CAPUT V.

In quo probatur per motorem primum et mobile primum, quod primus motus est uniformis : et est in eo digressio declarans quae sit causa prima, et quid sit causatum primum .

Hoc autem aliter possumus ostendere : si enim omne quod movetur, procul du-

bio movetur a motore aliquo determinato, tunc oportet quod omnis diversitas motus aut sitpropterdiversitatem ejus quodmovet et movetur,autpropter diversitatem utriusque simul. Dico autem diversitatem ejus quod movet, quando ipsum non movet secundum unum modum potentiae semper : et dico diversitatem ejus quod movetur, quando non figitur nec permanet secundum unam et eamdem dispositionem : et dico quod diversitas propter utrumque est, quando neutrum eorum permanet, sed utrumque mutatur: quando enim aliquid talium contingit, tunc non est inconveniens si illud quod movetur, moveatur motu diverso secundum vehementiam, qui non est uniformis : nihil autem horum possibile est accidere in coelo : et hoc licet satis habeatur ex principio octavi Physicorum, tamen etiam habetur per ea quae in hoc libro ostensa sunt. Ostensum enim est in primo libro hujus scientiae, et satis explanatum, quod illud coelum quod movetur motu primo qui est diurnus, simplicissimum est in genere corporum, et non est factum nec generatum ex potentia aliqua, nec cadit sub corruptione, neque est mutabile per augmentum et decrementum, neque alterabile per qualitates : et si ista omnia jam probata sunt convenire mobili primo quod est corpus, tunc multo magis conveniunt motori primo : quia motor primus simplicior est quam corpus primum quod movetur ab ipso : causa enim prima in genere moventium naturalium est , quae movet tantum primum in genere eorum quae primo moventur secundum naturam, et simplex simpliciter quod movetur in genere corporum, et ingenerabile et incorruptibile omnino est immutabile secundum formarum immutationem : si ergo hoc ita se habet, corpus primum motum habens, neque est mutatum, nec alteratum omnino a qualitate in qualitatem : tunc procul dubio multo magis hoc quod movet ipsum, quod non est corpus, nec virtus in corpore, non est mutatum nec alteratum, et praecipue cum sit purus specie qui est intellectus, et nec corpus, neque virtus in corpore: patet ergo impossibile esse, quod motus coeli diversus sit ex motore vel mobili, et non uniformis.

Quod autem nos diximus causam primam movere causatum primum, forte perturbat aliquos : eo quod motor omnis secundum naturam proportionati vigoris est in movendo, et habet conterminum virtutis in quantitate et nobilitate quod movetur ab ipso : causa autem prima non proportionatur alicui enti, velut finitur virtus ejus ad ens aliud. Adhuc autem omne quod movet, sicut supra diximus, est propter id ad quod movet, ad minus sicut propter finem secundarium. Causa autem prima omnino est propter seipsam, et propter ipsam est quidquid est. Adhuc autem omne quod movet, non est perfectum per seipsum largiri bonitates suas, sicut in sequentibus ostendemus : quia si esset perfectum per seipsum, tunc superfluus esset motus ejus : causa autem prima dives est in seipsa. et in aliis divitiis festina inaestimabilibus, et potens largiri per seipsam : ergo ipsa non est motor proprius et proportionatus mobili primo. Quod et nos concedimus, indubitanter asserentes Deum benedictum et gloriosum non esse proportionatum alicui mobili. Sed primum dicitur quando dicitur aliquid simpliciter primum, et dicitur aliquid in genere primum : simpliciter enim causa prima est essentia prima quae est Deus gloriosus mundi creator et gubernator, virtus omnino cujus improportionabilis est mundo in genere, et causa prima est in causis naturalibus secundum virtutem suo moto proportionatam : et haec est intelligentia sive coelestis animus, sive mens coelestis, sive quocumque alio nomine motor primi coeli potest convenienter nominari : et ille etiam non variatur per dispositiones et alterationes intellectus quum formam intellectus in se habeat, quae est scientia ejus, et hic est causa motus eo modo quo superius determinamus : hic

enim intellectus formarum moventium nihil extra se habet, sicut intellectus hominis variabilis : et ideo uno modo movet. Et hoc satis expositum est in octavo Physicorum. Et est observandum, quod hic motor non alio motu movet, et alio causat naturalia et inferiora in suis formis distincta, sed eodem, sicut artifex eodem actu quo movet instrumentum, inducit formam artis in materia artificiati: et ideo motus coeli qui est motus intelligentiae, totum opus naturae facit opus intelligentiae : et ideo licet sit corporis motus, cum virtus agit intellective in ipso sicut est in motu corporis animati : et hoc qualiter sit, demonstravimus in fine primi Physicorum, ubi de appetitu materiae tractavimus : ibi ergo propter prolixitatem evitandam m quo clam requiratur.

