CAPUT III.

De inspectione causae boni in generali et speciali secundum quod causa regimen electionis.

Considerandum est in causa boni : tamen in communi in bono causato secundum quod ordinatur ad causam in commune, non descendendo ad hanc causam vel illam. Sic autem causa boni per se magis est eligenda, quam causa boni per accidens. Quemadmodum virtus in eligendo differt a fortuna. Nam virtus est causa bonorum per se. Fortuna autem causa bonorum fortunae subjacentium, quae sunt divitiae, potestas et gloria, quae sunt secundum se non bona, sed sunt bona ut organa beatitudinis et condecorantia beatitudinem. Et similiter in aliis si quid aliud est hujusmodi, ut fatum, et casus, et hujusmodi. Similiter autem in contrario per oppositum : nam quod est causa mali per se, magis est fugiendum quam quod per accidens est causa, ut vitium est. causa mali per se, et per se magis fugiendum quam casus, vel infortunium, quod est causa mali per accidens, ut paupertatis vel miseriae, quae sunt mala per accidens.

Et quod simpliciter et per se bonum est, magis est eligendum, quam quod est causa boni particularis et alicui, ut sanum fieri vel sanari magis est eligendum quam secari, quod non est causa boni nisi indigenti sectione in quo (nisi fiat) putrescit membrum putridum.

Similiter inspiciendum est in causis specialibus, et post inspiciendum est in formali causa quae est dans esse et rei naturam propriam : et hoc modo quod natura propria sive naturaliter eligendum est,quoad hoc magis eligendum est,quam id quod non natura sui eligitur,ut justitia quae natura sui eligitur, est magis eligenda justo quod eligitur ut acquisitum : et dicitur justum et per justitiam communicativam vel distributivam ascitum et adeptum.

Et inspiciendum in causas naturales, non ex quibus fit bonum eligibile : quia talem naturam non habet in quantum est eligibile : sed inspiciendum in diversitatem causae materialis in qua est bonum eligibile quod melius et prius: ita quod justitia est subjectum boni: et videtur quod bonum est proprium talis subjecti, quia hoc fluit de substantialibus subjecti illius.

Unde hoc modo quod meliori ethonorabiliori inest ut proprium, magis est eligendum et melius, quam quod pejoris et ignobilioris est proprium. Est autem melius quod meliori virtute est perfectum,ut melior est virtus regis quam militis, et hominis quam leonis, et Dei quam hominis : unaquaeque enim rerum bonum habet secundum aliquod ultimum suae virtutis. Honoratius autem est quod in demonstratione operum suae virtutis majorem meruit honorem recipere virtutis praemium : et sic quod inest Deo ut bonum suae virtutis, melius est et magis eligendum, quam quod inest homini secundum suam virtutem, quae propria hominis virtus est.

Et melius est quod inest Deo secundum Dei virtutem, quam quod inest homini secundum hominis virtutem : et quod inest animae secundum animae propriam virtutem, quam quod inest corpori secundum corporis propriam virtutem. In propriis enim considerandum est: quia

secundum communia quae in utrisque sunt Deo et homine et anima et corpore, nihil differunt: quia commune non est ratio differendi, sed conveniendi : sed in propriis quae ex subjecto fluunt, propriis differentiis alterum ab altero separatur, et efficitur melius quod inest meliori.

Aliter autem inspiciendo inspiciendum est in subjectum quoad subjecti principia constituentia ipsum : et sic habet triplicem inspectionem : quia aliquid inest prioribus subjecti principiis et est bonum fundamentale quod inest secundum virtutem primorum principiorum, et est bonum melius quod inest secundum virtutem meliorem construentium subjectum, et est bonum honorabilius quod inest secundum virtutem honorabiliorum principiorum constituentium subjectum. Et exemplum primi in corporabilibus bonis est sanitas, quae magis est eligenda robore et decore: eo quod bonum fundamentale est et robur et decor : nam haec etiam sanitas consistit in humidis et siccis prima complexione, quibus omnia membra et humores ex quibus omnia similia membra generantur, constant, quibus turbatis omnia necesse est turbari. Similiter priora esse dicendum est, ex quibus ut primis fundamentis constructum est animal. Robur autem et decor consistunt in posterioribus naturam complexionantibus : nam robur consistit in nervis et ossibus membra dissimilia componentibus : decor autem consistit in membro vel corpore disposito : eo quod decor videtur esse quaedam elegans commensuratio componentium secundum decentiam proportionatae qualitatis et congruentiam corporis.

