IN CAPUT XII MARCI

ENARRATIO.

" Et coepit illis in parabolis loqui. "

Hic tangitur de merito reprobationis et electionis.

Habet autem duas partes, secundum quod hoc meritum dupliciter describitur. Primo enim describit absolute : et secundo, describit respective, ibi, v. 41 : " Et sedens Jesus contra gazophylacium, etc. "

Adhuc autem prima pars, in qua describitur meritum reprobationis absolute, dividitur in duas partes : in quarum prima describit demeritum : in secunda, ab hoc demerito dicit esse cavendum, ibi, v. 38 : " Et dicebat eis in doctrina sua : Cavete a Scribis, etc. "

Adhuc autem prior istarum dividitur in duas : in quarum prima ostendit demeritum illorum in observatione legis et intellectu, quae ducunt ad cognitionem Dei et redemptoris : in secunda autem ostendit hoc demeritum in ignorantia ejus, qui est finis legis, ibi, v. 35 : " Et respondens Jesus dicebat, docens in templo, etc. "

Adhuc autem prior in duas partes dividitur : in quarum prima demeritum reprobationis ostendit in genere, hoc est, in perversa legis observatione : in secunda autem ostendit hoc idem demeritum in specie, ibi, v. 13 : " Et mittunt ad eum quosdam ex Pharisaeis, etc. "

Adhuc antem prima harum partium dividitur in duas partes : in quarum prima ponit parabolam, malos de malo merito erudientem : in secunda autem mali meriti eorum per effectum ponit reprobationem, ibi, v, 12 : " Et quaerebant eum tenere, etc. "

Adhuc autem parabola prima in quatuor dividitur paragraphos : in quorum primo describit Dei providentiam et curam in salutis procuratione. In secundo, malum meriti ostendit Synagogae in talis procurationis ingratitudinem, et hanc immiscet in partem primam. In tertio, ostendit judicium reprobationis, ibi, v. 9 : " Quid ergo faciei Dominus vineae, etc. " In quarto, inducit consonantiam Scripturae, ibi, v. 10 : " Nec Scripturam hanc legistis, etc. "

Adhuc autem in prima parte tria dicuntur : praemittitur enim generalis modos doctrinae, qui congruit infidelibus : secundo, proponit metaphoram vineae : tertio autem ostenditur reprobatio in fructus negatione.

Dicit igitur : " Et caepit illis, " ut ostendat illis periculum ipsorum. Act. xx, 28 et 27 : Mundus sum a sanguine omnium. Non enim subterfugi quominus annuntiarem omne consilium Dei vobis. Isa. XVI, 7 : His qui laetantur super muros cocti lateris, loquimini plagas suas. Coctus enim later est suffragium, in quo quis sperat et non prodest.

" Parabolice loqui : " ut per similitudinem intelligere possent, et tamen non aperte intelligerent. Glossa : " Duabus de causis scientia veritatis occultatur quaerentibus : ut, aut qui quaerit minus inveniat : aut odio sive contemptu veritatis, est indignus cui debeat secretum .aperiri. " Propter alterum horum dicitur : Adhuc multa habeo vobis dicere . Propter alterum vero : Nolite dare sanctum canibus . Matth. xiii, 13 : Ideo in parabolis loquor eis, quia videntes non vident, et audientes non audiunt, neque intelligunt.

" Vineam pastinavit homo, et circumdedit sepem, et fodit lacum, et aedificavit turrim, et locavit eam agricolis, et peregre profectus est. "

Hic describit providentiam et curam Dei in salutis Judaeorum procuratione.

Dicit autem quinque : plantationem, distinctionem, munitionem, cultum, et peregrinationem.

Dicit igitur : " Vineam, " hoc est Synagogam, sicut vineam electam ex personis Patriarcharum et Prophetarum, sicut ex viribus optimis. Jerem. II, 21 : Ego plantavi te vineam electam, omne semen verum.

" Pastinavit, " hoc est, plantavit. Pastina est surculus vitis plantatus, a quo vitis surgit. Exod. xv, 17 : Introduces eos, et plantabis in monte haereditatis tuae, firmissimo habitaculo tuo quod operatus es, Domine.

" Homo, " Deus : qui non a natura, sed ab affectu humano homo dicitur : quia perhumanum, hoc est, pium et benevolum habet affectum : unde de Spiritu Dei dicitur, Sapient. VII, 23 : Humanus, benignus, stabilis, securus. Unde Glossa : " Homo, Deus Pater humano affectu. " Isa. v, 7 : Vinea Domini exercituum domus Israel est, et vir Juda germen ejus delectabile.

" Et circumdedit sepem. "

Ecce distinctio, quia terminis latissimus et uberrimis distinxit eam ab aliis gentibus. Amos, VI, 2 et 3 : Transite in Chalane, et videte, et ite inde in Emath magnam, ei descendite in Geth Palaestinorum, et ad optima quaeque regna horum : si latior terminus eorum termino vestro est. Qui separari estis in diem malum, et appropinquatis solio iniquitatis, etc. Psal. LXXIX, 10 et seq. : Plantasti radices ejus, ei implevit terram. Operuit montes umbra ejus, et arbusta ejus cedros Dei. Extendit palmites suos usque ad mare, et usque ad flumen propagines ejus. Latissimos enim terminos et fertiles habuit Juda juxta latitudinem septem gentium. Deuter. xxxii, 8 : Constituit terminos populorum juxta numerum filiorum Israel, Quaedam tamen Glossa dicit, quod sepes est custodia Angelorum. Psal. xc, 11 : Angelis suis mandavit de te, ut custodiant te in omni- bus viis tuis. Isa. v, 5, maceriam circumdedit ei .

" Et fodit lacum. "

Tangit munimentum vineae duplex : munimentum ad utilitatem fructus, scilicet a fodit lacum. " Litteraliter autem lacus hic dicitur torcular, quia in modum lacus fusum et expressum a botris, in se diffusum congregat vinum : et hoc torcular significat legem animae impressam, exprimens virium gaudii spiritualis intelligentiae et spiritus occulta legis revelans. Isa. lxiii, 3 : Torcular calcavi solus, et de gentibus non est vir mecum. Thren. I, 15 : Torcular calcavit Dominus virgini filiae Juda : quia non est exprimens legis intellectum nisi Dominus pqr Spiritum suum.

