MEMBRUM I.

Quibus viis Philosophi naturali ductu rationis cognoverunt Deum esse ?

primum Magister in ''Sententiis

quatuor vias dat: primam quidem Ambrosii, alias autem Augustini.

Ambrosii via sumitur per causam efficientem, quae etiam in antecedentibus a nobis per Aristotelem posita est in libro de Natura deorum D icit enim Ambrosius , quod Deus fecit opus, quod visibilitate sui opificem manifestavit, ut ille Deus omnium esse crederetur, qui hoc fecit quod nulla creaturarum facere vel destruere potuit. " Accedat quaecumque vis creatura, et faciat tale caelum, talem terram: et dicam quia Deus est. Sed quia nulla creatura talia facere valet, constat super omnem creaturam esse illum qui ea fecit, ac per hoc illum esse Deum humana mens cognoscere potuit. "

Haec ratio fundatur super ordinem causae efficientis sic, quod in omnibus partibus factum est quod in totum factum esse oportebat, et quod nihil est factivum sui ipsius: sequeretur enim, quod idem esset potentia et actu, et quod idem esset et non esset simul: quod est impossibile: quia aliter contradictoria simul essent vera. Ex quibus tertio accipitur, quod sicut pars causam habet efficientem particularem, ita totum causam habet universalem efficientem: et quod causa universalis nec factiva sui est in toto vel in parte. Ex his sequitur, quod cum omnis creatura facta sit, quod nulla creatura universaliter potest esse factiva mundi. Ergo factor mundi creatura non est. Est autem creatura vel creator sive Deus. Relinquitur ergo, quod creator et Deus sit.

Simili ratione probant Augustinus et Chrysostomus contra Arium, quod Verbum quod erat in principio, Deus sit: omnia enim per ipsum facta sunt : et ideo ipsum factum esse non potest: sed relinquitur, quod ipse factor sit omnium. Et haec ratio non probat, nisi quod Deus est per modum causae.

Secunda via est Augustini in lib. VIII de Civitate Dei : et est per ablationem sic: Omne quod est, vel corpus est, vel non corpus est. Corpus ergo non potest esse primum: cum sit compositum, et nullum compositum est universaliter activum: quia alii debet quod est, componentibus scilicet. Et ideo transcendentes cuncta corpora, et auferentes a Deo, Deum non corpus esse dixerunt. Viderunt etiam, quod omne quod est, vel mutabila, vel immutabile est vel ad esse vel ad locum Tertio etiam viderunt,

quod omne quod mutabile est vel ad locum, in potentia est ad id quod mutat ipsum vel movet. Et ex his arguerunt, quod nec corpus, nec mutabile, sicut anima vel Angelus, universaliter motivum esse potest, nec universaliter activum. Deum autem universaliter esse activum posuerunt et cognoverunt. Deus igitur aliqua substantia est, quae nec corpus, nec Angelus est, sed est quid universaliter activum et motivum. Haec ratio plus certificat, quam prima.

Tertia via est adhuc Augustini , et est aliquid primae, et est ex comparatione causae particularis agentis ad causam efficientem universalem, et est haec: Universaliter factivum non potest esse factum ab aliquo: sed Deus ab omnibus ponitur universaliter factivum: ergo a nullo factus, sed factor omnium. Et haec ratio non certificat de Deo ut Deus, nisi ex consequenti. Certificat enim, quod aliquid sit factivum omnium, et hoc sit Deus.

Quarta via est ejusdem Augustini: et est per comparationem rei ad rem secundum formam et praeeminentiam sic: Corpus est per speciem corporis sensibile sensu communi vel particulari vel per accidens. Species sive substantia incorporea est per speciem intelligibilem. Et nihil potest esse nisi per speciem qua et sit et cognoscatur. Si autem hae species comparentur, sensibilis scilicet et intelligibilis, praeeminet illud quod est per speciem intelligibilem. Sed in unoquoque quod melius est, Deo attribuendum est. Deus ergo nihil substantiarum sen- sibilium est, sed aliqua substantiarum

intelligibilium. Inter intelligibilia autem speciosiora sunt quae sunt intelligentia et intellecta, quam ea quae sunt intellecta tantum: et inter intelligentia speciosissimum est quod est omnis intelligentiae causa et non causatum: hoc ergo Deo attribuendum est, quod sit substantia intelligibilis intelligens, omnis intelligentiae causa per intellectum omnium universaliter factiva. Super hanc rationem fundat se Plato, tractans in Timaeo de naturali justitia et ordine factorum, qualiter omnia producuntur ex paterno intellectu qui est mundus archetypus, et matricula quae est materia.

Quintam viam innuit Magister in Sententiis, ex verbis Augustini super illud epist, ad Roman, i, 20: Invisibilia Dei, etc. . Et est sumpta per eminentiam proprietatis creatoris ad proprietatem creaturae, sicut dicit Aristoteles in I de Caelo et Mundo, quod creator eminet proprietatibus eorum quae sunt creata, et sic durationem temporis quae in creatura non est nisi ex creatore, non potest extendere nisi aeternitate, sicut Boetius in libro de Consolatione philosophiae dicit:

Qui tempus ab aevo Ire jubes.

