CAPUT V.

De errore dividentium orationes sophisticas, quod sint quaedam ad nomen et quaedam ad intellectum.

Quia autem quidam fuerunt qui volentes orationum sophisticarum reddere principia, diviserunt orationem dicentes, quod orationum quaedam sunt ad nomen, quaedam autem ad intellectum : intendententes omnem illam orationem esse ad nomen, in qua ex aliqua causa apparentiae unus opponens vel respondens potest referre intellectum ad unum nomine significatum, et alter opponens vel respondens per defectum (qui est causa falsitatis) potest intellectum referre ad aliud quod est in re diversum ab illo quod significatur in nomine quocumquemodo : et sic omnis oratio in qua est fallacia, est oratio ad nomen : et omnis in qua non est apparentia fallaciae, est oratio ad intellectum. Et quia tales orationes frequentius sunt in sophisticis, ideo ab his dicebant oriri principia paralogismorum.

Propter quod hic iste error non est probandus. Unde dicimus quod non est recta et vera differentia orationum sophisticarum in hoc quod quidam dicunt esse has quidem ad nomen, illas autem alias ad intellectum esse disputatas : haec enim divisio non est per opposita, quod inconveniens est opinari, sicut per opposita divisas alias quidem orationes esse ad nomen, alias autem oppositas his esss ad intellectum, sed non easdem dicere esse et ad nomen quantum ad unum et ad intellectum quantum ad alterum. Quid enim est non ad intellectum esse orationem, sed ad nomen, nisi hoc quod quando sive aliquando ille qui putatur interrogari, sive opponens, interrogando non utitur nomine sive significato per nomen ad illud idem quod is qui interrogatus est, sive respondens dedit sive concessit : sed respondens referens dedit, et opponens illud idem ad aliud referens, respondentem videtur redarguere hic secundum aptitudinem apparentiae et non existentiae sive defectus qui est in omni fallacia. Idem autem hoc est ad nomen commune, quando opponens utitur opposito ratione ea ad intellectum,in quo dedit sive concessit eam respondens. Unde unam et eamdem orationem contingit esse ad nomen et ad intellectum : opposita autem non sunt in eodem simul : divisio ergo haec non est per opposita.

Hoc autem probatur tam in orationibus multiplicibus quam in non multiplicibus : in multiplicibus quidem sic : si enim aliquis orationem in qua est nomen aequivocum (quod plura significa) unum putet significare, ita quod interrogans sive opponens, et interrogatus sive respondens putent illud nomen unum significare, et referunt intellectum ad idem, verbi gratia sicut forte ens et unum et caetera analoga plura significant : quia in istis magis latet aequivocatio et magis putantur unum significare, quam aequivoca casu et fortuna : sed etiam respondens sit aliquis, verbi gratia, Socrates et Zeno sit interrogans sive opponens qui unum omnia putat esse et unum significare, sicut et Socrates : et ideo ad unum idem referunt intellectum : quaestio, utrum haec oratio ad nomen aut intellectum orationis interrogate est disputata ? Constat quod est ad intellectum. Similiter autem est in aliis multiplicibus quaecumque plura in nomine vel in oratione significant. Si vero aliquis opponentium et respondentium putet illud nomen vel orationem plura significare, et in uno sensu det respondens, et in alio sensu utatur ea obviando opponens, palam est quod haec oratio non est ad intellectum disputata.

Primum inconveniens quod est contra eos qui hanc dant divisionem, est quod haec divisio maxime est circa orationes multiplices, quae sui aptitudine sunt ad nomen et ad intellectum disputabiles: orationes autem sophisticae sunt etiam circa orationes non multiplices : et sic divisio