" Et aedificavit turrim, "

Munitio est contra exteriores : turris autem haec est regni et sacerdotii fastigium. Psal. CXXI, 7 : Fiat pax in virtute tua, et abundantia in . turribus tuis. Cantic. IV, 4 : Turris David aedificata est cum propugnaculis : mille clypei pendent ex ea, omnis armatura fortium. Isa. v, 2 : aedificavit turrim in medio ejus, et torcular exstruxit.

" Et locavit eam, "

Sub parte fructuum et in pretio, " agricolis, " Judaeis colonis. Matth. XXI, 83 :

Homo erat paterfamilias qui plantavit vineam, et sepem, circumdedit ei, ei fodit in ea torcular, et aedificavit turrim, et locauit eam agricolis.

" Et peregre profectus est. "

Peregrinatus enim est a mentibus et adspectibus nostris, quando se propter peccatum subduxit in coelo cum Angelis suis agens illuminationes. Luc. xx, 9 : Homo plantavit vineam, et locavit eam colonis, et ipse peregre fuit multis temporibus : quia non sinebant eum intra se quiescere propter idololatriae multiplex peccatum. Ezechiel. III, 12 : Benedicta gloria Domini de loco suo, supple, proficiscetur. Et hanc peregrinationem plangit Jeremias, XIV, 8, dicens : Quare quasi colonus futurus es in terra, et quasi viator declinans ad manendum ? Ad hanc enim peregrinationem Judaei compulerunt Dominum.

" Et misit ad agricolas in tempore servum, ut ab agricolis acciperet de fructu vineae.

Qui apprehensum eum ceciderunt, et dimiserunt vacuum. "

Hic similiter tangit fructuum requisitionem, et colonorum ingratitudinem sub duplici differentia. Primo enim sub triplici differentia mittit servos : et secundo sub simplici differentia mittit filium unicum. Et ad quamlibet istarum missionum se ingratos exhibuerunt.

Primam autem servorum differentiam tangit cum dicit : " Et misit, " auctoritatem suam nuntio committens, " ad agricolas, " hoc est, Judaeos de cultura Dei gloriantes, " in tempore " recipiendorum fructuum de observatione legis secundum intellectum spiritualem, " servum, " M.oysen legislatorem cum his qui cum eo erant. Michaeae, VI, 4 : Misi ante faciem tuam Moysen, et Aaron, et Mariam .

" Ut ab agricolis acciperet, " servus a populo Synagogae, " de fructu vineae, " in obedientia mandatorum et intellectu spiritualium oeremoniarum. Proverb. XXXI, 31 : Date ei de fructu manuum suarum, ei laudent eam in portis opera ejus. Dulcis enim in opere est fructus obedientiae, dulcis etiam in littera est fructus intelligentiae.

" Qui, " agricolae (et tangit hic ingratitudinem) " apprehensum eum, " Moysen, quem saepe circumdederunt ac si tenerent apprehensum, " ceciderunt, " verbis et factis provocantes. Psal. CV, 16 : Irritaverunt Moysen in castris, Aaron sanctum Domini.

Et sic sine fructus assignatione, " dimiserunt eum vacuum, " casso labore legationis suae, sicut dicitur, Isa. v, 2 : Exspectavit ut faceret uvas, et fecit labruscas. Ita enim statim respersa fuit ista vinea spinis contradictionum, et urticis concupisoentiarum, quod Moyses ex labore suo cassatus est. isa. xlix, 4 : In vacuum laboravi, sine causa, ei vane fortitudinem meam consumpsi Proverb. XXIV, 30 et 31 : Per agrum hominis pigri transivi, et per vineam viri stulti : et ecce totum repleverant urticae, et operuerant superficiem ejus spinae.

" Et iterum misit ad illos alium servum : et illum in capite vulneraverunt, et contumeliis affecerunt. "

Secunda differentia est missorum. Et hic missus significat David cum aliis Psalmistis, qui multi erant valde. David enim praecinebat in musicis : et quatuor concinebant, et quatuor millia succinebant : et sub his consonabat totus populus. Unde Glossa : David misit Dominus et alios Psalmistas, qui. missi sunt post Moysen, ut cultores vineae ad exercitium boni.operis excitarent. Sed ipsum quoque David, qui caput psalmodiae et fons claruerat in Spiritu sancto, abjecerunt dicentes : Quae nobis pars in David ? vel quae haereditas in filio Isai ?

Et hoc est quod dicit, " Et iterum, " secundo modo missionis, " misit ad illos, " vineae cultores, " alium servum, " qui alio modo venit. Moyses enim venit in terrore legis, David autem in suavitate metrici dictaminis, et musicorum numeris : ut sic corda territa per legem demuloeret suavitate dictaminis, et musicorum organis ad exercitium bonorum operum. Psal. cxlvi, 1 : Laudate Dominum, quoniam bonus est psalmus. Psal. lvi, 9 : Exsurge, gloria mea, exsurge, psalterium ei cithara, exsurgam diluculo. Hieronymus in prooemio Galeato primo : " David noster symphonides Chri-" stum lyra praedicat, et ab inferis exci-" tat dormientem. "

" Et illum, " ordinem. Psalmistarum, " in. capite, " hoc est, in eo qui caput erat omnium, hoc est, in David, " vulneraverunt " regnum quod integrum erat, quasi corpus David scindentes in duo, sicut patet, III Regum, xii, 16, ubi recedentes ab imperio David dixerunt : Nunc vide domum tuam, David, Isa. viii, 6 : Eo quod abjecit populus iste aquas Siloe, quae vadunt cum silentio, et assumpsit magis Rasin, et filium Romeliae.

" Et contumeliis affecerunt, " eicientes eum de regno : et filium stultum sibi praefecerunt . Psal lxviii, 13 : Adversum me loquebantur qui sedebant in porta, et in me psallebant qui bibebant vinum.

