▾
Thomas Aquinas, De Potentia
⎗←→⎘
▾
Et primo quaeritur utrum deus sit simplex.
Et videtur quod non.
Ab uno enim simplici non est natum esse nisi unum: idem enim semper facit idem, secundum philosophum.
Sed a deo procedit multitudo. Ergo ipse non est simplex.
Praeterea, simplex si attingitur, totum attingitur.
Sed deus a beatis attingitur: quia, ut dicit Augustinus, attingere mente deum magna est beatitudo.
Si ergo sit simplex, totus attingitur a beatis.
Sed quod totum attingitur, comprehenditur.
Ergo deus a beatis comprehenditur, quod est impossibile. Ergo deus non est simplex.
Praeterea, idem non se habet in ratione diversarum causarum. Sed deus se habet in ratione diversarum causarum, ut patet XI metaph..
Ergo in eo oportet esse diversa; ergo oportet eum esse compositum.
Praeterea, ubicumque est aliquid et aliquid, est compositio. Sed in deo est aliquid et aliquid, scilicet proprietas et essentia. Ergo in deo est compositio.
Sed dicendum, quod proprietas est idem quod essentia. Sed contra: affirmatio et negatio non verificantur de eodem. Sed essentia divina est communicabilis tribus personis, proprietas autem est incommunicabilis. Ergo proprietas et essentia non sunt idem.
Praeterea, de quocumque praedicantur diversa praedicamenta, illud est compositum.
Sed in divina praedicatione venit substantia et relatio, ut dicit boetius.
Ergo deus est compositus.
Praeterea, in qualibet re est substantia, virtus et operatio, ut dicit dionysius; ex quo videtur quod operatio sequitur virtutem et substantiam.
Sed in operationibus divinis est pluralitas. Ergo in substantia eius invenitur multitudo et compositio.
Praeterea, ubicumque invenitur multitudo formarum, ibi oportet esse compositionem.
Sed in deo invenitur multitudo formarum; quia, sicut dicit Commentator, omnes formae sunt actu in primo motore, sicut sunt in potentia in prima materia. Ergo in deo est compositio.
Praeterea, quidquid advenit alicui rei post esse completum, inest ei accidentaliter.
Sed quaedam dicuntur de deo ex tempore, sicut quod sit creator et dominus. Ergo insunt ei accidentaliter. Accidentis autem ad subiectum est aliqua compositio. Ergo in deo est compositio.
Praeterea, ubicumque sunt multae res, ibi est compositio. Sed in deo sunt tres personae, quae sunt tres res, ut dicit Augustinus.
Ergo in deo est compositio.
Sed contra. Est quod Hilarius dicit: non humano modo ex compositis est deus, ut in eo aliud sit quod habet, et aliud sit ipse qui habet.
Praeterea, boetius dicit: hoc vere unum est in quo nullus est numerus. Ubicumque autem est compositio, est aliquis numerus. Ergo deus est absque compositione omnino simplex.
Respondeo. Dicendum quod deum esse simplicem modis omnibus tenendum est. Quod quidem ad praesens tribus rationibus potest probari; quarum prima talis est: ostensum est enim in alia disputatione, omnia entia ab uno primo ente esse, quod quidem primum ens deum dicimus. Quamvis autem in uno et eodem quod quandoque invenitur in actu, quandoque in potentia, potentia tempore prius sit actu, natura autem posterius, simpliciter tamen oportet actum esse priorem potentia, non solum natura sed tempore, eo quod omne ens in potentia reducitur in actum ab aliquo ente actu. Illud ergo ens quod omnia entia fecit esse actu, et ipsum a nullo alio est, oportet esse primum in actu, absque aliqua potentiae permixtione. Nam si esset aliquo modo in potentia, oporteret aliud ens prius esse per quod fieret actu. In omni autem composito qualicumque compositione, oportet potentiam actui commisceri. In compositis enim vel unum eorum ex quibus est compositio est in potentia ad alterum, ut materia ad formam, subiectum ad accidens, genus ad differentiam; vel saltem omnes partes sunt in potentia ad totum. Nam partes ad materiam reducuntur, totum vero ad formam, ut patet in II physic., et sic nullum compositum potest esse actus primus.
