CAPUT IV.

De inspectione in affirmatione et negatione.

Rursum ad determinandum problema de genere, considerandum in negatione contradictoriorum per consequentiam e contrario factam : quia processus a genere ad speciem non valet nisi negando, quemadmodum in secundo hujus scientiae libro problemate de accidente et simpliciter inesse dictum est, ut si suave sive delectabile est quod sive aliquod bonum sicut genus, ita quod suave est in genere boni, per consequentiam e contrario factam sequitur non bonum esse non suave : impossibile enim est, quod si bonum sit genus suavis, quod aliquod non bonum sit suave. Nam de quibus genus non praedicatur, quinimo removetur ab eis, neque specierum aliqua praedicatur : quia negato superiori secundum totum ambitum suae communitatis, negatur quodlibet inferius ipso. Sic ergo utendum destruenti. Astruenti autem similiter in contradictoriis est perficiendum. Nam si non bonum est non suave sicut negatio genus est negationis, sequitur quod suave sit bonum generis praedicatione : quia si negatio antecedentis sequitur ad negationem consequentis, sequitur positio con- sequentis ad positionem antecedentis : et si antecedens est species, et consedens est genus. Nec hic est vis facienda in eo quod bonum genus dicitur suavis, cum non sit vere genus, sed commune per prius et posterius dictum de suavi, utili, et honesto, sicut diximus : hoc enim dicimus genus, quod habet modum generis quantum ad consequentiam e contrario factam: quia hoc inest ut genus : inesse autem ut genus terminatur hoc libro.

CAPUT Y.

De inspectione in relativis sive ad aliquid.

In ad aliquid autem inspiciendo terminatur idem problema considerandum in assignata specie : nam si species assignata est ad aliquid vere non secundum dici tantum, sed secundum esse : tunc considerandum si assignatum genus sit ad aliquid : nam si species vere secundum esse est ad aliquid, et genus erit ad aliquid, velut patet in duplici et multiplici : duplicis enim est genus multiplex : utrum que autem horum est ad aliquid : e contrario tamen non videtur necessarium quod etiam si genus sit ad aliquid, quod species sit etiam ad aliquid : nam disciplina (quae genus est) est ad aliquid : grammatica autem (quae est species disciplinae) non est ad aliquid. Sic ergo considerando in relativis oportet dicere.

Sed neque illud quod prius in consiratione dictum est, verum esse videbitur generaliter, quod scilicet si species est ad aliquid, quod genus sit ad aliquid : nam virtus quod bonum (hoc est, species bonD et quod pulchrum sive in genere pulchri et honesti : et virtus est quidem ad aliquid : bonum vero non est in genere ad aliquid, neque pulchrum quae sunt in genere virtutis. Attende autem quod bonum est genus virtutis in eo quod virtus et honestum. Pulchrum autem genus ejus est secundum quod est laudabilium bonorum. Virtus autem est ad aliquid se- dum qoud est perfectio adactum. Instantia quae ponitur, est in his quae id quod sunt, amborum dicuntur, quae relativa secundum dici : sed nunquam est instantia contra considerationem in his quae id quod sunt, ad aliquid sunt.

Rursum ad relative opposita inspiciendo in his quae secundum esse relativa sunt, utrum ad idem dicantur genus et species : quia si non ad idem dicantur, non est genus quod assignatum est: debet enim ad idem dici species secundum se et secundum suum genus, ut si duplum dicitur dimidii duplum, et multiplex quod est genus dupli, dicitur dimidii multiplex. Si autem non ita multiplex dicatur ad idem, non erit multiplex genus dupli. Amplius considerandum est ad superiora genera : quia si species non ad idem dicitur et secundum se et secundum genus proximum, et secundum omnia illius coordinationis genera generi proxima, male assignatum est genus : quia si duplex est multiplex dimidii cum hoc transcendens vel excedens, sic genus multiplicis erit genus dupli transcendens proportionem dimidii : et sic simpliciter et universaliter sic secundum omnia superiora secundum eamdem coordinationem genera, ad dimidium dicitur.