" Et rursum alium misit, et illum occiderunt : et plures alios : quosdam caedentes, alios vero occidentes.

Adhuc ergo unum habens filium charissimum, et illum misit ad. eos novissimum, dicens : Quia reverebuntur filium meum. "

" Et rursum misit. " Tertia est differentia missorum. " Alium, " hoc est, totum cuneum Prophetarum cum Isaia duce in eruditionem populi venientium.. Glossa : " Prophetarum chorum cum suis sociis, qui suis attestationibus popu- lum convenerunt, et mala huic vineae ventura praedicaverunt. " Jerem. vii, 25 : Misi ad vos omnes servos meos Prophetas fer diem,consurgens diluculo, et mittens.

" Et illum, " qui dux Prophetarum fuit, Isaiam scilicet, " occiderunt, " cum serra lignea dividentes eum per medium. Ad Hebr. XI, 87 : Secti sunt, in occisione gladii mortui sunt.

" Et alios plures, " ut Jeremiam lapidantes, et Amos in tempore perforantes. " Caedentes quosdam, " virgis et flagellis. II ad Corinth. XI, 25 : Ter virgis caesus sum, semel lapidatus sum,

" Alios vero, " de sociis eorum occidentes. Matth. xxiii, 37 : Jerusalem, Jerusalem, quae occidis Prophetas, et lapidas eos qui ad te missi sunt. Act. VII, 52 : Quem Prophetarum non sunt persecuti patres vestri ? et occiderunt eos qui praenuntiaverunt de adventu Justi, cujus vos nunc proditores, et homicidae fuistis. Glossa : " His servorum gradibus tribus omnes Doctores qui sub lege fuerunt intelliguntur. " Unde alibi, Luc. XXIV, 44 : Necesse est impleri omnia quae scripta sunt in lege Moysi, et Prophetis, et Psalmis de me.

Hi tres servi etiam nobis mittuntur, dum lex de observantia mandatorum admonet : psalmus ad jubilandum Deo in laude provocat : prophetia autem monet per cautelam vel spem futurorum suppliciorum vel praemiorum. De primo dicitur, Psal.XXXIX, 9 : Legem tuam in medio cordis mei, De secundo item, Psal. lxxxviii, 16 : Beatus populus qui scit jubilationem. De tertio, Eccli. XXXVI, 18 : Da mercedem, Domine, sustinentibus te, ut prophetae tui fideles inveniantur.

" Adhuc ergo unum habens filium, "

Unigenitum, et ideo " charissimum, " Matth. III, 17 : Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi complacui .''

" Et, " hoc est, etiam, " illum misit, " in carnem, ut nihil omitteret de pertinentibus ad conversionem agricolarum. Isa. v, 4 : Quid est quod debui ultra facere vineae meae, et non feci ei ? Genes. xxxvii, 13, filio quem prae cunctis dilexit, dixit : Veni, mittam te ad eos. Ad Galat. IV, 4 et 5 : Misit Deus Filium suum factum ex muliere, factum sub lege, ut eos qui sub lege erant redimeret. - " Ad eos, " Judaeos agricolas.. Ad Hebr. II, 16 : Nusquam Angelos apprehendit, sed semen Abrahae apprehendit. Joan. iv, 22 : Salus ex Judaeis est. Matth. xv, 24 : Non sum missus nisi ad oves quae perierunt domus Israel.

" Novissimum, "in novissimo tempore post quod alia non erit renovatio. Genes. xxxvii, .3 : Israel diligebat Joseph super omnes filios suos, eo quod in senectute genuisset eum. Qui significat Christum quem in ultima mundi aetate Pater de virgine nasci fecit.

" Dicens, " hoc est, ad modum deliberantis quid faceret se habens : et apud se " dicens, " in cordibus rationabilium hominum :

" Quia forte reverebuntur filium meum. " Quod dicit : Forte , liberi arbitrii ipsorum notat mobilitatem : unde Glossa : " Non hoc ignorando dicit, qui omnia novit, sed propter hoc ambigere dicitur Deus, ut libera voluntas hominum servetur. "

"Coloni autem dixerunt ad invicem : Hic est haeres : Venite, occidamus eum, et nostra erit haereditas.

Et apprehendentes eum, occiderunt, et ejeoerunt extra vineam. "

Tangitur ingratitudo colonorum. Et hoc est : " Coloni autem dixerunt adinvicem, " conceptam malitiam confe- rentes. Sapient. II, 1 : Dixerunt impii cogitantes apud se non recte.

" Hic est haeres. " Hoc enim probabiliter cognoverunt per opera, quod Christus fuit unicus haeres totius vineae, et omnis paternae gloriae. Joan. I, 14 : Vidimus gloriam ejus, gloriam quasi Unigeniti a Patre, plenum gratiae et veritatis. Psal. viii, 8 : Omnia subjecisti sub pedibus ejus. Et hoc cognoverunt quando dixerunt, Joan. XII, 19 : Videtis quia nihil proficimus ? ecce mundus totus post eum abiit.

" Venite, " per consensum malitiae ad indicem concordate?. Genes, xxxvii. 20 : Venite, occidamus eum : et tunc apparebit quid illi prosint somnia sua, hoc est, visiones Prophetarum qui dicunt quod ipse mundum haereditabit.

" Et nostra, erit haereditas. " Hoc est, per hoc retinebimus nostrum locum et gentem, quae perdemus si dimittimus eum vivere. Joan. XI, 50 : Expedit vobis ut unus moriatur homo pro populo, et non tota gens pereat. Et supra, v. 48 : Et venient Romani, et tollent nostrum locum et gentem. Jerem. XI,. 19 : Mittamus lignum in panem ejus, et eradamus eum de terra viventium, et nomen ejus non memoretur amplius, hoc est, ubi in mensa comedimus cum eo panem, ibi tractemus de suspendio crucifixionis suae in ligno. Psal. xl, 10 : Qui edebat panes meos, magnificavit super me supplantationem. Proverb. I, :I4, 13 : Sortem mitte nobiscum, marsupium unum sit omnium nostrum.,. Omnem pretiosam substantiam reperiemus, . implebimus domos nostras spoliis.

