CAPUT VI

De diversitate habitantium sub dextro coeli et sub sinistro tam secundum orbem superiorem quam inferiorem.

Amplius autem de dextro et sinistro loquentes, non nominamus dextrum alicujus rei, nisi significando principium unde est motus localis ejus quod est animatum. Si ergo hoc est secundum hoc et principium motus coeli supremi, scimus esse in parte et loco unde oriuntur stellae fixae : tunc procul dubio idem locus et pars est et dextrum coeli, et locus partis ubi occidunt stellae est sinistrum coei: et hic est locus et pars occidentis motus coeli superioris. Si ergo coelum incipit revolvi in motu suo ex dextro ejus, et incedit et revolvitur super sinistrum ad idem dextrum ipsius : tunc procul dubio oportet quod superius orbis primi sit polus Australis qui occultatur a nobis in hac quarta nostrae habitationis, qui est polus cujus stellas non videmus : et inferius orbis sit polus Aquilonaris qui non occultatur a nobis, cujus stellae nunquam nobis occidunt in hac parte nostrae habitationis. Si autem aliquis homo oppositum diceret, scilicet quod superior pars orbis esset polus qui non est occultus nobis, cujus stellae non occidunt visibus nostris, tunc procul dubio oporteret quod motus coeli esset a sinistro in sinistrum : quia tunc esset imaginatio partium coeli sicut si homo extensus de polo in polum, haberet caput in polo Aquilonari et pedes in polo Australi, et faciem ad nostram habitationem : et tunc esset necessario sinistrum ejus in Oriente, et dextrum ejus in Occidente : et ideo tunc revolveretur a sinistro in sinistrum : sed hoc nos non dicimus fieri omnino : igitur ex dictis patet quod orbis qui est in polo occulto Australi, est superior : et si qui habitant in quarta illa quae est in quarta quae extenditur a linea aequinoctiali usque in polum Australem, habitant sub orbe superiori in dextro orbis primi, hoc est, sub concavo quod est a dextro orbis primi secundum motum primum qui est diurnus : et quod nos intendimus hic in habitatione quartae Aquilonaris versus inferius orbis, et in parte sinistra, eo quod omnes a Graecia citra habitantes sunt Occidentales: et a Graecia in Indiam habitantes in eadem quarta, sunt Orientales. Totum ergo contrarium est secundum veritatem ejus quod dixit Pythagoras.

Dixit enim quod nos habitamus in medietate orbis superioris in partc dextra ipsius : et illi qui habitant in medietate orbis Australis ultra lineam aequinoctialem, habitant in medietate orbis superioris in parte sinistra. Jam enim per ea quae diximus, ostensum est totum contrarium esse verum : licet enim meo judicio nihil de terra habitetur nisi quarta superior terrae versus Aquilonem a linea aequinoctiali cui respondemus in superiori : tamen Pythagorici dixerunt, quod tota medietas terrae superior quae extenditur a polo versus polum oppositum habitatur : et citra videlicet aequinoctialem usque in polum Aquilonarem, et

ultra aequinoctialem usque in polum Australem, ita quod nos citra aequinoctialem habitamus unam medietatem terrae hemisphaerii superioris : et illi qui sunt ultra aequinoctialem, habitant aliam medietatem ejusdem hemisphaerii : medieta saulem hemisphaerii non est nisi quarta pars ipsius totius terrae, sicut in qualibet re medietas medietatis non est nisi quarta pars rei totius : et Pythagoras dixit versus polum Australem esse inferius, et sinistrum hujus totius habitationis secundum totum hemisphaerium superius, et versus polum Aquilonarem esse superius : et dextrum hemisphaerii idem vocans dextrum quod est habens multas stellas plurimae virtutis, et sinistrum quod habet paucas, et non accipiens dextrum omnino in vera significatione : et si dextrum sic accipiatur, ut dicit Pythagoras, adhuc falsum est quod dicit : quia major vigor caloris et stellarum est in quarta meridiana, cum hoc sit superius orbis, ut probatum est, quam in quarta Aquilonari propter virtutem solis et planetarum in parte illa, sicut diximus. Si autem non accipiatur dextrum unde est motus diurnus in sphaera suprema, sed potius unde est motus planetarum in sphaeris inferioribus : et tunc dextrum ei esset in Occidente orbis primi, quia planetae moventur ab Occidente orbis primi : et est eorum ortus ubi est occasus orbis primi : et tunc oportet quod superius orbium planetarum sit in polo Aquilonari, et inferius sit in polo Australi : et tunc habitamus nos hic citra Aquilonem versus polum Aquilonarem in medietate superiori hemisphaerii superioris, quae est pars dextra secundum Pythagoram : et alii qui sunt ultra aequinoctialem versus polum Australem., habitant in medietate inferiori hemisphaerii superioris, quam vocat sinistrum Pythagoras. Cum enim motus orbium planetarum sit contrarius motui orbis primi, consequens est ut etiam differentiae dimensionum et motuum ipsorum, sint contrariae differentiis dimensionum et motus orbis primi : revolutio enim planetarum cum sit ab Occidente in Orientem, contrariacstsecundum aliquem modum revolutionis orbis primi qui est ab

Oriente in Occidentem : consequens igitur est, quod nos qui sumus Aquilonares versus Occidentem habitantes, habitemus in parte ubi incipit motus planetarum coeli : et quod isti sint in parte in qua est horizon, hoc est, finitor motus coeli planetarum.

