctrina christi, et confirmata, et instructi sunt praedicatores; hic confutantur rebelles. Et primo confutat discipulos ioannis; secundo Scribas, ibi illis autem abeuntibus etc..

Circa primum tria facit.

Primo dubitantes confutat; secundo arguit turbas, ibi cui autem similem aestimabo generationem istam? tertio persolvit gratias de fide apostolorum, ibi in illo tempore respondens iesus dixit etc..

Circa primum primo ponitur quaestio; secundo quaestionis solutio, ibi et respondens iesus etc..

Dicit ergo cum audisset in vinculis opera christi. Ponitur occasio, quare misit istos. Idem habetur Lc. VII, 18: tamen alio ordine. Dicit ergo quod erat in vinculis, ut Sup. IV. Tunc incepit iesus miracula facere.

Et hoc erat conveniens, ut sol non appareret dum nubes essent. Infra: lex et prophetae usque ad ioannem.

Opera, idest miracula, christi, mittens duos de discipulis suis, ait illi.

Quidam volunt ex hoc condemnare ioannem, quia dubitavit an esset christus, et constat quod dubius in fide est infidelis.

Ambrosius super Lucam dicit, quod haec quaestio non fuit infidelitatis, sed pietatis: non enim loquitur de adventu in mundum, sed de adventu ad passionem. Unde miratur si venerat ad patiendum, sicut dixit Petrus: propitius esto tibi, domine.

Sed contra dicit chrysostomus, quia ioannes a principio praescivit, cum dixit, ecce agnus dei, Io. I, 29. Constat ergo quod scivit eum fore hostiam immolandam; unde commendatur hic a domino, quod sit plusquam propheta; sed prophetae noverunt futura.

Alia ratio est Gregorii, quod non est quaestio de adventu in mundum, nec ad passionem, sed de descensu ad inferos, quia ioannes propinquus erat eundo ad inferos, ideo voluit certificari tu es qui venturus es etc..

Sed contra hoc obiicit chrysostomus. Apud illos qui sunt apud inferos, non est status poenitentiae: unde videtur, quod frustra diceret istud. Sed hoc non est contra Gregorium, quia voluit non ut nuntiaret captivis conversionem, sed iustis ut gauderent.

Alia responsio. Legimus quod dominus multoties interrogaret, non quia dubitaret, sed ut calumniam tolleret, ut in Io. XI, V. 34 interrogavit de Lazaro, ubi posuistis eum? non quia ignoraret, sed ut illi qui ostenderent sepulcrum, non possent negare, nec calumniari: ideo sic fuit de ioanne. Quia discipuli eius calumniabantur de christo, ideo ipse misit, non quia ipse dubitaret, sed ne ipsi calumniarentur, sed confiterentur.

Sed quare non ante miserat? quia ante semper erat cum eis, et ideo certificabat eos; sed cum voluit discedere ab eis, voluit quod ipsi per christum essent certi.

Dicit ergo tu es qui venturus es, an alium expectamus? verum est, quod patres nostri expectaverunt te, ut habetur Exod. IV.

Et respondens ait illis etc.. Hinc tangitur christi responsio. Ioannes habuit multos discipulos, ut habetur Io. IV. Erat ergo inter eos contentio, quia videntes opera christi praeferebant christum ioanni. Item videntes abstinentiam ioannis, praeferebant ioannem christo. Unde primo quaestionem ponit; secundo commendat ioannem.

Circa primum respondet secundum adventum ad passionem.

Veniet tempus quo deus passurus est, et multi scandalizabuntur, quia Iudaeis scandalum, I Cor. I, 23. Unde respondet quando hoc erit.

Secundum chrysostomum ostendere vult quod ille venit, quem prophetae praedixerunt.

Unde per prophetas tria erant promissa.

Aliquando promittebatur adventus dei, in aliquibus adventus novi doctoris, in aliquibus adventus sanctificationis et redemptionis. Quomodo ergo cognoscemus quod iste veniet? et respondet eo modo quo respondetur is.

Cap. XXXV, 4: ecce deus veniet, et salvabit nos etc.. Unde videbitis ista miracula. Nuntiate ergo ioanni quae audistis, in doctrinis.

Et vidistis, in miraculis. Item promittebatur doctor; ioel II, 22: filii sion, exultate; et sequitur, quia dedit vobis doctorem iustitiae.