" Et apprehendentes eum, "

Per proditionem Judae Iscariot.

" Occiderunt. " Daniel. IX, 26 : Occidetur Christus . et non erit ejus populus qui eum leqaixrus est. Act. iii, 14 et 15 : P etistis virum homicidam donari vobis : auctorem vero vitae inter fecistis. Hoc et nos facimus quoties gratiam

Christi nobis oblatam abjicimus et conculcamus, et extra.vineam cordis, in qua virtutes gaudium germinantes plantari deberent. Ad Hebr. x, 28 et 29 : Irritam quis faciens legem Moysi, sine ulla miseratione duobus vel tribus testibus moritur : quanto magis putatis deteriora mereri supplicia, qui Filium Dei conculcaverit, et sanguinem testamenti pollutum,duxerit in quo sanctificatus est, et spiritui gratiae contumeliam fecerit ? A d Hebr. VI, 6 : Rursum crucifigentes sibimetipsis Filium Dei, et ostentui habentes.

" Et ejeoerunt extra vineam, "

Linguis et opere : linguis quidem, quia dixerunt, Joan. viii, 48 : Samaritanus es tu, et daemonium habes. Et sic eum de consortio Judaeorum ejeoerunt. Isa. lvii, 4 : Super quem dilatastis os, et ejecistis linguam ? Opere autem, quia eum et gentilium potestati extra suam potestatem tradiderunt, et extra portam Jerusalem tamquam extra vineam crucifixerunt. De primo enim dicitur, Matth. xx, 19 : Tradent eum Gentibus ad illudendum, et flagellandum, et crucifigendum. De secundo, ad Hebr. xiii, 12 : Extra portam passus est. Joan. XIX, 17 : Bajulans sibi crucem exivit in eum qui dicitur Calvariae locum. Et hoc est quod dicit : " Ejeoerunt extra vineam, " tamquam, ad se non pertinentem.

" Quid ergo faciet dominus vineae ?

Veniet, et perdet colonos, et dabit vineam aliis. "

" Quid ergo faciei dominus vineae ? Commune faciet judicium : et haec est tertia pars, ut ore suo proprio condemnentur : et subinfert judicium III? quod omni humanae rationi est notum. Dicit tamen Matthaeus, quod hoc judicium

Judaei ore proprio protulerunt . Et hoc est verum quod corde concesserunt. Lucas autem, xx, 16, dicit : Absit, scilicet quod ori exteriori procaciter contra mentem mentientes negaverunt. Hic autem dicitur quod illud Dominus quasi concessum ab ipsis intulit veritatem, dicens : " Veniet, " ad judicium cum Romanis. Isa. III, 1-4 : Dominus ad judicium veniet cum senibus populi sui, et principibus ejus : vos enim depasti estis vineam, et rapina pauperis in domo vestra.

" Et perdet colonos, " temporaliter per Romanos, et aeternaliter per seipsum si in malitia perseveraverint. Matth. XXI, 41 : Malos male perdet, et vineam suam locabit aliis agricolis, qui reddant ei fructum temporibus suis. Et hoc est : " Et dabit vineam, " in his qui ex Judaeis convertuntur, " aliis, " hoc est, gentilibus. Matth. XXI, 31 : Publicani et meretrices praecedent vos in regnum Dei.

" Nec Scripturam hanc legistis : Lapidem quem reprobaverunt aedificantes, hic factus est in caput anguli :

A Domino factum est istud, et est mirabile in oculis nostris ?

Et quaerebant eum tenere, et timuerunt turbam : cognoverunt enim quoniam ad eos parabolam hanc dixerit. Et relicto eo, abierunt. "

Hic quarto loco Scripturam inducit concordantem : et hoc est de psalmo .

Dicit igitur : " Nec Scripturam hanc " psalmi " legistis " ad intellectum : " Lapidem quem reprobaverunt, etc. " Cum templum aedificaretur, lapis magnus et mirae pulchritudinis inventus est, qui nusquam aptari potuit in aedificio : tandem inventus est locus insummo aedifi- cii, ubi duo parietes convenerunt, ubi seipsum, lapis aptum praebuit : et ibi positus est ad duos parietes in conjungendo : et hoc est : " Lapidem quem reprobaverunt aedificantes " templum, qui Scribas et Sacerdotes et Phaerisaeos significant, qui Dominum nostrum Jesum Christum reprobaverunt : " hic, " in summo aedificio et in Ecclesia, in qua duo parietes conveniunt Judaei et Gentiles, " factus est in caput " summi culminis " anguli, " duos parietes in se conjungentis. Ad Roman. III, 30 : Unus est Deus,qui justificat et circumcisionem ex fide, et praeputium per fidem. Ad Ephes. II, 15 : Ut duos condat in unum. Et ne dicatur hoc casu factum., inducit sequentem Scripturam quae dicit :

" A Domino factum est istud, "

Et non ab homine et divinatione, " et est, " hoc est, quamvis sit " mirabile in oculis nostris, " quia judicia Dei abyssus multa, quibus hoc ita voluit praefigurari. Psal. cxviii, 129 : Mirabilia testimonia tua : ideo scrutata est ea anima mea.

" Et quaerebant eum tenere. "

Psal. XXXIV, 12 : Retribuebant mihi mala pro bonis. Et ideo quia praedixit eis pericula eorum, mala intentant Domino majestatis : et ideo dolo quaerebant eum tenere et captivare ad. mortem.

" Et timuerunt turbam. " Luc. XXII, 2 : Quaerebant Principes Sacerdotum et Scribae quomodo Jesum interficerent, timebant vero plebem.

Et subjungit causam tantae malitiae .: " Cognoverunt enim, " ex ipsis parabolarum similitudinibus, " quoniam diceret ad eos, " hoc est, contra eos parabolam.

Marc. IV, 11 : Illis qui foris sunt, in parabolis omnia fiunt .''

" Et relicto eo, "

Hoc est, abjecto ut ad gentes transiret, " abierunt, " a praesentia Christi in diversos errores. Act, xiii, 46 : Vobis oportebat primum loqui verbum Dei : sed quoniam repellitis illud, et indignos vos judicatis aeternae vitae, ecce convertimur, ad gentes.

