QUAESTIO XVII

Utrum demonstrabile sit Deum esse, vel sit per se notum ?

Deinde quaeritur, Si demonstrabile sit Deum esse, vel sit per se notum ?

Quod enim demonstrabile non sit, videtur.

i. Deum enim esse articulus est fidei: articulus autem supra omnem rationem est: quod autem demonstratur, sub ratione est: ergo Deum esse non demonstratur.

2. Adhuc, Omne quod demonstratur, perfecto intellectu comprehenditur: Deum esse perfecto intellectu non comprehenditur: ergo non demonstratur. Probatio minoris: Gregorius super illud Job, xi, 7: Et usque ad perfectum Omnipotentem reperies ? dicit sic: " In futuro reperietur Omnipotens per speciem, sed non ad perfectum: quia essentia ejus a nullo plene videbitur. " Et sic habetur propositum.

3. Adhuc, In demonstratione medium dicit quid et propter quid: quid autem et propter quid nec habet Deus nec habere potest: ergo nec demonstrari pot- est Deum esse. Si enim demonstraretur esse de Deo, oporteret quod medium esset definitio dicens quid et propter quid, vel esse divini et Dei, secundum duas opiniones, quarum una dicit, quod talis demonstratio sit per definitionem passionis: altera, quod sit per definitionem subjecti. Neutrum autem in Deo definibile est demonstratione dicente quid vel propter quid. Ergo Deum esse non est demonstrabile.

4. Si quis dicat, quod non est demonstrabile Deum esse demonstratione propter quid, sed demonstratione quia. Contra: Demonstratio quia non fit nisi duobus modis, scilicet per causam remotam, vel per effectum convertibilem. Per causam autem remotam non potest demonstrari: quia talem non habet. Causa enim remota per coarctationem fit proxima: et si Deus vel esse Dei talem causam haberet, sequeretur quod ipse non esset causa prima, quod falsum est. Similiter per effectum non potest demon-

strati: nullum enim habet effectum convertibilem et essentialem. Licet enim posito effectu ponatur causa quia est, tamen causa posita non de necessitate ponitur effectus: ideo per effectum non potest demonstrari.

5. Si forte aliquis dicat, quod demonstratur per signum, secundum quod Augustinus dicit, quod " per omnia opera significationis suae sparsit indicia . " Contra: Demonstratio per signum si debeat certificare sicut vera demonstratio, oportet quod fiat per signum convertibile cum causa: nullum autem tale signum est in effectibus Dei: ergo per tale signum demonstrari non potest Deum esse.

In contrarium videtur esse quod dicitur, ad Roman, i, 20: Invisibilia ipsius, scilicet Dei, per ea quae facta sunt, intellecta, conspiciuntur . Non autem conspiceretur, nisi per ea quae facta sunt demonstraretur. Ergo Deum esse demonstrabile est per effectus.

Forte dicet aliquis, quod Deum esse demonstrabile non est, sed per se notum. Quaeritur, An hoc sit verum ?

Et videtur, quod sic.

1, Per se enim nota sunt, quae insunt nobis a natura. Dicit autem Damascenus, quod " notitia existendi Deum, omnibus per naturam inserta est. " Ergo per se notum est Deum esse.

2. Adhuc Dicit Boetius in libro de Hebdomadibus, quod " dignitas est per se nota quam quisque probat auditam: " quae etiam communis animae conceptio vocatur: eo quod scitis terminis, statim acquiescitur ei. Deum autem esse ab omnibus ponitur, qui sciunt quid significat Deus, et quid significat esse. Videtur ergo, quod per se notum sit.

3. Adhuc, In II de Caelo ei Mundo dicit Aristoteles quod " omnes conveniunt in hoc, quod Deus in coelo est. " Sed non poterant convenire in secundo nisi con- venerint in primo, scilicet quod Deus est. Si enim non est, sequitur quod in caelo non est. Et si in caelo est, sequitur quod est. Sed hoc per se notum est, in quo omnes conveniunt. Ergo Deum esse per se notum est.

4. Adhuc, Jam habitum est, quod Deus est principium intelligendi primum. Ergo omnes qui intelligunt, principium intelligendi primum ponunt esse tanquam per se notum: hoc autem est Deum esse: ergo Deum esse per se notum est.

In contrarium hujus est: quia si dignitas est quam quisque probat auditam, non potest aliquid contrarium concipi dignitati per se notae: sed contrarium concipitur contra Deum esse in Psalmo xiii, 1: Dixit insipiens in corde suo: Non est Deus. Ergo videtur, quod Deum esse non sit per se notum.

Solutio. Ad primum quaesitum dicendum, quod demonstrabile esse duobus modis dicitur, scilicet large, et stricte: vel communiter, et proprie. Communiter demonstratur, quod quacumque ostentione ostenditur, sive sit in se, sive in alio. Et hoc modo demonstrabile est Deum esse. Unde etiam Aristoteles in multis locis Posteriorum et Topicorum nomine demonstrationis pro nomine ostensionis utitur. Et hoc modo facile demonstratur Deum esse. Stricte autem vel proprie dicitur demonstratio syllogismus per medium essentiale et convertibile concludens, sive hoc medium sit causa, sive effectus, sive alteri illorum aequivalens ut signum convertibile. Et haec demonstratio duplex est, ostensiva scilicet, et ad impossibile. Dicimus ergo, quod demonstratione ostensiva non est demonstrabile Deum esse, sicut bene probatum est objiciendo. Sed demonstratione ad impossibile demonstrabile est Deum esse, sicut Aristoteles in IV primae philosophiae demonstrat principia demonstrationum contra Heraclitum. Si

enim detur Deum non esse, multa sequuntur impossibilia.