Similiter autem causatum primum dicitur multipliciter : dicitur enim causatum primum aliquando secundum rationem primam, aliquando autem secundum esse primum : secundum rationem enim primam est id quod causatur non praesupposito quodarm alio : et causatum secundum est, quod uno solo praesupposito causatur : et tertium causatum, quod duobus praesuppositis inducitur in esse : unde secundum istum modum ens est causatum primum, quia intellectus entis nihil sibi proponit, et quodlibet aliquid praeter ens, aut secundum est, aut tertium, et sic deinceps. Causatum primum aut secundum dicitur esse adhuc dupliciter : nam aut est primum simpliciter, aut primum est intelligentia quae causatur a lumine causae primae : primum autem in ordine naturalium est mobile primum, quia omnia naturalia cum motu contemplantur.

His autem determinatis, redeamus ad propositum, rationes inducentes ex quibus motus primi praebetur uniformitas. Dicamus ergo quod si motus coeli primi non est aequalis velocitatis semper, tunc aut totus mutatur ita quod est totus velocior, et aliquando totus tardior propter totum coelum mutatum : aut mutantur partes ejus quia movetur secundum hunc modum, quod una pars ejus est aliquando velocior, et alia pars ejus tardior : ad sensum autem probatur quod motus partium sunt uniformes : et hoc patet in mobili quod est sphaera stellata, quae licet non sit mobile primum, sicut infra ostendemus, tamen in motu partium est uniforme : et si hoc est in ipso, tunc multo magis est hoc verum in mobili primo : partes enim sphaerae stellatae sunt stellae. Et hoc supponatur modo, quia inferius rationes ad hoc inducentur. Si autem motus stellarum, sive sit communis, sive proprius, esset diversus : tunc stellae unius imaginis illius non semper elongarentur a se invicem,ita quod intra lineationem imaginis illius non semper contingerent in tota temporis longitudine : quaedam enim earum moventur motu veloci, et praevenirent alias quae moventur motu tardiori : et ex hoc contingeret duplex longitudo ad invicem, quod scilicet stellae ejusdem imaginis recederent a se invicem, et una imago non semper esset in eadem continuitate et longitudine ad aliam : quod quia factum est, patet quod omnes observationes factas in praeterito tempore oportet impossibile sit fieri in aliquo futuro tempore : et hoc saepe diximus tam secundum motum communem quam secundum motum proprium : et vocamus communem motum diurnum, quem quilibet orbis inferior accipit a motu sphaerae primae et supremae. Motus autem proprius est, quem habet sphaera stellarum fixarum super polos orbis signorum ab Occidente et Orientem : et secundum quidem hunc motum moventur stellae oblique motu qui dicitur Arabice laulab, ita quod Meridianae accedunt ab aequinoctiali : et illae quae sunt juxta aequinoctialem, effectae sunt Aquilonares : sed tamen aequaliter praecedunt et succedunt omnes : et iste motus fit in

omnibus conium annis gradu uno, et vocatur motus firmamenti apud Astronomos, et observatio quae inter omnes hic expressius docet, est imago librae, cujus lance stella media est observata esse per quantitatem pollicis extra extremas, ita quod linea eadem, non jacet a tempore Nabuchodonosor regis usque ad. hodiernum diem. Similiter duae stellae quae sunt in cornu Arietis, et stella quae est in genu Persei, et alia stella quae Arabice dicitur Abnoch, quod Latine sonat hircus, ab omnibus retroactis temporibus observatae sunt jacere in una linea recta : et similiter est in aliis : et ideo constat quod in partibus orbis primi qui simplicior est uniformiter quam sphaera stellarum fixarum, non potest esse motus diversitas secundum partes inaequales sive inaequaliter motus. Non potest enim dici, quod hoc fit secundum totum coelum mutatum a dispositione sua : et hoc esse non potest nisi vigor coeli dissolvatur aliquando et debilitetur coelum : hoc autem esse non potest, quia mollificatio et remissio in proprio actu omnis rei, sicut diximus, est propter debilitatem virtutis in re illa accidentem : omnis autem debilitas praecipue simplicis corporis, omnino est ex causa innaturali accidente in ea et vincente eam : et hoc apparet in animalibus : in animalibus enim est syncopis, quae est cordis defectus, et phtisis, et hujusmodi, et senectus otiam quae magis videtur esse in corpore secundum naturam et extra naturam compositionis animalium est, eo quod solvitur compositio vel complexio, licet hoc sit ex generantibus animalia ex contrariis quae componunt ipsum : animalia enim generantur ex. contrariis : otideo pugnant ad se invicem in composito : et quia illa contraria sunt diversorum locorum, appetunt separari, et in locis esse : quia non est aliquid simplicium componentium animalia, directe in loco suo : et quia corruptio est naturalis ex componentibus animalibus, est innaturalis ipsi composito sic quod animal cito veterescat et finiatur per morte m:

hoc autem multo magis innaturale est in simplici, cujus nobilitas innaturalis est omnino, cum non habeat in se contraria pugnantia quae appetant separationem. Redeamus igitur destruendo causas debilitatis in coelestibus, dicentes quod si accidentia innaturalia non accidunt super corpora prima quae sunt simplicia semper aequaliter moventia et in locis suis naturalibus existentia, et non est ex eis aliquod quod habeat contrarium pugnans et corrumpens omnino : tunc non potest dici quod cadat super ea debilitas omnino: tunc non potest imaginari etiam causa quare in motu eorum modo sit vehementia, et modo remissio, sive velocitas quandoque, et tarditas quandoque : cuicumque enim aliquando accidit vehementia et velocitas praeter naturam, et illi etiam accidit remissio et tarditas praeter naturam, eo quod contraria nata sunt fieri circa idem : etiam non potest dici, quod hoc sit propter diversas dispositiones intellectus moventis, quod in octavo Physicorum ostendimus : quod ergo intellectus motoris est in actu semper et in sua scientia nihil extra ipsum.

Amplius impossibile est dici, quod coelum vehementius moveatur tempore infinito, et remissius tempore infinito, sicut Anaxagoras posuit tempus intellectus agentis separantis infinitum et congregantis separata tempore inlinito, sicut alibi exposuimus : ad similitudinem enim illius dici non potest, quod coelum tempore inlinito movetur tarde propter motorem tempore infinito debilem existentem, et tempore infinito tarde existentem : et hoc multiplici ratione non videmus aliquam rerum accidentium ex natura accidere per tempus infinitum : quia tempus rei naturalis longius est tempore innaturalis rei : et ideo cum naturale non sit temporis inliniti, vel etiamsi est temporis infiniti, non potest esse innaturale temporis infiniti : in compositis enim et

temporalibus naturale non est temporis infiniti : sed In perpetuis simplicibus naturale est temporis infiniti : et si innaturale aliquid esset in eis, oportet quod hoc esset secundum minus tempus : ergo impossibile est omnino tam in simplicibus quam in compositis, quod movens aliquid sit debile per tempus infinitum. Nec potest dici quod motor coeli sit secundum dispositionem naturalem et extra dispositionem naturalem aequaliter et simul secundum tempus infinitum : non enim potest esse simul fortis et debilis tempore infinito aequaliter: licet enim tempus infinitum non possit commensurari alicui nec finito nec infinito, eo quod non habet finem, tamen in hoc unum infinitum est aequale alio infinito, quia non excellit ipsum, neque est majus ipso : et ideo si motor esset debilis et fortis in tempore infinito, oporteret quod tam vehementia motus quam remissio ipsius esset sempiterna secundum tempus totum infinitum : et hoc est impossibile, sicut jam diximus, eo quod. res accidens extra naturam non est perpetua et aequalis rei naturali, sed potius accidit secundum tempus breve : et est impossibile etiam ut movens sempiterne in tempore infinito faciat motum vehementem et fortem, et cum hoc faciat motum remissum remissione et molliti catione sempiterna : quia si ita esset, oporteret quod in qualibet hora temporis inveniretur motus indeterminatus et non infinitus secundum aliquam unam dispositionem.: et hoc falsum est expresso, cum jam saepius in antecedentibus probatum est quod omnis motus coeli est de loco ad locum, et est determinatus et finitus secundum uniformitatem velocitatis et tarditatis: cujus causam saepius diximus esse, quia omnis motus naturalis determinatus non habet motorem virtutis finitae existentem secundum vigorem movendi, quamvis infinitus sit secundum tempus in quo movet, sicut sunt motores orbium coelestium: quia si essent virtutis infinitae in vigore movendi, tunc moverent sphaeras suas in nunc temporis et non in tempore, et possent movere sphaeras majores et plurium stellarum existentes quam moveant : omnia issa falsa sunt secundum naturam ; et ideo licet nulla diversitas sit inter motores sphaerarum in tempore motus eorum, tamen est diversitas magna in eis secundum vigorem movendi. Et quod non sunt finiti secundum tempus in movendo, ratio est, quia omnes aequaliter separati sunt a materia, cujus nec actus sunt, nec dependentiam habent ad ipsam, sicut diximus saepe : omne enim quod in esse et in tempore finitur, secundam naturam materiale est: et sicut habuit potentiam ad esse cum non esset, ita habet potentiam ad non esse quando est : et hoc satis est in. priori loco hujus sententiae patefactum.

