ἐκεῖνος δέ ὁλόκληρον˙ εἰ δέ ἡ ἐνέργεια αὐτοῦ ἀμέτρητος, πολλῷ μᾶλλον ἡ οὐσία». Οὕτω πάντα νικᾷ τῆς τῶν παρ᾿ ἡμῶν εἰρημένων ἀληθείας ἡ δύναμις, εὐπορίας

ἀφορμήν ποιουμένη τάς ὑμῶν ἀπορίας καί δι᾿ ἑαυτῆς ὡς διά μιᾶς τινος εὐθείας πλῆθος σκολιῶν, ἑτεροκλινεῖς ἀπελέγχουσα γραμμάς.

Ταύτῃ τοι τῶν μέν γραφικῶς προβαλλομένων ἅλις. Ἐπεί δέ οὐ μόνον τοῖς λογίοις οἱ Λατῖνοι χρῶνται καθ᾿ ἡμῶν, μᾶλλον δέ καθ᾿

ἑαυτῶν, ἀλλά καί διανοήμασιν οἰκείοις, φέρ᾿ ἴδωμεν τό ἀναμφίλεκτον αὐτοῖς δοκοῦν, ᾧ καί τ᾿ ἄλλα συνδιαρρυήσεται λυθέντα, μᾶλλον δέ καί τό παρωνύμως ἀπό τῆς διανοίας λέγεσθαι στερήσεται, ἀδιανόητα δειχθέντα˙ κατά μέρος γάρ ταῦτ᾿ ἐπαξιέναι οὐκ ἀνάγκη. Καί ταῦθ᾿ ἡμῖν ἀρτίως οἷς πέρα τοῦ μετρίου μηκύνειν ἥκιστα προῃρημένοις, ὅμως εἰς μῆκος ἐκτέταται ὁ λόγος, ταῖς αὐτῶν ἐξ ἀγνοίας ἀπορρίαις συμπαρεκτεινόμενος.

Ἀλλά τί τό δοκοῦν αὐτοῖς ἀκράδαντον τῆς δυσσεβείας ἔρεισμα; Πᾶν, φησί, τό ἐκπορευόμενον ἔκ τινος, διά τινος ἐκπορεύεται καί οὕτως ἐπί πάντων ἐστί, κἄν μή ρήματι ὁ λέγων ἐπισημαίνηται˙ τό δ᾿ αὖ διά τινος, καί ἐξ ἐκείνου δι᾿ οὗ ἐστι λέγεται˙ διά τίνος οὖν ἑτέρου, εἰ μή διά τοῦ Υἱοῦ τό Πνεῦμα; Σαφές οὐκοῦν τό περαινόμενον, ὅτι διά τοῦ Υἱοῦ καί ἐκ τοῦ Υἱοῦ τό Πνεῦμα ἐκπορεύεται.

