CAPUT VI.

Quae sit illa natura qua homo est operativus secundum quod homo est ?

Quaeramus igitur quid utique hoc sit quo homo efficitur propria operatione operativus. Hoc enim principium in homine non potest esse vivere, secundum quod vivere viventis est esse. Vivere enim convenit homini per naturam quae communis est homini et plantis.

Sed hic quaeritur quid convertibile sit cum. homine : ergo nutritiva et augmentativa vita separantur ab hac inquisitione. Sequens autem naturam vegetativam est natura sensitiva : sed haec etiam communis equo et bovi et omni animali est cum homine : per eamdem ergo rationem et ista separatur ab hac inquisitione.

Relinquitur ergo cum in homine non sit nisi tertia natura quae est rationalis, quod illa natura operativa sit natura quaedam rationem habentis in quantum rationem habens est. Sed adhuc rationem habens dupliciter est. Quoddam enim rationale : quia secundum suiipsius naturam ratiocinativum est. Aliud autem rationale, non quod ratiocinativum sit secundum seipsum, sed quia ratione excitatur et informatur ad opus : et ideo dicitur rationale sicut persuasibile a ratione et obedibile rationi, sicut partes sensibilis animae quae dicuntur concupiscibilis et irascibilis. Et hujus exemplum est, quod rectivum duplex est. Unum quidem quod propriis oculis rectam viam discernit. Aliud autem quod alii obedit ducenti, sicut caecus obedit duci. Cum ergo quaerimus opus hominis secundum quod est homo, quaerimus opus rationalis principii quod principium operis est, sicut habens in se et ex seipso ratiocinari. Hoc tamen adhuc dicitur dupliciter, scilicet secundum habitum, et secundum actum. Et cum quaerimus opus hominis secundum naturam hominis, quaerimus quidem quid sit ratiocinativi opus secundum operationem dicti, et non secundum potentiam vel habitum. Hoc enim principaliter videtur dici secundum ea quae in antehabitis probata sunt.

Si autem quis objiciat, quod non videtur hoc esse ratiocinativum natura hominis in quantum homo est, sed potius intellectivum, Dicimus, quod secundum Aristotelem et secundum omnes Peripateticos, intellectuale quod ex propria natura intellectuale est, non convenit homini secundum influentiam. Quod ut intelligatur, oportet scire quod totum opus nec est opus intelligentiae sive primas causae per lumen intelligentiae propriae : quia intelligentia et scientia primae causae constituit omne ens. Et si quaeratur

quomodo constituit, invenitur de necessitate, quod non constituit nisi lumine intellectualitatis suae, quod refulget in totam naturam : quod tamen indivisum est determinatum per hoc quod descendit per ordines motorum qui sunt moventes et moti usque ad ultimum, quod non nisi motum est. Et hujus exemplum est in principio corporali, quod formarum corporalium omnium constitutivum est in generabilibus et incorruptibilibus quod est sol. Nec potest dici quod sol formas constituat nisi lumine : unde lu- . men solis seipso formae constitutivum est. Quod autem hujus et illius formae constitutivum est, hoc habet quantum admissum est huic vel illi. Unde lumen solis constiuit semper formam : sed quod hanc vel illam constituat et hoc habet secundum quod immissum est vel luminari, vel perspicuo, vel corpori terminato. Luminare autem dicimus, quod in profuduni sui et recipit et continet lumen secundum plenam sui capacitatem, sicut stella. Perspicuum autem est, in quo et per quod est inundatio luminis. Terminatum vero est, in cujus superficie concipitur lumen et tenetur ad constitutionem colorum : et ideo in omni visibili unum solum motivum est visus quod est lumen. Et si hoc est in omni visibili movens, oportet quod ipsum sit actus omnis visibilis : et si resolvantur visibilia, id quod colligitur ex omnibus, non est nisi lumen in ratione essentiae unum. Divisum autem secundum esse omnium eodem modo secundum Peripateticos intelligentiae lumen, est constitutivum omnium formarum. Nec esset forma principium intelligendi aliquam rem et cognoscendi, nisi ipsa forma esset lumen intelligentiae. Intelligentiae enim lumen primum principium est intelligibilitatis in omni re, sicut lumen est primum principium visibilitatis. Quidquid autem est in secundis, necessario est per influentiam primi. Intelligibilitas ergo in rebus, necessario est a lumine intelligigentiae quod est primum principium intelligibili tatis. Aliud enim est intellectuale, et aliud intelligibile. Intelligibile enim est, quod intellectuali lumine intelligibile efficitur : intellectuale autem, quod intellectualitate constituentis intelligibile. Inundatio ergo primi et intellectualis luminis in totam diversitatem materiae, constituit omnes formas. Differentias autem formarum secundum esse a proximis et propriis principiis est, quibus influxum est lumen intellectuale primum : et si resolvantur secundum essentiam in intellectualitates suas, non inveniretur in eis nisi primi luminis intellectualitas : quae quidem per essentiae rationem est una, sed per esse et substantiam quae subjectum est et per rationem diffinitivam quae indicat hoc esse, differens est. Ex quo patet, quod cum anima hominis sit unum de constitutis,non est intellectualis secundum naturam, sed potius intelligibilis. Et hoc dictum est Commentatoris, cujus dicto nos adhibuimus expositionem. Adhuc autem constat quod anima hominis perfectio est organici corporis. Organum autem ipsis organicis diversitatem ostendit et actuum et officiorum. Principium ergo vitae talium necessario multipartium est, quia aliter diversarum operationum non esset principium. Intellectuale autem secundum quod intellectuale, simplex et unum est. Anina igitur hominis de numero intellectualium non est.