Amplius autem sicut omnis rei tempus minimum in quo suam complet operationem, est determinatum, ita est et in motu coeli primi: neque est possibile ut compleat motum suae terminationis in minori tempore quod determinatum est ei secundum vigorem moventis et quantitatem mobilis: et hoc videre possumus in omni virtute cujus est opus aliquid secundum naturam : si enim accipiatur motor determinate in ambulando et spatium determinatum: et similiter si accipiatur citharaedus determinata) virtutis secundum actum cilharizandi et citharam determinatae quantitatis, habet uterque determinatum tempus minimum in quo potest explere suam operationem, ita quod non in minori. Cum igitur coelum sit perpetuum et in perpetuis quae nunquam exeunt in. actum, omne illud sit necessarium esse in eis quod possibile est esse in eis, eo quod aliter non essent perpetua, oportet quod tempus aliquod sit minimum in quo secundum actum expletur motus circularis ejus : et hoc est tempus viginti quatuor horarum : sed si coelum posset vehementius moveri quam movetur, tunc posset esse tempus motus minus quam determinatum est ei : et si posset tardius moveri, tunc posset tempus esse magis quam determinatum est motui revolutionis ejus : hoc est autem impossibile secundum naturas, ut jam diximus, quod quando non potest dici quod sit motui coeli vehementia sempiterna ultra naturalem modum addita, tunc non potest etiam dici quod sit ei remissio sempiterna circa naturalem motum et diminuta : et sicut in eo non est motus additus ultra vigorem naturae, ita non est in eo diminutus motus citra vigorem naturae perpetuae: et sicut dictum est de vehementia addita vel diminuta, ita est etiam intelligendum de remissione addita vel diminuta.

Impossibile enim est, ut diximus superius, addi vel diminui ultra vel citra determinatum sibi minimum tempus : ergo impossibile est dicere quod tempore infinito moveatur coelum velocius, et tempore infinito moveatur coelum remissius, quod deberet secundum naturam simul et semel moveri. Si igitur vehementia et remissio accidunt coelo, tunc oporteret quod in ista extenderetur motus ejus,et in illa remitteretur, et quod haec duo

per vices succederent sibi in ipso : quia scilicet coelum quandoque fieret velocioris motus, quandoque tardioris secundum diversa tempora : hoc autem omnino absurdum est et simile fabulae eorum qui dicunt quod coeli motor ut homo mutatur, et quod coelum variatur ut haec corruptibilia : quae omnia in hoc libro et in principio octavi Physicorum sunt improbata : si enim ita variaretur coelum et motus ejus, non posset hoc occultari a nobis,cum sub visu nostro cadat coelum et motus ejus diurnus : contraria enim juxta se posita magis illucescunt: et ideo tardus motus succedens motui vehementi statim ad visum stellarum deprehenderetur, et citius cognosceretur sensu quam si per infinitum tempus coelum diceretur esse tardum et per infinitum tempus diceretur esse velox. Jam ergo nunc manifestum est et certum per ea quae nunc induximus de principiis antecedentibus et rationibus, quod coelum primum est unum et unius formae, quod non est factum vel generatum de materia, et est sempiternum in toto tempore durans, et quod motus primi coeli est aequalis, in quo non est diversitas omnino, et quod diversitas quae apparet in motibus sphaerarum inferiorum, est propter hoc quod motus earum colligitur ex motibus multis.