Τί οὖν ἡμεῖς πρός ταῦτα; Οὐ τήν "διά" μέν αὐτοῖς δώσομεν, τήν δέ "ἐκ" ἀπαγορεύσομεν, ὅ πολλοί πεπόνθασιν, ἀγνοοῦντες ὅ πεπόνθασι. Τό γάρ διά στόματος, καί ἐκ στόματος (σελ. 316) σαφῶς προφέρεται. Καί τῷ Ἰώβ «διά νεφέλης» γέγραπται λαλήσας ὁ Θεός καί αὖθις «ἐκ τοῦ νέφους». Ἀλλ᾿ οὐδ᾿ ἐπί τῶν κτιστῶν καί κατά φύσιν ἐκπορευομένων τό διά τινος οὐ συννοήσομεν καί μή λεγόμενον. Οὐ μήν διά τοῦτο τοῖς κατά φύσιν τά ὑπέρ φύσιν ὁμοιώσομεν. Ἀπόκριναι γάρ δή μοι ὁ ἐμβατεύων ἅ μή ἑώρακας˙ οὐχί καί πᾶς υἱός ἔκ τινος γεννώμενος διά τινος γεννᾶται καί οὕτως ἐπί πάντων ἔχει, κἄν μή ρήματι ὁ λέγων ἐπισημαίνηται; Ἆρ᾿ οὖν διά τοῦτο καί τήν κάτω καί χρονικήν τοῦ μονογενοῦς ὑπέρ φύσιν οὖσαν ἐκ μόνης παρθένου μητρός ἀθετήσομεν γέννησιν καί τήν ἄνω ἐκ μόνου παρθένου Πατρός προαιώνιον, ζητοῦντες τό διά τίνος τε καί ἐκ τίνος κατά τάς ἀπολουμένας σάς ὑποθήκας καί τούς ἀσυλλογίστους συλλογισμούς; Οὔμενουν, ἀλλά δι᾿ αὐτῆς κἀπί γῆς φανερωθείσης καί τήν τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἐκπόρευσιν ἀμέσως οὖσαν ἐκ Πατρός ἐπιγνωσόμεθα καί τήν σήν ἀποποιησόμεθα προσθήκην, ὡς τοῖς φυσικῶς διοικουμένοις τά ὑπερφυῆ συντάττουσαν.

Καί τοῦτο δέ οὐ συννοεῖς ὁ τῶν ἀνεξερευνήτων ἐξεταστής, ὅτι τό ἐκπορευόμενον ἅπαν οὐ διά τινος μόνον, ἀλλά καί εἴς τι ἀεί ἐκπορεύεται; Ἤ τοίνυν δώσεις ἡμῖν εἰς τί πρό τῶν αἰώνων τό Πνεῦμα τό ἅγιον ἐκπορεύεται, καί ἀντί τῆς μόνης προαιωνίου καί σεπτῆς διά τοῦτο Τριάδος τετράδα σεβόμενος ἀποδειχθήσῃ, τό ἐξ οὗ, τό δι᾿ οὗ, τό εἰς ὅ καί αὐτό τό ἐκπορευόμενον, ἤ τοῦτο σοῦ μή διδόντος οὐδ᾿ ἐκεῖνο δεξόμεθα. Τίς γάρ ὁ λόγος καθ᾿ ὅν, ἀμφοτέρων ἑπομένων τῷ ἐκπορευομένῳ παντί, τό μέν προσίεσθαι, τό δέ μή;

Καίτοι τό μέν ἐκ Πατρός ἐκπορευέσθαι τό Πνεῦμα τό ἅγιον καί ἐν τῷ Υἱῷ ἀναπαύεσθαι, καί γέγραπται παρά τῶν θεολόγων καί πεφανέρωται ἐν Ἰορδάνῃ τοῦ Σωτῆρος βαπτιζομένου καί τοῦθ᾿ οὕτως ἔχον ὁμολογοῦμεν, οὐκ ἐκ τῶν (σελ. 318) ὄντων τά ὑπέρ πάντα τά ὄντα στοχαζόμενοι, ἀλλ᾿ ἐκ τῶν ἀρρήτως τελουμένων τά ὑπέρ ἔννοιαν διδασκόμενοι. Ποῦ δή σοι τό δι᾿ Υἱοῦ καί ἐξ Υἱοῦ ἐπί τῆς τοῦ θείου Πνεύματος ὑπάρξεως, εἰ ἐκ Πατρός ἐκπορευόμενον τό Πνεῦμα πρός τόν Υἱόν σαφῶς ἔρχεται καί ἐν αὐτῷ ἀναπαύεσθαι τό θεολογεῖται; Καθάπερ ὁ ἱερός ∆αμασκηνός ἐπί λέξεώς φησι καί Γρηγόριος ὁ θεολόγος τοῦτ᾿ αὐτό δεικνύς ταμίαν εἶναι τοῦ θείου Πνεύματος ὡς Θεοῦ