Si autem quaeritur, quomodo Arisoteles dicat quod hoc est solus, et quod in homine est intellectus practicus principium omnium operationum ? Dicendum videtur, secundum Peripateticos, quod quamvis lumen intellectuale omnium formarum constitutivum sit : tamen secundum esse diversum efficitur in constitutis, sicut et lumen solis divisum est in stella, et perspicuo, et colorato : et quaedam ad imaginem sui constituit, quaedam autem ad similitudinem, et quaedam ad obscuram resonantiam. Similiter est de lumine causae primae : et quaedam constituit ad imaginem sui,

quaedam autem ad resonantiam obscuram. Et hujus diversitatis Avicenna dat causam : quia cum intellectiva motrix sit orbis, secundum accessum ad aequalitatem orbis et recessum ab excellentia contratioram, secundum esse diversas constituit formas. Unde in materia quae nullo modo subjicitur contrarietati, constituitur secundum naturam intellectualis, sicut in orbibus secundis. In materia autem quae quidem subjicitur contrarietati, sed maxime recedit ab excellentiis contrariorum ad medium, constituitur secundum modum imaginis imitantis. In aliis autem recedentibus minus a materialibus, tamen ad aequalitatem accedentibus constituitur secundum modum similitudinis. In ultimis vero ab aequalitate distantibus constituitur secundum modum resonantiae abscurae. Ab imagine ergo dicitur homo intellectus et intellectum habens et non proprie ab intelligibilitate : quia secundum Peripateticos anima rationalis in umbra causatur intelligentiae, et non in sincero intellectualitatis lumine. Per hoc patet, quod intellectus qui est in homine, in omni actu intelligendi, connaturale sibi lumen adipiscitur intelligentiae influentis super ipsum. Et ideo dicit Aristoteles quod hoc vocatur intellectus adeptus. Et dicit quod secundum prudentiam dictus intellectus non aequaliter inest omnibus, sed neque hominibus. Cum vero omne quod adipiscitur aliquid, adipiscatur illud secundum potentiam proportionatam ipsi adepto, et intellectus hominis adipiscatur ipsum incorporaliter (adipiscitur enim separatum a materia et appendiciis materiae), oportet de necessitate quod intellectus hominis incorruptibilis sit : quia aliter incorruptibili non proportionaretur. Et hoc est quod dicit Alfarabius, quod intellectus adeptus radix est immortalitatis. Ex hoc etiam patet quod intellectus adipiscitur seipsum : quia intellectualitate quam adipiscitur, constitutus est ad imaginem intelligentiae primae : et de perfectione hujus in- telleotus est felicitas contemplativa, de qua in sequentibus faciemus tractatum.

Hic autem de Intellectu loquimur secundum quod ad exteriora et inferiora refertur : quia sic compositivus est, et causa hominis in quantum homo est, propria natura est, et convertibilis cum ipso : et ideo operatio rationis eadem est cum operatione hominis.

Quod autem quidam objiciunt, quod ratio non operatur nisi per inferiores potentias : et sic operatio hominis Immediatius sit inferiorum potentiarum quam rationis, risibile est : quia hoc in nulla natura est verum. Ubicumque enim plura respiciunt ad unum, omnia operantur virtute illius : quia illud unum formale est respectu illorum : sicut dicit Aristoteles de similibus partibus ad sensum communem, et de comparatione omnium sensibilium virtutum ad ipsam naturam sensibilem. Et similiter est comparatio inferiorum potentiarum ad rationem In omnibus enim illis ratio principium motus est et forma : propter quod operatio inferiorum, operatio rationis est, et non e converso : quia quod potentia inferior potest, potest superior : sed non quod potest superior, potest Inferior : et quod operatur inferior, operatur superior excellenter et eminenter. Constat igitur operationem hominis ut homo est, operationem esse rationis.