CAPUT I.

Ad quae inspiciendum sit ad medii inventionem.

Habita (sicut determinatum est) generatione syllogismorum, videndum est quomodo nos idonei erimus semper syllogismorum, sive syllogismis, quia genitivum Graeci ponunt pro ablativo : idonei autem erimus ex facultate et potestate syllogizandi. Hoc enim maxime desiderandum est in hac scientia, quia (sicut a principio dictum est) syllogismus est instrumentum per quod in complexis ignoti per notum accipitur scientia : et ideo qui idoneus est in syllogizando, idoneus erit ad accipiendum cujuslibet complexi scientiam : non autem potest esse idoneus nisi per medii inventionem : quia (sicut in praecedenti capitulo probatum est) additio medii facit additionem conclusionum quae sunt ignoti scientia. Oportet igitur docere medii inventionem : quamvis enim hoc fieri non possit arte resolutoria a qua hic liber denominatur, tamen necessarium est propter bonitatem doctrinae, ut hujus inventio doceatur. Nec resolutio fieri posset, nisi medium erit inventum.

Docebimus igitur in hoc tractatu quomodo erimus nos idonei syllogismis inveniendis ad propositionem sive propositam quamcumque quaestionem terminandam, et docebimus per quam viam sumemus principia syllogizandi quae sunt circa unumquodque propositum nobis ad terminandum sive concludendum. Docebimus autem primo in communibus omni quaestioni propositae ad quae inspiciendum sit, et postea dicemus etiam ad qualia respiciendum est, et sic transibimus ad propriorum inspectionem : hoc enim, nunc jam dicendum restat. In scientia enim ista non solum oportet considerare generationem syllogismi, quod ad resolutoriam pertinet scientiam : sed (cum ista scientia sit modus aliarum scientiarum) utilitas maxima consistit in hoc quod habeamus potentiam sive facultatem faciendi syllogismos. Unde quamvis ex natura simus habiles, ars tamen naturae superveniens potentiam dat syllogismos faciendi : cui si adjungatur usus, erimus ex natura habiles, et ex arte potentes, et ex usu faciles, ut dicit Victorinus. Ad medii igitur inventionem primo ponenda est diffinitio praedicabilium et subjicibilium in quaestione quae proponitur terminanda.

Dicamus igitur quod omnium eorum quae sunt, quaedam sunt talia ut de nullo alio a se praedicentur universaliter vel praedicari possint, ita quod vera sit praedicatio, Cleon et Callias, et ut generaliter dicatur, quodlibet quod est singulare et sensibile : quia sensus proprius non est nisi hujus singularis : talia autem sunt prima substantia, de quibus omnia alia praedicata praedicantur, sicut patet in exemplis inductis de Cleone et Callia : de utroque enim illorum praedicatur et species et genus : quia uterque eorum est et homo, et animal, et rationale, et risibile, et accidente proprio discretus. Alia au-

tem sunt praedicata tantum, quae ipsa quidem de aliis sibi subjectis praedicantur, de eis autem alia ipsis priora secundum intellectum non praedicantur, sicut sunt generalissima. Alia autem sunt quae et ipsa de quibusdam praedicantur ut de subjectis, et de ipsis alia praedicantur, sicut sunt media inter generalissimum et singulare, sicut homo, quod est species, praedicatur de Callia, et de homine praedicatur animal : et sic homo et praedicatum est ad quaedam, et subjectum est ad alia. De his sufficienter dictum est in Praedicamentis.

Hujus autem divisionis probatio est : quoniam ergo quaedam eorum quae sunt, de nullo nata sunt dici sive praedicari (sicut dicit primum istius divisionis membrum) palam est hoc modo : natura sensibilium sive singularium pene unumquodque est hujusmodi quod de nullo praedicatur. Pene autem dico propter individuum vagum : quod tamen quando praedicatur, praedicatur gratia speciei, et non gratia ipsius secundum quod ipsum individuum est. Propter quod sensibilium sive singularium quodlibet tale est ut de nullo praedicetur, nisi praedicetur ut secundum accidens : dicimus enim quandoque album illud demonstratum in sensu Socratem esse : et hoc modo Socrates non in quantum singulare praedicatur, sed potius discretum in sensu (quod formale est) praedicatur de Socrate : sensus enim est, Socrates est album illud, et album illud demonstratum determinatur per Socratem. Hoc enim modo album illud habet naturam praedicabilis accidentis, sicut individuum vagum habet naturam speciei cum dicitur quod Socrates est aliquis homo. De hoc autem et in scientia Universalium et in scientia Praedicamentorum satis dictum est : et hoc modo dicimus hoc veniens esse Calliam.