" Et mittunt ad eum quosdam ex Pharisaeis et Herodianis, ut eam caperent in verbo.

Goi venientes dicent ei : Magister, scimus quia verax es et non curas quemquam : nec enim vides in faciem hominum, sed in veritate viam Dei doces. Licet dari tributum. Caesari, an non dabimus ? "

Hic incipit ostendere causam reprobationis in particulari : haec autem maximae est tentatio observationis, quasi accusabilem eum reddere cupiebant.

Dividitur autem in duas partes : in quarum prima tentant eum in his in quibus homo ad hominem, inferior ad superiorem ordinatur : in secunda autem, tentant in his in quibus homo ad Deum ordinatur, ibi, v, 18 : " Et venerunt ad eum Sadducaei, etc. "

Prima autem istarum partium dividitur in tres paragraphos : in quorum primo describitur quaerentium et tentantium versutia : in secundo, inducitur quaestionis callida malitia : In tertio vero subjungitur in solvendo quaestionem mira sapientia..

In primo horum tria continentur : malorum associatio, dolositatis maligna intentio, et subdola apud eum quem hominem purum putabant astuta adulatio.

Dicit igitur : Et mittunt ad eum, " scilicet Sacerdotes, " quosdam, " exceptae malitiae et simulatae religionis, " ex Pharisaeis, " qui prae caeteris religionem praetendebant. Matth. VII, 15 : Attendite a, falsis prophetis, qui veniunt ad vos in vestimentis ovium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces.

" Et Herodianis, " qui conducti ab eis fuerant a potestate : ut religione Pharisaeorum simulata pateret veritas, et ex potestate regali humana cogeretur fragilitas.

" Ut eum caperent in sermone. " Ecce dolosa malitia. Luc. XIV, 1 : Ei ipsi observabant eum.

" Qui venientes dicunt ei. "

Ecce dolosa et palpans adulatio : " Magister, " Magistrum profitentur, ut dicit

Chrysostomus, cujus nolunt esse discipuli.

" Scimus quia verax es, " quia causam criminis vel falsitatis quantumcumque conarentur imponere sibi non potuerunt. Joan. viii, 46 : Quis ex vobis arguet me de peccato ? Deuter. XXXII, 4 : Deus fidelis, ei absque ulla iniquitate, justus et rectus. Proverb. viii, 8 : Justi sunt omnes sermones mei, et non est in eis pravum quid, neque perversum.

" Et non curas quemquam,)) ut a veritate devies. Matth. xxii, 16 : Non est tibi cura de aliquo.

" Nec enim vides, " visione personarum acceptionis, " in faciem hominis, " in qua multi decipiuntur attendentes exteriora quae parent, et humana sunt, et multos decipiunt. Jacob. II, 1 : Nolite in personarum acceptione fidem habere Domini nostri Jesu Christi gloriae. Act. x, 34 et 35 : Non est personarum acceptor. Deus : sed in omni gente qui timet eum, et operatur justitiam, acceptus est illi.

" Sed in veritate " triplici : vitae, doc- trinae, et judicii, " viam Dei doces, " hoc est, doces viam quae ducit ad Deum. Matth. XXII, 16 : Magister, scimus quia verax es, et viam Dei in veritate doces, ei non est tibi cura de aliquo : non enim respicis personam hominum.

" Licet dari tributum Caesari, "

A populo libero qui decimas et primitias solvit et vota offerens et sacrificia, et soli Deo se per legem subjecit, " an non dabimus " censum, istis rationibus? Ecce quaestio dolo plena : ut si dicat, quod census dandus est, contra libertatem populi et privilegium cultus divini loqui videatur in conspecto. Pharisaeorum, qui plus caeteris pro cultu legis et libertate populi loquebantur. Si autem diceret, quod non licet, a militibus Herodis, qui principatum sub Caesare habuerunt accusabilis teneatur. Psal. xxxv, 3 et 4 : Dolose egit in conspectu ejus, ut inveniatur iniquitas ejus ad odium. Verba oris ejus iniquitas, et dolus,

" Qui sciens versutiam illorum, ait illis : Quid me tentatis? afferte mihi denarium ut videam.

At illi obtulerunt ei. Et ait illis : Cujus est imago haec et inscriptio ? Dicunt ei : Caesaris.

Respondens autem Jesus dixit illis : Reddite ergo quae sunt Caesaris Caesari, et quae sunt Dei Deo. Et mirabantur super eo. "

Tangit hic versutae quaestionis solutionem. Et tanguuntur hic sex. Primum quidem ut Dominus et Deus tangit cordium eorum deprehensam malitiam, cum. dicit : " Qui, " scilicet Jesus ut Deus, " sciens versutiam eorum. " Psal. xciii, 11 : Dominus scit cogitationes hominum, quoniam vanae sunt. Eccli. xxii, 28: Oculi Domini.., circumspicientes omnes vias hominum.

" Ait illis. " Secundum est : reprehensio de hoc quod habebant quaerendo intentionem perversam : " Quid me tentatis, etc. "Matth. XXII, 18 : Quid me tentatis, hypocritae ? Psal. lxxvii, 41 : Conversi sunt ei tentaverunt Deum : et sanctum Israel exaoerbaverunt,

" Afferte milii, etc. "

" Tertium est, in quo versutam eorum convincit nequitiam. Dicit igitur : " Afferte milii denarium ut videam. " Matth. XXII, 19 : Ostendite mihi numisma census : quia ex hoc.quod usum mercationis habebant, jus Caesaris proferre volebat.

" At illi obtulerunt ei, "

Supple, denarium : et hoc est quartum in quo ipsi denarium offerunt, in quo convincat Christus intentionem eorum perversam.

" Et ait illis. " Hoc est quintum ex quo per responsum eorum convincit ipsorum malitiam. Quaerit ergo non ignorans, sed ut ex verbis suis propriis convincantur :. " Cujus est imago haec et inscriptio " litterarum ? Apocal. XIII, 17 : Nemo poterat vendere vel emere nisi haberet characterem bestiae in manu sua .''

