MEMBRUM II.

Utrum, Deus possit non esse, vel cogitari non esse ?

Secundo quaeritur, Utrum Deus non esse possit, vel cogitari non esse?

Et videtur, quod non possit non esse vel cogitari non esse: quia

1. Quod per naturam insitum est et intellectui impressum et inscriptum, semper praesens est: Deum autem esse, ut dicit Damascenus, per naturam omnibus inditum est et cordibus inscriptum: ergo semper praesens est. Cum hoc autem quod Deum esse praesens est intellectui, non stat Deum non esse, vel cogitari posse non esse: ergo necesse est Deum esse, et non posse non esse, nec cogitari posse non esse.

2. Adhuc, Posito uno contradictoriorum in esse, cum hoc non potest poni reliquum nec intelligi: sed per naturalem cognitionem ponitur Deum esse: ergo cum hoc non potest poni Deum non esse nec etiam intelligi.

3. Adhuc, Quidquid nobilitatis et veritatis et bonitatis in creaturis est, hoc praehabet et eminenter habet creator, ut dicit Dionysius. In creaturis autem verius est, quod sic est quod non potest non esse, quam id quod sic est quod potest non esse. Exemplum Avicennae de eo quod necesse est esse, et possibile est esse. Verissime autem est quod sic est, quod non potest non esse, et non potest cogitari non esse. Minus vere autem, quod sic est, quod non potest non esse, potest tamen cogitari non esse. Verissimum autem esse Dei est. Ergo esse Dei tale est, quod non potest non esse, et non potest cogitari non esse.

4. Adhuc, Non est cogitatio secundum actum quae non sit cogitabili aliquo informata: Deus autem est ens necesse in omni cognitione: ens necesse nihil in se habet quo possit cogitari non esse: ergo divinae essentiae tale est esse, quod non potest non esse, et non potest cogitari non esse.

5. Adhuc, Est Anselmi objectio in Prosologio, quod Deo quidquid majus est, attribuendum est. Majus autem est esse quod sic est, quod non potest non esse, nec cogitari non esse, quam id quod potest cogitari non esse. Ergo hoc esse Deo attribuendum est.

6. Adhuc, Aristoteles et Averroes dicunt, quod primum principium intelligendi, intellectus divinus est: sed in quolibet secundorum supponitur primum secundum naturam et secundum intellectum: quidquid ergo hoc intelligit, in hoc et Deum esset intelligit: quod autem in omni intellectu et intelligibili intelligitur esse, et non posse non esse, nec potest cogitari vel intelligi non esse: ergo cogitari non potest Deum non esse.

7. Adhuc, Non potest cogitari, quod esse simpliciter non sit ante non esse: quia quando cogitatur negatio, statim cogitatur causata ab affirmatione. Esse autem tale etiam supponitur ab eo qui negat esse. Si enim quaeratur ab eo, quid negat, quando dicit non esse ? respondebit, quod negat esse: et sic ponit

esse antequam negat esse. Primum ergo esse et simpliciter esse Dei solius est. Ergo non potest non esse.

In contrarium hujus est quod dicitur

1. in Psalmo xiii, 1: Dixit insipiensin corde suo: Non est Deus. In corde

autem dicere, est mente cogitare. Ergo mente cogitavit Deum non esse.

2. Adhuc, Job, xxi, 14, dicunt impii ad Deum: Scientiam viarum tuarum nolumus. Et cum non possit cognosci nisi per vias ejus, scientiam Dei non habent: et cujus scientiam non habent, cogitare possunt non esse: ergo cogitare possunt Deum non esse: ergo cogitari potest Deus non esse. I ad Corinth, xv, 34: Ignorantiam, Dei quidam habent.

Solutio. Quidam distinxerunt, quod est cogitatio per rationem in habitu, et per rationem in actu. Per rationem autem in habitu dupliciter, scilicet in habitu naturaliter impresso, et in habitu acquisito. Et in actu dupliciter, scilicet motu inferioris partis rationis quae disponit terrena, et motu superioris partis quae contemplandis aeternis inhaerescit. Dicunt ergo, quod in habitu innato et actu superioris partis rationis Deus sic est, quod et non potest non esse, nec cogitari non osse: habitu autem acquisito qui frequenter erroneus est, et actu inferioris partis rationis qui serpentina sensualitate frequenter avertitur, Deus sic est, quod non potest quidem non esse, sed potest cogitari non esse, si scilicet inferioris dispositio ad superiora actualiter non referatur.