est insufficiens. Deinde aliud inconveniens est, quod haec divisio est circa quamlibet orationem : omnis enim oratio et dignitas demonstrata, et si in se unum significet, potest tamen putari plura significare : et contingit quod terminis in ea positis ad unum utitur opponens, et ad aliud utitur eis respondens, sicut patet in hoc quod dicitur, quod totum est majus parte, potest opponens uti toto et parte in uno genere totius et partis, et respondens in alio : non enim in ipsa oratione est, quando non est multiplex, quod fit ad nomen vel ad intellectum : sed est in eo sicut in causa, quod respondens se habet in usu orationis aliquo modo ad ea quae interrogantur ab opponente, scilicet quod intellectum ad idem ad quod opponens refert, non ad aliud referendo. Deinde alia ratione ducente ad inconveniens probatur idem : quia scilicet (ut probatum est) omnes orationes contingit esse ad nomen : quod ex hoc probatur, quia secundum istos nihil aliud est esse orationem ad nomen, nisi non esse orationem ad intellectum in hoc loco : et secundum istos quamlibet contingit esse non ad intellectum : ergo omnem orationem contingit esse ad nomen: aut det oppositum, scilicet quod quaedam sunt orationes quae nec sunt ad nomen, nec ad intellectum : sed hoc est inconveniens secundum istos quia hi dicunt quod omnes sunt vel ad nomen vel ad intellectum : et dividunt orationem sicper immediata dicentes, quod omnes orationes vel sunt ad nomen vel ad intellectum, et dicunt nullas alias esse orationes quae nec ad nomen sunt nec ad intellectum.

Attamen quamvis sic dicant quantum est de aptitudine orationis quicumque sunt apparentes syllogismi (in eo peccantes, quod multiplex dicitur nomen vel oratio) de numero illorum sunt qui de ipsius orationis aptitudine sunt ad nomen disputabiles. Et dico aliqui, quia in omnibus paralogismis (hoc est, qui habent actualem vel potentialem multipli- ciiatem) aliqui tamen de se non sic habent, ut paralogismi figurae dictionis qui non habent veram multiplicitatem : et ideo de se tantam habent aptitudinem ut disputentur ad nomen sicut alii : nam propter figuram dictionis inconvenienter dictum est, quod aequaliter de aptitudine sua sint omnes disputabiles adnomenparalogismi, vel orationes quae sint secundum fallaciam quae est in dictione : sed sunt quidam paralogismi in dictionis multiplicitate, qui non sunt solum ad nomen, quod respondens vel opponens ad tales paralogismos sic se habeat, quod intellectum non refert aut ad idem aliquo modo : sed in eo sunt ad nomen, quod ipsa interrogatio (hoc est, interrogata propositio) quantum est de sui aptitudine habeat hoc quod ad nomen disputetur : et tales sunt qui de se plura significant, hoc est, multiplices sunt actuali vel potentiali multiplicitate. Sic igitur probatum est, quod talis divisio non est per opposita data.

Idem autem probatur, scilicet quod haec divisio quae data est, inconveniens est : quia non est per differentias essentiales parelencho. Unde omnino inconveniens est disputare de elencho, non prius de syllogismo disputando. Elenchus enim essentialiter componitur ex syllogismo et adjecta contradictione : et ideo quod necessarium syllogismi est differentia essentialis, illud nomen est differentia essentialis elencho vel parelencho : unde omnino inconveniens est disputare de elencho quantum ad differentias essentiales, ita quod non prius disputetur de syllogismo quantum ad differentias : quia syllogismus est in ratione elenchi : et hoc est omnino, quia elenchus est syllogismus : et ideo differentiae essentiales syllogismi sunt etiam differentiae essentiales elenchi: propter quod oportet de syllogismo prius quantum ad differentias essentiales disputare, quam de syllogismo elencho quantum ad differentias : quia syllogismus est in ratione elenchi. Est enim hujusmodi falsus elenchus sive so-

phisticus apparens syllogismus contra dictionis.