Caeci vident etc.. Et hoc ad litteram. Item, si quaeris quando veniet. Is. Lxi, 1: spiritus domini super me, ad annuntiandum mansuetis misit me, vel ad evangelizandum; et hoc significatur, cum dicitur pauperes evangelizantur.

Aliquid proprium voluit significare, quasi dicat: veniet ponere novam doctrinam.

Pauperes evangelizantur, idest evangelizatur paupertas; unde Sup. V, 3: beati pauperes spiritu etc.; Lc. IV, 18: spiritus domini super me, propter quod unxit me, evangelizare pauperibus misit me. Item veniet aliquis sanctificatus sanctificans peccatores. Unde Is. VIII, 13: dominum exercituum, ipsum sanctificate. Unde aliquibus promittebatur sanctificatio, quibus sanctificatis alii scandalizabuntur; unde dicitur et beatus qui non fuerit scandalizatus in me. Unde ad hebr.

Ult., 12: propter quod et iesus ut sanctificaret per proprium sanguinem populum, extra portam passus est. Ideo ostendit signa de adventu.

Et si moraliter loquamur, per hoc significatur totus processus sanctificationis hominis. Primo enim peccatori accidit caecitas, quando ratio obtenebratur; Ps. LVII, 9: supercecidit ignis, et non viderunt solem; et Is. XLIII, 8: educ foras populum caecum, et oculos habentem. Claudus dicitur quando ad diversa mens trahitur, ut dicitur III reg.

Cap. XVIII, 21: ut quid claudicatis in duas partes? item fit ulcerosus in insidiis, et leprosus, quia tunc retrahi non potest, et alios inficit. Et post surdus efficitur, quia castigatio non auditur. Ulterius moritur; ephes.

C. V, 14: surge qui dormis, et exurge a mortuis.

Et omnes istos sanat dominus. Ultimo fit pauper spiritu, ita quod non est in eo sanitas; Ps. XXXVII, 8: quoniam lumbi mei impleti sunt illusionibus, et non est sanitas in carne mea etc.. Et istos dominus sanat, et sanati in quamdam soliditatem mentis conscendunt, ubi est vera pax: pax multa diligentibus legem tuam, et non est illis scandalum, Ps. Cxviii, 165.

Illis autem abeuntibus etc.. Hic satisfacit dubitationi turbarum. Turbae autem audierant testimonium ioannis de christo; sed modo videbantur dubitare. Tria enim poterant habere in corde, quia triplici ratione mutat aliquis verbum suum: vel propter animi levitatem, vel propter aliquod commodum, vel quia ex humano spiritu, quando nesciat veritatem, et post cognoscat illam.

Ps. Xciii, 11: scit enim deus, quoniam cogitationes hominum vanae sunt. Ideo primo excludit ab eo levitatem; secundo appetitum commodi; tertio ostendit eum propheticam habere veritatem.

Dicit ergo illis abeuntibus etc..

Docet nos dominus magnam curialitatem, quia noluit ioannem laudare discipulis suis praesentibus, sicut nec aliquem in sua praesentia, sicut habetur Prov. XXVII, 2: laudet te alienus, et non os tuum: extraneus, et non labia tua. Quia si bonus est qui laudatur, erubescit; si malus est, adulatur. Coepit iesus dicere ad turbas: quid existis in desertum videre? numquid existis ad videndum arundinem? non. Sed existis videre hominem firmum. Arundo autem de facili movetur; unde animus cito mutabilis ventus reputatur.

Ad Ephes. IV, 14: ut non simus iam parvuli fluctuantes, et circumferamur omni vento.

Item non est levis pro aliquo commodo. Sed quid existis videre? omnes enim divitiae ad aliquam utilitatem pertinent corporis, et hoc vel in cibo, vel in vestitu: et constat quod in nullo horum facit vim.

Non est ergo credendum quod pro aliquo commodo hoc dicat; unde dicit quid existis videre? hominem mollibus vestitum? et quare non facit mentionem de cibo? quia non poterat esse dubium. Vestiebatur autem de pilis camelorum. Unde qui mollibus vestiuntur, non sunt in deserto, sed in domibus regum.

Aliter exponitur secundum chrysostomum.

