Lectio 4

Postquam determinavit dionysius de simili et dissimili, hic determinat de divina statione et sessione et motu; et primo, de statione et sessione; secundo, de motu; ibi: quid autem...p circa primum, duo facit: primo, ostendit quomodo sessio aut statio attribuatur deo; secundo, determinat causalitatem divinae stationis aut sessionis; ibi: et hoc supersubstantialiter...p attribuit autem deo stationem et sessionem, tripliciter: primo quidem, quantum ad hoc quod ipse in se existit; et hoc est quod dicit quod de divina statione et sessione, per quae immobilitas quaedam designatur, nihil aliud dicere possumus, praeter hoc quod ipse non stat aut sedet tamquam sustentatus in aliquo altero sicut nos, sed in seipso manet: non quidem mobiliter, sicut homo sedet in sede a qua potest removeri, neque secundum aliquam diversitatem sui a se sicut differt homo a loco in quo sedet aut stat, sed secundum immobilem identitatem; neque iterum communi modo, sicut quaelibet res quodammodo est in seipsa, inquantum continetur infra terminos suae naturae, sed singulariter est simplex in seipso. Sic enim sibi ipsi innititur quod a nullo alio dependet et est fixus et omnibus supercollocatus.

Secundo, attribuit deo stationem et sessionem, quantum ad operationem; et hoc est quod dicit, quod deus operatur semper secundum eamdem sapientiam, virtutem et bonitatem et huiusmodi; et circa idem, quantum ad obiectum suae operationis: quia semper eius operatio est circa seipsum, inquantum intelligendo et amando se, omnia operatur; et eodem modo secundum modum operationum prout operatur ad operationem: non enim debilitatur aut fortificatur in agendo.

Tertio, attribuit deo stationem et sessionem per remotionem omnis passionis vel transmutationis ab ipso; et dicit quod statio aut sessio attribuitur deo, et secundum quod non habet ex seipso aliquam causam suae transmutationis et secundum quod non potest ab aliquo exteriori moveri in contrarium, sed totaliter est immobilis.

Deinde, cum dicit: et hoc supersubstantialiter... Agit de causalitate divinae stationis et sessionis; et dicit quod ea quae praedicta sunt, attribuuntur deo supersubstantialiter: quia ipse est causa omnis stationis et sessionis quae in rebus creatis invenitur, inquantum est super omnem sessionem et stationem et omnia stabiliuntur in ipso deo qui custodit ea, ne commoveantur a statione vel permanentia in propriis bonis.

Deinde, cum dicit: quid autem... Determinat de motu divino; et primo, ostendit quomodo motus attribuitur deo; secundo, quomodo attribuantur deo differentiae motus; ibi: et rectum...p dicit ergo primo quod quando sacrae Scripturae doctores dicunt deum, qui est immobilis, moveri et ad omnia procedere, intelligendum est sicut decet deum. Religiose enim et secundum rectam fidem aestimandum est quod deus moveatur, non sicut ea quae ab aliis portantur aut quocumque modo per se mutantur vel per alterationem, qua aliquid mutatur de qualitate in qualitatem aut secundum motum modalem quo aliquid movetur de uno modo manendi in alterum, sicut de minus albo in magis album vel de minori quantitate in maiorem; aut secundum motum localem, ut rectum vel circularem vel obliquum ex duobus compositum; neque etiam secundum motum intelligibilem, secundum quod intellectus creatus mutatur de una conceptione intelligibili in aliam; neque etiam secundum motum animalem, secundum quod animal mutatur de una apprehensione in aliam vel de una affectione in aliam; neque etiam secundum motum naturalem, secundum quod aliquid transmutatur de una natura in aliam; sed dicitur deus moveri, inquantum omnia ducit ad hoc quod sint et inquantum continet omnia in suo esse; et non solum agit ad substantiam et in ea continet res, sed inquantum universaliter omnia providet, dans rebus et vitam et sapientiam et virtutem et alia huiusmodi et in eis conservat.

Ex istis autem effectibus dicitur deus moveri, duplici ratione: prima quidem quia ipse, providendo omnibus, adest omnibus quodam circuitu qui mensurari non potest, omnia concludendo; cum enim ipse sit mensura omnium a nullo mensuratur.

Sic, dum circa diversa suam praesentiam exhibet, quaedam similitudo motus in eo apparet: nos enim diversis adesse non possumus, nisi moveamur.

Alia ratione, propter praedictos effectus dicitur moveri, inquantum operationes et processiones donorum, quae ex sua providentia rebus confert, ad omnia existentia perveniunt. Et sic quadam similitudine motus in deo apparet, dum primo consideratur essentia aut sapientia aut aliquid huiusmodi in deo sicut in summo rerum vertice et deinde derivatur, quasi per quemdam defluxum, ad alias res. Et non solum theologi motum deo attribuunt, sed et nobis permittitur ut decenter laudemus motum dei immobilis.

Deinde, cum dicit: et rectum... Ostendit quomodo deo attribuuntur differentiae motus. Et quia illud quod in recto movetur, movetur uniformiter a quodam principio usque ad finem, dicit quod rectum motum intelligere convenit in deo, secundum quod operationes ipsius procedunt indeclinabiliter et inflexibiliter: eius enim operatio non curvatur, sed semper in directum procedit, secundum dei dispositionem.

Possumus et per rectum motum intelligere productionem rerum omnium ab ipso: sic enim eius causalis operatio procedit per omnia media in directum usque ad ultimum.

Obliquus autem motus ex diversis componitur; et sic motus obliquus deo attribuitur, inquantum in eius operatione simul intelligitur et processus et statio: processus quidem, quantum ad rerum productionem, statio autem quantum ad invariabilitatem divinae operationis. Sic igitur, quia processus dei non est sine stabilitate, dicitur processus stabilis; quia vero statio dei non est sine rerum productione, dicit statum generativum.