Si autem quis objiciat, quod secundum hoc melius est quod inest secundum sensibilem, quam quod inest secundum rationalem : quia in generatione prior est sensibilis quam rationalis, ut videtur Aristoteles dicere. Non valet : quia rationalis etiam in generatione propinquior est efficienti intelligentiae quam sensibilis. Yera tamen solutio est, quod in materialibus quae ex materia educuntur, tenet consideratio. Anima autem non educitur de materia : quia non est corpus, nec harmonia corporis, nec ad harmoniam conveniens, sed umbra quaedam et imago intelligentiae. Haec autem alibi probata sunt.

Inspiciendum etiam ad finem sicut ad causam : finis enim in omnibus magis eligendus et volendus est, quam ea quae sunt ad finem : quia ea quae sunt ad finem, non eligimus nisi ut sunt ad finem : unde appetitior est finis secundum quod appetitus est voluntas, quia voluntas est finis. Et sic quod in Ethicis dicitur, quod electio non est finis, non est contrarium : quia sumitur ibi electio secundum quod est acceptatio rationis ejus quod ex consilio determinatum est. Consilium autem est eorum quae sunt ad finem. Hic autem sumitur electio secundum quod est actus rationis determinans in his melius, quae secundum boni rationem comparantur et librantur ad invicem.

Haec autem consideratio multiplicatur: quia ex quo finis gratia eliguntur et ea quae sunt ad finem, sequitur quod inter ca quae sunt ad finem, unum quod ordinatur duum sive duorum vel plurium, magis est eligendum quod fini est propinquius : quia hic in medicinis est bono finis.

Adhuc autem secundum hoc alia consideratio, quod id quod est ad vitae finem, in quantum vita hominis secundum optimum virtutis est hominis optimum, et magis eligibile, quam id quod est ordinatum ad aliquid aliud sicut ad finem: et hoc modo melius et eligibilius est, quod ad beatitudinem quae est totius vitae finis, contendit et ordinatur, quam quod ad prudentiam quae est proprie eorum quae conferunt ad vitam monasticam, vel OEconomicam, vel civilem conferendam.

Et iterum inter ea quae sunt ad finem, magis sunt eligenda possibilia quam impossibilia non adesse : quia sic electio non est de impossibili, sed voluntas, ut

in Ethicis dicitur, sed possibile et impossibile dicitur per quod potest haberi finis intentus.

Amplius autem in effectivis sive efficientibus causis considerandum est : et hoc multipliciter. Uno quidem modo : quia duobus existentibus causis duorum, aliud melius est, cujus effectivum bonum est melioris finis. Cujus enim efficientis est finis melior, et ipsum est melius et magis eligendum. Adhuc autem alia maxima quando duobus effectivis ad duos fines quos efficiunt ex proportione ad suos fines sumpta, quasi immutata proportione plus superat finis finem, quam iste alius finis superet proprium effectivum. Ut verbi gratia, beatitudo quae est finis, plus superat sanitatem quae est finis, quam sanitas superet proprium effectivum quod est sanitatis effectivum. Consideratio est, quod tunc sequitur : quia effectivum beatitudinis melius est sanitate, quae est finis quidam. Hoc autem quod dictum est, quantum sive in quantum superet beatitudo sanitatem, cum tamen superet, et effectivum beatitudinis id quod est sanativum: sanativum autem minus superat quam beatitudo, beatitudinis effectivum : quare multo plus superabit effectivum beatitudinis, sanativum, quam sanitas superet sanativum. Palam ergo quod magis eligendum est effectivum beatitudinis quam sanitas, eo quod plus illud superabat beatitudo quam sanitas suum effectivum.