Aliqui ex natura leves fiunt, aliqui ex deliciis, ut Os. IV, 11: fornicatio, et vinum, et ebrietas auferunt Cor. Primum amovet per prius dictum: secundum per hoc quod dicit mollibus vestitum; ideo non est inconstans ex deliciis vitae.

Sed hic potest fieri quaestio de deliciis vestitus, utrum sit peccatum; quia si non est peccatum, non imputaretur illi diviti, qui quotidie induebatur purpura et bysso, Lc. XVI, 19.

Respondet Augustinus, quod talia non sunt consideranda, sed affectus utentis: quilibet enim debet indui ad modum simul conviventium, ideo magis enucleanda est consuetudo.

Nam in aliquibus terris omnes, aut plures induuntur serico. Unde aliqui strictius induunt, aliqui latius, et utroque modo distinguitur: si restrictius, aut intentione bona, et hoc est bonum: aut propter vanam gloriam, et hoc malum. Si latius, aut propter superbiam, et hoc malum: aut propter significationem, ut pontifex et sacerdos, et hoc bonum.

Mystice per homines qui mollibus vestiuntur, significantur adulatores: ille enim mollibus vestitur, qui verbis blandis molitur, ut in ore homines superbi quaerant gloriam. Et Prov. XXIX, 12: princeps qui libenter audit verba mendacii, omnes ministros habet impios.

Sed dicerent: non est inconstans, sed humano spiritu loquitur, ideo hoc amovet sed quid existis videre? prophetam etc..

Unde testimonium perhibet quod non humano spiritu, sed prophetico loquebatur. Unde primo ostendit eum esse prophetam; secundo plusquam prophetam.

Fuit enim propheta, ut habetur Lc. I, 76: et tu, puer, propheta altissimi vocaberis etc.. Item extollit eum super prophetas dicens dico vobis: etiam plusquam prophetam: et hoc quantum ad tria. Primo, quia prophetae est futura praedicere; iste autem non solum futura, sed etiam praesentia ostendit dicens: ecce agnus dei, ecce qui tollit peccatum mundi. Item non dicitur solum propheta, sed etiam baptista, ut supra cap. III. Item praecursor, ut habetur Lc. I, V. 76: praeibis enim ante faciem domini parare vias eius. Item quantum ad modum: miraculosius enim egit, quam propheta, quia iste ex utero prophetavit, alii non, ut habetur Lc. I, 44: ecce enim ut facta est vox salutationis tuae in auribus meis, exultavit infans in gaudio in utero meo.

Hic est enim de quo scriptum est. Hic probat dominus excellentiam ioannis.

Et primo per auctoritatem; secundo per specialia eius privilegia, ibi amen dico vobis etc..

Dicit ergo: dixi quod est plusquam propheta, de quo habetur Mal. III, 1: ecce ego mitto Angelum meum, qui praeparabit viam tuam ante te etc.. In hac auctoritate ponuntur excellentiae ioannis, quia primo vocat eum Angelum: Angelus enim est supra prophetam, quia sicut sacerdos est medius inter prophetam et populum, sic propheta inter Angelos et sacerdotes. Angelus autem inter deum et prophetas; unde zacharias dicit: Angelus qui loquebatur in me, Zach. I, 9. Angelus est nomen officii, non naturae; unde ioannes Angelus dicitur ex officio.

Differentia est enim inter Angelum et prophetam, quia Angeli manifeste vident, unde habetur inf. XVIII, 10, ubi dicitur: dico enim vobis, quia Angeli eorum semper vident faciem patris mei qui in caelis est. Angeli semper vident faciem dei, prophetae vero non. Unde sicut Angeli semper vident faciem patris, sic ioannes specialiter christum vidit: et ideo quia specialiter, ideo dicit meum.

Item dicit ante faciem meam. Quando rex vadit, praecedunt multi, sed magis familiares praecedunt faciem suam; sic ioannes honorabilior dicitur, quia missus ante faciem eius: tanto enim honorabilior, quanto propinquior.

Item iste praeparabat viam, quia baptizabat; unde dicit qui praeparabit viam ante te.

Amen dico vobis etc.. Supra commendavit dominus ioannem per auctoritatem prophetae; nunc intendit eum commendare propriis verbis, et auctoritatem prophetae exponit: et tria facit.

Primo commendat ipsum quantum ad differentiam omnis ordinis et status.

