Lectio 4

Postquam dionysius ostendit quomodo deus cognoscat, hic ostendit quomodo cognoscatur; et circa hoc, tria facit: primo, movet dubitationem; secundo, solvit; ibi: numquid igitur...; tertio, infert conclusionem ex dictis; ibi: propter quod...p dicit ergo primo quod, cum dictum sit quod deus cognoscit omnia per essentiam suam quae est super intellectum et sensum et super omnia existentia, restat quaerendum quomodo nos possumus cognoscere deum, cum ipse non sit intelligibilis, sed supra intelligibilia; neque sensibilis, sed supra sensibilia; neque est aliquid de numero existentium, sed super omnia existentia: omnis autem cognitio nostra est per intellectum vel sensum, nec cognoscimus nisi existentia.

Deinde, cum dicit: numquid igitur...p solvit propositam dubitationem; et quia quaestio ita est, solutionem sub interrogatione infert. Est ergo haec solutio quod nos cognoscimus deum, non per naturam ipsius, quasi ipsam essentiam eius videntes: eius enim essentia est ignota creaturae et excedit non solum sensum, sed etiam omnem rationem humanam et etiam omnem mentem angelicam, quantum ad naturalem virtutem rationis et mentis; unde non potest aliter convenire alicui, nisi ex dono gratiae. Non ergo cognoscimus deum, videntes eius essentiam, sed cognoscimus ipsum ex ordine totius universi. Ipsa enim universitas creaturarum est nobis a deo proposita ut per eam deum cognoscamus, inquantum universum ordinatum habet quasdam imagines et assimilationes imperfectas divinorum quae comparantur ad ipsas sicut principalia exemplaria ad imagines.

Sic ergo ex ordine universi, sicut quadam via et ordine, ascendimus per intellectum, secundum nostram virtutem ad deum, qui est super omnia; et hoc tribus modis: primo quidem et principaliter in omnium ablatione, inquantum scilicet nihil horum quae in creaturarum ordine inspicimus, deum aestimamus aut deo conveniens; secundario vero per excessum: non enim creaturarum perfectiones ut vitam, sapientiam et huiusmodi, deo auferimus propter defectum dei, sed propter hoc quod omnem perfectionem creaturae excedit, propterea removemus ab eo sapientiam, quia omnem sapientiam excedit; tertio, secundum causalitatem omnium dum consideramus quod quidquid est in creaturis a deo procedit sicut a causa. Sic ergo nostra cognitio, contrario modo se habet cognitioni dei: nam deus creaturas quidem per suam naturam cognoscit, nos autem deum per creaturas.

Deinde, cum dicit: propter quod... Infert conclusionem ex dictis; et circa hoc, tria facit: primo, infert conclusionem; secundo, ostendit quomodo conclusio ex praemissis sequatur; ibi: etenim...; tertio, manifestat quoddam quod supposuerat; ibi: et quidem ex omnibus...p dicit ergo primo quod quia a creaturis in deum ascendimus et in omnium ablatione et excessu et in omnium causa, propterea deus cognoscitur in omnibus, sicut in effectibus et sine omnibus, sicut ab omnibus remotus et omnia excedens; et propter hoc etiam cognoscitur deus per cognitionem nostram, quia quidquid in nostra cognitione cadit, accipimus ut ab eo adductum; et iterum cognoscitur per ignorantiam nostram, inquantum scilicet hoc ipsum est deum cognoscere, quod nos scimus nos ignorare de deo quid sit.

Et quod dixerat in generali cognitione, explicat per partes subdens quod ipsius dei est intellectus et sermo vel melius ratio, ut alia translatio habet, et scientia quae est coniunctio intellectus et rationis; et quantum ad sensitivam cognitionem, subiungit: et tactus, qui est sensus communis omnibus animalibus; et addit quod commune est, cum subdit: et sensus; et subiungit de his quae important deficientem cognitionem, cum dicit: et opinio quae deficit a scientia; et phantasia quae deficit a certitudine sensus. Et subdit ea quae pertinent ad manifestationem cognitionis et dicit: et nomen, quod est signum intellectus et alia quaecumque pertinent ad cognitionem vel significationem. Et e contrario, neque intelligitur, neque sentitur nec dicitur aut nominatur.

Et quomodo utrumque istorum omnium sit, manifestat subdens: deus enim non est aliquid existentium, sed supra omnia existentia et ideo, cum per intellectum et alia praedicta, cognoscantur existentia, nullo praedictorum per cognitionem alicuius existentium deus cognoscitur. Rursus deus est omnia in omnibus causaliter, cum tamen nihil sit eorum quae sunt in rebus essentialiter: et ideo, quidquid in rebus existens cognoscatur vel intellectu vel sensu vel quocumque praedictorum modorum, in omnibus istis cognitis quodammodo cognoscitur deus, sicut causa, cum tamen ex nullo cognoscatur sicut est.

Deinde, cum dicit: etenim...

Ostendit quomodo conclusio inducta sequitur ex praemissis; et dicit quod hoc recte de deo dicimus secundum quod cognoscitur et non cognoscitur: ex omnibus enim entibus cognoscitur et laudatur secundum quod habent proportionem ad ipsum, ut quorum est causa.

Rursus autem est alia perfectissima dei cognitio, per remotionem scilicet, qua cognoscimus deum per ignorantiam, per quamdam unitionem ad divina supra naturam mentis, quando scilicet mens nostra recedens ab omnibus aliis et postea etiam dimittens seipsam unitur supersplendentibus radiis deitatis, inquantum scilicet cognoscit deum esse non solum super omnia quae sunt infra ipsam, sed etiam supra ipsam et supra omnia quae ab ipsa comprehendi possunt. Et sic cognoscens deum, in tali statu cognitionis, illuminatur ab ipsa profunditate divinae sapientiae, quam perscrutari non possumus.

Quod etiam intelligamus deum esse supra omnia non solum quae sunt, sed etiam quae apprehendere possumus, ex incomprehensibili profunditate divinae sapientiae provenit nobis.

Deinde, cum dicit: et quidem...

Manifestat quoddam quod dixerat, scilicet quod deus ex omnibus cognoscatur; et dicit quod ideo est, quia ipsa divina sapientia est omnium causa effectiva, inquantum res producit in esse et non solum rebus dat esse, sed etiam esse cum ordine in rebus, inquantum res invicem se coadunant in ordinem ad ultimum finem; et ulterius, est causa indissolubilitatis huius concordiae et huius ordinis, quae semper manent, qualitercumque rebus immutatis. Modum autem huius ordinis subiungit, quia semper fines primorum, idest infima supremorum, coniungit principiis secundorum, idest supremis inferiorum, ad modum quo supremum corporalis creaturae scilicet corpus humanum, infimo intellectualis naturae, scilicet animae rationali unit; et simile est videre in aliis; et sic operatur pulchritudinem universi per unam omnium conspirationem, idest concordiam et harmoniam, idest debitum ordinem et proportionem.