Argumentum autem a commutata proportione sic formandum est inter quatuor terminos : sicut se habet sanitas ad sanativum, sic beatitudo se habet ad beatificativum : ergo commutata proportione primi ad tertium, et secundi ad quartum, sicut se habet sanitas adbeatificativum, sic se habet sanativum ad beatitudinem: sed beatificativum superat sanitatem, quia beatificativum est secundum animam et ad meliorem finem quam sit sanitas: ergo multo plus superat beatitudo sanitatem: et sanitas superat sanitatem : ergo multo plus beatitudo sanativum, quam sanitas su- perat sanitatem. Palam ergo, quoniam effectivum bcatitudinis magis est eligendum quam sanitas : quod autem magis eligendum est magis eligendo, multo magis eligendum est minus eligendo. Plus autem eligendum in hac consideratione vocatur, quod magis eligendus est finis eo quod est ad finem, et magis eligendum est quod est ad meliorem finem, ut quod ad finem totius vitae et simpliciter, quam quod ad finem quemdam, et quod magis eligendum effectivum effectivo : sicut se habet beatitudo ad sanitatem et sanitatis effectivum : igitur effectivum beatitudinis magis eligendum, quam effectivum sanitatis : et sicut se habet beatitudo ad beatificans, ita se habet sanitas adsanativum: sed ita se habet sanitas ad sanativum, sicut se habet beatitudo ad beatificans quod superat illud in bonitate et ratione electionis : ergo sanitas sic se habet ad sanativum, quod superat idem in bonitate et electione : ergo a permutata proportione, sicut se habet beatitudo ad sanam sanitatem, ita se habet, beatificans ad beatiGcativum : sed ita se habet beatitudo ad sanitatem, quod plus superat eam in bono et eligibili, quam sanitas superat sanativum : ergo ita se habet beatificans ad sanativum, quod plus superat ipsum quam sanitas superat sanativum. Primum tamen melius est, et melius probat propositum.

Consideratis autem et sic ipsis causis boni et eligibilis, considerandum est in ipsum bonum causatum quoad ea quae insunt ipsi et quae sequuntur ad ipsum. Dico autem ad ea quae insunt ipsi gratia sui in quantum est bonum. Unde dicimus amplius praeter inducta considerandum esse in ea quae insunt bono, ut de ratione ipsius existentia : quod enim melius est inter bona et honorabilius et laudabilius, magis est bonum et magis eligendum : amicitia divitiis, et justitia est magis eligenda sanitate et robore : nam haec quidem, amicitia et justitia, sunt de numero eorum quae per se laudabilia sunt: ista vero, divitiae, sanitas et robur, sunt de

numero non per se laudabilium, sed propter aliud, in quantum et organa, et in quantum ad per se laudabilia referuntur. Nullus enim honorat vel reveretur vel veneratur divitias propter seipsas, sed propter aliud in quantum et sunt sufficientiam ut necessitatis fidejussor promittens. Amicitia autem eo quod ipsa per se dulcis, venerabilis et honorabilis xVmplius vero id quod in ipso bono tantum essentialiter est tantum considerandum, sed etiam in consequens ad bonum : quando enim aliqua duo bona et valde in eligibilitate sibi convenientia, et non poterimus per eminentiam unius ad alterum prospicere ex his quae per se insunt eisdem, videndum est quod eorum praeemineat ex his quae sequuntur ad ipsa : nam cujus per se consequens est magis bonum, hoc est magis eligendum. Dico autem consequens, quod secundum rationem sequitur ipsum in esse positum et in effectu existens : quod enim sic sequitur ex ipso, proprie est sicut effectus ejus : nobilioris autem causae nobilior est effectus. Hoc autem ideo est, quia consequens quod est magis bonum, magis est eligendum : et si fuit consequentia duorum effectuum mala, tunc cujus consequens est minus malum, magis est eligendum. Cum enim duo aliqua eligenda sunt, nihil tamen prohibet quin difficile aliquid sequatur vel altum vel utrumque in acquisitione ejus. Dupliciter enim trahitur ab eo quod sequitur consideratio : unum enim sequitur ex positione ipsius, et alterum sequitur ut causatum ab ipso : nam posito aliquo in esse, sequitur aliud fuisse prius ipso quod sequitur ex positione, et posterius sequitur aliud ex ipso quod sequitur ex ipso ut causatum ex ipso: praecedens autem sequitur ex ipso ut communiter accidens. Ut si ponas aliquem esse aliquid dicentem ut communiter accidens, sequitur quod antecedenter ignorant ut ne effectus sequitur ex ipso quod posterius fuit. Plerumque tamen melius est id quod posterius sequitur: quia hoc sequitur ut causatum ex ipso. Tamen de

anterioribus et posterioribus sequentibus sumendum est secundum hanc considerationem utrum vis in quantum ad propositum utilius est. Quod autem dictum est, quaedam esse meliora, et quaedam laudabiliora, et quaedam honorabiliora, in Ethicis sic distincta sunt, quod meliora sunt per quantitatem bonitatis virtutis quae est ex ipsis ad actum, laudabiliora sunt praeconio virtutis digna, honorabiliora autem quibus honor praebetur qui est virtutis praemium in denominationibus et magnificentia collatae dignitatis vel conferendae.