Lectio 3

Supra apostolus posita commendatione excellentiae sacerdotii christi, et subiuncta admonitione ut illius sacerdotio adhaereant per fidem et charitatem, hic probat monitionem suam per rationem.

Et hoc facit dupliciter, primo terrendo, secundo demulcendo, ibi rememoramini autem pristinos dies.

Circa primum duo facit quia primo terret eos ad observandum monitionem suam propter subtractionem remedii; secundo propter expectationem iudicii, ibi terribilis autem.

Dicit ergo voluntarie, etc., quod dupliciter exponitur: uno modo secundum Glossam quae videtur facere differentiam inter peccantes volentes et voluntarie; ita quod volens peccat, qui quasi passione ductus consentit in peccatum, de quo ante non cogitavit; voluntarie autem qui ex certa malitia, cuius voluntas prona est ad peccandum, ut statim cedat. Ier. VIII, 6: omnes conversi sunt ad cursum suum quasi equus vadens impetu ad proelium, nec postea poenitet.

Prov. II, 14: laetantur cum malefecerint, et exultant in rebus pessimis. Ergo voluntarie peccantibus, id est, in voluntate peccandi permanentibus.

Et exaggerando subdit post acceptam notitiam veritatis. II Pet. II, 21: melius erat illis viam iustitiae non agnoscere, quam post agnitionem retrorsum converti. Iam non relinquitur hostia pro peccatis, id est, hostia quam christus obtulit pro remissione peccatorum, non est nobis utilis, quia illis dimittuntur peccata, qui de ipsis poenitent. Matth.

C. XXVI, 28: hic est sanguis novi testamenti, qui pro multis effundetur, scilicet efficaciter.

Sed de malis dicitur Is. XLIX, 4: in vacuum laboravi sine causa, et vane fortitudinem meam consumpsi. Ier. VI, 29: frustra conflavit conflator, malitiae eius non sunt consumptae.

Sed melius potest dici, et secundum intentionem apostoli, quia, secundum Augustinum, liberum arbitrium habet multiplicem statum, quia in statu extra gratiam, antequam reparetur per gratiam, non est in potestate nostra peccare mortaliter vel non peccare, et hoc propter praeconceptionem finis, et habitum inclinantem; quod quidem verum est secundum magnum tempus, sed per aliquam moram, si operetur ex praemeditatione, potest vitare hoc peccatum vel illud.

Sed postquam per gratiam reparatus est homo omnino, in potestate eius est vitare peccatum mortale, et etiam veniale in particulari, non autem omnino in universali, et hoc est propter auxilium gratiae salvantis.

Et ideo dicit nobis peccantibus voluntarie post acceptam notitiam veritatis, id est, post acceptam gratiam, per quam habetur notitia peccati, quia ante notitiam peccati peccatum nostrum a deo nobis non imputatur, unde quasi dicitur ipsum ignorare, quia non imputat nobis. Sed post, iam non est pro peccatis hostia. Ante enim reparationem, quae facta est per christum, relinquebatur hostia ista quae expectatur, sed nunc iam non expectatur alia mors eius, ita nec post baptismum semel acceptum expectatur alius baptismus.

Deinde cum dicit terribilis autem, deterret expectatione divini iudicii.

Et circa hoc duo facit: primo enim terret, secundo subdit rationem, ibi irritam quis faciens.

Sic ergo dictum est, quod non relinquitur ultra hostia. Quid ergo? illud quod supra dictum est cap. IX quod post mortem est iudicium. Iob XIX, 29: scitote esse iudicium.

Istius iudicii expectatio est valde terribilis, tum propter conscientiam peccatorum iac.

C. III, 2: in multis offendimus omnes, tum etiam propter imperfectionem iustitiarum nostrarum Is. Lxiv, 6: iustitiae nostrae quasi pannus menstruatae. Ps. Cxviii, 120: a iudiciis tuis timui. Abac. III, 16: audivi et conturbatus est venter meus.