Instantia autem contra hanc considerationem esse videtur, quod etiam non necesse sit aliquid secundum se et secundum suum genus ad idem dici relative. Nam scientia dicitur scibilis, scibile scientia scibile : habitus autem qui est genus scientiae et dispositio, non sunt scibilis, ita quod dicantur dependentia ad scibile, sed dicunt aliud quod importat dependentiam positione ad actum, quo perficitur positio ad actum. Unde dicitur habitus animae secundum positionem ordinatam ad actum. Et hujus causa est, quia scientia addit supra habitum respectum ad id de quo est : quod non facit habitus, qui non ponit respectum nisi cujus ut subjecti est habitus, et non ponit respectum ad id de quo est habitus ut objecti: et ideo etiam non est instantia, quia

scientia dicit dependentiam ad scibile : habitus autem dicit dependentiam ad rem habentem.

Rursum autem adhuc inspiciendo ad relativa considerandum est adhuc in vere relativis si similiter, hoc est secundum eumdem casum dicitur species et genus ad aliquid, ita quod secundum casus dicantur similiter, ut si species dicatur alicui secundum dativum, aut alicujus secundum genitivum, aut quomodolibet aliter : nam ut species secundum aliquem casum dicitur ad aliquid, et genus illius secundum eumdem casum dicetur ad idem : et si non, tunc non est genus quod assignatum est pro genere : velut est videre in duplo et in superioribus dupli generibus : illa enim dicuntur omnia secundum dativum ad aliquid, dicitur enim alicui duplum, et alicui multiplex. Similiter autem est ut in relativis secundum dici ad aliquid secundum comparationem ad subjectum, ut in scientia quae alicujus scientia dicitur : et similiter genera in quibus ut in superioribus est ut habitus et dispositio, et alicujus secundum genitivum dicuntur ut animae vel hominis.

Videtur autem instantia esse in hoc, quia aliquoties videtur non esse sic. Dicuntur enim differens et contrarium ad aliquid secundum dativum : dicitur enim differens alicui differens, et contrarium alicui contrarium : diversum autem cum sit genus ad differens et ad contrarium, dicitur ad aliquid secundum ablativum : dicitur enim diversum ab aliquo diversum. Haec instantia non reperitur in his quae vere sunt relativa : haec enim secundum eumdem casum referuntur in generibus et speciebus. Differens autem et contrarium et diversum quamvis vere relativa sint, non tamen relativum habent: quia differens dicit, quod aliqua quaecumque differentia differt : contrarium autem ponitur respectu ad extremum : diversum autem est medium inter haec : et opponuntur eidem : et quia dicunt habitudines et dependentias diversas, ideo referuntur secundum diversos casus.

Rursum adhuc in relativis est considerandum secundum quod ad convertentiam dicuntur, si similiter (hoc est secundum eosdem casus) convertantur ea quae dicuntur ad aliquid in specie et in genere : quia si non convertuntur similiter, non est genus quod pro genere assignatum est velut patet in duplo et multiplici : utrumque enim horum ad convertentiam dicitur ut alicujus secundum genitivum : et sic dicitur idem : alicujus enim dicitur idem, et similiter alicujus dicitur dimidium : quod etiam secundum convertentiam genitivum ad convertentiam dicitur dupli, et alicujus submultiplex quod secundum genitivum ad convertentiam dicitur ad multiplex.

Similiter autem est et in relativis quae secundum dici sunt relativa, ut patet in disciplina et opinione: nam alicujus ut alicujus convertuntur, hoc est, secundum convertentiam dicuntur. Similiter autem disciplinatum, cujus dicitur esse disciplina, et opinatum cujus opinio dicitur esse, dicitur alicujus disciplinae disciplinatum, et alicujus opinionis opinatum. Si vero species assignata et genus assignatum non similiter convertantur in specie et genere, palam quod non est genus unum alterius quod est assignatum pro genere.