Propter quod causa hujus divisioni quae data est, aut erit in syllogismo quan tum ad essentiales differentias syllogimi aut erit in contradictione quantum ac essentiales differentias contradictionis in ratione enim elenchi cum ratione diffinitiva syllogismi oportet adjacere contradictionem, si debeat per omnia essentialia elenchus diffiniri. Quandoque autem per defectum qui est in utrisque, erit apparens elenchus, scilicet et in defectu syllogismi et in defectu contradictionis, et aliquando per defectum qui est in altero istorum, scilicet aut in syllogistico aut in contradictione. Quod autem est apparens elenchus per defectum in utrisque, et in syllogismo scilicet et in contradictione,probatur per exemplum. Est autem in amphibologico paralogismo, qui est de eo quod est tacentem dicere : si enim detur a respondente, quod non est vel contingit talem dicere, secundum quod accusativus, tacentem, construitur cumintinitivo, dicere, ex parte ante, sive ex parte suppositi : quia sit vera haec, non contingit tacentem dicere : et tunc ab opponente concludatur affirmative secundum quod idem accusativus cum eodem infinitivo construitur ex parte post sive ex parte appositi sic : contingit Socratem dicere : Socrates est tacens : ergo contingit tacentem dicere : non est contradictio et peccatum contra syllogismum, sed contra contradictionem : quia affirmatio et negatio non sunt secundum idem. Dico autem gratia exempli, si est paralogismus factus secundum figuram dictionis de eo quod non habet aliquis dare, sic : si aliquis dat ut conclusionem primo, iste non dat ut non habet, et arguatur contrarium sive oppositum sic : iste dat unum solum : et non habet unum solum : ergo dat quod non habet : hic est defectus tam in syllogismo quam in fallacia figurae dictionis, et non valet consequentia : et est defectus a contradictione : quia istae non sunt con- tradictoriae : iste non dat ut non habet, et iste dat quod non habet.

Paralogismus autem factus de eo quod est pOEma Homeri sive carmen esse circulum, peccabit contra syllogismum tantum : et formetur ut detur a respondente, quod nullum pOEma est figura, et ab opponente in oppositum arguatur sic: omnis circulus est figura : pOEma Homeri est circulus : ergo aliquod pOEma est figura. Hic enim in veritate contradicit conlusio positioni respondentis : sed syllogismus non valet, quia medium est aequivocum. Elenchus autem qui in neutro peccat, nec in contradictione scilicet, nec in syllogismo, si debitas utrique colligit differentias, verus est syllogismus.

Ex omnibus autem his colligitur, quod istae differentiae ad nomen esse vel ad intellectum esse orationem non sunt differentiae essentiales nec orationi syllogisticae nec orationi contradictionis : et ideo non sunt substantiales differentiae elenchi : nihil ergo valent ad divisionem orationis de qua fit elenchus vel parelenchus, et sic male introducuntur.

Attendendum autem, quod inconveniens secundum istos est unam orationem esse ad intellectum et non ad intellectum: quia isti ponebant has differentias esse essentiales orationi: una enim oratio non suscipit differentias plures essentiales conclusionis. Et adhuc si dicantur istae differentiae esse accidentales: tunc adhuc oratio simul et semel et secundum idem non potest esse ad intellectum et non ad intellectum, cum nihil simul et semel secundum idem suscipiat opposita.Illi autem dicebant quod hae differentiae (esse ad intellectum et non esse ad intellectum) sunt differentiae orationis secundum id quod est oratio et non per respectum ad opponentem et respondentem : et ideo apud eos inconveniens est unam et eamdem orationem simul esse ad nomen et ad intellectum, sive ad esse intellectum et non esse ad intellectum. Si autem esse ad intellectum dicatur in oratione, non secundum ipsam orationem,

sed in respectu ad opponentem et respondentem, vel generaliter loquendo per comparationem ad ipsum utentem :tunc non sunt opposita, et potest una et eadem oratio esse ad intellectum, et esse non ad intellectum, sicut unum et idem potest esse duplum et non duplum respectu diversorum, vel unus potest essepater etnon pater esse comparatus ad diversos: sed sic illi non accipiebant orationem esse ad intellectum, etnon esse ad intellectum. Iste igitur est intellectus Aristotelis, et a nobis expositus est: non est in eo aliquid dignum dubitatione, de qua sit curandum.