Est autem attendendum, quodortus et occasus cujuslibet coeli secundum rei veritatem dupliciter est attendendus. Uno enim modo attenditur secundum longitudinis motum, et alio modo secundum motum latitudinis : et est motus longitudinis dictus in astronomia motus qui est super arcum, qui est inter Occidentem et Orientem. Motus autem latitudinis dicitur motus qui est super arcum, qui est inter aequinoctialem et polum circuli signorum et polum mundi. Sed Astronomus aliter sumit longitudinem et latitudinem. Vocat enim longitudinem Astronomus motum qui est super longitudinem non coeli quidem, sed climatum : longitudo autem climatum distenditur ab Oriente in Occidentem in toto hemisphaerio habitabilis superioris : latitudinem vero vocat latitudinem non coeli, sed potius latitudinem climatum : et hoc distenditur ab aequinoctiali versus polum Aquilonarem in quarta nostrae habitationis : et ideo nulla est contradictio inter Philosophum et Astronomum, sed potius id quod dicit naturalis Philosophus dextrum superioris coeli et superius esse versus polum occultum versus Austrum et sinistrum ejusdem, et inferius esse versus polum apertum versus Aquilonem : et intelligitur ex eo quod dicunt Astronomi, et similiter verus est intellectus ejus quod dicit physicus, quod secundum orbres planetarum superius et dextrum sit versus polum apertum, et inferius et sinistrum sit versus polum occultum, et hoc est per dictum Astronomorum. Sicut enim dicimus, longitudo coeli quae est latitudo climatum, principatur a polo : motum autem illum aut accepimus in stellis, aut in ipsa substantia orbis : et si accipiamus eum in stellis, absque dubio compertum est stellas moveri a polo Meriodionali versus polum Septentrionalem, in quibuslicet centum annis gradu uno et parum plus : et cum dextrum sit unde incipit motus, erit dextrum stellarum in parte coeli quae est ad Meridiem, et superius coeli erit ibidem secundum dimensionem longitudinis coeli : et ita intelligitur quod Aristoteles dicit, quod habitatores in Meridie, habitant in superiori orbis stellarum fixarum et dextro : illi qui sunt in Aquilone habitant in inferiori ejusdem orbis in parte sinistra earumdem stellarum. Si autem nos referimus motum coeli ad ipsam coeli substantiam : tunc absque dubio incipit motus ab Oriente et gyrat per Occidens : et tunc habitatores in Austro vel in Aquilone, non sunt in dextro coeli neque in sinistro, sed potius habitantes in Oriente, sicut indi, sunt in dextro, habitantes in Occidente, sicut Hispani, sunt in sinistro, et habitantes in Austro sunt in superiori, et habitantes in Aquilone sunt in inferiori.

Similiter autem duplex est motus planetarum : quia planetae descendunt ab Aquilone, et ascendunt ad Meridiem, et figurantur lumine, et effectus eorum augentur quando ascendunt, et diminuuntur quando descendunt : et ideo superius orbium planetarum secundum suam substantiam est versus polum Aquilonarem in circulo solstitiali, et ab illo est inceptio motus stellarum planetarum secundum motum qui est latitudinis climatum : et ideo quoad stellae motum est ibi dextrum ejus, et sinistrum ejus est in circulo solstitiali Australi : quapropter habitantes in Aquilone, habitant in superiori circulo planetarum, et in dextro planetae : et habitantes etiam in Australi parte, habitant in inferiori circuli planetarum, et in sinistro planetae. Si autem motus referatur ad substantiam orbis deferentis planetam, tunc ortus planetae est a plaga mundi occidentali, et ibi est dex-

trum ejus : et occasus planetae est a plaga mundi orientali, et ibi est sinistrum ejus: et secundam hoc nec in Austro nec in Aquilone habitantes sunt in dextro vel sinistro orbis planetae, sed potius habitantes in plaga mundi Occidentali, sunt in dextro, sicut Hispani : et habitantcs in plaga mundi Orientali, sunt in sinistro, sicut Indict aethiopes: et iste est verus intellectus ejus quod dicit Aristoteles et Pythagoras : et illud quod prius diximus, dictum fuit secundum Alexandrum et Themistium et alios quosdam de schola Peripateticorum.

Cum autem in octavo Physicorum probatum sit motorem esse in coelo primo secundum circulum aequinoctialem maxime, eo quod iste velocissime sit motus in motu diurno, videbitur forte alicui mirabile quomodo ponimus diversa principia secundum longitudinem et latitudinem et profunditatem coeli : quia secundum ea quae dicta sunt in octavo, dicitur unum et idem esse motus principium secundum quod est influens motum coelo et in circulo aequinoctiali : et si principiatur motus coeli, principiari videbitur a dextro circuli aequinoctialis, et non ab aliqua parte. Sed ad hoc solvendum dico, quod praeter primum mobile in quo motus est unus tantum, in omnibus aliis mobilibus sunt motus multi etiam, hoc est, in omni sphaera stellata, sive habeat stellas multas, sicut firmamentum : sive habeat stellam unicam tantum, sicut sphaerae septem planetarum : et hoc quidem nos ostendemus inferius. Ista autem determinatio differentiarum sic praecise est secundum spaeras stellatas secundum duplicem motum earum, scilicet secundum motum quem vocamus longitudinis climatum, et quem vocamus motum latitudinis earumdem. Licet ergo secundum unum maximum circulum et velocissimum, maximum influat motum orbi motor ipsius, nihil tamen prohibet diversas esse aptitudines et ad recipiendum motum et motus principium in quolibet corpore coeli : et secundum istas aptitudines, et ut ita dicam, idoncitates ad inchoandam partem et locum, unus est motus, differentiae praehabitae in orbibus distinguuntur. Sic ergo per ea quae dicta sunt, determinatae sunt longitudines partium coeli et loca coeli determinata a quibus incipit motus coelorum, per quas regyrat partes, et quae per loca tam secundum orbem stellatum superiorem quam secundum orbes inferiores planetarum.