" Dicunt ei, " Pharisaei et Herodiani : " Caesaris, " qui sicut Dominus imprimitur in numismate : et superscribitur nomen suae majestatis.

" Respondens autem Jesus ait illis, "

Ex propriis eorum concludens, Psal. XXXVI, 15 : Gladius eorum intret in corda ipsorum, et arcus eorum confringatur,

" Reddite ergo quae sunt Caesaris Caesari, " quia qui pace et foro Caesaris gaudetis, justum est ut stipendia persolvatis. Ad Roman. xiii, 7 : Reddite ergo omnibus debita : cui tributum, tributum : cui vectigal, vectigal: cui timorem, timorem : cui honorem, honorem,

" Et quae sunt Dei, " reddite " Deo, " cujus decimas et primitias accipitis, vel in cujus lege gloriamini. Matth. xviii, 26 et 29 : Patientiam habe in me, et omnia reddam tibi.

" Et mirabantur omnes, " generaliter, " super eum : " et hoc est sextum, Quid autem mirantur ? super sapientiam.. Luc. II, 47 : Stupebant super prudentia et responsis ejus.

Hoc est igitur quod, dicit in hac parte.

" Et venerunt ad eum Sadducaei, qui dicunt resurrectionem non esse, et interrogabant eum, dicentes :

Magister, Moyses nobis scripsit ut si cujus frater mortuus fuerit, et dimiserit uxorem, et filios non reliquerit, accipiat frater ejus uxorem ipsius, et resuscitet semen fratri suo. "

In speciali ostendit causam reprobationis Synagogae.

Dividitur autem in duas partes secundum duas tentationes quas inducunt. Prima enim tentatio est de credendis, in qua convincuntur de haeresis infidelitate : secunda est tentatio de faciendis, in qua convincuntur de operis perversitate, ibi, v, 28 : " Et accessit unus de Scribis, etc. "

Prima pars dividitur in duas : in quarum prima quaestio tentativa proponitur : in secunda, quaerentes de errore convincuntur, ibi, v. 24 : " Et respondens Jesus, ait illis : Nonne ideo, etc. "

Prima harum habet quatuor particulas : scilicet, a quibus ista quaestio proponitur : secunde causa quaestionis subjicitur : tertio, casus exponitur : et quarto, quaestio subinfertur.

Dicit igitur : " Et venerunt ad eum, " tentatores, " Sadducaei, " haeretici. Quia in tres sectas Synagoga scissa erat : Pharisaeorum scilicet, Sadducaeorum, et Essaeneorum. Primi corporum resurrectionem credebant, sed alia corpora cibis utentia futura esse dicebant. Sadducaei corporum resurrectionem omnino negabant, sed tamen spiritus cum Deo post mortem esse dicebant. Spiritus autem illos dicebant esse Angelos bonos, et malas animas hominum sicut et jumentorum interire cum corporibus affirmabant. Essaenei autem nullum penitus spiritum separatum a corpore esse credebant, dicentes pro solis temporalibus deo esse serviendum.

" Sadducaei " ergo " qui dicunt resurrectionem " corporum " non esse, " venerunt : " et interrogabant eum, " tentando, " dicentes, " Matth. xxii, 18 : Quid me tentatis, hypocritae ? Deuter. VI, 16 : Non tentabis Dominum Deum tuum.

" Magister. "

Secundum est in quo causa quaestionis et dubitationis describitur.

Dicit igitur: " Magister. " Chrysostomus : " Magistrum nominant cujus non " volunt esse discipuli. " Laudant igitur adulando ut decipiant. Psal. CI, 9 : Qui laudabant me, adversum me jurabunt.

" Moyses, " qui. tantae fuit auctoritatis quod sibi ore ad os loquebatur Deus, sicut solet homo loqui ad amicum suum ,

" nobis scripsit, " in lege (Deuter. xxv, 5) " ut si cujus, " hoc est, alicujus hominis, " frater, " uxoratus, " mortuus fuerit, " sine haerede, " et dimiserit uxorem, " quae introducta est in partem suae haereditatis, et jam libera est ab ipso per mortem viri sui. I ad Corinth. vii, 39 : Mulier alligata est legi quanto tempore vir ejus vivit : quodsi dormierit vir ejus, libera est a lege viri,

" Ei filios, " ex illa uxore genitos, " non reliquerit " superstites, qui suam percipiant haereditatem, " accipiat frater ejus, " vel propinquior in genere suo, " uxorem ipsius, " cum haereditate ipsius, " et resuscitet semen fratri suo, " filio primo quem ex ea genuerit imponens nomen fratris defuncti : quia ille filius quasi adoptivus est fratris defuncti : et naturalis est filius ejus qui accepit uxorem, ne nomen defuncti pereat in Israel. Hoc etiam observatum fuit a Judaeis ante legem : unde, Genes xxxviii, 8, 11 dixit Judas ad Onan filium suum ut acciperet uxorem Her sine liberis defuncti, et mortuo Onan dixit eam debere reservari in viduitatis habitu, donec cresceret Sela filius suus junior, qui acciperet eam,et suscitare deberet semen duobus fratribus sine liberis defunctis.

" Septem ergo fratres erant : et primus accepit uxorem, et mortuus est non relicto semine.

Et secundus accepit eam, et mortuus est : et nec iste reliquit semen. Et tertius similiter.

Et acceperunt eam similiter septem, et non reliquerunt semen. Novissima omnium defuncta est et mulier.. "

Hic tertio ponitur casus de facto super quod est quaestio fundanda.

Dicit igitur : " Septem ergo fratres erant, " apud nos : sicut .Job septem filios habuit 1. Et, Tob. XIV, 5, septem juvenes filii Tobiae junioris steterunt ante Tobiam seniorem avum suum.

" Et primus, " primogenitus, " accepit uxorem, " quia antiqua patrum consuetudo erat ut primogeniti primo uxores ducerent, et sic deinceps secundum ordinem aetatis. Genes. XXIX, 26 : Non est in loco nostro consuetudinis, ut minores ante tradamus ad nuptias. Hic ergo primus duxit uxorem, " et, " accepta uxore, " mortuus est, " soluto matrimonio, " non habens semen, " hoc est prolem quae partem suae hereditatis acciperet.

