CAPUT X.

De quando et nunc aeternitatis et temporis.

Cum autem quando sit quod ex adjacentia temporis relinquitur, et nunc quod adjacet ei quod fertur quod unum est in toto motu, quaerunt nonnulli, utrum idem sit quando aeternitatis et temporis, et utrum idem nunc temporis et aeternitatis : eo quod quando prima causa est in intelligentia, tunc etiam motus est in eodem quando, et in eodem nunc prima causa et id quod fertur, est. Si enim aliud esset quando et aliud nunc, oporteret quod ex alio tempore vel ex alio exterius apparente relinqueretur : et sic esse, mensura extrinsecus adjacens, qua) nec esset tempus, nec communiter dicta aeternitas : et illa non inveniuntur. Si autem est idem quando et idem nunc, tunc idem erit relictum a mensura determinata priori et posteriori, et a mensura interminata et indivisibili : quod videtur inconveniens esse.

Propter quod dicendum videtur, quod idem quando est in omnibus talibus, et idem nunc secundum substantiam, differens autem secundum esse : et hoc non est inconveniens : haec enim vel in anima simpliciter sunt, ut videtur dicere Aristoteles, vel maximam sui rationem habent in anima. Tale ergo quando relatum ad stans et non motum, est quando aeternitatis secundum substantiam, et similiter nunc. Esse autem differens est ipsorum secundum quod refertur ad stans immobile, vel ad id cujus esse per motum discretum est. Quia quod est mensura mensurae, est mensura mensurati : aeternitas autem est mensura temporis, sicut jam ante diximus: et sicut se habet aeternitas ad tempus, ita se habet quando aeternitatis ad quando temporis, et nunc aeternitatis ad nunc temporis : propter quod eidem cui adjacet nunc temporis, adjacet nunc aeternitatis, sed non convertitur : et cui adjacet quando temporis, adjacet quando aeternitatis, sed non convertitur.

Ex istis planum est, quod esse quod est ante aeternitatem sic dictam, est causae primae, sive causa prima : et haec est propter hoc quia causa prima est talis aeternitatis. Et esse quod est cum aeternitate, est intelligentia, sicut esse intelligentiae quae movet immobilis, mobili non conjuncta nec proportionata, sicut desideratum movet desiderium : et propter hoc est esse secundum movens secundum unam habitudinem, et non patitur neque destruitur secundum motum aliquid in ipso. Esse vero quod est post aeternitatem, et supra tempus, est anima nobilis sive esse animae, quae secundum rationes inductas est in horizonte aeternitatis inferius, et supra tempus, nec secundum substantiam nec secundum suum actum subjecta tempori vel motui.

Hujus autem significatio est. Causa enim prima ante aeternitatem est ideo, quia in causa prima nihil est acquisitum : aeternitas autem quae est esse immobilis mensura, esse acquisitum est esse primae causae : esse enim et aeternitas se habent sicut antecedens et consequens :

omnis enim aeternitas est esse quiddam : sed non omne esse, aeternitas est dicta : secundum hunc modum esse in plus est quam aeternitas, et sic causa prima est supra aeternitatem, eo quod aeternitas est causatum ipsius. Intelligentia autem quae habet esse stans et acquisitum, sec undum c o m m e nsurati o ne m comp aratur et parificatur aeternitati : eo quod extensione intellectuali extenditur cum ea, et non alteratur neque destruitur aliquid in esse ipsius. Anima autem nobilis sive esse animae annexa est cum aeternitate inferius, sive cum gradu inferiori : eo quod non in tantum deficit ab intelligentia, quod alteretur vel destruatur aliquid in esse ipsius : inferior tamen est in hoc quod susceptibilior est impressionum sive formarum ad motum inclinantium, quam intelligentia. Tales enim formae ad motum inclinantes, magis dicuntur esse impressiones quam influentiae vel illuminationes, eo quod magis materiae vicinantur, quae impressionibus formarum pellitur et depellitur. Supra tempus autem est : quia causa temporis est per motum primum, cujus ipsa est propria et substantialis causa.