Ens autem primum, quod deus est, oportet esse actum purum, ut ostensum est. Impossibile est ergo deum compositum esse; unde oportet quod sit omnino simplex.
Secunda ratio est quia cum compositio non sit nisi ex diversis, ipsa diversa indigent aliquo agente ad hoc quod uniantur. Non enim diversa, inquantum huiusmodi, unita sunt.
Omne autem compositum habet esse, secundum quod ea, ex quibus componitur, uniuntur.
Oportet ergo quod omne compositum dependeat ab aliquo priore agente. Primum ergo ens, quod deus est, a quo sunt omnia, non potest esse compositum.
Tertia ratio est, quia oportet primum ens, quod deus est, esse perfectissimum, et per consequens optimum; non enim rerum principia imperfecta sunt, ut Pythagoras et Leucippus aestimaverunt. Optimum autem est in quo nihil est quod careat bonitate, sicut albissimum est in quo nihil nigredinis admiscetur.
Hoc autem in nullo composito est possibile. Nam bonum quod resultat ex compositione partium, per quod totum est bonum, non inest alicui partium. Unde partes non sunt bonae illa bonitate quae est totius propria. Oportet ergo id quod est optimum, esse simplicissimum, et omni compositione carere. Et hanc rationem ponit philosophus et Hilarius ubi dicit, quod deus, quia lux est, non ex obscuris coarctatur, neque quia virtus est, ex infirmis continetur.
Ad primum ergo dicendum, quod intentio Aristotelis non est quod ab uno non possit procedere multitudo. Cum enim agens agat sibi simile, et effectus deficiant a repraesentatione suae causae, oportet quod illud quod in causa est unitum, in effectibus multiplicetur; sicut in virtute solis sunt quasi unum omnes formae generabilium corporum, et tamen in effectibus distinguuntur. Et exinde contingit quod per unam suam virtutem res aliqua potest inducere diversos effectus, sicut ignis per suum calorem liquefacit et coagulat, et mollificat et indurat, et comburit et denigrat.
Et homo per virtutem rationis acquirit diversas scientias, et operatur diversarum artium opera; unde et multo amplius deus per unam suam simplicem virtutem potest multa creare. Sed philosophus intendit, quod aliquid manens idem non facit diversa in diversis temporibus, si sit agens per necessitatem naturae; nisi forte per accidens hoc contingat ex diversitate materiae, vel alicuius alterius accidentis. Hoc tamen non est ad propositum.
Ad secundum dicendum, quod deus a beatis mente attingitur totus, non tamen totaliter, quia modus cognoscibilitatis divinae excedit modum intellectus creati in infinitum; et ita intellectus creatus non potest deum ita perfecte intelligere sicut intelligibilis est, et propter hoc non potest ipsum comprehendere.
Ad tertium dicendum, quod per unum et idem deus in ratione diversarum causarum se habet: quia, per hoc quod est actus primus, est agens, et est exemplar omnium formarum, et est bonitas pura, et per consequens omnium finis.
Ad quartum dicendum, quod proprietas et essentia in divinis non differunt re, sed ratione tantum: ipsa enim paternitas est divina essentia, ut post patebit.
Ad quintum dicendum, quod de eo quod est idem re et differens ratione, nihil prohibet contradictoria praedicari, ut dicit philosophus, sicut patet quod idem punctum re, differens ratione, est principium et finis; et secundum quod est principium, non est finis, et e contrario. Unde cum essentia et proprietas sint idem re et differant ratione, nihil prohibet quin unum sit communicabile et aliud incommunicabile.
