▾
Thomas Aquinas, De Potentia
⎗←→⎘
▾
Septimo quaeritur utrum huiusmodi nomina dicantur de deo et creaturis univoce vel aequivoce.
Et videtur quod univoce.
Mensura enim et mensuratum sunt unius rationis. Sed divina bonitas est mensura omnis bonitatis creaturae, et eius sapientia omnis sapientiae.
Ergo univoce dicuntur de deo et creatura.
Praeterea, similia sunt quae communicant in forma. Sed creatura potest deo similari; quod patet genes. I, 26: faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram.
Ergo creaturae ad deum est aliqua communicatio in forma. De omnibus autem communicantibus in forma potest aliquid univoce praedicari. Ergo de deo et creatura potest aliquid praedicari univoce.
Praeterea, maius et minus non diversificant speciem. Sed cum creatura dicatur bona et deus bonus, in hoc videtur differre quod deus est melior omni creatura. Ergo bonitas dei et creaturae non diversificatur secundum speciem; et sic univoce bonum praedicatur de deo et creatura.
Praeterea, inter ea quae sunt diversorum generum non potest esse comparatio, sicut philosophus probat: non enim comparabilis est velocitas alterationis velocitati motus localis. Sed inter deum et creaturam attenditur aliqua comparatio: dicitur enim quod deus est summe bonus, et creatura est bona. Ergo deus et creatura sunt unius generis, et ita aliquid de eis potest univoce praedicari.
Praeterea, nihil cognoscitur nisi per speciem unius rationis; non enim albedo quae est in pariete per speciem quae est in oculo cognosceretur, nisi esset unius rationis. Sed deus per suam bonitatem cognoscit omnia entia, et sic de aliis. Ergo bonitas dei et creaturae sunt unius rationis, et sic univoce bonum de deo et creatura praedicatur.
Praeterea, domus quae est in mente artificis et domus quae est in materia, sunt unius rationis. Sed omnes creaturae processerunt a deo sicut artificiata ab artifice. Ergo bonitas quae est in deo, est unius rationis cum bonitate quae est in creatura; et sic idem quod prius.
Praeterea, omne agens aequivocum reducitur ad aliquid univocum. Ergo primum agens, quod deus est, oportet esse univocum. Sed de agente univoco et effectu eius proprio aliquid univoce praedicatur. Ergo de deo et creatura praedicatur aliquid univoce.
Sed contra. Est quod philosophus dicit, quod aeterno et temporali nihil est commune nisi nomen.
Sed deus est aeternus, et creaturae temporales.
Ergo deo et creaturis nihil potest esse commune nisi nomen; et sic praedicantur aequivoce pure nomina de deo et creaturis.
Praeterea, cum genus sit prima pars definitionis, ablato genere removetur significata ratio per nomen; unde si aliquod nomen imponatur ad significandum id quod est in alio, erit nomen aequivocum. Sed sapientia dicta de creatura est in genere qualitatis. Cum ergo sapientia dicta de deo non sit qualitas, ut supra ostensum est, videtur quod hoc nomen sapientia aequivoce praedicetur de deo et creaturis.
Praeterea, ubi nulla est similitudo, ibi non potest aliquid communiter praedicari, nisi aequivoce. Sed inter creaturam et deum nulla est similitudo; dicitur enim Is., XL, 18: cui ergo similem fecistis deum? ergo videtur quod nihil possit praedicari univoce de deo et creaturis.
Sed dicendum, quod licet deus non possit dici similis creaturae, creatura tamen potest dici similis deo. Sed contra est quod dicitur Psal. Lxxxii, 2: deus, quis similis erit tibi? quasi dicat, nullus.
Praeterea, secundum accidens non potest esse aliquid simile substantiae. Sed sapientia in creatura est accidens, in deo autem est substantia. Ergo homo non potest divinae sapientiae similari per suam sapientiam.
Praeterea, cum in creatura aliud sit esse, et aliud sit forma vel natura, per formam vel naturam nihil similatur ei quod est esse.
Sed ista nomina praedicata de creaturis significant aliquam naturam vel formam: deus autem est hoc ipsum quod est suum esse. Ergo per huiusmodi quae dicuntur de creatura, non potest creatura deo similari; et sic idem quod prius.
Praeterea, magis differt deus a creatura quam numerus ab albedine. Sed stultum est dicere numerum similari albedini, aut e converso.
Ergo stultius est dici, quod aliqua creatura sit similis deo; et sic idem quod prius.
Praeterea, quaecumque similantur ad invicem, in aliquo uno conveniunt; quae vero in uno conveniunt, sunt transmutabilia invicem.
Deus autem est omnino intransmutabilis.
Ergo non potest esse aliqua similitudo inter deum et creaturam.