Est afflictiva. Unde dicit et ignis aemulatio, id est poena ignis, quae infligitur ex zelo et aemulatione divinae iustitiae. Ex. XX, 5: ego sum dominus deus tuus fortis zelotes, etc.. Zelus autem est amor sponsi. Sicut ergo sponsus non parcit sponsae malae, sic nec deus animae peccatrici. Prov. VI, 34: zelus et furor viri non parcet in die vindictae. Sequitur quae consumptura est adversarios. Ps.

C. Xcvi, 3: ignis ante ipsum praecedet et inflammabit in circuitu inimicos eius, quia ignis qui praecedet faciem iudicis, corpora viventium incinerabit, et reprobos detrudet in infernum, et corpora eorum consumet, non totaliter consumendo, sed in perpetuum cruciando.

Consequenter cum dicit irritam quis faciens, probat quod dixerat de terrore iudicii, et primo per locum a minori; secundo per auctoritatem, ibi scimus autem illum.

Primum accipit ex lege. Tanto enim aliquis est reus maioris poenae, quanto rem magis sacram contemnit. Cum ergo vetus testamentum non sit ita sanctum sicut novum, et transgressor illius gravissime puniebatur; ergo transgressor novi longe gravius debet puniri.

Circa istud argumentum duo facit: primo enim ponit istud quod fiebat in veteri; secundo illud quod fiendum est in novo, ibi quanto magis.

Quantum ad vetus ponit culpam et poenam. Culpam, cum dicit irritam quis faciens legem Moysi. Irritum dicitur quod non sortitur debitum finem. Lex autem non solum vetus, sed etiam quaelibet, datur ut inducat homines ad virtutem, et faciat abstinentes a vitiis. Et ideo qui transgreditur legem, et vacat vitiis, quantum est in se, legem irritam facit. Matth. XV, 6: irritum fecistis mandatum dei propter traditiones vestras.

Gen. XVII, 14: masculus, cuius praeputii caro circumcisa non fuerit, peribit de populo suo, quia pactum meum irritum fecit.

Et poenam ostendit, cum dicit sine ulla miseratione. Et ista poena est valde gravis, quia infligit mortem. Unde dicit moritur.

Ex. XXII, 18: maleficos non patieris vivere. Item quia irremissibilis. Unde dicit sine ulla miseratione. Deut. XIX, 12 s.: morietur, nec misereberis eius.

Sed numquid lex dei excludit misericordiam? constat quod non. Os. VI, 6: misericordiam volui, et non sacrificium.

Respondeo. Dicendum est, quod differunt misericordia, clementia et venia: quia misericordia est quando homo ex quadam passione cordis et animi movetur ad remittendum poenam, et hoc aliquando est contra iustitiam, et istam prohibet. Venia autem est, quando propter aliquam utilitatem publicam remittit aliquid de poena debita. Clementia est quando non solum de poena aliquid, sed etiam de culpa remissius iudicat. Ista duo non prohibentur, sed misericordia primo modo dicta, quia est contra iustitiam, et inducit dissolutionem.

Moritur ergo et hoc, duobus vel tribus testibus, supple convictus. Deut. XVII, V. 6: in ore duorum vel trium testium stat omne verbum.

Causa autem quare lex numerum testium determinat secundum Augustinum est, ut per hoc designetur immobilitas veritatis, quae est in sancta trinitate. Nec refert si nominentur duae personae vel tres, quia semper in duabus intelligitur tertia, scilicet spiritus sanctus, qui est nexus amborum. Ista ratio mystica est.

Sed litteralis est, ut quia in iudicio unus affirmat, alter negat, non plus credendum est uni quam alteri. Multitudini autem est credendum.

Omnis autem multitudo completur numero ternario. Et ideo sufficit, quod sint duo cum accusante, sed tertius testis superadditur ex abundanti.

Deinde cum dicit quanto magis, ponitur id quod spectat ad novum testamentum.

Et primo ponit poenam; secundo culpam, ibi qui filium dei.