Quoniam autem in sursum pergendo in linea praedicabilium statur quandoque in uno quod est praedicatum tantum et non subjectum : hoc quamvis dictum sit in Praedicamentis, tamen adhuc rursum dicemus hoc in Posterioribus per demonstrationem : et ideo sit hoc hic suppositum : quia per istam scientiam hoc probari non poterit. Et sic secundum membrum patet inductae divisionis. De his ergo quae suprema sunt in linea praedicamentali, non contingit demonstrare aliquod praedicatum aliud quod per se praedicetur de ipsis : et si praedicatur aliquid de ipsis, non praedicabitur nisi secundum opinionem, hoc est, secundum communitatem quae non est generis vel speciei, sed est communitas opinionis, hoc est, analogiae : quae communitas non est nisi opinionis, quia quamvis sit in multis, tamen id quod praedicatur non est nisi in uno, et in aliis aliquis modus ejus, quod ad communitatem confert et refert opinio . Haec tamen generalissima vera praedicatione praedicantur de aliis inferioribus : et singularibus in hoc sunt contraria, quia singularia non praedicantur de aliis, sed alia praedicantur de ipsis.

Ea autem quae in medio istorum sunt, manifestum est quoniam utrumque contingit : quia et haec de aliis, et alia de ipsis dicentur sive praedicabuntur. Maxime enim de his, intermediis scilicet sunt pene omnes rationes syllogisticae sive ratiocinationes. Et de his tribus oportet etiam considerare rationes in mediorum inventione. Pene autem dicimus, quia aliquando in syllogismis extrema fiunt media, sicut in secunda figura et tertia : sed hoc raro contingit : maxime tamen in talibus quae subjiciuntur et praedicantur respectu diversorum, inspicitur in medii inventione : quia ista positione sunt media, sicut medium in prima figura.

Oportet ergo propositiones ad concludendum propositum circa unumquodque propositum, hoc est, propositam quaestio-

nem sic sumere, ita quod prius proponat et accipiat ante alia diffinitiones subjecti, vel etiam (ut quidam dicunt) praedicati : et accipiat alia quaecumque sunt propria subjecto, ut descriptiones, et notificationes quascumque, quaecumque proprie sunt rei quae subjicitur, et de qua quaeritur quod de ipsa possit concludi, quia per propria magis syllogizatur ad propositum : convertibile enim magis facit ad propositum, quam non convertibile. Post illa autem inspiciendum est in ea quaecumque sequuntur, hoc est, consequentia essentialiter sunt ad subjectum, sicut animal ad hominem : sub talibus enim accipiendum medium in prima figura et in tertia, et super talia accipiendum est medium in figura secunda. Deinde etiam post haec tertio inspiciendum in ea quaecumque sequuntur rem quae est subjectum, et rursum quae res sequitur, hoc est, quae ipsum subjectum antecedit, ut homo est antecedens ad animal. Et etiam illa ad quae subjectum sequitur, sicut homo sequitur aliquem hominem. Etoportet etiam propter negativos syllogismos inspicere omnia repugnantia quaecumque eidem subjecto non contingit inesse propter disparationem vel oppositionem. Sed non oportet accipere vel inspicere ea quibus ipsa res subjecta non contingit inesse, hoc enim superfluum esset : quia habitis repugnantibus quae universaliter a re removentur, habetur etiam quibus ipsa res subjecta non sequitur : eo quod simpliciter et in terminis convertitur universalis negativa : et ideo scito cui praedicatum aliquod repugnat, scitur etiam quibus repugnat subjectum, conversa propositione universali negativa.

Adhuc autem in his quae sequuntur subjectum quaestionis (ut antecedens) dividendum est, et inspicienda sunt quaecumque sequuntur subjectum in eo quod quid est, et substantialiter praedicantur de subjecto : et inspiciendum est in illa consequentia quaecumque sequuntur non in eo quod quid est, sed quaecumque etiam sequuntur ea et praedicantur de eis ut pro- pria et convertibilia : per hoc enim magis concluditur ad propositum, quia sunt Convertibilia, ut risibile cum homine, et sensibile cum animali. Et oportet etiam inspicere in ea quae sequuntur subjectum ut accidentia : quia conclusio accidentalis non concluditur de aliquo nisi per medium accidentale. Et adhuc horum quae sequuntur ut accidens, oportet considerare, utrum praedicetur ut ens probabile quod determinatur ad opinionem, sic quod scilicet videtur omnibus vel pluribus vel sapientibus, et maxime notis, faciunt propositionem probabilem. Et iterum inspiciendum est quae praedicantur de subjecto vel sequuntur ad subjectum secundum rei veritatem, quae sunt de rei essentia, ex quibus fiunt propositiones demonstrativae et necessariae. Quanto enim plurium talium aliquis idoneus fuerit per facultatem intellectus in accipiendo, tanto solertior est, et citius inveniet conclusiones : et quanto horum veriorum et essentialiorum talium fuerit inspector, tanto magis et efficacius demonstrabit propositionem : quia demonstrativus syllogismus ex propositionibus est essentialibus.