Sed haec solutio mirabilis esse videtur. Boetius enim in libro de Hebdomadibus secundum superiorem partem rationis motus secundum actum dicit: " Intellecto paulisper primum non esse bonum, adhuc multa sunt et alba et dulcia. Intelligibile ergo est secundum partem rationis, primum non esse bonum. Sed ad negationem boni sequitur negatio primi: quia in intellectu primi est quod sit optimum, et sicut dicit Aristoteles, kalonavaqon, hoc est, bonum bonum. "

Ergo eliam secundum superiorem partem rationis secundum actum motus, contingit intelligi vel cogitari Deum non esse. Et propter hoc dicimus, quod haec distinctio inducta nihil facit ad propositum.

Sed dicendum, quod actus rationis, sive sit in parte superiori, sive inferiori, dupliciter consideratur. Comparatur scilicet ad libertatem rationis sive potentiae a qua elicitur: et sic dicit Avicenna, quod nihil affirmat quod non negare possit, et nihil negat quod non possit affirmare, nec aliquid cogitat a quo non possit averti. Et si trahitur passionibus vel errore, afficitur sicut oculus stans in fumo, ut dicit Aristoteles, et non videt quemadmodum oportet eum videre. Unde tunc frequenter dicit non esse quod est, et esse quod non est. Et hoc modo in corde dixit insipiens Deum non esse.

Est etiam actus rationis sive superioris sive inferioris comparatus ad formam sive quidditatem intelligibilis de quo cogitando ratiocinatur. Et haec comparatio duplex est, scilicet comparando eum ad rationes communes, vel ad rationes proprias. Si comparatur ad rationes communes (communia sunt quae in pluribus inveniuntur), tunc licet in universali non erret, tamen in proprio frequenter errabit: sicut qui cognoscit mel per croceum et humidum fluidum, quamvis sciat mel tale quidem esse in communi, tamen saepe putabit fel esse mel, eo quod est croceum humidum fluidum. Et hoc modo errant qui non noscunt Deum nisi per rationes communes, scilicet quod creator est, quod primum principium est: quamvis non errent in ponendo Deum esse, tamen frequenter errant in ponendo hoc vel illud Deum esse, sicut et Alexander erravit dicendo primam materiam Deum esse, cum hoc motu rationis, Deus sic est quod non potest non esse, nec cogitari non esse. Si autem fit per propria motus rationis: tunc intelligibile cogitat in propria natura, et tunc cogitabit Deum verissime et nobilissime esse, et maxime non posse non esse nec cogitari posse non esse. Et sic procedunt primae septem rationes.

Ad id quod contra objicitur, dicendum quod Anselmus hoc solvit, quod insipiens ideo dixit: Non est Deus, quia insipiens est, hoc est, quia sapientiam ejus quod dixit non habuit. Dixit enim non intelligendo dicibile, sed convertendo se ad cor proprium: per quod etiam dicitur in corde suo, malitia scilicet errorum et concupiscentiarum calcantium.

Ad sequens de Job et ad dictum Apostoli eadem est responsio. Unde, Sapient, ii, 21: Haec cogitaverunt, et erraverunt: excaecavit enim eos malitia eorum. Et si sciverunt, non nisi per communia sciverunt, et non per propria. Et ideo sequitur, v. 22: Et nescierunt sacramenta Dei: neque mercedem speraverunt justitiae, nec judicaverunt honorem animarum sanctarum. Et, est exemplum Boetii et Tullii : quia omnes appetunt beatitudinem: et si appetunt, sciunt eam esse: tamen quia nesciunt nisi per communia, sicut quod beato omnia ad volitum succedunt, propter hoc in propriis errant, et unus ponit eam esse in divitiis, alter in voluptatibus, tertius gratiatur honores in dignitatibus, ut dicit Aristoteles in I Ethicorum. Et universaliter quod quisque sibi putat summum esse bonum.