Ad primum ergo dicendum, quod Deum esse, non proprie loquendo est articulus, sed antecedens ad omnem articulum. Unde, ad Hebr, xi, 6: Credere oportet accedentem ad Deum quia est. Si tamen dicatur esse articulus: tunc non simpliciter erit articulus, sed hoc modo Deum esse quo fides ponit, articulus erit.

Ad aliud dicendum, quod perfecto intellectu intelligere dicitur duobus modis, scilicet perfectione comprehensionis: et sic a nullo creato intellectu Deus perfecte intelligitur. Dicitur etiam perfecte intelligi perfectione modi intelligendi: quia scilicet in seipso et non in alio medio videtur per intellectum: et sic perfecte vident beati. Et quia demonstrabile exigit priorem perfectionem quae est comprehensionis, patet quod non est demonstrabile ostensive Deum esse.

Ad aliud dicendum, quod objectio illa procedit de potissima demonstratione ostensiva: sed ex hoc non sequitur, quod nullo modo demonstrabile sit.

Ad aliud dicendum, quod illa objectio procedit de necessitate de demonstratione ostensiva, sive demonstret quid, sive quia: alio tamen modo ostensibile, demonstrabile est.

Ad aliud quod objicitur de signo, dicendum quod illa objectio de necessitate procedit: quia tali signo demonstrari non potest Deum esse. Sed ex hoc non sequitur, quin quibuscumque signis alio modo ostendi potest: non ostensione demonstrationis, sed persuasionis sufficientis.

Ad id quod objicitur in contrarium, dicendum quod invisibilia Dei per ea quae facta sunt, intellecta, conspiciuntur conspectione ostensionis sufficientis, et non conspectione demonstrationis ostensivae.

Ad id quod quaeritur, Utrum sit per se notum ? Dicendum, quod per se notum dicitur tribus modis. Primo quidem ex parte noscentis per se notum est, cujus notitia in noscente est per habitum extrinsecum non acquisita: et sic Deum esse per se notum est, Sed ex hoc non sequitur, quin via possit haberi per rationem ad ostendendum ipsum. Secundo dicitur per se notum ex parte noscibilis, ad quod medium non habetur quod si prius ipso per quod cognoscatur: et sic demonstratio dicitur ex per se notis. Sed non sequitur ex hoc, quin ex posterioribus quae sunt priora quoad nos, via habeatur ad ipsa cognoscenda: et sic principia dicuntur per se nota. Tertio modo per se nota dicitur propositio, quae ex terminis in se positis, omnibus se manifestat quibus noti sunt termini: hoc enim per doctrinam non accipitur. Et haec duplex est. Est enim verum per se in quod conveniunt vel omnes vel sapientes. Et secundum hoc distinguit Boetius duo genera dignitatum. Unum est quod dignitas est, quam quisque probat auditam, sicut totum majus sua parte esse. Notis enim terminis propositionis, qui sunt totum et pars, quilibet statim acquiescit. Secundum est propositio, quam ex habitudine terminorum probat quilibet sapiens, ut spiritualia sive incorporalia in loco non esse. Primo ergo modo et tertio per se notum est Deum esse, secundo autem modo non est per se notum. Dico autem tertio modo quoad sapientes, quibus notum est quid Deus significet, et quid esse, et quod Deus secundum quod Deus est, principium et fons est esse.

Et per hoc patet solutio ad tria prima.

Ad aliud dicendum, quod in divinis non sequitur: hoc est notum secundum hoc vel illud: ergo notum est simpliciter, licet idem sit supposito et substantia. Unde non sequitur, si est notum secundum quod est principium intelligendi: ergo est notum secundum quod est Deum esse. Sed est ibi fallacia accidentis, sicut hic: tu cognoscis Coriscum: Coriscus est veniens: ergo tu cognoscis venientem. Sub alio enim modo signi-

ficandi significatur Deum esse et primam causam esse: et ideo quod cognoscitur sub uno modo, non oportet quod cognoscatur sub alio.

Ad id quod objicitur in contrarium, dicendum quod haec falsa est, quod nullus concipit contrarium principiorum vel dignitatum: falsigraphus enim procedit ex contrariis principiorum. Sed haec est vera, quod nullus sapiens concipit contrarium principiorum. Unde cum diceret, Psal, xiii, 1: Non est Deus, praemisit, insipiens. Insipiens enim est, ut dicit Aristoteles in IV Ethicorum, qui ignorat seipsum. Si enim seipsum secundum ea quae ipsius sunt sciret, Deum non esse non diceret, neque cogitare posset, ut dicit Anselmus.