" Et secundus, "

Frater secundo genitus, " accepit eam, " ut semen defuncti suscitaret, " et mortuus est, " absque liberis, et hoc est : " Nec iste " secundus " reliquit semen. "

" Et tertius similiter, " accepta eadem uxore mortuus est nullo relicto semine.

" Et similiter "

Omnes " septem, " successive accepta eadem uxore, " non reliquerunt semen, " ad posteritatem haereditatis, nec ab alio postea ducta est : quia " novissima omnium, " post mortem septem maritorum, " mortua est, " sine liberis, " et " hoc est, etiam " mulier, " quae septeni sine fructu viros emolliverat.

" In resurrectione ergo cum resurrexerint, cujus de his erit uxor? septem enim habuerunt eam uxorem. "

Quartum est propositio quaestionis. Supponitur autem hic quod unusquisque resurget in suo ordine. I ad Corinth. xv, 23 : Unusquisque in suo ordine resurget.

Dicit ergo secundum hoc : " In resurrectione " communi, " cum resurrexerint, " ad unam domum paternam omnes isti septem fratres, eo quod alia domus de his fratribus nulla aedificata sit, " cujus de his " septem in unam domum intrantibus, " erit uxor ? "

Et causam quaestionis subjungit : " Septem enim fratres, " sioe liberis, " habuerunt eam uxorem. " Hoc autem dicebant, quia Dominus fidem resurrectionis adstruebat: et supponebant isti quod diceret resurrectionem futuram sicut Pharisaei, qui in aurea Jerusalem, et regno mille annorum, unumquemque dicebant resurgere ad suum domicilium : et ideo mirabilis confusio sequeretur, si in resurrectione illa omnium esset uxor, quod omnes simul ea abuterentur. Si autem unius tantum esset uxor futura, videretur quod alii dilectione uxoris carerent, et sic felicitas eorum completa non esset.

" Et respondens Jesus, ait illis : .Nonne ideo erratis, non scientes Scripturas, neque virtutem Dei ? "

Incipit istius tentationis solutio. Habet autem tres particulas, scilicet, ignorantiae increpationem, erroris eorum ostensionem, et resurrectionis mortuorum probationem.

Dicit igitur increpando : " Nonne, " etiam humano judicio, " erratis nescientes Scripturas, " de resurrectione mortuorum loquentes, quam putatis carnaliter debere intelligi, dicentes illud Apostoli, I ad Corinth. xv, 35 : Quomodo resurgent mortui ? qualive corpore venient ? Quia enim Pharisaei dicunt quod animali corpore venient cibis egentes, et sexus permiscentes : et quia vobis hoc videtur impossibile, ideo negatis resurrectionem, nescientes quid Scriptura loquitur, quod resurgent mortui cum corporibus immortalibus, qui. cibis non egent, et sexus non permisoent : et ideo erratis nescientes Scripturas . Isa. v, 13 :

Propterea, captivus ductus est populus meus, quia non habuit scientiam. Isa. XXIX, 11 et 12 : Erit vobis visio omnium sicut verba libri signati, quem eimi dederint scienti litteras, dicent: Lege istum: et respondebit .: Non possum, signatus est enim. Et dabitur liber nescienti litteras, diceturque ei: Lege : et respondebit: Nescio litteras. Ad Roman. I, 21 : Obscuratum est insipiens cor eorum. II ad Corinth. III, 15 : Usque in hodiernum diem cum legitur Moyses, velamen positum est super cor eorum,

" Neque virtutem Dei, " quia infirmitatem morientium intuentes, non putabant mortuos posse resurgere, non intelligentes quod virtute Dei erit resurrectio communis. Matth. XXII, 29 : Erratis nescientes Scripturas, neque virtutem Dei. Virtus enim Dei resuscitabit mortuos. Joan. v, 25 : Mortui audient vocem Filii Dei: et qui audierint, vivent : quia etiam insensibilia Deo, cui omnia obediunt, sensibilia efficiuntur. Ad Roman. IV, 17 : Ante Deum, cui credidit, qui vivificat mortuos, ei vocat ea quae non sunt, tamquam, ea quae sunt. Haec enim est vilius Dei quam Sadducaei ignoraverunt. I ad Corinth. xv, 34 : Evigilate, justi : ignorantiam enim Dei quidam habent. Sapient. ii, 21 et 22 : Haec cogitaverunt, et erraverunt: excaecavit enim illos malitia eorum. Et nescierunt sacramenta Dei : neque mercedem speraverunt justitiae, nec judicaverunt honorem animarum sanctarum.

" Cum enim a mortuis resurrexerint neque nubent, neque nubentur, sed sunt sicut Angeli Dei in coelis, "

" Tangit hic secundo qualitatem veram resurgentium in duobus : in remotione erroris, et in doctrina veritatis.

De primo dicit : " Cum enim, a mortuis, " illi qui mortui sunt, " resurrexe rini, " sive boni sive mali, " neque nubent, neque nubentur. " Glossa : " Graeco idiomati Latina consuetudo non respondet : nubere enim proprie mulieres dicuntur, et viri uxores ducere : sed nos simpliciter dictum intelligamus sic, ut neque nubant viri, neque nubantur mulieres. " Unde Augustinus dicit, quod ibi erunt membra genitalia, non quae libidinem provocent, sed quae sapientiae admirationem indicant. Matth. XXII, 30 : In resurrectione neque nubent, neque nubentur : sed omnis ibi foecunditas est ex conjunctione spiritus creati cum increato.