Rursus adhuc in relativis considerandum quando ad plures secundum plures casus comparantur : si enim tunc ad aequalia non dicuntur genus cum specie, non erit genus quod assignatum est pro genere. Et similiter enim, hoc est, secundum similes casus, et aequaliter, hoc est, tot modis et casibus genus, quot species ad alium dici videntur: quemadmodum est in dono et datione quae genus doni est: dicitur enim donum alicujus ratione ejus quod donatur, et alicui ratione ejus cui donatur, et sic dicitur ad aliquid et secundum genitivum et secundum dativum, et datio quae est genus doni dicitur similiter, et alicujus ratione ejus quod datur, et alicui ratione ejus cui datur. Est autem datio genus doni: nam donum non omnis datio est, sed est datio quaedam irreddibilis, hoc est, ejus quod gratis datur et redditio non expectatur. Datio quaecumque datio est, sive sit gratuita, sive spe redditionis facta.

Instantia tamen videtur esse ad hoc : quia in aliquibus non accidit ad aequalia dici speciem et suum genus. Nam duplum dicitur alicujus duplum : superans autem et majus dicitur aliquo superans et majus : et tamen superans et majus videntur genera esse duplici, secundum quod genera hic accipiuntur : quia magis sequitur ad duplum, et etiam superans absque conversione dicitur superans aliquo et secundum quid, hoc est, secundum aliquid in quo excedit : omne enim superans et majus aliquo superat ad aliud superat. Propter quod oportet dici, quod aut non sunt genera quae dicta sunt dupli : eo quod non ad aequalia et similia specie dicitur genus et species, aut quod non universaliter verum est quod dictum est, quod etiam genus et species ad aequalia et similia dicantur. Et per hoc patet quod instantia non instat: quia duplum dicit comparationem proportionis ad excessum, hoc est, ad id quod exceditur. Majus autem dicit excessum sine proportione : superans autem indefinite ex parte excedentis, et ideo secundum diversa referuntur ad aliquid. Consideratio est in his quae secundum idem comparantur in proportione.

Adhuc autem considerandum est in relativis respiciendo ad plures species et oppositas, et ad plura et opposita genera. Considerandum enim si oppositum genus oppositae speciei: quia tunc etiam propositum genus erit propositae speciei, ut si est genus dupli multiplex, tunc subdupli erit genus submultiplex : in talibus enim quae vere relativa sunt, oportet oppositum genus esse oppositae speciei. Si ergo ponat aliquis scientiam esse idem quod sensum, hoc est, quemdam sensum, ita quod sensus sit genus et scientia

species, oportebit etiam tunc in correlativis illorum, quod scibile sit quoddam sensibile secundum genus : sed hoc non est verum: non enim scibile sensibile est, cum genus universaliter de specie praedicatur. Quod autem non sit scibile sensibile, sic probatur. Intelligibilium, hoc est, intelligentiarum quaedam scibilia sunt quae non per se sensibilia sunt. Propter quod sensibile non est genus scibilis. Si autem hoc non est genus illius, sequitur quod nec sensus erit genus scientiae. Fuit autem dictum Pythagorae, quod esset sensus genus scientiae, et quod scire omne sit sentire quodammodo.

Utrum autem sensibile sit scibile vel non, sciendum quod sensibile dicitur dupliciter etiam secundum quod sensibile a sensu, et secundum formam et virtutem sit acceptum, et sensibile in sensu acceptum, et secundum hoc dicitur dupliciter ut in sensu secundum actum acceptum, et cum sensu secundum actum facto acceptum. Primo modo sensibile non est intelligibile vel scibile. Secundo autem modo in sensu acceptum est intelligibile : quia universale accipitur in sensu, et secundum sensum notius est prout est confusum in sensibili, quamvis secundum hoc esse quo est in sensibili, non sit intelligibile vel scibile. Tertio modo quo sensibile accipitur, est adjunctum intelligibili per collationen ad nocivum et conveniens, sicut amicum esse vel inimicum hoc quod accipitur sensu : et hoc est aestimabile in brutis, rationale autem in hominibus : tamen in talibus non est magna vis quantum ad praesentem intentionem : quia non utitur hic exemplis istis Aristoteles,nisi ut facilior sit doctrina apud discentem.