Et primo secundum differentiam caelestium et terrestrium; secundo quantum ad differentiam legis et evangelii; tertio quantum ad differentiam praesentis saeculi et futuri.

Et primo ostendit eum excellentem inter terrestres; secundo ostendit eum minorem inter caelestes, ibi qui autem minor est in regno caelorum, maior est illo.

Dicit ergo: dictum est quod ioannes est Angelus, et, ut in summa breviter comprehendam dico vobis: inter natos mulierum non surrexit maior. Proprie locutus est cum dixit surrexit, quia omnes nascuntur filii irae, ut habetur ad Ephes. II, 3: eramus natura filii irae, sicut et ceteri. Quicumque ergo potest ad statum gratiae pervenire, surgit. Unde inter natos mulierum etc..

Et significanter loquitur, ut ab hac universalitate excludatur christus, quia mulier corruptionem sonat, sed foemina sexum; unde si alicubi invenitur filius mulieris, ut in Io. XIX, 26: mulier, ecce filius tuus, sexum tunc nominat, non corruptionem.

Sed quid est quod dicit inter natos mulierum non surrexit maior? estne propter hoc maior omnibus? dicit Hieronymus, quod non sequitur: si non surrexit maior, ergo est maior. Chrysostomus autem dicit, quod maior est omnibus.

Secundum ergo primam expositionem dico quod argumentum illud in Angelis, ubi est ordo, valorem haberet, quod ille, quo non est alius maior, est maximus; sed inter homines non habet veritatem, quia inter homines non est ordo secundum naturam, sed solum secundum gratiam. Item si dicatur maior omnibus patribus veteris testamenti, non est inconveniens: ille enim maior et excellentior est, qui ad maius officium est assumptus: Abraham enim maior est inter patres quoad probationem fidei; Moyses vero quoad officium prophetiae, ut habetur deut.

Ult., 10: non surrexit propheta ultra in Israel sicut Moyses. Omnes isti praecursores domini fuerunt; nullus autem fuit in tanta excellentia et favore; ideo ad maius officium est assumptus; Lc. I, 15: erit enim magnus coram domino.

Qui autem minor est in regno caelorum, maior est illo. Occasione istorum verborum quidam locum calumniandi invenerunt: volunt enim omnes patres veteris testamenti damnare; si enim maior est aliis, sequitur quod alii non sunt de numero salvandorum, quia per regnum caelorum praesens ecclesia designatur. Si ergo ioannes non fuit de praesenti ecclesia, non fuit de numero electorum, ergo minus alii.

Et haec opinio est erronea, quia constat quod id quod dominus dicit, in laudem ioannis introducitur.

Potest autem haec locutio exponi tripliciter. Primo, ut per regnum caelorum ordo beatorum intelligatur: et qui inter illos est minor, maior est quolibet viatore. Et ideo praesentem statum appellat dominus pueritiam.

Unde I ad Cor. XIII, 11: cum autem factus sum vir, evacuavi quae erant parvuli, unde nominat viatores parvulos. Et hoc verum est intelligendo de maioritate actuali: actu enim maior est qui comprehensor est.

Secus de maioritate virtuali, sicut una parva herba maior dicitur virtute, licet alia maior sit quantitate.

Aliter potest exponi, ita quod per regnum caelorum praesens ecclesia designetur: et hoc est, quod minor non dicitur universaliter, sed minor tempore. Supra III et Io. I, V. 15: qui post me venit, ante me factus est. Unde ille qui minor est, maior est illo.

Vel aliter potest exponi, quod aliquis dicitur maior dupliciter: vel quantum ad meritum; et sic multi patriarchae sunt maiores aliquibus novi testamenti, sicut dicit Augustinus quod caelibatus ioannis non praefertur coniugio Abrahae: aut comparando statum ad statum, sicut virgines meliores sunt coniugatis; non tamen quaelibet virgo melior quolibet coniugato: unde ioannes habet istam dignitatem, quod est in quodam confinio, quia maior viatoribus, sed minor comprehensoribus; unde tenet locum medium.

A diebus autem ioannis usque nunc etc.. Hic commendatur quantum ad distinctionem novi et veteris testamenti. Et notatur excellentia ioannis, quia est principium novi testamenti, et finis veteris.