Respondeo. Dicendum quod impossibile est aliquid univoce praedicari de deo et creatura; quod ex hoc patet: nam omnis effectus agentis univoci adaequat virtutem agentis.
Nulla autem creatura, cum sit finita, potest adaequare virtutem primi agentis, cum sit infinita. Unde impossibile est quod similitudo dei univoce in creatura recipiatur.
Item patet quod, etsi una sit ratio formae existentis in agente et in effectu, diversus tamen modus existendi impedit univocam praedicationem; licet enim eadem sit ratio domus quae sit in materia et domus quae est in mente artificis,- quia unum est ratio alterius,- non tamen domus univoce de utraque praedicatur, propter hoc quod species domus in materia habet esse materiale, in mente vero artificis immateriale.
Dato ergo per impossibile quod eiusdem rationis sit bonitas in deo et creatura, non tamen bonum univoce de deo praedicaretur; cum quod in deo est immaterialiter et simpliciter, in creatura sit materialiter et multipliciter.
Et praeterea ens non dicitur univoce de substantia et accidente, propter hoc quod substantia est ens tamquam per se habens esse, accidens vero tamquam cuius esse est inesse. Ex quo patet quod diversa habitudo ad esse impedit univocam praedicationem entis.
Deus autem alio modo se habet ad esse quam aliqua alia creatura; nam ipse est suum esse, quod nulli alii creaturae competit. Unde nullo modo univoce de deo creatura dicitur; et per consequens nec aliquid aliorum praedicabilium inter quae est ipsum primum ens. Existente enim diversitate in primo, oportet in aliis diversitatem inveniri; unde de substantia et accidente nihil univoce praedicatur.
Quidam autem aliter dixerunt, quod de deo et creatura nihil praedicatur analogice, sed aequivoce pure. Et huius opinionis est Rabbi Moyses, ut ex suis dictis patet.
Ista autem opinio non potest esse vera: quia in pure aequivocis, quae philosophus nominat a casu aequivoca, non dicitur aliquid de uno per respectum ad alterum. Omnia autem quae dicuntur de deo et creaturis, dicuntur de deo secundum aliquem respectum ad creaturas, vel e contrario, sicut patet per omnes opiniones positas de expositione divinorum nominum. Unde impossibile est quod sit pura aequivocatio.
Item, cum omnis cognitio nostra de deo ex creaturis sumatur, si non erit convenientia nisi in nomine tantum, nihil de deo sciremus nisi nomina tantum vana, quibus res non subesset.
Sequeretur etiam quod omnes demonstrationes a philosophis datae de deo, essent sophisticae; verbi gratia, si dicatur, quod omne quod est in potentia, reducitur ad actum per ens actu,- et ex hoc concluderetur quod deus esset ens actu, cum per ipsum omnia in esse educantur,- erit fallacia aequivocationis; et sic de omnibus aliis. Et praeterea oportet causatum esse aliqualiter simile causae; unde oportet de causato et causa nihil pure aequivoce praedicari, sicut sanum de medicina et animali.
Et ideo aliter dicendum est, quod de deo et creatura nihil praedicetur univoce; non tamen ea quae communiter praedicantur, pure aequivoce praedicantur, sed analogice. Huius autem praedicationis duplex est modus. Unus quo aliquid praedicatur de duobus per respectum ad aliquod tertium, sicut ens de qualitate et quantitate per respectum ad substantiam.
Alius modus est quo aliquid praedicatur de duobus per respectum unius ad alterum, sicut ens de substantia et quantitate.
In primo autem modo praedicationis oportet esse aliquid prius duobus, ad quod ambo respectum habent, sicut substantia ad quantitatem et qualitatem; in secundo autem non, sed necesse est unum esse prius altero. Et ideo cum deo nihil sit prius, sed ipse sit prior creatura, competit in divina praedicatione secundus modus analogiae, et non primus.
Ad primum ergo dicendum, quod ratio illa procedit de mensura cui mensuratum potest coaequari vel commensurari; talis autem mensura non est deus, cum in infinitum omnia excedat per ipsum mensurata.
Ad secundum dicendum, quod similitudo creaturae ad deum deficit a similitudine univocorum in duobus. Primo, quia non est per participationem unius formae, sicut duo calida secundum participationem unius caloris; hoc enim quod de deo et creaturis dicitur, praedicatur de deo per essentiam, de creatura vero per participationem; ut sic talis similitudo creaturae ad deum intelligatur, qualis est calidi ad calorem, non qualis calidi ad calidius. Secundo, quia ipsa forma in creatura participata deficit a ratione eius quod deus est, sicut calor ignis deficit a ratione virtutis solaris, per quam calorem generat.