" Sed erunt, " Tangit doctrinam veritatis dicens : " Sed erant, " in futuro, " sicut Angeli, " non in natura Angeli, sed sicut Angeli in proprietate spiritualitatis et immortalitatis. Et quia nuptiae sunt bonum mortalium, ideo neque nubent, neque nubentur,

" in coelis " autem dicit, ne in terra in aurea Jerusalem resurrectio putetur esse futura. Luc. xx, 34, 35 et 36 : Filii hujus saeculi nubunt, et traduntur ad nuptias : illi vero qui digni habebuntur saeculo illo, et resurrectione ex mortuis, neque nubent, neque ducent uxores : neque enim ultra mori poterant : aequales enim Angelis sunt, et filii sunt Dei, cum filii sint resurrectionis. Unde Glossa : " Nemo ibi moritur, nemo ibi nascitur, nec infans nec senex ibi erit. "

" De mortuis autem quod resurgant, non legistis in libro Moysi, super rubum, quomodo illi dixerit Deus, inquiens : Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Jacob ?

Non est Deus mortuorum, sed vivorum. Vos ergo multum erratis. "

Tangit hic ultimo resurrectionis probationem,

Tangit autem tria : auctoritatis inductae commendationem, scriptam a Deo auctoritatem, et erroris confutationem.

Dicit igitur : " De mortuis autem quod resurgant. " Hoc est quod probare intendit. Job. XIx, 25 et 26 : Scio quod Redemptor meus vivit, et in novissimo die de terra surrecturus sum :.,.et in carne mea videbo Deum meum, Isa. XXVI, 19 : Vivent mortui tui, Domine : interfecti mei resurgent. Daniel, xii, 2 : Multi de his qui dormiunt in terrae pulvere, evigilabunt : alii in vitam aeternam, et alii in opprobrium ut videant semper, Ezechiel. xxxvii, 12 : Aperiam tumulos vestros, et educam vos de sepulcris vestris. Sed has Scripturas Dominus non inducit, quia Sadducaei non recipiunt nisi quinque libros Moysi

" Non legistis, " hoc est, nonne legistis ad intellectum verum, " in libro Moysi, " Exod. III, 5 et 6, quem pro maxima allegastis auctoritate, " super rubum, " in quo Deus ipse apparuit in igne deitatis : non consumens virorem virginitatis, sed consecrans : ita quod dixit : Locus in quo stas, terra, sancta est. In qua visione tota legis auctoritas roboratur.

" Quomodo, " ore ad os, " isti, " Moysi, " Deus " de seipso " dixerit : Ego sum Deus, " Auctoritas est quam inducit: " Ego sum Deus Abraham, " hoc est, quo Abraham fruitur jam spe felici, et post modicum felicitate dulci in praesentia ipsius. " Et Deus Isaac , " quo similiter postmodum fruetur Isaac. " Et Deus Jacob, " ad quem Jacob omnem vitam suam direxit.

Et ex his concludit :

" Non est Deus "

Fruibilis " mortuorum, " in corpore et anima, quia tales nullo bono frui possunt, " sed viventium, " in anima ad minus. Et si anima vivit per justitiam Dei, probatur quod corpus aliquando resurget : quia cum anima vitam aeternam promeruit, sicut dicit Glossa. Non enim.

anima sola meruit, sed corpus animae obediens, virtutibus operam dedit : et ideo radicem immortalitatis per virtutem acquisivit : et ideo de castitate, quae potissimum est in corpore, dicitur, Sapient. IV, 1 : Immortalis est enim memoria illius, quoniam et apud Deum nota est et apud homines.

" Vos ergo multum erratis. "

Confutatio est erroris. Matth. xv, 14 : Caecus si caeco ducatum praestet, ambo in foveam cadunt. Et, ibidem, v. 14 : Caeci sunt, et duces caecorum.

" Et accessit unus de Scribis, qui audierat illos conquirentes, et videns quoniam bene illis responderit, interrogavit eum quod esset primum omnium mandatum.

Tangitur tentatio hic de faciendis, per quam arguuntur de operis perversitate.

Dividitur autem in duas partes : in quarum prima tentatio proponitur : in secunda, tamquam victor ab omnibus derelinquitur tentatoribus.

Adhuc autem duo in prima parte dicuntur, scilicet, tentatio, et tentatoris in aliquo commendatio.

Quaestio autem tentativa tria habet, scilicet, quaestionem, solutionem, et solutionis commendationem.

In quaestione autem est commendatio quaerentis, subtilitas audientis praecedentia, quae induxit ad quaestionis propositionem.

Dicit igitur : " Et accessit unus de Scribis, " Unus, inquam, exceptae auctoritatis, qui ab aliis ad quaerendum est electus tamquam magis potens in, scientia et sermonis facunditate. Joan. III, 10 : Tu es magister in Israel, et haec ignoras ? " De Scribis " autem dicitur, quia in lege fuit doctissimus. Isa. XXXIII,18 et 19 : Ubi est litteratus ? ubi legis verba ponde-rans ? populum impudentem non videbis.

" Qui audierat, " et intellexerat, " illos, " Sadducaeos, " conquirentes " cum Domino. Matth. XXII, 34 et 35: Pharisaei audientes quod Jesus silentium imposuisset Sadducaeis, convenerunt in unum : et interrogavit eum unus ex eis legis doctor tentans eum, et dicens.

" Et videns quoniam bene responderit illis, "

Sadducaeis, " interrogavit eum, scilicet Jesum, quod esset primum omnium mandatum. " Hoc est, quod esset principale inter omnia tam multa quae in lege ponuntur mandata. Matth. xxii, 36 : Magister, quod est mandatum magnum in lege ? Dicit autem Chrysostomus, quod de mandato magno interrogat, qui nec minimum implevit : simplicissimus interrogator, et astutissimus observator.

" Jesus autem respondit ei : Quia primum omnium mandatum est : Audi, Israel : Dominus Deus tuus Deus unus est :

Et diliges Dominum Deum tuum ex. toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota mente tua, et ex tota virtute tua. Hoc est primum mandatum. "

Hic incipit solutio maximae subtilitatis et sapientiae. Quia enim de faciendis iste quaesivit quod utile est ad vitam, quamvis tentando faceret : tamen benignus Magister plus respondet ad. illuminationem, quam in quaestione exigatur ad tentationem. Et ideo habet duas partes : in quarum prima maximum declarat affectu mandatum : in secunda, docet maximum in effectu operis.

In prima tria dicit : primo enim repetit id de quo Scriba quaerit : secundo, solvit : et tertio, confirmat solutionem.