CAPUT XVII.

Quod inutilis est positio idearum ad civilia.

Cum autem multipliciter dicatur bonum, multiplicitas illa oportet quod determinetur. Quaeritur ergo qualiter uti- que dicatur, sive secundum quod genus multiplicitatis ? Non enim videtur multiplicitas puri aequivoci, quia multiplicitas boni non assimilatur his quae dicuntur casu aequivoca. Casu autem aequivoca dicimus, quae sola casuali impositione unum nomen acceperunt. Quamvis enim aequivocum ad univocum reducatur, non tamen ita reducitur quod unio sit : sed ad unum reducitur quod secundum proportionem commune est, sicut est mordax esse vel nocivum, ad quod respexerunt qui nomen imposuerunt, unum nomen dantes caelesti et marino et latrabili quod est canis. Mordax tamen esse dentibus latrabili convenit et marino : marino quidem per insidias et defensionem, latrabili autem per iram et custodiae fidelitatem, coelesti autem non convenit nisi per nocumenti immissionem : et haec non conveniunt nisi in communi effectu, qui est illatio nocumenti. Talibus aequivocis boni multiplicitas non assimilatur: sed certe aut ei assimilatur multiplicitati quae est multa esse bona, eo quod sunt ab uno quod est eis causa bonitatis : vel ei quod est multa esse bona, eo quod sunt ab uno, quia omnia contendunt ad unum bonum quod eis finis est. Cujus exemplum est, quod medicus Hippocrates vel Galenus medicus dicitur. Medicus autem dicitur apothecarius. Servus commixtione specierum subserviens medico, medicans etiam dicitur imitans medicum, et medicus dicitur clyster vel instrumentum. Omnia autem haec medici accipiunt nomen per univocationem ad unum medicum, qui vere medicus est: secundum tamen diversos modos ad actum illum referuntur: ita tamen quod solus medicus operatur hunc actum secundum causam quae in ipsa est medicina : alia autem omnia quantum possunt imitantes medicum, non artem, sed diversas potentias quas habent, imitantur. Exemplum autem eorum quae contendunt ad unum, est: sanum dicitur animal, et praecipue homo qui inter caetera magis in aequalitate consistit. Sana etiam dicitur urina,

et sana dicitur medicina, et sanus cibus: et sanitas finis est quem per se appetit homo et medicus. Sanitas autem primo et per se est in homine sicut in subjecto. In urina autem est sicut in indicante. In medicina autem sicut contrarium removente. In cibo autem sicut in faciente vel conservante. Vel forte dicitur secundum similitudinis simplicitatem ad analogiam sive proportionem. Sicut si dicamus, sicut in corpore est visus, ita in anima intellectus : ad unum enim fit proportio quod est illustratio cognitorum, sensibiler quidem in visu, intellectualiter autem in anima.

Et quamvis omnia haec multiplicitas in bono possit inveniri, eo quod multa sunt bona, quia sunt a bono, et multa bona, quia ad bonum : tamen de his relinquendum est nunc. Certificare enim de ipsis proprium est magis alterius philosophiae. Si enim de communi loquamur secundum intentionem qua praedicatur de pluribus, logici est determinare multiplicitatem ipsius. Si vero loquamur de communitate rei, talis multiplicitas determinanda est a metaphysico : in quinto enim illius scientiae de hujusmodi tractatur. De ideis autem disputare relinquendum est: in tertio decimo enim Metaphysicae proprium est loqui de illis.

Ex his autem quae hic dicta sunt, hic relinquitur, quod si illud unum bonum quod communiter de omnibus bonis praedicatur, et quod est quidditas illorum, ut dicit Plato : vel etiam si illud est separabile quid, secundum seipsum existens et materiae non immixtum, sicut dicit Plato: et manifestum est hoc quod nec operatum est ab homine, nec possessum ab eo. Separatum enim homo operatione sua non acquirit. Et quod operatione non acquirit, possidere non potest, ita quod ad usum habeat. Nunc autem videmus quod talem bonum operatum et possessum ab omnibus intenditur civilibus et artibus et doctrinis et electionibus et actibus. Bonum igitur civile separatum secundum se non est.

Forte etiam videbitur alicui civilia bene consideranti, quod melius et universalius sit, quod bonum civile cognoscatur esse de numero bonorum quae sunt possessa et operata : hoc enim movet intentionem operantium : et ideo operatae res hoc habentes prae oculis velut exemplum magis sciunt quae sunt in ipsis bona propria. Omnis enim operans per rationem cognitum sibi et certum praestituit finem, ad quem omnes suas operationes et terminat et scit se adeptum esse quod concupiscit : et si finem non praecognosceret, nesciret quando finitam haberet actionem, sed vagaretur in incertum. Patet igitur quod civile non est aliquid separatum bonum, et quod separatum bonum ad civilia penitus est inutile.