Et magnitudinem molis et virtutis in creatura non potest extendere, nisi infinitate omnipotentiae, et sic ex magnitudine creaturae intelligitur creator omnipotens. Similiter species est in creatis ex creatore. Et cum omnia creata per speciem ad creatorem se habeant, sicut omnia artificialia opera ad intellectum artificis, et ex artificialium specie intelligatur artifex sapiens, sequitur quod ex dispositione et specie creaturarum creator summe sapiens intelligatur esse, et supereminens omnem sapientiam.

Et iterum: Unumquodque bonum est in eo quod attingit finem: tam moralia quam naturalia et rationalia et artificialia diriguntur in finem, et gubernantur: et haec gubernatio non est in ipsis nisi ex creatore, et est bonum in ipsis: cum ergo ex eodem emineat creator, ex hoc ipse creator intelligitur summe bonus, et summum bonum eminens bonitatibus omnium. Et haec via manifestat Deum secundum attributa diversa, quae differunt secundum connotata in creaturis, quorum connotatorum speciem praehabet et eminenter habet, ut dicit Dionysius in libro de Divinis nominibus .

His viis ego addo duas. Una quae sumitur ex octavo Physicorum, in cujus principio probatur, quod motor primus non potest esse motus ab aliquo. Deinde probatur, quod movens motum nec movere, nec moveri habet nisi a motore primo. Similiter motum tantum, moveri non habet nisi per influentiam a primo per omnia media moventia et mota usque ad ultimum quod est motum tantum. Propter quod si cessaret motus in primo secundum quod est actus moventis, cessaret in omnibus mediis in quibus est actus moventis et mobilis, et cessaret in ultimo in quo est actus mobilis tantum. Destruatur ergo consequens: quia videmus, quod non cessat in mediis, nec in ultimo. Ad sensum enim patet esse multa mota, et multa esse moventia et mota: ergo necesse est esse unum primum movens, in quo non cessat motus, secundum quod est actus moventis et non mobilis. Hanc rationem supponit Augustinus, sed non deducit eam in libro de Civitate Dei, dicens quod " Apuleius Philosophus propter istam rationem definiens Deum

dixit, quod Deus est anima, motu et ratione mundum gubernans. " Et addit, quod " si Deum animam non dixisset, sed spiritum vel substantiam intellectualem, nihil in ratione peccasset. " Secunda quam addo, est haec, quod dicit Boetius in libro de Hebdomadibus, et per se notum est, quod omne quod habet esse et quod hoc est, ab alio habet esse, et quod hoc est. Omne quod est in mundo, habet esse, et quod hoc est. Ergo ab alio habet esse, et quod hoc est. A causa autem determinata habet, quod hoc est: ergo non ab eodem habet esse: omnis causa secunda determinata est: ergo a nulla causarum secundarum habet esse quod hoc est. Est autem aliqua causa ejus quod est esse in entibus factis. Cum autem non sit nisi causa prima, vel secunda, oportet quod esse causatum sit a prima causa in omnibus quae sunt. Causam autem primam vocamus Deum. Et haec ratio fundatur super quartam propositionem libri Causarum, quae dicit quod " prima rerum creatarum est esse. " Et ex eadem via probatur, quod esse est effectus primae causae in omnibus his quae sunt. Et est Aristotelis in quadam epistola quam fecit de principio universi esse. Sola enim causa prima simplex in fine simplicitatis existens, et nullo determinante ad secundum contracta, potest esse causa secundum quod est esse.

Istae sunt viae ad veniendum in notitiam creatoris per creaturas.

Una autem adhuc via est per quam venerunt Philosophi in cognitionem unitatis et trinitatis: et hoc est per vestigium et imaginem. Et hanc viam ponit Augustinus in lib. VI de Trinitate , et fundatur super duas propositiones, quarum una est, quod nihil quod ad nobilitatem pertinet, invenitur in creaturis, quod non supereminenter et exemplariter inveniatur in creatore. In creaturis

autem invenitur unum in tribus, et tria in uno in vestigio et in imagine. Ergo tria in uno et unum in tribus supere minenter invenitur in creatore. Per hoc ergo aliquam potuerunt habere cognitionem trinitatis et unitatis.

Et huic viae addo ego istam, quod omne operans per intellectum proprium et non per habitum aliunde conceptum, operari non potest nisi formando ex se rationem operis et speciem. Deus autem sic operans est per intellectum universaliter agentem. Ergo format ex se rationem operis et speciem, quae est sicut proles ipsius intellectus per omnia intellectui agenti similis in quantum agens est. Scitur autem, quod species operis est, et ratio in opus ab agente non procedit nisi vehente spiritu agentis, quem necesse est simplicem esse et ejusdem substantiae cum agente primo, si primum agens tantae simplicitatis sit, ut esse et quod est et actio ejus in ipso unum sint. Cum ergo hoc in creaturis esse non possit, nisi per exemplar creatoris, in quo haec primo sunt et eminenter, ex creaturis cognoscere potuerunt in Deo esse aliquid simile formanti in speciem et rationem, et aliquid simile formato, et aliquid simile spiritui vectori formae, quem necesse fuit a primo formante procedere, et formae quam defert connaturalem esse. Et sic trinitatis et unitatis aliquod, licet exiguum, potuerunt habere judicium. Non enim deferret spiritus formam primi formantis, nisi a primo formante procederet, nec iterum deferret formam cui connaturalis non esset. Super hanc rationem fundat Anselmus intentionem suam in hoc quod dicit, quod " processio personarum ut causa praecedit processionem creaturarum a Deo. "