Quantum ad poenam dicit: quanto magis putatis deteriora mereri supplicia.

Quia enim in novo testamento per christum praedicatum est, ideo peccans in ipso, gravius punitur. Matth. XI, 22: verumtamen dico vobis, quod tyro et sidoni remissius erit quam vobis in die iudicii.

Sed numquid plus punitur peccator christianus, quam infidelis? quia si sic, melius esset quod omnes essent infideles.

Respondeo. Dicendum est, quod aliud est de illis qui fidem contemnunt, quia isti proprie sunt contemptores; aliud de illis, qui ex ignorantia fidem non annuntiatam, non tenent, et talibus peccatum infidelitatis non imputatur.

Sed qui fidem annuntiatam contemnit, gravius punitur, quia peccatum infidelitatis maximum est. Si ergo comparamus christianum et Iudaeum qui non contemnit, et uterque sit adulter, tunc gravius punietur christianus quam Iudaeus, quia non solum pro adulterio, sed etiam quia magis ingratus est.

Sed numquid universaliter verum est, quod semper idem peccatum in specie gravius punitur in maiori? respondeo. Dicendum est, quod dupliciter peccatur. Uno modo ex surreptione. Et sic quando aliquis dat se operibus divinis, si ex surreptione peccat, minus punitur. II par.

C. XXX, 18 s.: dominus bonus propitiabitur cunctis, qui in toto corde requirunt deum patrum suorum. Ps. XXXVI, 24: cum ceciderit, non collidetur. Sed si ex contemptu, magis peccat, quia cum sit in statu altiori, magis contemnit. Et de talibus loquitur hic, qui sunt magis ingrati.

Quantum vero ad culpam dicit qui filium dei conculcaverit. Sciendum vero est, quod apostolus gravitatem culpae eorum, qui peccant in novo testamento, ostendit ex beneficiis nobis a deo in illo collatis. Deus autem nobis dedit quicquid maximum et pretiosum habebat, scilicet filium suum unigenitum.

II Pet. I, 4: per quem maxima nobis et pretiosa promissa donavit. Dedit etiam spiritum sanctum. Ioel II, 28: effundam de spiritu meo super omnem carnem. Rom. V, V. 5: charitas dei diffusa est in cordibus nostris per spiritum sanctum, qui datus est nobis. Ingratitudo autem super tantis beneficiis aggravat peccatum.

Circa ingratitudinem vero super datione filii duo consideranda sunt ac ponderanda, scilicet mysterium incarnationis, in qua datus est nobis, et sacramentum passionis, in qua pro nobis se obtulit. Supra IX, V. 14: sanguis christi, qui per spiritum sanctum semetipsum obtulit immaculatum deo, etc..

Et ideo quantum ad primum dicit qui filium dei, scilicet pro nobis incarnatum, conculcaverit, id est vilipenderit, scilicet non credendo quod fides filii dei sit sufficiens ad salutem, sicut illi qui legalia servabant, gal.

C. III, 1: ante quorum oculos christus proscriptus est. Item non obediendo eius mandatis, nec vivendo secundum doctrinam eius.

I Reg. II, 30: qui autem contemnunt me, erunt ignobiles.

Quantum ad secundum dicit: et sanguinem testamenti, id est, christi sanguinem confirmativum novi testamenti. Matth. XXVI, 28: hic est sanguis meus novi testamenti, etc..

Pollutum duxerit, id est, reputaverit pollutum, ut scilicet non possit mundare, sicut pollutus in se non mundat. Eccli. XXXIV, 4: ab immundo quis mundabitur? quasi dicat: nullus scilicet, secundum quod mundatio tantum fiebat per sanguinem animalium.

Item pollutum duxit, qui virtute eius in baptismo ablutus, peccat redeundo ad vomitum.