Adhuc autem quantum ad terminandum problema de genere inspiciendum in relativis secundum comparationem ad subjecta in quibus sunt. Ad hoc autem talem dabimus trimembrem divisionem, quod etiam eorum quae ad alia dicuntur, quaedam ex necessitate sunt in illis, ut in subjecto ad quae dicuntur: alia autem sunt circa ista ad quae dicuntur, et non sunt in illis ut in subjecto: alia autem contingit in illis esse aliquando ut in subjecto, aliquando contingit non esse in illis. Exemplum primi est ut habitus et dispositio et mediocritas virtutis, quae in alio nullo possibile est esse, nisi in illis ad quae dicta sunt. Est enim habitus habentis, et dispositio dispositi, et mediocritas omnis quoad nos : et ideo id quod est in nobis, est mensura medii virtutis, et sic ista sunt in illis ad quae dicuntur. Alia autem quae sunt de tertio membro, non necesse quidem esse in eodem subjecto ad quod dicuntur : convenit autem aliquando, sicut scibile quidem et scientia sunt in anima aliquando, et dicuntur scibile et scientia ad invicem : eo quod nihil prohibet aliquando scientiam suiipsius habere animam : et tunc scientia et scibile sunt in anima, non tamen sicut relativum in suo correlativo ut in subjecto : potest enim et in alio habere esse eadem scientia quando scibile non est in anima: et tunc non erit scientia in scibili ut in subjecto, sed in alio quam in scibili, quia tunc scientia est in anima quae tunc non est scibile. Alia vero quae sunt de subjecto secundo membro, simpliciter et universaliter non contingit in illis esse ut in subjecto ad quae dicuntur, ut contrarium dicitur ad suum contrarium, et non est in illo : quia contrarium non est in contrario ut in subjecto, nec potest esse : nec scientia potest esse in scibili nisi primo modo solo, si scibile sit anima vel homo sciens et scitum.

Sic autem ista divisione praemissa considerandum si alius in genere ponat ad relativum hujus de aliquo trium membrorum quod non est hujus in veritate : quia tunc interemptum est genus quod assignatum est pro genere. Cujus exemplum est, ut si memoriam secundum genus dixit mansionem, ita quod mansio sit genus memoriae : eo quod, sicut dicit Damascenus, memoria est mansio scibilium specierum et reservatio : omnis enim

mansio proprie est in manente sive in eo quod manet: quae mansio nihil aliud est, nisi mora manentis, et est mansio circa illud quod manet : cum enim mansio sit alicujus ut manentis : propter quod etiam scientiae mansio est in scientia sicut in subjecto : ergo et memoria quae species est hujus generis quod est mansio et in scientia, quia memoria per diffinitionem est mansio scientiae. Secundum hoc autem non contingit quod memoria sit in scientia sicut in subjecto : omnis enim memoria est in anima ut in subjecto : ergo mansio non est genus memoriae. Sciendum autem quod mansio est proprie manentis, servatio est genus ejus in quo est mansio manentis, sicut etiam circumscriptio est actus circumscribentis et circumscripti. Hoc autem in mansione est magis evidens, quia mansio non est nisi continuata mora manentis in eo in quo manet.

Est autem locus considerationis istius qui dictus est communis ad interimendum : eo quod nihil differt dicere memoriae genus esse mansionem, aut alius confiteatur quod accidit memoriae mansionem esse, ita quod insit ei mansio. Nam si quolibet duorum memoria est mansio scientiae sive ut genus sive ut accidens, eadem aptabitur de ea ratio inductae considerationis destructivae : intuetur enim et quod non inest ut genus, et quod non inest simpliciter : et sic hic locus utilis est ad problema de accidente, et ad problema de genere.