In motu autem circulari, tria est considerare: primo quidem, quod quodlibet punctum signatum in circulo, est idem et principium et finis. Secundo, quod in ipsa linea circulari est considerare concavum et convexum; et ex parte quidem concavitatis continet alia; ex parte vero convexi contineri ab aliis potest. Tertio, quod id quod circulariter movetur, redit suo circulari motu ad primum a quo incipit moveri.

Sic ergo dicitur secundum circulum moveri, inquantum in se continet omnem identitatem et omnia media et omnia maxima, in quo tangit proprietatem primam; et inquantum continet circumdantia quod pertinet ad rationem concavitatis et circumdata, quod pertinet ad rationem convexitatis, in quo tangit secundam proprietatem; et inquantum continet conversionem ad ipsum, sicut ad finem, eorum quae processerunt ab ipso, sicut a principio, in quo tangit tertiam proprietatem.

Deinde, cum dicit: si autem... Determinat de aequalitate: supra enim, de inaequalitate determinaverat prout est effectus iustitiae quae potest inaequalitatem vel excludere vel causare; nunc vero determinat de aequalitate secundum se; et circa hoc tria facit: primo, ostendit qualiter aequalitas deo attribuitur, sicut cui convenit aequalitas; secundo, qualiter attribuitur ei, ut causae; ibi: et sicut...; tertio, qualiter attribuitur ei, ut omnem aequalitatem praehabenti; ibi: et secundum hoc...p dicit ergo primo quod si quis in sacra Scriptura velit in nomine aequalitatis accipere nominationem divinae identitatis aut divinae iustitiae, poterit hoc convenienter facere: aequalitas enim est unitas quantitatis. Si ergo ista unitas attribuatur deo secundum seipsum, dicetur deus esse aequalis ratione unitatis divinae, quae attenditur et secundum eius simplicitatem, quia non est compositus ex multis et secundum immobilitatem, quia semper eodem modo se habet; et hoc est quod dicit: dicendum est deum esse aequalem,... Sicut simplicem et indeclinabilem.

Si vero consideratur divina unitas per comparationem ad effectus circa quos uniformiter operatur, quantum est ex parte sui, sic aequalitas ei attribuitur, inquantum procedit diffundendo effectus ad omnia aequaliter et per omnia: ad omnia dicit, quantum ad hoc quod omnia recipiunt influentiam divinae operationis; per omnia vero dicit, inquantum divina operatio transit per totam rem a principio usque ad finem et iterum inquantum per unam rem transit ad aliam, dum utitur una re tamquam in alia agente.

Sic igitur, unitas simplicitatis et immobilitatis pertinet ad rationem identitatis divinae; unitas autem operationis in effectus pertinet ad rationem iustitiae, et ideo dixerat quod in aequalitate intelligitur dei nominatio et eiusdem et iustitiae.

Deinde, cum dicit: et sicut...

Ostendit quomodo attribuitur aequalitas deo sicut causae; et dicit quod dicimus deum esse aequalem sicut substantificatorem, idest causam ipsius per se aequalitatis, idest ipsius aequalitatis in abstracto consideratae, secundum quam quidem aequalitatem, in rebus causatis deus res facit aequales dupliciter: primo quidem quantum ad actiones et passiones sive communicationes et receptiones; et hoc est quod dicit quod deus secundum aequalitatem causatam, aequaliter operatur in omnibus et similiter per omnia illorum invicem ambulationem, dum scilicet actio divina pertransit in omnia et operatur aequalem participationem suscipientium, inquantum scilicet unumquodque passivum suscipit effectum agentis. Sed non intelligenda est similitudo et aequalitas ambulationis et susceptionis praedictae secundum aequalitatem quantitatis, quia una res est magis receptiva quam alia, sed secundum aequalitatem proportionis, quia unumquodque proportionaliter agit aut patitur secundum modum suum; et hoc est quod dicit: secundum singulorum opportunitatem.

Alio modo, aequalitas potest considerari in rebus secundum ea quae rebus insunt, sicut formae, quantitates, qualitates et alia huiusmodi; et quantum ad hoc dicit quod deus operatur aequalem donationem distributam ad omnia. Quod iterum non est intelligendum de aequalitate quantitatis, quia non omnia alba habent aequalem albedinem neque omnia magna aequalem magnitudinem, sed est intelligendum de aequalitate proportionis, quia unumquodque habet de donis divinis secundum aequalem proportionem; et hoc est quod dicit: secundum dignitatem.

Deinde, cum dicit: et secundum...

Ostendit quomodo aequalitas attribuitur deo, secundum quod praehabet omnem aequalitatem; et dicit quod dicimus deum esse aequalem, secundum quod praeaccepit in se omnem aequalitatem, scilicet intelligibilem et intellectualem quantum ad Angelos, qui dicuntur intelligibiles secundum quod intelliguntur et intellectuales secundum quod intelligunt; rationalem quantum ad homines; sensibilem, quantum ad animalia; substantialem quantum ad omnia quae quocumque modo sunt; naturalem, quantum ad ea quae naturaliter fiunt; voluntariam, quantum ad ea quae fiunt a proposito.

Hanc, inquit, omnem aequalitatem praeaccepit deus et in seipso, non ut haberet eo modo quo est in singulis, sed segregate, idest singulari modo prae aliis; neque secundum aliquam diversitatem, sicut in creaturis differt aequalitas intelligibilis a rationali, sed unitive, idest secundum aliquod unum, scilicet secundum virtutem, quae est effectiva omnis aequalitatis, quae etiam est existens super omnia: omnes enim effectus praeexistunt virtualiter in sua causa, secundum eius virtutem.