In his autem quae dieta sunt non oportet eligere ea quae dicta sunt tantum, sed oportet etiam eligere quae magis et quae minus sunt eligenda : maxime ergo eligenda sunt talia consequentia non quae sequuntur particulariter vel indefinite, sed quae sequuntur totam rem subjecti in omnia sua particularia distributam. Verbi gratia non oportet eligere quod sequitur hominem quemdam vel aliquem, sed id eligendum est quod sequitur omnem hominem : et hoc ideo utilius est, quia omnis decursus syllogisticus est per uni versales propositiones: et medium quod universaliter sequitur minus extremum, magis infert universaliter quam aliud. Quando ergo medium eligitur secundum consequens indefinitum, tunc incertum est si universalis est propositio quae concluditur : quia indefinitum et pro toto et pro parte potest verificari : cum vero finitum est in quantitate per signum uni-

versale, tunc manifestum est quid sequi potest ex tali medio. Similiter autem magis eligendum est in antecedentibus ad subjectum quaestionis quae ipsum subjectum totum (hoc est, universaliter) sequitur, hoc est, de quibus subjectum quaestionis universaliter praedicatur propter eamdem (quae dicta est) causam : quia scilicet universales potentiores sunt in decursu syllogistice.

Sed ea quae sequuntur ad ipsum subjectum quaestionis non est sumendum Secundum totum, hoc est, universaliter sequi ad ipsum, ita quod signum universale ponatur ad praedicatum quod sequitur ad subjectum : sicut si dicam hominem sequi omne animal, aut si dicam musicam sequi omnem disciplinam, ut si dicam, musica est omnis disciplina. Sed tantum est accipiendum praedicatum quod simpliciter sequitur subjectum sine signo distributivo, quemadmodum et protendimus sive proponimus in propositionibus syllogismi. Si enim universaliter praedicatum praedicetur de subjecto indefinite sumpto, inutile erit quantum ad decursum syllogisticum, qui penes distributionem praedicati non attenditur : et erit impossibile quantum ad veritatem propositionis, quia disparata vel opposita praedicabuntur de eodem. Est enim impossibile omnem hominem vel hominem esse omne animal : quia sic omnis homo vel homo esset asinus et leo et hujusmodi : et hoc modo impossibile est justitiam esse omne bonum. Sed subjectum cui sive ad quod sequitur praedicatum in illo, dicitur omne, quia subjectum distribuitur signo universali : hoc enim utile est ad decursum syllogisticum, et non facit impossibilem propositionem.

Quando autem ab aliquo superiori suo continetur subjectum quaestionis, cujus (scilicet subjecti) sequentia oportet sumere ad medii inventionem : tunc non est eligendum sumere ea quae in his quae es- sentialiter continent subjectum : quia illa actu et intellectu clauduntur in subjecto, et in his quae sunt in subjecti ratione. Similiter etiam non multum oportet sumere quae non insunt universaliter : quia illa sunt essentialiter repugnantia: et omnia ista statim sumpta sunt ipso subjecto sumpto : et ideo superfluum est iterum studere ad talium acceptionem. Et hoc patet per hoc, quia quaecumque sequuntur essentialiter animal, haec sequuntur et hominem, per id quod in Praedicamentis dictum est, quando alterum de altero, quaecumque de praedicato, eliam de subjecto dicuntur. Et similiter est de repugnantibus, quaecumque universaliter non insunt consequenti, haec etiam non insunt antecedenti : quia quaecumque removentur ab animali, removentur etiam ab homine.