Ita dixi, quod qui minor est in regno caelorum, maior est illo: et hoc pertinet ad hoc, quod ipse est principium novi testamenti: sed a diebus ioannis baptistae, idest a praedicatione ioannis, regnum caelorum vim patitur.

Hoc tripliciter exponitur. Scitis quod in raptu quaedam violentia est, et quidam conatus; unde oportet quod peccator ad hoc quod possit venire ad regnum caelorum, assurgat ad spiritualia, et conetur multum.

Aliter exponitur. Scitis quod rapina est proprie quando alienum praeter voluntatem domini rapitur: praedicatio salutis Missa est Iudaeis, et per christum ubique. Ipse dicit infra XV, 24: non sum missus nisi ad oves, quae perierunt domus Israel. Et cum ad eos mitteretur, non receperunt; tamen illi quibus non mittebatur, propter humilitatem rapiebant.

Unde supra VII, 12: multi venient ab oriente et occidente, et recumbent cum Abraham, Isaac et Iacob in regno caelorum; filii autem regni eiicientur in tenebras exteriores etc.. Et infra XXI, 43: auferetur a vobis regnum et dabitur genti facienti fructus eius.

Ideo isti violenter rapiunt. Et haec est expositio Hilarii.

Tertia expositio est. Illud quod rapitur, cum festinatione rapitur, unde iob: sicut torrens qui raptim transit in convallibus, et hoc propter motus velocitatem. Et quia praedicatio ita commoverat corda omnium, videbatur festinus cursus; ideo dicit vim patitur, quia per modum cuiusdam festinationis tendunt ad regnum; unde ab ipso incepit evangelium, et ipse est finis legis.

Unde christus dicit omnes enim prophetae et lex usque ad ioannem prophetaverunt: quia omnes prophetae propter christum; et inceperunt impleri a praedicatione ioannis. Unde Lc. Ult., 44: oportet impleri quae scripta sunt de me. Et hoc usque ad ioannem.

Sed quid est? numquid post ioannem non fuerunt prophetae? nonne legimus infra XXIII, 34: ecce mitto ad vos prophetas, sapientes et Scribas? etc..

Dicendum quod propheta ad duo mittitur: ad confirmandam fidem, et corrigendos mores; Prov. XXIX, 18: cum prophetia defecerit, dissipabitur populus. Ad confirmandam fidem, ut habetur I Petr. I, 10: de qua salute exquisierunt, atque scrutati sunt prophetae, qui de futura in vobis gratia prophetaverunt, scrutantes in quod vel in quale tempus significaret in eis spiritus christi. Unde prophetia de istis duobus serviebat; sed iam fides fundata est, quia iam promissa per christum sunt completa. Sed ad corrigendos mores numquam deficit, nec deficiet prophetia.

Habet ergo excellentiam ioannes, quia in medio veteris et novae legis; unde missus est ante faciem quasi simul cum christo.

Et si vultis recipere, ipse est elias, qui venturus est. Hic ponit excellentiam ioannis quoad distinctionem praesentis et futuri. Elias enim fuit praecursor domini, sicut ioannes; unde Mal. IV, 5: ecce ego mittam vobis eliam prophetam etc.. Et ioannes est elias.

Sed quid est quod dicit dominus? quia interrogatus ioannes si esset elias, dixit quod non.

Per hoc autem amovetur quaedam haeresis, quae posuit transmigrationem animae, quod anima videlicet exibat de uno corpore, et intrabat aliud corpus, ideo anima eliae intraverat ioannem, ut dicebat. Sed haec opinio falsa est, quia ipse negavit quod esset elias.

Christus autem dixit, quod ioannes erat elias propter triplicem similitudinem. Primo, quia sicut Angelus dicitur similis Angelo, quia pares in officio, sic elias et ioannes pares sunt officio, quia uterque praecursor; Lc. I, V. 76: ipse praeibit ante faciem domini parare vias eius etc.. Item quantum ad conversationem, quia vitam austeram duxit, ut habetur III Reg. XIX, 6 ss.. Item quantum ad persecutionem, quia sicut ille persecutus est a iezabel, ita iste ab Herode. Unde si vultis accipere, secundum quod accipi debet, ipse est elias. Et ut ipsi intelligant quod istud dictum est mystice, subdit qui habet aures audiendi audiat, idest, qui habet aures spiritualiter, audiat, et intelligat.