Ad sextum dicendum, quod absoluta et relativa in divinis non differunt secundum rem, sed solum secundum rationem, ut dictum est; et ideo ex hoc nulla compositio relinquitur.
Ad septimum dicendum, quod operatio dei potest considerari vel ex parte operantis vel ex parte operati. Si ex parte operantis, sic in deo non est nisi una operatio, quae est sua essentia: non enim agit res per actionem aliquam quae sit media inter deum et suum velle, quae sunt ipsius esse. Si vero ex parte operati, sic sunt diversae operationes, ipsum factum, sed per suum intelligere et diversi effectus divinae operationis. Hoc autem compositionem in ipso non inducit.
Ad octavum dicendum, quod forma effectus invenitur aliter in agente naturali, et aliter in agente per artem. In agente namque per naturam, invenitur forma effectus secundum quod agens in sua natura assimilat sibi effectum, eo quod omne agens agit sibi simile.
Quod quidem contingit dupliciter: quando enim effectus perfecte assimilatur agenti, utpote adaequans agentis virtutem, tunc forma effectus est in agente secundum eamdem rationem, ut patet in agentibus univocis, ut cum ignis generat ignem; quando vero effectus non perfecte assimilatur agenti, utpote non adaequans agentis virtutem, tunc forma effectus est in agente non secundum eamdem rationem, sed sublimiori modo; ut patet in agentibus aequivocis, ut cum sol generat ignem.
In agentibus autem per artem, formae effectuum praeexistunt secundum eamdem rationem, non autem eodem modo essendi, nam in effectibus habent esse materiale, in mente vero artificis habent esse intelligibile. Cum autem in intellectu dicatur esse aliquid sicut id quod intelligitur, et sicut species qua intelligitur, formae artis sunt in mente artificis sicut id quo intelligitur. Nam ex hoc quod artifex concipit formam artificiati, producit eam in materia.
Utroque autem modo formae rerum sunt in deo: cum enim ipse agit res per intellectum, non est sine actione naturae. In inferioribus autem artificibus ars agit virtute extraneae naturae, qua utitur ut instrumento, sicut figulus igne ad coquendum laterem. Sed ars divina non utitur exteriori natura ad agendum, sed virtute propriae naturae facit suum effectum. Formae ergo rerum sunt in natura divina ut in virtute operativa, non secundum eamdem rationem, cum nullus effectus virtutem illam adaequet. Unde sunt ibi ut unum omnes formae quae in effectibus multiplicantur; et sic nulla provenit inde compositio. Similiter in intellectu eius sunt multa intellecta per unum et idem, quod est sua essentia.
Quod autem per unum intelligantur multa, non inducit compositionem intelligentis; unde nec ex hac parte sequitur compositio in deo.
Ad nonum dicendum, quod relationes quae dicuntur de deo ex tempore, non sunt in ipso realiter, sed solum secundum rationem.
Ibi enim est realis relatio ubi realiter aliquid dependet ab altero, vel simpliciter vel secundum quid. Et propter hoc scientiae est realis relatio ad scibile, non autem e converso, sed secundum rationem tantum, ut patet per philosophum. Et ideo cum deus ab altero nullo dependeat, sed e converso omnia ab ipso dependeant, in rebus aliis sunt relationes ad deum reales, in ipso autem ad res secundum rationem tantum, prout intellectus non potest intelligere relationem huius ad illud, nisi e converso intelligat relationem illius ad hoc.
Ad decimum dicendum, quod pluralitas personarum nullam compositionem in deo inducit. Personae enim dupliciter possunt considerari.
Uno modo secundum quod comparantur ad essentiam, cum qua sunt idem re; et sic patet quod non relinquitur aliqua compositio.
Alio vero modo secundum quod comparantur ad invicem; et sic comparantur ut distinctae, non adunatae. Et propter hoc nec ex hac parte potest esse compositio, nam omnis compositio est unio.