Inter tamen extranea repugnantia magis sumenda sunt quaecumque sunt magis propria et magis propinqua, quam illa quae sunt magis extranea et magis remota : et hoc bene contingit, quia quaedam sunt speciei quae sibi sunt propria et propinqua praeter genus : necesse est enim diversis speciebus in quantum species sunt quaedam propria praeter genus inesse : et illorum opposita sunt speciei etiam magis propinqua, quam opposita generum. Adhuc autem etiam illud universale quod sequitur id quod continetur (hoc est, subjectum vel antecedens) non oportet eligere, ut animal quod sequitur id quod est homo : et hoc ideo quia sumpto subjecto sive antecedente omnia illa sumpta sunt quae ut universale et essentiale sequuntur ad ipsum : sicut necesse est quod hominem sequatur animal : et similiter omnia alia essentialia praedicata necesse est, quod sequantur ad ipsum antecedens, quia haec omnia sunt in hominis electione : et ideo accepto et generaliter accepto antecedente, ista omnia accepta sunt in hominis electione.

Adhuc etiam sumenda sunt et eligenda etiam ea quae plerumque et non semper ad subjectum sequuntur, hoc est, ut in pluribus : et etiam talia ad quae sequitur aliquid plerumque, quae sunt praedicata quidem de subjecto : sed ad ipsa sumpta sequuntur quaedam ut in pluribus, quae utilia sunt in mediorum sumptione : quia ad problemata terminanda quae plerumque sive in pluribus sunt, fit syllogismus qui est ex propositionibus quae ut in pluribus sunt aut omnibus aut ad minus aliquibus : uniuscujusque enim syllogismi conclusio in talibus similis est principiis sive propositionibus per quas concluditur.

Amplius autem ea quae omnibus sequuntur et antecedentibus et consequentibus sive subjectis et praedicatis, non est eligendum : quia ex talium terminorum conjunctione non potest esse utilis conjugatio ad syllogismum : haec enim omnia disponentur ut praedicata secundum affirmationem, quod non valet in secunda figura ; tamen propter quam causam ista non eligenda sint, in sequentibus erit manifestum.

Attendendum autem de his quae hic dicta sunt, ut sane intelligantur: quod enim dictum est, quod aliquod consequens ad antecedens sequitur ut frequenter, et aliquod ut semper, posset habere calumniam : quia consequens quod semel sequitur ad antecedens, semper sequitur ad ipsum, vel nunquam : quod autem frequenter sequitur, aliquando sequitur, et aliquando non : et sic non est vere consequens. Sed ad hoc dicendum quod in tota ista scientia antecedens vocatur subjectum, et consequens vocatur praedicatum : et non vocantur antecedens et consequens secundum consequentiam secundum quam id quod est in alio secundum actum et intellectum sequitur ad ipsum : et quia praedicatum aliquando inest subjecto ut nunc, aliquando ut in

pluribus, aliquando autem simpliciter : propter hoc in consequente et antecedente supradictae accipiuntur considerationes. Appellantur autem ista antecedens et consequens potius quam subjectum et praedicatum ; quia subjectum et praedicatum non dicunt ordinem medii ad conclusionem, sed consequens et antecedens medii dicunt ordinem : omnis enim habitudo medii affirmativa ad conclusionem exprimitur per has intentiones, antecedens, et consequens : omnis autem habitudo medii negativa ad conclusionem satis exprimitur per repugnans et extraneum : et ideo talibus intentionibus intendendum est hic.

Quod etiam dictum est, signum universale non esse addendum ad praedicatum affirmativae propositionis, eo quod est et semper falsum, et facit locutionem falsam, satis planum est quod quoad decursuum syllogisticum est superfluum. Falsum autem est ideo, quia praedicatum secundum quamlibet partem facit dici de qualibet parte subjecti : et sic contingeret quod disparata dicerentur de eodem, quod esse non potest. Tamen potest dici in negativa signum universale additum ad praedicatum, sic, omnis homo non est animal : quia cum affirmativa cum signo universali sit falsa, superveniens negatio tollit illam falsitatem : et ideo convenienter additur in negativa . Et ideo etiam dicitur in libro ''Perihermenias quod nulla est praedicatio in qua praedicatum est universaliter cum signo universali acceptum.

Adhuc etiam diximus quod magis eligendum est consequens antecedentis quam consequentis, et quod magis eligendum est consequens propinquum quam remotum : et de extraneo similiter idem dictum : quia quidquid sequitur ad consequens, sequitur ad antecedens, et non convertitur : et quidquid sequitur ad remotum, sequitur ad propinquum, sed non convertitur : et ideo plura accipiuntur in antecedente, quam in consequente : et plura accipiuntur in propinquo, quam in remoto : et ideo ad inventionem medii plus valet accipere antecedens quam consequens, et plus valet accipere propinquum quam remotum.