Apoc. I, 5: dilexit nos, et lavit nos a peccatis nostris in sanguine suo. Et ideo dicit in quo sanctificatus est, id est, per quem sanctificatus est. I Cor. VI, 11: abluti estis, sanctificati estis in nomine domini nostri iesu christi. Mal. I, 11: in omni loco offertur oblatio munda nomini meo, quia magnum est nomen meum in gentibus. Item qui peccat post alia sacramenta, etiam potest dici sanguinem christi pollutum ducere.

Item aggravatur peccatum ex contemptu spiritus sancti. Et ideo dicit et spiritui gratiae iniuriam fecerit, id est, contumeliam, quam facit qui non credit, quod gratia spiritus sancti sit data per christum, ut habetur Io. XIV, 16: rogabo patrem, et alium Paraclitum dabit vobis, et sufficiat ad salutem sine legalibus, ut scilicet remissionem peccatorum adscribat observantiis legis.

Vel conculcat christum, qui libere absque timore sanguinem christi polluit, qui eo indigne communicat spiritui gratis dato.

Eph. II, 8: donum enim dei est, et non ex operibus. Contumeliam, iniuriam, facit, qui christum per peccatum a se abiicit. Sap. I, V. 5: corripietur, id est, expelletur, a superveniente iniquitate. Eph. IV, 30: nolite contristare spiritum sanctum dei. I Thess. 5, 19: spiritum nolite extinguere.

Deinde cum dicit scimus enim, etc., probat quod dixit per auctoritates.

Et circa hoc facit duo: primo enim probat ponendo auctoritates; secundo concludit ex eis, ibi horrendum est.

Dicit ergo scimus, illum, qui dixit (Deut. XXXII, 35, secundum aliam litteram): mihi vindictam, supple servate. Littera nostra habet: mea est ultio. Et numquid reddes? immo et ego retribuam.

Sed contra. Si soli deo servatur vindicta, quare iudices vindicant? respondeo. Ad hoc respondet apostolus, Rom. XIII, 4, quod iudex est minister dei. Unde non iudicat propria auctoritate, sed dei.

Secunda auctoritas est ibidem iudicabit dominus populum suum. Si suum, ergo multo magis inimicos. I Pet. IV, 18: si iustus vix salvatur, impius et peccator ubi parebit? vel populum suum, id est qui fidem suam non contemnunt, quia infideles damnabuntur, et non iudicabuntur iudicio discussionis. In iudicio enim, ut dicit Gregorius, quatuor erunt ordines. Quidam qui non iudicabuntur, sed iudicabunt et salvabuntur, scilicet apostoli, et apostolici viri. Quidam qui iudicabuntur et salvabuntur, ut mediocriter boni. Quidam, qui iudicabuntur et damnabuntur, ut mali fideles.

Quidam, qui non iudicabuntur et damnabuntur, ut omnes infideles.

Deinde cum dicit horrendum est, ponit conclusionem. Ex quo enim vindicta reservanda est deo, qui iudicabit populum suum, horrendum est incidere in manus dei viventis.

Quanto enim iudex iustior et fortior est, tanto magis timendum est. Ps. VII, 12: deus iudex iustus et fortis. Ergo horrendum est incidere in manus eius. Dan. XIII, 23: melius est mihi absque opere incidere in manus vestras.

Eccli. II, 22: si poenitentiam non egerimus, incidemus in manus domini, et non in manus hominum.

Sed contra, II Reg. Ult., David tamquam melius praeelegit incidere in manus dei.

Respondeo. Dicendum est, quod homo peccat offendendo hominem, et offendendo deum. Melius autem est incidere in manus hominis offendendo ipsum, quam in manus dei ipsum offendendo. Vel dicendum est, quod melius est peccantem et contemnentem incidere in manus hominis, peccantem vero sed poenitentem in manus dei. Et sic elegit David. Vel dicendum est quod usque ad iudicium non est horrendum in manus dei incidere, qui iudicat misericorditer quamdiu est pater misericordiarum, sed post iudicium horrendum est incidere in manus dei, quando sicut deus ultionum iustitias iudicabit. Modo enim sicut circumdatus infirmitate, quam aliquando expertus est, ex compassione misericorditer iudicat.