Ad tertium dicendum, quod magis et minus tripliciter potest considerari, et sic praedicari.
Uno modo secundum solam quantitatem participati; sicut nix dicitur albior pariete, quia perfectior est albedo in nive quam in pariete, sed tamen unius rationis; unde talis diversitas secundum magis et minus non diversificat speciem. Alio modo secundum quod unum participatur, et aliud per essentiam dicitur; sicut diceremus, quod bonitas est melior quam bonum. Tertio modo secundum quod modo eminentiori competit idem aliquid uni quam alteri, sicut calor soli quam igni; et hi duo modi impediunt unitatem speciei et univocam praedicationem; et secundum hoc aliquid praedicatur magis et minus de deo et creatura, ut ex dictis patet.
Ad quartum dicendum, quod deus non comparatur creaturis in hoc quod dicitur melior, vel summum bonum, quasi participans naturam eiusdem generis cum creaturis, sicut species generis alicuius, sed quasi principium generis.
Ad quintum dicendum, quod quanto species intelligibilis eminentior est in aliquo, tanto ex ea relinquitur perfectior cognitio; sicut ex specie lapidis in intellectu quam in sensu. Unde per hoc deus perfectissime potest cognoscere res per suam essentiam, inquantum sua essentia est supereminens similitudo rerum, et non adaequata.
Ad sextum dicendum, quod inter creaturam et deum est duplex similitudo. Una creaturae ad intellectum divinum: et sic forma intellecta per deum est unius rationis cum re intellecta, licet non habeat eumdem modum essendi; quia forma intellecta est tantum in intellectu, forma autem creaturae est etiam in re. Alio modo secundum quod ipsa divina essentia est omnium rerum similitudo superexcellens, et non unius rationis.
Et ex hoc modo similitudinis contingit quod bonum et huiusmodi praedicantur communiter de deo et creaturis, non autem ex primo. Non enim haec est ratio dei cum dicitur, deus est bonus, quia bonitatem creaturae intelligit; cum iam ex dictis pateat quod nec etiam domus quae est in mente artificis cum domo quae est in materia univoce dicatur domus.
Ad septimum dicendum, quod agens aequivocum oportet esse prius quam agens univocum, quia agens univocum non habet causalitatem super totam speciem, alias esset causa sui ipsius, sed solum super aliquod individuum speciei; agens autem aequivocum habet causalitatem super totam speciem; unde oportet primum agens esse aequivocum.
Ad primum ergo dicendum, quod in contrarium obiicitur, dicendum, quod philosophus loquitur de communitate naturaliter et non logice. Ea vero quae habent diversum modum essendi, non communicant in aliquo secundum esse quod considerat naturalis; possunt tamen communicare in aliqua intentione quam considerat logicus. Et praeterea etiam secundum naturalem corpus elementare et caeleste non sunt unius generis; sed secundum logicum sunt. Nihilominus tamen philosophus non intendit excludere analogicam communitatem, sed solum univocam. Vult enim ostendere quod corruptibile et incorruptibile non communicant in genere.
Ad secundum dicendum, quod licet diversitas generis tollat univocationem, non tamen tollit analogiam. Quod sic patet. Sanum enim, secundum quod dicitur de urina, est in genere signi; secundum vero quod dicitur de medicina, est in genere causae.
Ad tertium dicendum, quod deus nullo modo dicitur esse similis creaturae, sed e contrario, quia, ut dicit dionysius, in causa et causatis non recipimus similitudinis conversionem, sed solum in coordinatis; homo enim non dicitur similis suae imagini, sed e contrario, propter hoc quod forma illa secundum quam attenditur similitudo, per prius est in homine quam in imagine. Et ideo deum creaturis similem non dicimus, sed e contrario.
Ad quartum dicendum, quod cum dicitur, nulla creatura est similis deo, ut eodem cap.
Dicit dionysius, hoc intelligendum est secundum quod causata minus habent a sua causa, ab ipsa incomparabiliter deficientia. Quod non est intelligendum secundum quantitatem participati, sed aliis duobus modis, sicut supra dictum est.
Ad quintum dicendum, quod secundum accidens non potest esse aliquid simile substantiae, similitudine quae attenditur secundum formam unius rationis, sed secundum similitudinem quae est inter causatum et causam, nihil prohibet. Nam primam substantiam oportet esse causam omnium accidentium.
Et similiter dicendum ad sextum.
Ad septimum dicendum, quod albedo nec est in genere numeri, nec est principium generis; et ideo nulla similitudo unius ad alterum attenditur. Deus autem est principium omnis generis; et ideo ei omnia aliqualiter similantur.
Ad octavum dicendum, quod ratio illa procedit de his quae communicant in genere vel in materia; qualis conditio non est dei ad creaturas.